Jump to content

Տնտեսական ճգնաժամ Թուրքիայում (2018 թվականից մինչև մեր օրեր)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Թուրքիայի պարտատոմսերի տոկոսադրույքները
Շրջված եկամտաբերության կորը 2018 և 2022 թթ                     10 տարվա պարտատոմս                     1 տարվա պարտատոմս
Գնաճի մակարդակը Թուրքիայում (տարեկան)
ԱՄՆ դոլարի փոխարժեքը թուրքական լիրայի նկատմամբ
Եվրոպական առանձին երկրների ընդհանուր պետական պարտքը

Թուրքական տնտեսական ճգնաժամը (թուրքերեն՝ Türkiye ekonomik krizi) տնտեսական և ֆինանսական ճգնաժամն է Թուրքիայում[1]։ Դրան բնորոշ են թուրքական լիրայի (TRY) փոխարժեքի կտրուկ անկումը, բարձր գնաճը, փոխառությունների արժեքի աճը և, համապատասխանաբար, վարկերի գծով չվճարումների թվի աճը։ Ճգնաժամը պայմանավորված է Թուրքիայի տնտեսության ընթացիկ հաշվի չափազանց մեծ դեֆիցիտով եև արտարժույթով արտահայտված մասնավոր պարտքի մեծ ծավալներով` զուգորդված նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի աճող ավտորիտարիզմի և տոկոսադրույքների քաղաքականության վերաբերյալ նրա ոչ ուղղափառ գաղափարների հետ[2][3][4][5]։ Որոշ վերլուծաբաններ նաև ընդգծում են Միացյալ Նահանգների հետ աշխարհաքաղաքական շփման ուժեղացող ազդեցությունը։ 2016 թվականին Թուրքիայում ձախողված հեղաշրջման փորձից հետո լրտեսության մեղադրանքով կալանավորված ամերիկացի հոգևորական Էնդրյու Բրանսոնի ձերբակալությունից հետո Թրամփի վարչակազմը ճնշում գործադրեց Թուրքիայի վրա՝ սահմանելով լրացուցիչ պատժամիջոցներ։ Այսպիսով, տնտեսական պատժամիջոցները կրկնապատկեցին Թուրքիայի համար սահմանված սակագները, քանի որ պողպատի ներկրումն աճել է մինչև 50%, իսկ ալյումինի ներկրումը՝ մինչև 20%։ Արդյունքում, թուրքական պողպատը դուրս մղվեց ԱՄՆ շուկայից այն գնով, որը նախկինում կազմում էր թուրքական պողպատի ընդհանուր արտահանման 13%-ը[6][7][8]։

2020 թվականին և 2021 թվականի սկզբին COVID-19 համաճարակի ֆոնին չափավոր վերականգնման ժամանակահատվածից հետո թուրքական լիրան կտրուկ անկում ապրեց Կենտրոնական բանկի ղեկավար Նաջի Աղբալին Շահապ Քավջիօղլուիով փոխարինելուց հետո[9] ով տոկոսադրույքները 19%-ից[10] իջեցրեց 14%-ի[11]։ Միայն 2021 թվականին լիրան կորցրել է իր արժեքի 44 տոկոսը[12][13][14]։

Ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտ և արտարժութային պարտք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թուրքիայի արտահանման մասնաբաժինը ներմուծման մեջ

Թուրքիայի տնտեսության վաղեմի բնութագիրը խնայողությունների ցածր մակարդակն է[15]։ Այն պահից ի վեր, երբ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը ստանձնեց կառավարության վերահսկողությունը, Թուրքիան բախվեց ընթացիկ հաշվի հսկայական և աճող դեֆիցիտի հետ՝ 33,1 միլիարդ դոլար 2016 թվականին և 47,3 միլիարդ դոլար՝ 2017 թվականին[16], 2018 թվականին հունվարին այն աճել է մինչև 7,1 միլիարդ ԱՄՆ դոլարով, իսկ բյուջեի դեֆիցիտը 12 ամսվա ընթացքում աճել է մինչև 51,6 միլիարդ դոլար[17]՝ դառնալով աշխարհի ամենամեծ ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտներից մեկը[15]։ Երկրի տնտեսությունը հենվում է կապիտալի ներհոսքի վրա՝ մասնավոր հատվածի ավելցուկը ֆինանսավորելու համար, ընդ որում թուրքական բանկերն ու խոշոր ընկերությունները զգալի միջոցներ են զբաղեցնում, հաճախ արտարժույթով[15]։ Այս պայմաններում Թուրքիան պետք է տարեկան շուրջ 200 միլիարդ դոլար հայթայթի՝ ընթացիկ հաշվի զգալի դեֆիցիտը ֆինանսավորելու և պարտքը մարելու համար՝ մինույն ժամանակ մշտապես ենթարկվելով միջոցների ներհոսքի դադարեցման ռիսկին. պետության համախառն արտարժութային պահուստները կազմում են ընդամենը 85 միլիարդ դոլար[3]։ Այս միտումների հիմքում ընկած տնտեսական քաղաքականությունն ավելի ու ավելի է կառավարվում Էրդողանի կողմից միկրո մակարդակով՝ 2002 թվականին իր «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության (ԱԶԿ) ընտրվելուց, և հիմնականում 2008 թվականից ի վեր՝ շեշտը դնելով շինարարական արդյունաբերության, պետական պայմանագրերի և խթանման միջոցների վրա։ Չնայած այն հանգամանքին, որ երկրի հետազոտության և զարգացման ծախսերը (ՀՆԱ-ի %-ը) և կրթության պետական ծախսերը (ՀՆԱ-ի %-ը) գրեթե կրկնապատկվել են ԱԶԿ-ի կառավարման տարիներին, ցանկալի արդյունքների հասնել չի հաջողվել[18][19][20]։ Թուրքական TUSIAD բիզնես ասոցիացիայի գլխավոր քարտուղարը նման քաղաքականության դրդապատճառ է համարել 2008 թվականի ֆինանսական ճգնաժամից հետո Էրդողանի կողմից արևմտյան ոճի կապիտալիզմի հանդեպ հավատի կորուստը[20]։ Թուրքական ներխուժումը Աֆրին, թեև անմիջական կապ չուներ հակամարտության հետ, բայց մեծապես սրեց թուրք-ամերիկյան հարաբերությունները և հանգեցրեց Սիրիայում զանգվածային անկայունության։ Դա հանգեցրեց նաև նրան, որ ամբողջ աշխարհում Թուրքիան սկսեց դիտվել որպես ավելորդ ագրեսոր[21][22][23]։

Նախորդած տնտեսական աճը պայմանավորված էր շինարարության ոլորտի հարկային և դրամական խթաններով,[20][24] արդյունքում հսկայական քանակությամբ չվաճառված նոր տներ են գոյացել,[25] և անշահավետ մեծ նախագծեր, ինչպիսիք են Յավուզում գտնվող Սուլթան Սելիմի կամուրջը[26]. դրա օպերատորին երաշխավորվել է 135 հազար մարդատար ավտոմեքենա՝ ուղեվարձի օրական եկամտի համարժեքը ։

Ներդրումների հոսքն արդեն նվազել էր ճգնաժամին նախորդող շրջանում՝ Էրդողանի կողմից նման վտակների հիմնական աղբյուր հանդիսացող երկրների (օրինակ՝ Գերմանիայի, Ֆրանսիայի և Նիդեռլանդների) հետ քաղաքական տարաձայնությունների հրահրման պատճառով[2]։ 2016 թվականի հեղաշրջման փորձից հետո կառավարությունը կալանք դրեց այն անձանց ակտիվների վրա, ովքեր, նրա խոսքով, ներգրավված են եղել հեղաշրջման մեջ, նույնիսկ եթե նրանց կապերը դրա հետ աննշան են եղել։ Էրդողանը լուրջ չէր ընդունում այն մտավախությունը, որ Թուրքիայում ներդրումներ կատարող օտարերկրյա ընկերությունները կարող են խրտնել երկրում քաղաքական անկայունությունից[2]։ Այլ գործոններ ներառում էին լիրայի (TRY) արժեզրկման հետ կապված մտահոգությունները, որոնք սպառնում էին նվազեցնել ներդրողների վերադարձի տոկոսադրույքը[2]։ Ներդրումների հոսքը նվազում էր նաև այն պատճառով, որ Էրդողանի աճող ավտորիտարիզմը ճնշում էր Թուրքիայում ֆինանսական վերլուծաբանների ազատ և ճշմարտացի հաշվետվողականությունը[27]։ Ըստ առկա վերջին տվյալների՝ 2017 թվականի հունվարից մայիս ընկած ժամանակահատվածում օտարերկրյա պորտֆելային ներդրողները 13,2 միլիարդ դոլար են ֆինանսավորել Թուրքիայի ընթացիկ հաշվի 17,5 միլիարդ դոլարի պակասուրդից։ 2018 թվականի նույն ժամանակահատվածում նրանք ֆինանսավորել են 763 միլիոն դոլար՝ 27,3 միլիարդ դոլարի ավելացված պակասուրդից[28]։

2017 թվականի վերջին Թուրքիայում արտարժույթով կորպորատիվ պարտքը 2009 թվականից ի վեր ավելի քան կրկնապատկվել է՝ հասնելով 214 միլիարդ դոլարի՝ իրենց արտարժութային ակտիվների հետ հաշվանցումից հետո[29]։ Թուրքիայի համախառն արտաքին պարտքը՝ ինչպես պետական, այնպես էլ մասնավոր, 2017 թվականի վերջին կազմել է 453,2 մլրդ դոլար[30]։ 2018 թվականի մարտի դրությամբ 181.8 մլրդ դոլարի պետական և մասնավոր արտաքին պարտքը պետք է մարվեր տարվա ընթացքում[31]։ Ոչ ռեզիդենտների ակտիվները, որպես ներքին բաժնետոմսեր, մարտի սկզբին կազմել են 53,3 միլիարդ դոլար, իսկ մայիսի կեսերին՝ 39,6 միլիարդ դոլար, իսկ ոչ ռեզիդենտների ակտիվները, որպես ներքին պետական պարտատոմսեր, մարտի սկզբին՝ 32,0 միլիարդ դոլար, իսկ մայիսի կեսերին՝ 24,7 միլիարդ դոլար[32]։ Ոչ ռեզիդենտների կողմից թուրքական բաժնետոմսերի, պետական պարտատոմսերի և կորպորատիվ պարտքի սեփականության ընդհանուր ծավալը կտրուկ նվազել է՝ 2017 թվականի օգոստոսի 92 միլիարդ դոլարից մինչև ընդամենը 53 միլիարդ դոլար՝ 2018 թվականի հուլիսի 13-ի դրությամբ[28]։

Կառավարության «գործողությունների ծրագրերը» ճգնաժամը հաղթահարելու համար

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թուրքիայի կառավարության ֆինանսների նախարար Ալբայրաքը հրապարակել է նոր տնտեսական ծրագիր, որն ուղղված էր վերջին ֆինանսական ճգնաժամի կանխմանը։ Եռամյա ծրագիրը նպատակ ունիրեր «զսպել գնաճը, խթանել տնտեսական աճը և նվազեցնել ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտը»[33]։ Ծրագիրը նախատեսում էր պետական ծախսերի կրճատում 10 միլիարդ դոլարով և կասեցնում էր այն նախագծերի իրականացումը, որոնց մրցույթը դեռ չէր անցկացվել։ Ծրագրի վերափոխման փուլը պետք է կենտրոնանար ավելացված արժեքի ոլորտների վրա՝ ավելացնելու երկրի արտահանման ծավալը և երկարաժամկետ արտադրական կարողությունները՝ նպատակ ունենալով մինչև 2021 թվականը ստեղծել երկու միլիոն նոր աշխատատեղ[34]։ Ակնկալվում էր, որ ծրագիրը կարճաժամկետ հեռանկարում էապես կնվազեցնի տնտեսական աճը (նախորդ կանխատեսումից՝ 5,5%-ից մինչև 3,8% 2018 թվականին և 2,3%՝ 2019 թվականին), բայց մինչև 2021 թվականը աճի տեմպը աստիճանական աճեց մինչև 5%[35][36]։

