Jump to content

Փիթեր Լաքս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Փիթեր Լաքս
Ծնվել էմայիսի 1, 1926(1926-05-01)[1][2][3] (98 տարեկան)
Բուդապեշտ, Հունգարիայի Թագավորություն
Քաղաքացիություն Հունգարիա և  ԱՄՆ
Մասնագիտությունմաթեմատիկոս և համալսարանի դասախոս
Հաստատություն(ներ)Նյու Յորքի համալսարան, Մանհեթթենյան նախագիծ[1] և Մանհեթթենյան նախագիծ[1]
Գործունեության ոլորտմաթեմատիկական ֆիզիկայի հավասարումներ և կիրառական մաթեմատիկա[4]
Պաշտոն(ներ)տնօրեն
ԱնդամակցությունՖրանսիական գիտությունների ակադեմիա, Նորվեգիայի գիտությունների ակադեմիա, ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիա[5], Հունգարիայի գիտությունների ակադեմիա, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Արդյունաբերական և կիրառական մաթեմատիկայի ընկերություն[6], Ամերիկյան մաթեմատիկական ընկերություն[7][8] և The Martians?
Ալմա մատերՍթայվեսանթի անվան ավագ դպրոց (1943)[9] և Նյու Յորքի համալսարան (1949)[10]
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն[11]
Գիտական ղեկավարԿուրտ Ֆրիդրիխս
Եղել է գիտական ղեկավարAlexandre Chorin?[10], Ami Harten?[10], Burton Wendroff?[10], Charles Epstein?[10], Steve Alpern?[10], Mac Hyman?[10], Lucien W. Neustadt?, Michael Ghil?[12][13], Gui-Qiang Chen?[10], Reuben Hersh?[10], Barbara Keyfitz?[10], Jeffrey Rauch?[10], George Logemann?[10], Gregory Beylkin?[10], Milton Halem?[10], Charles David Levermore?[10], Homer Franklin Walker?[10], Donald Aubrey Quarles, Jr.?[10], Stephanos Venakides?[10], Shlomo Engelberg?[10], Spyridon Kamvissis?[10], Susan Hahn?[10], James Moeller?[10], Peter Treuenfels?[10], Hector O. Fattorini?[10], Kennard Reed?[10], Norman Rushfield?[10], Charles I. Goldstein?[10], Julian Prince?[10], Arnold Lapidus?[10], James La Vita?[10], Melvyn Ciment?[10], Li-an Laurence Chen?[10], Gary Spencer Deem?[10], Porter Gerber?[10], Gray Jennings?[10], Donald Isaac?[10], Blair K. Swartz?[10], Carlos A. de Moura?[10], Satish Anjilvel?[10], William Goodhue?[10], Andrew Winkler?[10], Sebastian Noelle?[10], Kayyunnapara Joseph?[10], Fei-Ran Tian?[10], Brian Hayes?[10], Yahan Yang?[10], Milton Edward Rose?[10], George Pimbley?[10], Min Chen?[10], Mikhail Teytel?[10], Gideon Peyser?[10], Robert E. Kalaba?[10], Linus Foy?[10] և Yiorgos Smyrlis?[10]
Պարգևներ
Ամուսին(ներ)Աննելի Կան Լաքս[1]
 Peter Lax Վիքիպահեստում

Փիթեր Դևիդ Լաքս (հունգ.՝ Lax Péter Dávid, անգլ.՝ Peter David Lax, մայիսի 1, 1926(1926-05-01)[1][2][3], Բուդապեշտ, Հունգարիայի Թագավորություն), ամերիկացի մաթեմատիկոս, 1987 թվականի Վոլֆի մրցանակի դափնեկիր։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փիթեր Լաքսը ծնվել է 1926 թվականին Բուդապեշտում հրեաների ընտանիքում։ Ծնողները՝ Հենրի Լաքսն ու Կլարա Քորնֆելդը, եղել են բժիշկներ։ 1941 թվականին ամբողջ ընտանիքը երկրից փախել է Նյու Յորք։ 19 տարեկանից մասնակցել է Մանհեթենյան նախագծին՝ միջուկային զենքի մշակման ծրագրին։ 1949 թվականին ստացել է Նյու Յորքի համալսարանի փիլիսոփայության դոկտորի կոչում։ Լաքսը եղել է Լոս Ալամոսի ազգային լաբորատորիայի աշխատակից, ինչպես նաև աշխատել է Կուրանտի մաթեմատիկական գիտությունների ինստիտուտում։

Լաքսի գործունեության դաշտը բազմակողմանի է. մասնավորապես այն ներառում էր ինտեգրվող համակարգերի, հարվածային ալիքի, հիդրոդինամիկայի ուսումնասիրությունը։ Նա նաև զգալի ներդրում է ունեցել սոլիտոնների տեսության զարգացման գործում։ Նրա անվան հետ են կապված այնպիսի մաթեմատիկական ձեռքբերումներ և թվային մեթոդներ, ինչպիսիք են Լաքս-Միլգրամի թեորեմը, Լաքսի համարժեքության թեորեմը, Լաքս-Ֆրիդրիխսի սխեման և Լաքս-Վենդրոֆի սխեման, Լաքսի էնտրոպիայի պայմանը և Լաքս-Լևերմորի տեսությունը, Լաքսի հավասարումը[20]։