Նախագահի միջամտությունը Կենտրոնական բանկի գործունեությանը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թուրքիայում գնաճը զգալիորեն ավելի բարձր է եղել, քան մյուս զարգացող շուկաներում[37]։ 2017 թվականի հոկտեմբերին գնաճը կազմել է 11.9%, ինչն ամենաբարձր ցուցանիշն է 2008թ. հուլիսից ի վեր[38]։ 2018 թվականին լիրայի արժեքը սրընթաց անկում ապրեց՝ մարտի վերջին հասնելով 4,0 թուրքական լիրա մեկ դոլարի դիմաց, մայիսի կեսերին՝ 4,5 թուրքական լիրա մեկ դոլարի դիմաց, օգոստոսի սկզբին՝ 5,0 լիրա մեկ դոլարի դիմաց, իսկ օգոստոսի կեսերին՝ 7,0 թուրքական լիրա մեկ դոլարի դիմաց։ Տնտեսագետների շրջանում արժույթի արագացող նվազումը, որպես կանոն, բացատրվում էր նրանով, որ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը խանգարում էր Թուրքիայի Հանրապետության Կենտրոնական բանկին անհրաժեշտ ճշգրտումներ կատարել տոկոսադրույքի մեջ[39][40]։

Էրդողանը, ով իր կողմից չվերահսկվող տոկոսադրույքներն անվանում էր «ամեն չարիքի մայր և հայր»[41], մայիսի 14-ին Bloomberg-ին տված հարցազրույցում արտահայտվեց տոկոսադրույքների վերաբերյալ իր ոչ ուղղափառ գաղափարներով և ասաց, որ «Կենտրոնական բանկը չի կարող անկախություն ցուցաբերել և անտեսել նախագահի կողմից տրված ազդանշանները»[42]։ Նախագահի միջամտությունը Կենտրոնական բանկի քաղաքականությանը կապված է միջազգային ներդրումային շրջանակներում Թուրքիայում «դասագրքային ինստիտուցիոնալ անկման» ընդհանուր ընկալման հետ, երբ Էրդողանն ավելի ու ավելի է ապավինում քաղաքական գործիչներին, որոնց աշխատանքի հիմնական որակը հավատարմությունն է՝ ի վնաս ավելի հմուտ և փորձառու թեկնածուների[43]։ Էրդողանը նաև իսլամական դիսկուրսի հասցեին հայտարարությունների երկար պատմություն ունի տոկոսային բանկային գործունեության մասին՝ որպես «իսլամի կողմից արգելված» և «լուրջ փակուղի»[44][45]։ Նա նաև տոկոսադրույքների բարձրացումը պաշտոնապես անվանում է «պետական դավաճանություն»[4]։ Չնայած էրդողանյան ընդդիմությանը՝ Թուրքիայի Կենտրոնական բանկը կտրուկ բարձրացրել է տոկոսադրույքները[46]։

The Financial Times-ը մեջբերում է զարգացող շուկաների առաջատար ֆինանսական վերլուծաբան Թիմոթի էշին, ով կարծում է, որ «Թուրքիան ունի ուժեղ բանկեր, առողջ պետական ֆինանսներ, լավ ժողովրդագրություն, բիզնեսի աջակցության մշակույթ, բայց վերջին չորս-հինգ տարիների ընթացքում այն փչացել է ոչ ուղղափառ և թույլ մակրոտնտեսական կառավարման պատճառով»[47]։ Հունիսի կեսերին Լոնդոնում վերլուծաբանները ենթադրում էին, որ Թուրքիայի ներկայիս կառավարության օրոք խելամիտ կլիներ վարկի համար դիմել Արժույթի միջազգային հիմնադրամին մինչև Կենտրոնական բանկի արժութային պահուստների սպառումը, քանի որ դա կամրապնդեր Կենտրոնական բանկի դիրքերը Էրդողանի դեմ պայքարում և կօգներ վերականգնել ներդրողների վստահությունը Թուրքիայի տնտեսական քաղաքականության ընկատմամբ[48]։

Տնտեսագետ Փոլ Կրուգմանը զարգացող ճգնաժամը նկարագրել է որպես «դասական դրամավարկային և պարտքային ճգնաժամ, որին մենք բազմիցս բախվել ենք» և հավելել է՝ «Ձեզ հարկավոր են պաշտոնյաներ, ովքեր հասկանում են, թե ինչ է կատարվում, կարող են պատասխան քայլեր մշակել և բավականաչափ վստահություն ունենալ, որպեսզի շուկաները չկասկածեն իրենց իրավացիության մեջ։ Որոշ զարգացող շուկաներ ունեն այդ ամենը և բավականին հաջող են հաղթահարում ցնցումները։ Էրդողանի վարչակարգը դրանից ոչինչ չունի»[49]։

2023 թվականի օգոստոսին Թուրքիայի կենտրոնական բանկը գնաճը հաղթահարելու համար 7,5 կետով բարձրացրել է տոկոսադրույքները՝ հասնելով 25 տոկոսի՝ ազդարարելով նախկին քաղաքականությունից հեռանալու մասին։ Նախագահ Էրդողանի նոր տնտեսության թիմը ձգտում է վերականգնել ավանդական քաղաքականությունը և կայունացնել տնտեսությունը։ Չնայած արժույթների դրական արձագանքին՝ լիրան մնում է պատմական ցածր մակարդակի մոտ[50][51]։

Հետևանքները Թուրքիայում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի ոչ ուղղափառ հայացքները տոկոսադրույքների վերաբերյալ դառնում են ճգնաժամի կարևորագույն պատճառներից մեկը[2][39]

Ճգնաժամի ընթացքում Թուրքիայում վարկատուները բախվել են կորպորացիաների վերակազմավորման պահանջներին, որոնք չէին կարողանում սպասարկել ԱՄՆ դոլարով կամ եվրոյով արտահայտված իրենց պարտքերը՝ թուրքական լիրայով իրենց եկամուտների արժեքի կորստի պատճառով։ Չնայած ֆինանսական հաստատությունները տարիներ շարունակ եղել են Ստամբուլի ֆոնդային բորսայի շարժիչ ուժը, որը կազմում էր դրա արժեքի գրեթե կեսը, ապրիլի կեսերին դրանք կազմում էին մեկ երրորդից պակաս[52]։ Մայիսի վերջին վարկատուները բախվեցին պահանջարկի կտրուկ աճի այն ընկերությունների կողմից, որոնք ցանկանում էին վերակազմակերպել պարտքերի վճարումները[53]։ Հուլիսի սկզբին երկրի միայն որոշ խոշոր ձեռնարկություններից վերակառուցման հանրային պահանջներն արդեն կազմում էին 20,000,000,000 ԱՄՆ դոլար, իսկ մյուս պարտապանները հանրային ցուցակում չէին կամ բավականաչափ մեծ էին բացահայտում պահանջելու համար[54]։ Թուրքական բանկերի ակտիվների որակը, ինչպես նաև նրանց կապիտալի համարժեքության գործակիցը շարունակել են վատթարանալ ճգնաժամի ողջ ընթացքում[55]։ Հունիսին Halk Bankas-ը, խոշոր վարկատուներից ամենախոցելին, կորցրել էր իր դոլարի արժեքի 63%-ը և վաճառվում էր հաշվեկշռային արժեքի 40%-ի սահմաններում[56]։ Սակայն դժվար է ասել, որ դա հիմնականում կապված է Թուրքիայի տնտեսական զարգացումների հետ, քանի որ Halkbank-ի արժեքի գնահատման վրա մեծապես ազդել են ամերիկյան հետաքննության հնարավոր արդյունքների մասին լուրերը՝ կապված ԱՄՆ պատժամիջոցներից խուսափելու համար Իրանի բանկի կողմից հայտարարված օգնության մասին[57]։

Բանկերը անընդհատ բարձրացնում էին առևտրային և սպառողական վարկերի տոկոսադրույքները, ինչպես նաև հիփոթեքային վարկերի տոկոսադրույքները մինչև 20% տարեկան, ինչը զսպում էր ձեռնարկությունների և սպառողների պահանջարկը։ Ավանդների համապատասխան աճով ավանդների ընդհանուր գումարի և վարկերի ընդհանուր գումարի միջև բացը, որը զարգացող շուկաներում ամենաբարձրերից մեկն էր, սկսեց նվազել[58][59]։ Այնուամենայնիվ, այս զարգացումը նաև հանգեցրեց նրան, որ Թուրքիայի խոշոր քաղաքների ծայրամասերում հայտնվեցին անավարտ կամ չբնակեցված բնակարաններ և առևտրային անշարժ գույք, քանի որ Էրդողանի քաղաքականությունը նպաստում էր շինարարության ոլորտի աճին, որտեղ նրա բիզնես դաշնակիցներից շատերը շատ ակտիվ էին, ինչը անցյալում հանգեցրել էր տնտեսական աճի[24][59]։ 2018 թվականի մարտին բնակարանների վաճառքը նախորդ տարվա համեմատ նվազել է 14%-ով, իսկ հիփոթեքային վարկերը՝ 35%-ով։ Մայիսի դրությամբ Թուրքիայում կար մոտ 2,000,000 չվաճառված տուն, ինչը երեք անգամ գերազանցում էր նոր բնակարանների միջին տարեկան վաճառքը[25]։ 2018 թվականի առաջին կիսամյակում չվաճառված նոր բնակարանների թիվը շարունակել է աճել, մինչդեռ Թուրքիայում նոր բնակարանների գների աճը հետ էր մնում սպառողական գների գնաճից ավելի քան 10 տոկոսային կետով[60]։

Մինչ հունիսին պորտֆելային կապիտալի զգալի արտահոսքը շարունակվում էր, որը կազմում էր 883,000,000 ԱՄՆ դոլար, իսկ պաշտոնական արտարժույթի պահուստները կրճատվել էին 6,990,000,000 ԱՄՆ դոլարով, ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտը սկսեց նվազել՝ լիրայի փոխարժեքի անկման պատճառով։ Սա ընկալվեց որպես հավասարակշռված տնտեսության հասնելու նշան[61]։ Թուրքական լիրան սկսեց վերականգնել իր արժեքը 2018 թվականի սեպտեմբերից, իսկ ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտը շարունակում էր նվազել[62]։

Որպես ավելի վաղ իրականացված հեշտ դրամավարկային քաղաքականության հետևանք, ցանկացած նորահայտ փխրուն կարճաժամկետ մակրոտնտեսական կայունություն հիմնված է ավելի բարձր տոկոսադրույքների վրա, ինչը հանգեցնելու էր թուրքական տնտեսության անկմանը[63]։ Հունիսի կեսերին Washington Post թերթը հրապարակել էր Ստամբուլից բարձրաստիճան ֆինանսական գործչի մեջբերումն այն մասին, որ «անպատասխանատու քաղաքականության տարիները հանգեցրել են թուրքական տնտեսության գերտաքացմանը։ Գնաճի բարձր տեմպերը և ընթացիկ վճարային հաշվեկշռի դեֆիցիտը կարող են հանգեցնել լուրջ հետևանքների։ Կարծում եմ, որ մենք մեր հնարավորությունների սահմաններում ենք»[64]։

Ինքնասպանություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2018 թվականի հունվարին աշխատավորն ինքնահրկիզվել է խորհրդարանի շենքի դիմաց[65]։ Եվս մեկ մարդ ինքնահրկիզվել է Հաթայի նահանգապետի աշխատասենյակում[66]։

2019 թվականի նոյեմբերին չորս եղբայրներին ու քույրերին մահացած են գտել Ստամբուլի Ֆաթիհ քաղաքում գտնվող բնակարանում, նրանք ինքնասպան են եղել, քանի որ ի վիճակի չեն եղել վճարել կոմունալ վճարները։ 2019 թվականի էլեկտրաէներգիայի գներն աճել են մոտ 57%-ով, իսկ երիտասարդների գործազրկությունը կազմել է մոտ 27%։ Բնակարանի Էլեկտրաէներգիայի վճարը մի քանի ամիս չէր վճարվել[67]։

Անթալիայում նույն կերպ հայտնաբերվել է չորս հոգուց բաղկացած ընտանիք, այդ թվում՝ 9 և 5 տարեկան երկու երեխա։ Թողած գրության մեջ մանրամասն նկարագրված են եղել այն ֆինանսական դժվարությունները, որոնց բախվել էր տվյալ ընտանիքը[67][68]։

Նոյեմբերի կեսերին The Guardian-ը հայտնել էր, որ անանուն բարերարը վճարել է որոշ պարտքեր Թուզլայի տեղական մթերային խանութներում և ինքնասպանություններից հետո կանխիկ ծրարներ թողել դռների վրա[68]։

ԱԶԿ-ի պաշտոնյաներն ու ԶԼՄ-ները հերքել են, որ վերջին մահերը պայմանավորված են եղել կյանքի թանկացմամբ[67][68]։

Իրադարձությունների ժամանակագրություն-2018

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Փետրվարի 12 - Yıldız Holding-ը անսպասելիորեն դիմում է մինչև 7,000,000,000 ԱՄՆ դոլարի վարկերի վերակազմավորման խնդրանքով[69]։
  • Փետրվարի 21 - Նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի ավագ տնտեսական խորհրդական Ջեմիլ Էրթեմը Daily Sabah թերթում հոդված է հրապարակում, որում կարծիք է հայտնում, որ կարճաժամկետ տոկոսադրույքների բարձրացման վերաբերյալ ԱՄՀ-ի առաջարկությունները Թուրքիայի կենտրոնական բանկը պետք է անտեսի, և որ «ոչ միայն Թուրքիան, այլև բոլոր զարգացող երկրները պետք է հակառակն անեն այն ամենի, ինչ հորդորում է ԱՄՀ-ն»[70]։
  • Ապրիլ 5 - Տնտեսության համար պատասխանատու փոխվարչապետ Մեհմեդ Շիմշեքը փորձում է հրաժարական տալ Էրդողանի հետ ունեցած տարաձայնությունների պատճառով՝ կապված վերջինիս Կենտրոնական բանկի քաղաքականությանը միջամտելու հետ, սակայն ավելի ուշ նրան համոզում են հետ վերցնել հրաժարականի դիմումը[71]։
  • Ապրիլ 7 - Doğuş Holding-ը դիմում է իր բանկերին պարտքի վերակազմավորման խնդրանքով։ 2017 թվականի վերջին Doğuş-ի չմարված վարկերի գումարը համարժեք էր 23,500,000,000 թուրքական լիրայի (2,765,597,500 ֆունտ ստեռլինգ), ինչը 11%-ով ավելի էր, քան մեկ տարի առաջ[72]։
  • Ապրիլ 18 - Էրդողանը հայտարարում է, որ առաջիկա համընդհանուր ընտրությունները տեղի կունենան հունիսի 24-ին՝ նախատեսված ժամկետից 18 ամիս շուտ։
  • Մայիսի 14 և 15 - Bloomberg-ին տված հեռուստատեսային հարցազրույցում և Լոնդոնում համաշխարհային ֆինանսական մենեջերների հետ հանդիպման ժամանակ Էրդողանը հայտարարում է, որ ընտրություններից հետո մտադիր է ավելի մեծ վերահսկողություն հաստատել տնտեսության վրա, ներառյալ դրամավարկային քաղաքականության իրական վերահսկողությունը և նվազեցնել տոկոսադրույքները. դա «ցնցում և անվստահություն» առաջացրեց ներդրողների շրջանում Կենտրոնական բանկի՝ գնաճի դեմ պայքարելու և լիրայի փոխարժեքը կայունացնելու ունակության հանդեպ[42][73]։
  • Մայիսի 23 - Ստամբուլում տարադրամի փոխանակման կետերը լիրայի փոխարժեքի կտրուկ անկման ֆոնին ժամանակավորապես դադարեցնում են առևտուրը[74]։ Նույն օրը Թուրքիայի վիճակագրական ինստիտուտը հայտնում Է մայիսին սպառողների վստահության հերթական անկման մասին, ընդ որում բոլոր ենթաինդեքսները նվազել էին։ 2018 թվականի մայիսի 25-ին նա հայտնում Է մայիսին Թուրքիայի ծառայությունների, մանրածախ առևտրի և շինարարության ոլորտներում վստահության կտրուկ անկման մասին[75]։ Նույն օրը Թուրքիայի կենտրոնական բանկը իր դրամավարկային քաղաքականության հանձնաժողովի արտահերթ նիստում բարձրացրեց տոկոսադրույքները՝ զիջելով ֆինանսական շուկաների ճնշմանը։ Կենտրոնական բանկը կարճաժամկետ իրացվելիության տոկոսադրույքը բարձրացրեց 300 բազիսային կետով՝ մինչև 16,5%[76]։ Ի հեճուկս Էրդողանի հնչեղ առարկությունների՝ այս քայլը ժամանակավոր թեթևացում բերեց լիրայի փոխարժեքին[77]։
  • Մայիսի 28 - Թուրքիայի կենտրոնական բանկը հայտարարեց իր դրամավարկային քաղաքականության օպերատիվ պարզեցման մասին, որն ուժի մեջ էր մտնում հունիսի 1-ից՝ տոկոսադրույքի հերթական բարձրացման մասին հայտարարության հետ միաժամանակ։ Շաբաթական ռեպո տոկոսադրույքը 8%-ով, որը ներկայումս չի օգտագործվում, պետք է բարձրացվեր մինչև 16,5% և դառնար դրամավարկային քաղաքականության ապագա ուղենիշը։ Ժամկետային իրացվելիության բազային տոկոսադրույքը, որը կազմում էր 16,5%, սահմանվում էր 150 բազիսային կետով ավելի բարձր, քան շաբաթական ռեպո տոկոսադրույքը, որն այդ ժամանակ կազմում է 18%։ Ի հետևանք՝ լիրան փոքր-ինչ կայունացավ[78][79]։
  • Մայիսի 30 - Թուրքիայի վիճակագրական ինստիտուտը հայտնում է, որ տնտեսական վստահության մակարդակը մայիսին կտրուկ նվազել է՝ հասնելով 93,5-ի, ինչն ամենացածր ցուցանիշն էր 2016 թվականի հեղաշրջման փորձից հետո 15 ամսվա ընթացքում[80]։
  • Մայիսի 30 - GAMA Holding-ը պարտատերերից պահանջում է մեղմել 1,5 մլրդ դոլարի վարկերի մարման պայմանները[81]։
  • Մայիսի 30 - Թուրքիայի կենտրոնական բանկը հրապարակում է մայիսի 23-ի Դրամավարկային Քաղաքականության Կոմիտեի վճռական նիստի արձանագրությունը, որում ասվում էր, որ «դրամավարկային քաղաքականության մեջ կոշտ դիրքորոշումը վճռականորեն կպահպանվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ գնաճի կանխատեսումը զգալի բարելավում չի ցուցաբերել և չի համապատասխանել նպատակային ցուցանիշներին», որոնք օրինականորեն կազմում էին 5 տոկոս[82]։
Թուրքական լիրան արդեն վաղուց սրընթաց էժանանում է եվրոյի նկատմամբ՝ 2018 թվականի սկզբին գերազանցելով եվրոյի դիմաց հինգ լիրայի շեմը
  • Հունիսի 1 - Ստամբուլի արդյունաբերական պալատը հրապարակում է Թուրքիայում մայիս ամսվա արտադրության իր ինդեքսը, որում ասվում էր, որ երկու ամիս անընդմեջ կտրուկ անկումից հետո արտադրական պայմանները վատթարացել են մինչև 2009 թվականից ի վեր ամենավատ մակարդակը՝ պարզաբանելով, որ «մայիսին գնաճային ճնշումները զգալի են մնացել, իսկ արտադրական հատվածում ծախսերի բեռը շարունակել է աճել»[83]։
  • Հունիսի 4 - Թուրքիայի վիճակագրության ինստիտուտը հայտնումէ, որ մայիսին տարեկան գնաճը նախորդ ամսվա 10,9 տոկոսից հասել է 12,2 տոկոսի, ինչը նախորդ տարվա նոյեմբերի դրությամբ 14-ամյա բարձր մակարդակից ցածր է, մինչդեռ ամսական գնաճը կազմել էր 1,6 տոկոս[84][85]։
  • Հունիսի 6 - Borsa Istanbul բորսայում Թուրքիայի BIST-100 հիմնական ֆոնդային ինդեքսը նվազել է 1,5 տոկոսով՝ հասնելով 2008 թվականի համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամից ի վեր դոլարային արտահայտությամբ ամենացածր մակարդակին[86]։
  • Հունիսի 7 - Թուրքիայի կենտրոնական բանկը Դրամավարկային Քաղաքականության Կոմիտեի հերթական նիստում բարձրացնում է ռեպո բազային տոկոսադրույքը 125 բազիսային կետով՝ մինչև 17,75 տոկոս։ Այս քայլը գերազանցել է շուկայի սպասումները, ինչը հանգեցրել է լիրայի փոխարժեքի անհապաղ աճի, իսկ լիրայի հենանիշային պարտատոմսերի 10-ամյա եկամտաբերությունը նվազել է հունիսի 6-ին ռեկորդային բարձր մակարդակի՝ 15,41 տոկոսի հասնելուց հետո[87]։
  • Հունիսի 10 - Թուրքիայի Ավտոարտադրողների ասոցիացիան հրապարակում է մայիս ամսվա տվյալները, որոնց համաձայն ավտոմեքենաների վաճառքը նվազել էր մինչև 2014 թվականից ի վեր ամենացածր մակարդակը։ Ավտոմեքենաների վաճառքը 2017 թվականի մայիսի համեմատ նվազել էր 13 տոկոսով, մինչդեռ առևտրային մեքենաների վաճառքը նվազել էր19 տոկոսով[88]։
  • Հունիսի 11 - Թուրքիայի կենտրոնական բանկը հրապարակում է ապրիլ ամսվա ֆինանսական տվյալները, որոնց համաձայն վճարային հաշվեկշռի դեֆիցիտն աճել էր 1,7 մլրդ դոլարով՝ հասնելով 5,4 մլրդ դոլարի[89]։
  • Հունիսի 13 - Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի ավագ տնտեսական խորհրդական Ջեմիլ Էրթեմը Daily Sabah-ում հրապարակված հոդվածում հայտարարում է, որ ոչ ուղղափառ գաղափարն այն մասին, որ գնաճը որպես դրամավարկային երևույթ դիտարկելը սխալ կլինի.[90] դա հանգեցրել է լիրայի և Թուրքիայի բազային լիրայով պարտատոմսերի 10-ամյա արժեքի կտրուկ անկմանը, որոնց եկամտաբերությունը հասել էր ռեկորդային բարձր մակարդակի՝ 16,25 տոկոսի[91][92]:
    Թուրքական լիրան 2018 թվականի հուլիսից հետո երեք ամսվա ընթացքում վերականգնել է իր անկումը։ Արժույթի միջազգային հիմնադրամի և այն ժամանակ մշակված միջազգային ֆինանսական ինստիտուտի մոդելների համաձայն, լիրայի փոխարժեքը մոտենում էր իրական արժեքին, բայց դեռ մի փոքր թերագնահատված էր[93]:
  • Հունիսի 14 - Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հեռուստատեսային հարցազրույցում հայտարարում է, որ իր կառավարությունը հունիսի 24-ի ընտրություններից հետո «գործողություն կիրականացնի» Moody'Ս Investors Service միջազգային վարկանիշային գործակալության դեմ[94][95]։ Հաջորդ օրը լիրան ավարտեց իր ամենավատ շաբաթը 2008 թվականից ի վեր՝ դոլարի նկատմամբ ընկնելով 5,7%-ով, ինչպես նաև հասնելով ամենավատ մակարդակին ամբողջ հանգստյան օրերին՝ 4,73 դոլար մեկ լիրայի դիմաց[47]։
  • Հունիսի 24 - Թուրքիայի ընդհանուր ընտրություններում Էրդողանը պահպանեց նախագահի պաշտոնը, այն դեպքում, երբ նրա «Արդարություն և զարգացում» կուսակցությունը քիչ էր մնում կորցներ մեծամասնությունը խորհրդարանում, սակայն այդ մեծամասնությանը հասավ իր գործընկեր «Ազգայնական շարժում» կուսակցության հետ դաշինքով։ Հաջորդ օրը Թուրքիայի Արդյունաբերության և բիզնեսի ասոցիացիան (TÜSIAD) կոչ արեց տնտեսական բարեփոխումներ իրականացնել[96]։
  • Հունիսի 28 - Թուրքիայի վիճակագրական ինստիտուտը հայտնում է, որ տնտեսական վստահության ինդեքսը հունիսին նվազել է հինգերորդ ամիսն անընդմեջ, շինարարության ոլորտի նկատմամբ ևս վստահությունը նվազել էր[97]։
Türk Telekom-ի պարտքի դեֆոլտը Թուրքիայի պատմության մեջ խոշորագույնն Է դարձել[98]
  • Հուլիսի 3 - Թուրքիայի վիճակագրական ինստիտուտը հայտնում է, որ Թուրքիայում տարեկան գնաճը հունիսին հասել է 15,4 տոկոսի, ինչը 2003 թվականից ի վեր ամենաբարձր ցուցանիշն է։ Սպառողական գների գնաճը հունիսին ամսական կտրվածքով աճել է 2,6 տոկոսով՝ գերազանցելով շատ զարգացած երկրներում գների տարեկան աճը։ Թուրքիայում տարեկան գնաճը մոտ 4 անգամ գերազանցել էր զարգացող շուկաների միջին ցուցանիշը։ Արտադրողների գների աճը նախորդ ամսվա 20,2 տոկոսից աճել էր մինչև 23,7 տոկոս[99]։ Նույն օրը Ավտոմոբիլային դիստրիբյուտորների ասոցիացիան հաղորդեց, որ հունիսին առևտրային մեքենաների վաճառքը նվազել է 44 տոկոսով՝ 2017 թվականի հունիսի համեմատ, մարդատար ավտոմեքենաների վաճառքը՝ 38 տոկոսով[100]։
  • Հուլիսի 5 - Bloomberg գործակալությունը հայտնում է, որ թուրքական և միջազգային բանկերը միլիարդավոր դոլարների չվճարված պարտքի պատճառով վերահսկողության տակ են վերցրել Թուրքիայի խոշորագույն հեռախոսային ընկերությունը՝ Թուրք Տելեկոմը։ Վարկատուները ընկերության ձեռքբերման համար հատուկ մեխանիզմ են ստեղծել՝ փորձելով կարգավորել Թուրքիայի պատմության մեջ խոշորագույն պարտքային դեֆոլտը[98]։ Նույն օրը հայտնի է դարձել, որ Bereket Enerji ընկերությունների խումբը գնորդներ է փնտրում երկու էլեկտրակայանների համար, քանի որ բանակցություններ էր վարում բանկերի հետ 4 մլրդ դոլարի պարտքի վերաֆինանսավորման շուրջ[54]։