Ընտանիք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Առաջին կինը (1948 թվականից) մաթեմատիկոս Անելի Կան Լաքսն է (1922, 1999 Կատովիցե, Նյու Յորք)՝ Ռիխարդ Կուրանտի աշակերտը,
    • Որդիներ՝ Ջեյմս և Ջոն։
  • Երկրորդ կինը՝ ջութակահար Լեոնորա Կուրանտ (1928-2015), մաթեմատիկոս, Կուրանտի մաթեմատիկական գիտությունների ինստիտուտի հիմնադիր Ռիխարդ Կուրանտի դուստրը և ֆիզիկոս, միջուկաբան Էռնեստ Կուրանտի քույրը։

Մրցանակներ և ճանաչում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իր գործունեության համար Լաքսն արժանացել է բազմաթիվ մրցանակների և պարգևների։ 1970 թվականից նա եղել է ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ։ 1975 թվականին նրան շնորհվել է Նորբերտ Վիների մրցանակ։ 1986 թվականին պարգևատրվել է ԱՄՆ ազգային գիտական մեդալով, 1987 թվականին՝ Վոլֆի մրցանակով, 1992 թվականին՝ Ստիլի մրցանակով։ 2005 թվականին մաթեմատիկոսը դարձել է Աբելի մրցանակի դափնեկիր[20]։ Լաքսն աշխարհի բազմաթիվ համալսարանների պատվավոր դոկտոր է, այդ թվում՝ Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարանի (1990 թվականից)[21]։ 2012 թվականից ամերիկյան մաթեմատիկական ընկերության իսկական անդամ է[22], 1979-1980 թվականներին եղել է նրա նախագահը։ Փիթեր Լաքսին շնորհվել է նաև 2013 թվականի Լոմոնոսովի անվան Մեծ ոսկե մեդալը[23]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
  2. ↑ 2,0 2,1 Gray J. J. Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3,0 3,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  4. ↑ Czech National Name Authority Database as Linked Data, Báze národních jmenných autorit v podobě propojených dat
  5. ↑ http://www.ras.ru/win/db/show_per.asp?P=.id-51006.ln-ru.dl-.pr-inf.uk-12
  6. ↑ https://www.siam.org/prizes-recognition/fellows-program/all-siam-fellows
  7. ↑ 7,0 7,1 http://www.ams.org/fellows_by_year.cgi?year=2013
  8. ↑ 8,0 8,1 http://www.ams.org/news?news_id=1680
  9. ↑ https://books.google.hu/books?id=vYlIDQAAQBAJ&pg=PA451&lpg=PA451&dq=%22Stuyvesant+High+School%22+Lax+P%C3%A9ter&source=bl&ots=jRGbuSsEe4&sig=ACfU3U0_0-54b1Ya8wwZkoK89_n9pQmPqg&hl=hu&sa=X&ved=2ahUKEwj9mPXVzYPgAhUOy6QKHZEXAIIQ6AEwC3oECBMQAQ#v=onepage&q=%22Stuyvesant%20High%20School%22%20Lax%20P%C3%A9ter&f=false
  10. ↑ 10,00 10,01 10,02 10,03 10,04 10,05 10,06 10,07 10,08 10,09 10,10 10,11 10,12 10,13 10,14 10,15 10,16 10,17 10,18 10,19 10,20 10,21 10,22 10,23 10,24 10,25 10,26 10,27 10,28 10,29 10,30 10,31 10,32 10,33 10,34 10,35 10,36 10,37 10,38 10,39 10,40 10,41 10,42 10,43 10,44 10,45 10,46 10,47 10,48 10,49 10,50 10,51 10,52 10,53 Mathematics Genealogy Project — 1997.
  11. ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  12. ↑ Professor Michael Ghil — ICL.
  13. ↑ Academia.edu — 2008.
  14. ↑ https://www.abelprize.no/c53864/seksjon/vis.html?tid=54440
  15. ↑ http://www.ras.ru/win/db/award_dsc.asp?P=id-1.ln-ru
  16. ↑ https://www.siam.org/prizes-recognition/fellows-program/all-siam-fellows?page=2
  17. ↑ http://www.moe.gov.cn/s78/A22/xwb_left/moe_829/tnull_44386.html (չին.) — 中华人民共和国教育部.
  18. ↑ https://www.ams.org/prizes-awards/pabrowse.cgi?parent_id=28
  19. ↑ https://www.carnegie.org/awards/great-immigrants/2009-great-immigrants/
  20. ↑ 20,0 20,1 «Питер Д. Лакс» (PDF). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 6-ին. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 22-ին.
  21. ↑ «Почётный доктор СПбГУ 1990 года». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 6-ին. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 22-ին.
  22. ↑ «List of Fellows of the American Mathematical Society» (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 7-ին.
  23. ↑ [Пресс-релиз заседания РАН (18 февраля 2014 года) http://www.ras.ru/news/news_release.aspx?ID=4ad7f5af-d048-40fd-94dd-ca9bad74c907]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Փիթեր Լաքս» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Փիթեր_Լաքս&oldid=9561292» էջից