  • Հուլիսի 9 - Էրդողանն իր փեսային՝ Բերաթ Ալբայրաքին, նշանակում է իր նոր վարչակազմի տնտեսական ծառայության ղեկավար. նա ղեկավարում էր ֆինանսների նոր նախարարությունը։ Էրդողանը իր մերձավոր խորհրդական Մուստաֆա Վարանին, որը ղեկավարում էր կառավարամետ թիմը Twitter սոցիալական ցանցերում և այլ հարթակներում, նշանակում է մեկ այլ առանցքային՝ էկոնոմիկայի նախարարի պաշտոնում[101]։ Այս նշանակումները մեծացնում են ներդրողների անհանգստությունը տնտեսական քաղաքականության կոմպետենտության և ճիշտության վերաբերյալ, քանի որ թուրքական լիրան Ալբայրաքի նշանակումից հետո մեկ ժամվա ընթացքում կորցնում է իր արժեքի 3,8 տոկոսը[102]։ Նույն օրը Էրդողանը նախագահական հրամանագրով իրեն է վերապահում Կենտրոնական բանկի ղեկավարի, նրա տեղակալների և Դրամավարկային Քաղաքականության Կոմիտեի անդամների նշանակման լիազորությունները[103]։
  • Հուլիսի 11 - Լիրայի փոխարժեքը նվազում է 2,5 տոկոսով՝ հասնելով 4,82 դոլարի, ինչը մայիսին ամերիկյան արժույթի նկատմամբ ռեկորդային ցածր՝ 4,92 դոլարի անկումից ի վեր ամենացածր ցուցանիշն էր։ Ստամբուլի ֆոնդային շուկան նվազում է 5,2 տոկոսով՝ հասնելով 91,290 կետի։ Պետական պարտատոմսերի եկամտաբերությունը կտրուկ աճում է[101]։ Հաջորդ օրը լիրայի փոխարժեքը հասել Է ռեկորդային ցածր մակարդակի՝ մեկ դոլարի դիմաց 4,98 լիրա[104]։ Երկու օր անց լիրայի փոխարժեքը գրանցեց գրեթե տասը տարվա ընթացքում ամենաուժեղ շաբաթական անկումը։ Borsa Istanbul 100 բազային ինդեքսն ամենաուժեղն է ընկել 2016 թվականի ձախողված պետական հեղաշրջումից ի վեր, և վաճառքի պատճառով գին-գնահատված շահույթի հարաբերակցությունը իջել է իր ամենացածր մակարդակին ավելի քան ինը տարվա ընթացքում։ Պետական պարտատոմսերի 10-ամյա եկամտաբերությունն այս շաբաթ աճել է գրեթե 100 բազիսային կետով[105]։
  • Հուլիսի 19 - Թուրքիայի առաջատար պողպատ Արտադրող ÇEL-MER Çelik Endüstrisi ընկերությունը, որն աշխատում է նաև ավտոմոբիլային, գյուղատնտեսության, կենցաղային տեխնիկայի արտադրության, մեքենաշինության և պաշտպանական արդյունաբերության ոլորտներում, դիմում է դատարան սնանկացումից պաշտպանվելու համար այն բանից հետո, երբ չէր կարողանում մարել իր պարտքերը[106]։
  • Հուլիսի 20 - Ozensan Taahhut-ը, թուրքական խոշոր շինարարական ընկերությունը, որը շինարարական պայմանագրեր էր իրականացրել TOKI-ի, արդարադատության նախարարության, առողջապահության նախարարության և տարբեր քաղաքապետարանների հանրային բնակարանային վարչությունների համար, սնանկության պաշտպանության դիմում է ներկայացնում[107]։
  • Հուլիսի 24 - Թուրքիայի կենտրոնական բանկն իր Դրամավարկային Քաղաքականության Կոմիտեի նիստում անսպասելիորեն անփոփոխ է թողնում վարկերի բազային տոկոսադրույքը՝ 17,75 տոկոսի մակարդակում, չնայած վերջին գնաճին, ինչը հանգեցնում է Թուրքիայի ֆոնդային շուկայում լիրայի, ինչպես նաև Թուրքիայի՝ դոլարով արտահայտված պետական պարտատոմսերի վաճառքին[108][109][110]։ Ամերիկյան Jefferies ներդրումային բանկի Արժույթի միջազգային ստորաբաժանման ղեկավար Բրեդ Բեխթելի խոսքով՝ Կենտրոնական բանկի՝ տոկոսադրույքները նույն մակարդակի վրա թողնելու որոշումը Թուրքիային «զարգացող շուկաների վտարանդի» է դարձրել[28]։
  • Հուլիսի 31 - Թուրքիայի կենտրոնական բանկը խոստովանում է, որ ևս երեք տարվա ընթացքում չի կարողանալու հասնել 5 տոկոս գնաճի թիրախին՝ հիասթափեցնելով ներդրողներին, որոնք սպասում էին դրամավարկային քաղաքականության խստացման նշանների։ Չնայած նահանգապետ Մուրատ Չեթինկայան խոստացել էր անհրաժեշտության դեպքում բարձրացնել փոխառության արժեքը, նա կանխատեսել էր տվյալ տարի 13,4 տոկոս գնաճ, 2019 թվականին՝ 9,3 տոկոս, իսկ 2020 թվականի վերջին՝ 6,7 տոկոս[111]։ Նույն օրը, երբ 2001 թվականին Արժույթի միջազգային հիմնադրամի կողմից ֆինանսական օգնություն ստանալուց ի վեր թուրքական լիրան բախվեց ամենամսյա կորուստների ամենաերկար շարքին, Թուրքիայի բանկերի ասոցիացիան (TBB) մշակեց վարկերի վերակազմավորման սկզբունքների համակարգ, որոնք գերազանցում էին 50 միլիոն լիրան.եթե պարտատերերը, որոնց բաժին էր ընկնում ընդհանուր պարտքի առնվազն 75 տոկոսը, չեն կարողանում մարել այնա ապա համաձայնում են, որ պարտատերերի կոմիտեն պետք է կարգադրի այնպիսի միջոցառումներ, ինչպիսիք են բաժնետերերի կառուցվածքի և կառավարման փոփոխությունը, ակտիվների վաճառքը, ակտիվների տեղաբաշխումը և կապիտալի ներարկումները. վերակազմավորման որոշումը կայացվում էր150 օրվա ընթացքում[112]։
  • Օգոստոսի 1 - Լիրայի փոխարժեքի անկման պատճառով Թուրքիայի գազատարների պետական օպերատոր BOTAŞ-ը 50%-ով բարձրացնում է էլեկտրակայանների կողմից օգտագործվող բնական գազի գինը։ BOTAS-ը նաև բարձրացնում է բնական գազի գները կենցաղային կարիքների համար։ Նույն օրը Էներգետիկայի կարգավորման վարչությունը բարձրացնում է արդյունաբերական և կենցաղային կարիքների համար էլեկտրաէներգիայի սակագինը[113]։ Նույն օրը, Ստամբուլի արդյունաբերական պալատը, արտադրողների ամսական հարցման արդյունքում, հայտնել է, որ հուլիսին արտադրողների գների աճը արագացել է ավելի քան տասը տարվա ընթացքում ամենաբարձր տեմպերով, այն բանից հետո, երբ հունիսին այն արդեն աճել էր մինչև 23,7 տոկոս, շնորհիվ այն բանի, որ Էրդողանի կառավարությունը խթանել է տնտեսական աճը մի շարք միջոցառումներով՝ հունիսի 24-ին կայանալիք ընտրություններին ընդառաջ[114]։
  • Օգոստոսի 3 - Թուրքիայի վիճակագրական ինստիտուտը հայտնում է, որ Թուրքիայում տարեկան գնաճը հունիսին 15,4 տոկոսից հասել է 15,9 տոկոսի՝ հասնելով 2003 թվականից ի վեր ամենաբարձր մակարդակին։ Արտադրողների գների գնաճը հունիսին 23,7 տոկոսից հասել է 25 տոկոսի[115]։
  • Օգոստոսի 9 - Ուշ երեկոյան Էրդողանն իր ելույթում կոչ է անում կողմնակիցներին ուշադրություն չդարձնել «Թուրքիայի դեմ տարվող տարբեր արշավներին»՝ հավելելով, որ «եթե նրանք դոլար ունեն, ապա մենք ունենք մեր ժողովրդին, մեր արդարությունն ու մեր Աստծուն»[116]։ Քանի որ այս հայտարարությունները թուլացնում են շուկաների հույսն առ այն, որ թուրքական կառավարությունը պատրաստ է խստացնել դրամավարկային քաղաքականությունը կամ սկսել տնտեսական բարեփոխումներ, գիշերվա ընթացքում և մինչև հաջորդ առավոտ լիրայի արժեքը կտրուկ նվազում է գրեթե 10 տոկոսով՝ հասնելով մեկ դոլարի դիմաց 6 լիրայի նշագծին[116]։
  • Օգոստոսի 14 - Էրդողանը հայտարարում Է ԱՄՆ-ից ներմուծվող էլեկտրոնային արտադրանքը բոյկոտելու քաղաքականության մասին[117]։ Նույն օրը Թուրքիայի բանկային կարգավորիչը ապառիկ վարկային քարտերի օգտագործման համապարփակ սահմանափակումներ է մտցնում[118]։
  • Օգոստոսի 15 - Կատարը խոստանում է 15 մլրդ դոլարի ներդրում կատարել Թուրքիայում, ինչը հանգեցնում է լիրայի փոխարժեքի 6% աճի[119][120]։
  • Օգոստոսի 16 - Թուրքիայի վիճակագրական ինստիտուտը հայտնում է, որ Թուրքիայում արդյունաբերական արտադրությունը հունիսին մայիսի համեմատ նվազել է 2 տոկոսով՝ կրճատվելով երկրորդ ամիսն անընդմեջ[121]։
  • Օգոստոսի 27 - Թուրքիայի վիճակագրական ինստիտուտը հայտնում է, որ տնտեսական վստահության ինդեքսը օգոստոսին նվազել է 91.9-ից մինչև 88.0: Անկման պատճառը շինարարության ոլորտում վստահության հերթական կտրուկ անկումն էր[122]։
  • Օգոստոսի 28 - Moody's գործակալությունն իջեցնում է ևս 20 թուրքական ֆինանսական հաստատությունների վարկանիշները[123]. վարկանիշային գործակալությունը գնահատել էր, որ Թուրքիայում գործող միջավայրը «ավելի է վատացել, քան նախկինում էր», և կանխատեսել էր, որ այդ վատթարացումը կշարունակվի[124]։
  • Օգոստոսի 29 - Անվճարունակ Turk Telekom-ի սեփականության իրավունքը փոխանցվում է «վարկատու բանկերի համատեղ ձեռնարկությանը»[125] : Թուրքիայի տնտեսական վստահության մեկ այլ ցուցանիշ հուլիսի 92,2-ից նվազում է օգոստոսի 83,9-ի, ինչը ամենացածր ցուցանիշն էր 2009 թվականի մարտից ի վեր[126]։ Capital Economics խորհրդատվական ընկերության հետազոտությունը ցույց է տվել, որ Թուրքիան մտել է «խորը» ռեցեսիայի մեջ և կանխատեսել է, որ 2018 թվականի չորրորդ եռամսյակում թուրքական տնտեսությունը կկրճատվի 4 տոկոսով, իսկ այնուհետև լճացման մեջ կմտնի 2019 թվականին[127]։
  • Օգոստոսի 30 - Թուրքիայի կենտրոնական բանկի ղեկավարի տեղակալ Էրքան Քիլիմչին հրաժարական է ներկայացնում, ինչը լրացուցիչ «ճնշում էր» լիրայի վրա, որն օրվա ընթացքում դոլարի նկատմամբ նվազում է գրեթե 5 տոկոսով[128][129][130]։
  • Սեպտեմբերի 3 - Թուրքիայի կենտրոնական բանկը հայտարարում է, որ օգոստոսին գնաճը հասել է գրեթե 18 տոկոսի, ինչը 15 տարվա առավելագույն ցուցանիշն է[131]։
  • Սեպտեմբերի 10 - Թուրքիայի վիճակագրական ինստիտուտի հրապարակած տվյալները ցույց են տալիս 2018 թվականի երկրորդ եռամսյակում Թուրքիայի տնտեսական աճի դանդաղումը։ Հունիսին երկրի ՀՆԱ-ն աճել էր 5,2 տոկոսով՝ ընթացիկ տարվա առաջին եռամսյակի 7,3 տոկոսի համեմատ[132]։ Ֆինանսների նախարար Բերաթ Ալբայրաքը կանխատեսում էր, որ տնտեսական աճի դանդաղումը ավելի տեսանելի կդառնա 2018 թվականի երրորդ եռամսյակում[133]։
  • Սեպտեմբերի 12 - Էրդողանն աշխատանքից ազատում է Թուրքիայի ինքնիշխան հարստության հիմնադրամի ողջ ղեկավար կազմին և իրեն նշանակում է հիմնադրամի նախագահ[134][135]։ Նա նաև գլխավոր տնօրեն է նշանակում Զաֆեր Սոնմեզին, ով նախկինում աշխատել էր Մալայզիայի պետական ներդրումային ընկերությունում[135]։ Էրդողանի փեսա Բերաթ Ալբայրաքը նշանակվում է Ազգային բարեկեցության հիմնադրամի վարչության նախագահի տեղակալ[136]։
  • Սեպտեմբերի 13 - Էրդողանը գործադիր հրամանագիր է ստորագրում, որով պահանջում է, որ թուրքական ընկերությունների միջև բոլոր պայմանագրերը կնքվեն լիրայով։ Փաստաթուղթը ուժի մեջ է մտել անմիջապես և պահանջում էր, որ գոյություն ունեցող պայմանագրերը 30 օրվա ընթացքում վերաինդեքսավորվեին լիրայով[137]։ Անկարայում ելույթի ժամանակ Էրդողանը կտրուկ քննադատել է Թուրքիայի կենտրոնական բանկին և «մաքրել» բանկը՝ տոկոսադրույքները նվազեցնելու համար[138][139]։ Փոխարենը, Կենտրոնական բանկը կտրուկ բարձրացրեց իր բազային վարկի տոկոսադրույքը 17,75%-ից մինչև 24%՝ գերազանցելով Reuters-ի՝ 22% բարձրացման կանխատեսումները[140]։

Իրադարձությունների ժամանակագրություն-2021

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Հոկտեմբերի 25 - Կանադայից, Դանիայից, Ֆրանսիայից, Գերմանիայից, Նիդեռլանդներից, Նորվեգիայից, Շվեդիայից, Ֆինլանդիայից, Նոր Զելանդիայից և Միացյալ Նահանգներից դեսպաններին արտաքսելու պահանջը նույնպես հանգեցնում է թուրքական լիրայի փոխարժեքի անկմանը[141]։ Հետագայում արտաքսումը չի իրականացվել[142]։
  • Նոյեմբերի 18 - Թուրքիայի Հանրապետության կենտրոնական բանկը (CBRT) 100 բազիսային կետով նվազեցնում է իր տոկոսադրույքը մինչև 15% և հասկանում, որ մինչև տարեվերջ տոկոսադրույքներն էլ ավելի կիջեցվեն։ 2021 թվականի սեպտեմբերից տոկոսադրույքները իջեցվում են 400 բազիսային կետով[143][144]։ Տոկոսադրույքի նվազեցման մասին որոշումից հետո լիրան ընկնում է նոր ռեկորդային ցածր մակարդակի՝ դոլարի նկատմամբ 10,7738-ի սահմաններում՝ վերականգնելով նախկին եկամուտը[143]։
  • Նոյեմբերի 22 - Ելույթ ունենալով կառավարության նիստից հետո՝ Էրդողանը հայտարարում է, որ տոկոսադրույքների կոշտ քաղաքականությունը չի հանգեցնի գնաճի նվազմանը, և խոստանում է, որ երկիրը հաջողության կհասնի իր «տնտեսական անկախության պատերազմում»[145][146]։ Էրդողանի ելույթից հետո լիրան անցնում է ազատ անկման՝ ընկնելով ռեկորդային ցածր մակարդակի՝ 13,44 դոլարի[147][148]՝ նախքան 12.75-ին վերականգնվելը[149]։ Թուրքիայում աշխատող բազմաթիվ տեղական և միջազգային ընկերություններ, այդ թվում՝ Apple-ը[150], դադարեցնում են անվանական-լիրայի վաճառքը[151][152]։
  • Դեկտեմբերի 16-17 - Էրդողանի ճնշման ներքո Թուրքիայի կենտրոնական բանկը կրկին նվազեցնում է տոկոսադրույքը 100 բազիսային կետով՝ չնայած դա չանելու նախազգուշացումներին, ինչը հանգեցնում է լիրայի 5,6 տոկոս անկմանը՝ հասնելով 15,689 թուրքական լիրայի մեկ դոլարի դիմաց[153]։ Հաջորդ օրը BIST 100 ինդեքսը առևտրային օրվա ընթացքում ընդհանուր առմամբ ընկավ 8%-ով, ինչը ֆոնդային բորսայում «վթարի» պատճառ դարձավ։ Այդ օրը լիրան նվազել է գրեթե 7 տոկոսով՝ հասնելով 17 TRY/USD նշագծին[154]։
  • Դեկտեմբերի 20 - Էրդողանը կրկնապատկում է իր գերփափուկ դրամավարկային քաղաքականությունը՝ վկայակոչելով վաշխառության դոկտրինը (որն արգելում է տոկոսներով վարկավորումը) և պնդելով, որ բանկը չի դադարեցնի տոկոսադրույքների իջեցումը, ինչը հրահրում է արժույթի հերթական վաճառքը և հանգեցնում է լիրայի փոխարժեքի անկմանը մինչև 17,60 ԱՄՆ դոլար[155][156]։ Տարեսկզբից մինչև այս ամսաթիվը արժույթը կորցրել էր իր արժեքի 58%-ը[157]։ Լիրայի փոխարժեքը նվազում է՝ հասնելով ռեկորդային ցածր մակարդակի՝ մեկ դոլարի դիմաց 18,36 թուրքական լիրա, սակայն Էրդողանը միջամտում է՝ հայտարարելով այն միջոցների մասին, որոնք ուղղված են լիրայով արտահայտված ավանդների պաշտպանությանն ու արժութային ավանդների լիրայի փոխարկմանը խրախուսելուն։ Շուկան անմիջապես արձագանքել է՝ բարձրացնելով թուրքական արժույթի փոխարժեքը մինչև մեկ դոլարի դիմաց մոտ 13,50 լիրա՝ մոտ 12,30 գագաթնակետին հասնելուց հետո, ինչը փոխարժեքի ամենանշանակալի տատանումն էր 1983 թվականից ի վեր[158][159]։
  • Դեկտեմբերի 21 - աշխույժ առևտուրը շարունակվում է, փոխարժեքը նվազում է մինչև 11,0935՝ մեկ դոլարի դիմաց, այնուհետև ուշ կեսօրին բարձրացնում է մոտ 12,90, իսկ կեսօրին՝ 12,50[160]: Չնայած լիրայի աճին, դրա փոխարժեքը նախկինի պես կտրուկ նվազում է 2021 թվականի հունվարից, երբ ԱՄՆ դոլար գնելու համար բավական էր 7,40 լիրա[161]։
  • Դեկտեմբերի 23 - նոր տնտեսական ծրագրի հետ կապված շարունակական լավատեսության ֆոնին, և քանի որ պետական բանկերը դեկտեմբերի 23-ին նախորդող շաբաթվա ընթացքում գրեթե 7 միլիարդ դոլար էին ներդրել արժույթը կայունացնելու համար, USD/TRY փոխարժեքը նվազում է ևս 10%-ով և տատանվում է մոտ 11 լիրա մեկ ԱՄՆ դոլարի դիմաց[162]։ Սակարկությունների ընթացքում լիրայի փոխարժեքը դոլարի նկատմամբ հասնում է 10.5343-ի[163], 40%-ով աճ՝ դեկտեմբերի 20-ից[164]։ Ներդրողները, սակայն, պատրաստվում են անկայունության աճին՝ Borsa Istanbul-ի 100 ինդեքսի անկման ֆոնին[163]։

Իրադարձությունների ժամանակագրություն-2022

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Հուլիսի 4 - հաղորդվում է, որ տարեկան գնաճը 2021 թվականի հունիսից մինչև 2022 թվականի հունիսը հասել է 78,6%-ի, ընդ որում սննդամթերքի գները կրկնապատկվել են, իսկ տրանսպորտային ծախսերն աճել են 123%-ով։ Տարեսկզբից թուրքական լիրան կորցրել է իր արժեքի 20%-ը ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ[165]։

Միջազգային հետևանքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տե՛ս նաև՝ Թուրք-ամերիկյան հարաբերություններ

Ճգնաժամը ֆինանսական վարակի զգալի ռիսկեր է առաջացրել։ Ասպեկտներից մեկը վերաբերում է օտարերկրյա վարկատուների համար ռիսկերին, քանի որ, ըստ Միջազգային հաշվարկների բանկի, միջազգային բանկերն ունեցել են թուրք վարկառուների 224 միլիարդ դոլարի չմարված վարկեր, այդ թվում՝ 83 միլիարդ դոլար Իսպանիայի, 35 միլիարդ դոլար Ֆրանսիայի, 18 միլիարդ դոլար Իտալիայի բանկերից և 17 միլիարդ դոլարական՝ ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի, ինչպես նաև՝ 13 միլիարդ դոլար Գերմանիայի բանկերից[166][167]։ Մեկ այլ ասպեկտ վերաբերում է զարգացող շուկայական տնտեսությամբ այլ երկրներում ԱՄՆ դոլարով կամ եվրոյով արտահայտված պարտքի բարձր մակարդակ ունեցող իրավիճակին, որի նկատմամբ Թուրքիան կարող է դիտվել «դեղձանիկ ածխահանքահորում», նույնիսկ նրա ճգնաժամի և դրա նկատմամբ վատ վերաբերմունքի հետևանքով միջազգային ներդրողները սկսում են նահանջել նման երկրներում ռիսկերի ընկալման մեծացման պատճառով[168]։ 2018 թվականի մայիսի 31-ին ֆինանսական հետազոտությունների ինստիտուտը (IF) հաղորդեց, որ թուրքական ճգնաժամն արդեն տարածվել է Լիբանանում, Կոլումբիայում և Հարավային Աֆրիկայում[169]։ Լիրայի փոխարժեքի անկումը հանգեցրեց Հյուսիսային Սիրիայի բնակիչների աղքատացմանը, որոնք լիրան օգտագործում են ամենօրյա հաշվարկների համար[170], և մեծապես ազդեց նաև պնդուկի արտադրության վրա, որը տնտեսապես կարևոր էր երկրում և արտադրում էր աշխարհում պնդուկի 70%-ը[171]։

Մեհմեթ Շիմշեքին վերագրվում է այն, որ նա փորձել է, բայց ձախողել է, վերադարձնել ավանդական թուրքական տոկոսադրույքների քաղաքականությունը[71]

Իրադարձությունների ժամանակագրություն-2018

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Հունվարի 19 - Fitch Ratings գործակալությունը փակում է իր գրասենյակը Ստամբուլում այն բանից հետո, երբ Էրդողանը հանդես է գալիս վարկային վարկանիշային գործակալությունների հասցեին բազմաթիվ բացասական մեկնաբանություններով[2][172]։
  • Մարտի 7 - Moody's Investors Service վարկանիշային գործակալությունն իջեցնում Է Թուրքիայի սուվերեն պարտքի վարկանիշը՝ նախազգուշացնելով Էրդողանի օրոք զսպումների և հակակշիռների համակարգի թուլացման մասին և հայտարարելով, որ Աֆրինում թուրքական ռազմական գործողությունը, որը սրել էր հարաբերությունները Վաշինգտոնի հետ և ավելի խորն էր ներքաշել երկիրը Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմի մեջ, աշխարհաքաղաքական ռիսկի լրացուցիչ մակարդակ է ավելացրել[173]։
  • Մայիսի 1 - Standard & Poor's վարկանիշային գործակալությունը Թուրքիայի պարտքային վարկանիշը իջեցնում է «աղբի» մակարդակի՝ վկայակոչելով թուրքական լիրայի արժեզրկման ֆոնին գնաճի հեռանկարների հետ կապված աճող անհանգստությունը[174]։
  • Մայիսի 22 - Թուրքական պետական դոլարային պարտատոմսերը վաճառվում են Սենեգալից ցածր գներով[175]։ Նույն օրը Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետության կառավարությունը սկսում է քննարկել այլ արժույթի օգտին թուրքական լիրայից հրաժարվելու հարցը[176]։
  • Մայիսի 23 - Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետության կենտրոնական բանկը դադարեցնում է վարկեր տրամադրել իր քաղաքացիներին, եթե նրանց աշխատավարձը չի վճարվում արտարժույթով[177]։
  • Մայիսի 28 - Հորդանանը խզում է Թուրքիայի հետ ազատ առևտրի մասին համաձայնագիրը, ինչի արդյունքում թուրքական արտահանումը Հորդանան վերջին շրջանում ավելացել է 5 անգամ[178]։
  • Մայիսի 30 - Moody's Investors Service վարկանիշային գործակալությունը 2018 թվականին թուրքական տնտեսության աճի իր գնահատականը 4 տոկոսից իջեցնում է մինչև 2,5 տոկոս, իսկ 2019 թվականին՝ 3,5 տոկոսից մինչև 2 տոկոս[179]։
  • Հունիսի 6 - Bloomberg գործակալությունը հայտնում է, որ իտալական Astaldi անդրազգային շինարարական ընկերությունը պատրաստ է 467 մլն դոլարով վաճառել Յավուզում Սուլթան Սելիմի կամրջի կառուցման խոշորագույն նախագծում իր մասնաբաժինը[180]։ Նախագիծը չէր արդարացրել սպասելիքները, ինչն Անկարայից պահանջել էր ավելացնել օպերատորների եկամուտները[26]։ 2018 թվականի սկզբից համատեղ ձեռնարկության գործընկերները պարտատերերից պահանջում են 2,3 միլիարդ դոլար պարտքի վերակազմավորում[53]։
  • Հունիսի 7 - Moody's Investors Service վարկանիշային գործակալությունը նվազեցնում է թուրքական 17 բանկերի վարկանիշները՝ պատճառաբանելով, որ «Թուրքիայում գործառնական միջավայրը վատացել է, ինչը բացասաբար կանդրադառնա այդ հաստատությունների ֆինանսավորման վրա»[181]։ Նաև հունիսի 7-ին Moody's-ը ստուգման է ենթարկում Թուրքիայի տասնմեկ առաջատար ընկերություններին, քանի որ նրանց վարկային որակը տարբեր աստիճանի փոխկապակցված էր Անկարայում կառավարության վիճակի հետ։ Այդ ընկերությունների թվում էին Koç Holding-ը՝ Թուրքիայի խոշորագույն արդյունաբերական կոնգլոմերատը, Doğuş Holding-ը, որը դիմել էր բանկերին՝ իր պարտքի մի մասը վերակառուցելու համար, և Turkish Airlines-ը[182]։
  • Հունիսի 18 - Fitch Ratings վարկանիշային գործակալությունը 2018 թվականին թուրքական տնտեսության աճի իր գնահատականը 4,7 տոկոսից իջեցնում է մինչ և 3,6 տոկոս՝ վկայակոչելով այնպիսի պատճառներ, ինչպիսիք են պետական աջակցության սպասվող կրճատումը[183]։
  • Հունիսի 26 - Եվրոպական Միության Ընդհանուր հարցերի խորհուրդը հայտարարում է, որ «Խորհուրդը նշում է, որ Թուրքիան գնալով ավելի է հեռանում Եվրամիությունից։ Այսպիսով, ԵՄ-ին Թուրքիայի անդամակցության բանակցությունները փաստացի փակուղի են մտել, և չի կարելի հայտարարել նոր գլուխների բացման կամ փակման մասին, և չի նախատեսվում ԵՄ-Թուրքիա Մաքսային միության արդիականացման հետագա աշխատանք»[184][185]։
  • Հուլիսի 13 - Fitch Ratings վարկանիշային գործակալությունը նվազեցնում Է Թուրքիայի պարտքի վարկանիշը «աղբի» մակարդակի՝ բացասական կանխատեսմամբ, պատճառաբանելով, որ « տնտեսական քաղաքականության նկատմամբ վստահությունը վերջին ամիսներին վատացել է, իսկ հունիսյան ընտրություններից հետո նախնական քաղաքական գործողություններն ուժեղացրել են անորոշությունը (...) Դրամավարկային քաղաքականության նկատմամբ վստահությունը տուժել է նախագահ Էրդողանի մեկնաբանությունների պատճառով, որոնք ենթադրում են նախագահի՝ որպես պետության ղեկավարի դերի ուժեղացում»։ Ընտրություններից հետո դրամավարկային քաղաքականությունը սահմանելի (...) այն համառորեն չէր կարող գնաճը մոտեցնել 5% նպատակային ցուցանիշին, և գնաճային սպասումները չեն արդարացել։ Նախորդ վարչակազմի առանցքային դեմքերը, որոնք կողմ էին բարեփոխումներին, հեռացվել էին նոր կաբինետի կազմից, որը ձևավորվել էր հուլիսի 9-ին, իսկ նախագահի փեսան նշանակվել էր Գանձապետարանի և ֆինանսների նախարար[186]։
  • Հուլիսի 20 - Գերմանիայի կառավարությունը, այն բանից հետո, երբ Գերմանիայի համապատասխան քաղաքացիները ազատ արձակվեցին և արտակարգ դրությունը վերացվեց, չեղյալ է հայտարարում արտահանման վարկերի երաշխավորման պատժամիջոցները Թուրքիայի դեմ, որոնք նա սահմանել էր մեկ տարի առաջ՝ ի նշան բողոքի Թուրքիայում շարունակվող արտակարգ դրության (OHAL) դեմ և Գերմանիայի քաղաքացի Դենիզ Յուջելին և Թուրքիայի կառավարության կողմից ձերբակալված այլ անձանց ազատ արձակելու համար[187][188]։
  • Հուլիսի 26 - Եվրոպական Scope Ratings վարկանիշային գործակալությունը Թուրքիայի սուվերեն վարկանիշները դրել է BB+ մակարդակի վերանայման՝ իջեցման նպատակով՝ վկայակոչելով նախ «Թուրքիայում տնտեսական քաղաքականության և կառավարման համակարգի վատթարացումը ինչպես հունիսյան ընտրություններից առաջ, այնպես էլ հետո, ինչը բացասաբար է անդրադառնում հարկաբյուջետային, դրամավարկային և կառուցվածքային տնտեսական քաղաքականության արդյունավետության և վստահության վրա», ապա նաև՝ «Թուրքիայի մակրոտնտեսական կայունության վատթարացման աճող ռիսկերը՝ կապված արտաքին խոցելիության հետ»[189]։
  • Հուլիսի 27 - Յոհանեսբուրգում հուլիսի 25-27-ը տեղի ունեցած գագաթնաժողովում BRICS-ի երկրները մերժում են Էրդողանի ցանկությունը, որպեսզի Թուրքիան միանա դաշինքին[190]։
  • Օգոստոսի 10 - Եվրոպական կենտրոնական բանկը աճող մտահոգություն է հայտնում եվրագոտու որոշ խոշորագույն վարկատուների՝ հիմնականում ԲԲՎԱ-ի, UniCredit-ի և BNP Paribas-ի խոցելիության վերաբերյալ՝ լիրայի փոխարժեքի կտրուկ անկման լույսի ներքո[116]։ Նույն օրը ԱՄՆ կառավարությունը տնտեսական պատժամիջոցներ սահմանեց Թուրքիայի դեմ՝ ուղղված ԱՄՆ քաղաքացի Էնդրյու Բրանսոնին և ևս 15 մարդու ազատ արձակելուն, որոնք ձերբակալվել էին թուրքական կառավարության կողմից (ԱՄՆ պաշտոնյաների կողմից կեղծ անվանված մեղադրանքներով). որպես առաջին քայլ՝ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարեց թուրքական պողպատի և ալյումինի սակագների կրկնապատկման մասին[191][192]։
  • Օգոստոսի 16 - Եվրոպական Scope Ratings վարկանիշային գործակալությունը նվազեցնում է Թուրքիայի սուվերեն վարկանիշները BB+-ից մինչև BB և վերանայում է կանխատեսումը բացասականի՝ վարկանիշի իջեցման դեպքում հղում անելով՝ ա) «Թուրքիայի տնտեսական քաղաքականության նկատմամբ կանխատեսելիության և վստահության վատթարացումը՝ նկատի ունենալով դրամավարկային, ֆիսկալ և կառուցվածքային տնտեսական քաղաքականությունը, որն անհամատեղելի է տնտեսության հավասարակշռության ավելի բարձր մակարդակի վերականգնման հետ», բ) «մակրոտնտեսական անհավասարակշռության ուժեղացումը» և գ) «վճարային հաշվեկշռի թույլ կողմերի ազդեցությունը միջազգային պահուստների համեստ մակարդակի վրա»[193]։
  • Օգոստոսի 17 - Standard & Poor's և Moody's վարկային վարկանիշային գործակալությունները Թուրքիայի պարտքային վարկանիշը իջեցրել են մինչև «աղբային»-ի՝ B+-ից (S&P) և Ba3-ից (Moody's) ցածր[194]։ S&P-ը կանխատեսում էր անկում 2019 թվականին, գնաճը 2018 թվականին՝ 22%՝ նախքան 2019 թվականի կեսերին 20%-ից ցածր իջնելը[194]։ Moody's գործակալությունը հայտարարում է, որ Թուրքիայում ցնցումների արագ և դրական լուծման շանսերը գնալով ավելի քիչ հավանական են դառնում «Թուրքիայի պետական ինստիտուտների հետագա թուլացման և դրա հետ կապված թուրքական քաղաքականության կանխատեսելիության նվազման պատճառով»[194]։

Իրադարձությունների ժամանակագրություն-2021

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Սեպտեմբերի 11- Moody's-ը կրկին նվազեցնում է Թուրքիայի պարտքային վարկանիշը մինչև B2 մակարդակ (ներդրումային մակարդակից հինգ աստիճանով ցածր)՝ բացասական կանխատեսմամբ[195]։
  • Դեկտեմբերի 2- Fitch Ratings-ը հաստատում է վարկային վարկանիշը BB−մակարդակում, սակայն վերանայում է կանխատեսումը բացասականի՝ վկայակոչելով «դրամավարկային մեղմացման վաղաժամ ցիկլը»[196]։
  • Դեկտեմբերի 10- Standard & Poor's գործակալությունն իր կանխատեսումը կայունից իջեցրել է բացասականի՝ նախազգուշացնելով իրավիճակի վատթարացման դեպքում Թուրքիայի պարտքային վարկանիշի հնարավոր նվազման մասին[197]։
  • Դեկտեմբերի 14- Արժույթի փոխարժեքի անկանխատեսելիության պատճառով շվեյցարական UBS բանկը որոշում է դադարեցնել իր հաճախորդների սպասարկումը USD/TRY զույգով և հետ է կանչում տարածաշրջանում ներդրողների համար բոլոր նախորդ առաջարկությունները[198]։

Բարելավումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2018 թվականի օգոստոսի 15-ին Կատարը խոստացել է 15 միլիարդ դոլարի ներդրում կատարել Թուրքիայի տնտեսության մեջ, ինչը հանգեցրել է լիրայի փոխարժեքի 6 տոկոսով աճի[119][120]։

2018 թվականի նոյեմբերի 29-ին թուրքական լիրան ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ հասել է 4-ամսյա առավելագույնին։ Նոյեմբերի 29-ին թուրքական լիրան մեկ դոլարի դիմաց 7,0738-ից հասել է 5,17-ի՝ աճելով 36,8 տոկոսով։ Reuters-ը, ի պատասխան հարցման, հայտնել է նաև, որ նոյեմբերին ակնկալում է գնաճի նվազում։ Որպես պատճառներ նշվել են դրական փոխարժեքները, մթերքների զեղչերը և հարկերի նվազեցումը[199]։

Քաղաքականություն և կոռուպցիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թուրքիայի կառավարության հայտարարությունները օտարերկրյա դավադրության մասին

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էրդողանի թուրքական կառավարության և ԱԶԿ-ի կողմից դավադրության տեսությունների քարոզչության երկար պատմության ֆոնին[200][201][202] ֆինանսական ճգնաժամի սկսվելուն պես կառավարության անդամները հայտարարել են, որ ճգնաժամը պայմանավորված է ոչ թե կառավարության քաղաքականությամբ, այլ ստվերային օտարերկրյա խաղացողների գաղտնի աշխատանքով, որոնք ձգտում են վնասել Թուրքիային և զրկել նախագահ Էրդողանին աջակցությունից[2][203]։ 2018 թվականի մայիսի 23-ին լիրայի խոշոր վաճառքի ժամանակ Թուրքիայի էներգետիկայի նախարար, Էրդողանի փեսա Բերաթ Ալբայրաքը լրատվամիջոցներին հայտնել է, որ լիրայի փոխարժեքի վերջին կտրուկ անկումը Թուրքիայի թշնամիների մեքենայությունների արդյունք է[204]։ 2018 թվականի մայիսի 30-ին արտաքին գործերի նախարար Մևլութ Չավուշօղլուն հայտարարել է, որ լիրայի փոխարժեքի անկումը կարող էր պայմանավորված լինել արտերկրում ծրագրված և կազմակերպված արշավով՝ հավելելով, որ դավադրությանը կարող էին մասնակցել ինչպես «տոկոսադրույքների լոբբիստները», այնպես էլ «որոշ իսլամադավան երկրներ», որոնք նա, սակայն, հրաժարվել է անվանել[205]։ 2018 թվականի հունիսի 11-ին Ստամբուլում կայացած նախընտրական հանրահավաքի ժամանակ Էրդողանը հայտարարել է, որ հունվարից մարտ ընկած ժամանակահատվածում ՀՆԱ-ի 7,4 տոկոս աճի վերջերս հրապարակված ցուցանիշը ցույց է տալիս հաղթանակը նրանց նկատմամբ, ում նա անվանում էր «դավադիրներ», որոնց նա մեղադրում էր մայիսին թուրքական լիրայի կտրուկ անկման մեջ[206]։ Օգոստոսին Էրդողանը սկսեց օգտագործել «աշխարհը տնտեսական պատերազմ է մղում Թուրքիայի դեմ» բանաձևը[207]։ Այս գաղափարի մի մասը, հավանաբար, կապված էր Ամերիկայի հետ կապված սկանդալի հետ՝ կապված ԱՄՆ քաղաքացի Էնդրյու Բրանսոնի գործի հետ, որը բացասաբար է ազդել Թուրքիայի և ԱՄՆ-ի հարաբերությունների վրա։ Կառավարության հատուկ դեմքերի դեմ պատժամիջոցների հետ մեկտեղ դրանք օգտագործվել են նաև երկու երկրների կողմից՝ տնտեսական ճնշում գործադրելու համար։ Դա նկարագրվել է նաև որպես «առևտրային վեճ»[208]։ Vox's Jen Kirby մեկնաբանները մատնանշել են այն հիմնական դերը, որը նշվածի համատեքստում խաղում է Բրանսոնի գործը։

ԱՄՆ-ը Թուրքիայի նկատմամբ պողպատի և այլ ապրանքների համար մաքսատուրքեր է սահմանել, սակայն Սառա Սանդերսը ամերիկյան սակագները կապել է «ազգային պաշտպանության» հետ[209] և այդպիսով, անկախ հանգամանքներից, նշելով, որ պատժամիջոցները կվերացվեն միայն Բրանսոնի ազատ արձակումից հետո։

Էրդողանն այդ սակագներն անվանում է «տնտեսական պատերազմ» Թուրքիայի դեմ[210]։

Թուրքիան հայտարարել Է ԱՄՆ-ի ապրանքների, այդ թվում՝ iPhone-ի համար մաքսատուրքեր սահմանելու մասին[211]։ Թուրքիայի սակագները տարածվում են այնպիսի ապրանքների վրա, ինչպիսիք են ամերիկյան մեքենաները և ածուխը։ Սպիտակ տանը կայացած մամուլի ասուլիսում Սանդերսը դա անվանել է «ափսոսանքի արժանի»[212]։ Սանդերսը նշել է, որ Թուրքիայի տնտեսական խնդիրները երկարաժամկետ միտման մի մասն են, որը կապված չէ Ամերիկայի որ ևէ գործողության հետ։

2018 թվականի օգոստոսի 22-ին Ջոն Ռ. Բոլթոնը Reuters գործակալությանը տված հարցազրույցում ասել է՝ «Թուրքական կառավարությունը մեծ սխալ է թույլ տալիս՝ չազատելով պաստոր Բրանսոնին։ ...հենց այն օրը, երբ սխալը կշտկվի, այս ճգնաժամը կարող էր ակնթարթորեն ավարտվել, եթե նրանք ճիշտ վարվեն որպես ՆԱՏՕ-ի դաշնակից և ազատ արձակեն Բրանսոնին առանց որևէ պայմանի[213]։ Այնուհետև նա հայտարարել է, որ Թուրքիայի անդամակցությունը ՆԱՏՕ-ին այնքան էլ կարևոր արտաքին քաղաքականության հարց չէր ԱՄՆ-ի համար, բայց դրա փոխարեն ամերիկյան ուշադրությունը սևեռվել է այն անձանց վրա, որոնց, ըստ Միացյալ Նահանգների, Թուրքիան պահում է անօրինական պատճառներով։ Բոլթոնը նաև թերահավատություն է հայտնել թուրքական տնտեսության մեջ գումար ներդնելու Կատարի փորձերի վերաբերյալ[213]։ Էրդողանի խոսնակ Իբրահիմ Քալինը գրավոր հայտարարության մեջ այդ դիտարկումները որակել է որպես խոստովանություն առ այն, որ, ի տարբերություն Սանդերսի, ամերիկյան պատժամիջոցները իրականում կապված են Բրանսոնի գործի հետ և ապացուցում են, որ ԱՄՆ-ը մտադիր էր տնտեսական պատերազմ վարել Թուրքիայի դեմ[214]։

2018 թվականի ապրիլին անցկացված հարցման համաձայն՝ թուրքերի 42%-ը և ԱԶԿ-ն ղեկավարող Էրդողանի կողմնակիցների 59%-ը լիրայի փոխարժեքի անկումը գնահատել են որպես օտարերկրյա տերությունների դավադրություն[215]։ Հուլիսին անցկացված մեկ այլ հարցման ընթացքում հարցվածների 36 տոկոսը նշել է, որ ԱԶԿ-ի կառավարությունը հիմնական պատասխանատվությունն է կրում թուրքական լիրայի արժեզրկման համար, մինչդեռ 42 տոկոսը նշել է, որ դրանք օտարերկրյա կառավարություններ են[216]։ Այնուամենայնիվ, հարցվածները, ովքեր հիմնականում կարդում են այլընտրանքային կարծիքներ առցանց, ավելի հավանական են համարում, որ պատասխանատուն ավելի շուտ իրենց կառավարությունն է (47%), քան օտարերկրյա կառավարությունները (34%)[216]։

Մուհարեմ Ինջեն (նկարում) և Մերալ Աքշեները խոստացել են վերականգնել Թուրքիայի տնտեսական ինստիտուտների ամբողջականությունը:
İYİ կուսակցության առաջնորդ և նախագահի թեկնածու Մերալ Աքշեները մայիսի 7-ին հայտարարեց տնտեսական քաղաքականության մասին

Ճգնաժամը որպես 2018 թվականի հունիսյան ընտրությունների թեմա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մայիսի 16-ին, այն բանից հետո, երբ նախագահ Էրդողանը Լոնդոն կատարած այցի ժամանակ «անհանգստացրեց» շուկաներին՝ հայտարարելով, որ ընտրություններից հետո կսահմանափակի Թուրքիայի կենտրոնական բանկի անկախությունը, Ժողովրդահանրապետական կուսակցության (ԺՀԿ) նախագահի թեկնածու Մուհարեմ Ինջեն և IYI կուսակցության նախագահի թեկնածու Մերալ Աքշեները խոստացան ընտրվելու դեպքում ապահովել Կենտրոնական բանկի անկախությունը[217][218][219]։

Մայիսի 26-ին իր նախընտրական քարոզարշավի ընթացքում, որը նվիրված է տնտեսական քաղաքականությանը, ԺՀԿ-ի նախագահի թեկնածու Մուհարեմ Ինջեն ասել է, որ «կենտրոնական բանկը կարող է միայն ժամանակավորապես կասեցնել լիրայի անկումը՝ բարձրացնելով տոկոսադրույքները, քանի որ սա այն դեպքը չէ, երբ արժեզրկումը հիմնովին կապված է չափազանց բարձր կամ շատ ցածր տոկոսադրույքների հետ։ Այսպիսով, Կենտրոնական բանկը կմիջամտի, բայց իրականում անհրաժեշտ է քայլեր ձեռնարկել քաղաքական և իրավական ոլորտներում։ Թուրքիային անհրաժեշտ է անհապաղ դուրս բերել տնտեսական անորոշություն առաջացնող քաղաքական իրավիճակից, և նրա տնտեսությունը պետք է կառավարեն անկախ ինստիտուտները։ Իմ տնտեսական թիմը պատրաստ է, և մենք վաղուց միասին ենք աշխատում»[220]։

Մայիսի 13-ից 20-ը ընկած ժամանակահատվածում անցկացված համազգային հարցման համաձայն՝ հարցվածների 45 տոկոսը տնտեսությունը (ներառյալ անշեղորեն նվազող լիրան և գործազրկությունը) համարել է Թուրքիայի առջև ծառացած ամենալուրջ խնդիրը, ընդ որում՝ հարցվածների 18 տոկոսը դա համարել է արտաքին քաղաքականությունը, 7 տոկոսը՝ արդարադատության համակարգը, իսկ 5 տոկոսը՝ ահաբեկչությունն ու անվտանգությունը[221]։

İYİ կուսակցության նախագահի թեկնածու Մերալ Աքշեներին աջակցում է ուժեղ տնտեսական թիմ՝ Կենտրոնական բանկի նախկին ղեկավար Դուրմուշ Յըլմազի գլխավորությամբ[24]։ Մայիսի 7-ին նա ներկայացրեց իր կուսակցության տնտեսական ծրագիրը՝ ասելով, որ «մենք մարելու ենք 4,5 միլիոն քաղաքացիների սպառողական վարկերի, վարկային քարտերի և օվերդրաֆտի հաշիվների պարտքերը, որոնք գտնվում են բանկերի կամ սպառողների ֆինանսավորման ընկերությունների օրինական վերահսկողության տակ, և որոնք վաճառվել են հավաքագրման ընկերություններին 2018 թվականի ապրիլի 30-ի դրությամբ։ Մեր պարտքն է օգնել մեր քաղաքացիներին հաղթահարել այս վիճակը, ինչպես պետությունն է օգնել խոշոր ընկերություններին դժվարին իրավիճակներում»[222]։

Հունիսի 13-ին ԺՀԿ առաջնորդ Քեմալ Քըլըչդարօղլուն հաստատել է ընդդիմության կարծիքն այն մասին, որ 2016 թվականի հուլիսից գործող արտակարգ դրությունը խոչընդոտ է Թուրքիայի արժույթի, ներդրումների և տնտեսության համար՝ խոստանալով, որ ընտրություններում ընդդիմության հաղթանակի դեպքում այն կվերացվի 48 ժամվա ընթացքում[223]։ İYİ կուսակցության առաջնորդ և նախագահի թեկնածու Աքսեները նույն բանը հայտարարել է մայիսի 18-ին[224]։ ԺՀԿնախագահի թեկնածուն մայիսի 30-ին մի առիթով ասել է՝ «արտասահմանյան երկրները չեն վստահում Թուրքիային, այդ պատճառով նրանք ներդրումներ չեն կատարում մեր երկրում։ Երբ Թուրքիան դառնա օրենքի գերակայություն ունեցող երկիր, օտարերկրյա ներդրողները ներդրումներ կանեն, և լիրան արժեք կստանա»[225]։ Հունիսի սկզբին նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հարցազրույցում ենթադրել էր, որ արտակարգ դրության չեղարկման հարցը կքննարկվի ընտրությունների ժամանակ, սակայն ի պատասխան հարցին հակադարձել ՝ «Ի՞նչ վատ բան կա արտակարգ դրության մեջ։»[223]:

Կոռուպցիայի և ներքին առևտրի մասին հայտարարություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2017 թվականի ապրիլի սկզբին Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցության (ԺԴԿ) նախագահի թեկնածու Սելահաթին Դեմիրթաշը բանտից, որտեղ 2016 թվականից պահվում է առանց մեղադրանքի, գրել է[226]՝ ասելով, որ «Թուրքիայում երիտասարդների համար ամենամեծ խնդիրը կոռուպցիան է, որն ուղեկցում է ԱԶԿ-ի վարչությանը»[227]։

2018 թվականի մայիսի վերջին Ժողովրդահանրապետական կուսակցության (ԺՀԿ) փոխնախագահ Այքութ Էրդողդուն դիմել է Թուրքիայի ֆինանսական հանցագործությունների հետաքննության խորհրդին (MASAK)՝ խնդրելով հետաքննել փոխարժեքի հետ կապված գործարքները, որոնք իրականացվել են մայիսի 23-ին լիրայի փոխարժեքի արագ անկման և մասնակի վերականգնման ֆոնին[228]։

2018 թվականի հուլիսի սկզբին Թուրքիայի կապիտալի շուկաների խորհուրդը (SPK) հայտարարել է, որ մինչև օգոստոսի վերջ Borsa Istanbul բորսայում բաժնետոմսերի գնումը ընկերության համապատասխան ներքին տեղեկատվությանը հասանելիություն ունեցող անձանց կամ նրանց մոտ գտնվող անձանց կողմից (ներքին առևտուր) չի ենթարկվի ֆոնդային շուկայի չարաշահման հրահանգին։ Հանրային հնչեղության ֆոնին մի քանի օր անց խորհուրդը կասեցրեց հրահանգի գործողությունը՝ չբացատրելով նման քայլի պատճառները[229][230]։

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Michaelson, Ruth (2023 թ․ մայիսի 16). «Turkey's economic crisis expected to deepen after Erdoğan tops poll». The Guardian (բրիտանական անգլերեն). ISSN 0261-3077. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 16-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Borzou Daragahi (2018 թ․ մայիսի 25). «Erdogan Is Failing Economics 101». Foreign Policy. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 «Inflation rise poses challenge to Erdogan as election looms». Financial Times. 2018 թ․ հունիսի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 8-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 Matt O'Brien (2018 թ․ հուլիսի 13). «Turkey's economy looks like it's headed for a big crash». Washington Post. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 8-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  5. ↑ «Turkey's Lessons for Emerging Economies – Caixin Global». www.caixinglobal.com (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 28-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  6. ↑ «International Trade Administration» (PDF). 2019 թ․ օգոստոս.
  7. ↑ Goujon, Reva (2018 թ․ օգոստոսի 16). «Making Sense of Turkey's Economic Crisis». Stratfor. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  8. ↑ Jack Ewing (2018 թ․ օգոստոսի 17). «Life in Turkey Now: Tough Talk, but Fears of Drug Shortages». New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  9. ↑ Spicer, Jonathan Spicer; Erkoyun, Ezgi (2021 թ․ մարտի 22). «Turkish lira plunges to near record low after Erdogan sacks central bank chief». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  10. ↑ Kidera, Momoko (2021 թ․ հոկտեմբերի 21). «Turkey cuts interest rates again despite calls for course change». Nikkei Asia (բրիտանական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 25-ին. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
  11. ↑ «Turkish lira drops to new all-time low after rates slashed». CNBC (անգլերեն). 2021 թ․ հոկտեմբերի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
  12. ↑ Turak, Natasha (January 13, 2022). Erdogan blames Turkey’s currency problems on ‘foreign financial tools’ as central bank reserves fall. Արխիվացված 10 Մայիս 2022 Wayback Machine CNBC.
  13. ↑ Isil Sariyuce and Ivana Kottasová (2019 թ․ հունիսի 23). «Istanbul election rerun won by opposition, in blow to Erdogan». CNN. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  14. ↑ Gall, Carlotta (2019 թ․ հունիսի 23). «Turkey's President Suffers Stinging Defeat in Istanbul Election Redo». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 6-ին. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 «How Turkey fell from investment darling to junk-rated emerging market». The Economist. 2018 թ․ մայիսի 19. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ փետրվարի 23-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 23-ին.
  16. ↑ «Turkey's current account deficit at $5.4 billion in April». Hurriyet Daily News. 2018 թ․ հունիսի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  17. ↑ «Turkish current account deficit more than doubles». Ahval. 2018 թ․ մարտի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 22-ին.
  18. ↑ «Research and development expenditure (% of GDP)». The World Bank Data. UNESCO Institute for Statistics. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  19. ↑ «Government expenditure on education, total (% of GDP)». United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization ( UNESCO ) Institute for Statistics. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Marc Champion; Cagan Koc (2018 թ․ հունիսի 22). «A Crazy $200 Billion Says Erdogan Wins His Election Bet». Bloomberg L.P. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 21-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  21. ↑ «Potential Turkish Military Move on Afrin Risks Wider War». 2018 թ․ հունվարի 19. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 17-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  22. ↑ «What's next for Turkey, the US, and the YPG after the Afrin operation?». 2018 թ․ հունվարի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 19-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  23. ↑ «Why are world leaders backing this brutal attack against Kurdish Afrin? | David Graeber». TheGuardian.com. 2018 թ․ փետրվարի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 Mark Bentley (2018 թ․ ապրիլի 19). «Turkish real estate ills reflect Erdoğan's snap poll decision». Ahval. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  25. ↑ 25,0 25,1 «Turkish property firms to slash prices in one-month drive to revive market». Reuters. 2018 թ․ մայիսի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  26. ↑ 26,0 26,1 «İşte köprü gerçekleri». Hurriyet (թուրքերեն). 2017 թ․ հուլիսի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 20-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  27. ↑ «A Big Chill Has Silenced Turkey's Market Analysts». Bloomberg.com. Bloomberg. 2018 թ․ մայիսի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 «Turkey nears 'pariah' status over defiance on rates». Financial Times. 2018 թ․ հուլիսի 31. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 26-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  29. ↑ «Turkey's Bill for Debt-Fueled Economic Growth Starts to Fall Due». Bloomberg News. Bloomberg. 2018 թ․ մարտի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 22-ին.
  30. ↑ «Turkey's external debt stock reaches $453.2B». Anadolu. 2018 թ․ մարտի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 23-ին.
  31. ↑ «Short Term External Debt Statistics» (PDF). Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (Central Bank of the Republic of Turkey). 2018 թ․ մարտ. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  32. ↑ «Securities Statistics» (PDF). Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (Central Bank of the Republic of Turkey). 2018 թ․ մայիսի 18. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  33. ↑ «Turkey unveils 2019–2021 economic programme». TRT World. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.
  34. ↑ «New economic program: Turkey lays out a broad guideline to rebalance economic growth». Daily Sabah. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.
  35. ↑ «The Turkish government presents plan to balance the economy». BBVA. 2018 թ․ սեպտեմբերի 20. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 4-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 4-ին.
  36. ↑ «Turkey unveils plan to stave off economic crisis». Deutsche Welle. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  37. ↑ «With high inflation, Turkish lira lacks yield buffer». Reuters. 2017 թ․ հոկտեմբերի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 28-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 23-ին.
  38. ↑ «Lira fällt Richtung Rekordtief». Handelsblatt. 2017 թ․ նոյեմբերի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  39. ↑ 39,0 39,1 «Turkey's leader is helping to crash its currency». Washington Post. 2018 թ․ մայիսի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 27-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 22-ին.
  40. ↑ «Investors lose their appetite for Turkey». Financial Times. 2018 թ․ մայիսի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 22-ին.
  41. ↑ Küçükgöçmen, Ali; Taner, Behiye Selin (2018 թ․ մայիսի 11). «Turkey's Erdogan calls interest rates "mother of all evil"; lira slides». Reuters (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 9-ին.
  42. ↑ 42,0 42,1 Marc Edward Hoffman (2018 թ․ մայիսի 25). «The unorthodox theory behind Erdogan's monetary policy». Al-Monitor. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 21-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  43. ↑ «Why Investors Have Become Skittish About Turkey». Bloomberg. 2018 թ․ մայիսի 18. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 28-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 23-ին.
  44. ↑ «Turkish lira falls further as Erdogan calls for interest rate cuts». Financial Times. 2016 թ․ նոյեմբերի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 28-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 23-ին.
  45. ↑ Toksabay, Ece; Dolan, David (2015 թ․ մարտի 15). «Rise of Turkish Islamic banks chimes with Erdogan's ideals». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 28-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 23-ին.
  46. ↑ Alderman, Liz; Rao, Prashant S. (2018 թ․ սեպտեմբերի 13). «Defying Erdogan, Turkey's Central Bank Raises Interest Rates». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  47. ↑ 47,0 47,1 «Turkish lira slides almost 6% in worst week in a decade». Financial Times. 2018 թ․ հունիսի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  48. ↑ Mark Bentley (2018 թ․ հունիսի 16). «Turkey needs IMF loans after investor confidence undercut». Ahval. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 29-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  49. ↑ Paul Krugman (2018 թ․ մայիսի 24). «Turmoil for Turkey's Trump». New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  50. ↑ Samson, Adam (2023 թ․ օգոստոսի 24). «Turkey raises interest rates as it steps up decisive shift in economic policy». Financial Times (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  51. ↑ «Turkey's central bank raises interest rates again in another sign of normalizing economic policy». Independent (անգլերեն). 2023 թ․ օգոստոսի 24. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  52. ↑ «Investors Bet Against Turkey Banks as Debt Wave Gains Force». Bloomberg News. Bloomberg. 2018 թ․ ապրիլի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 24-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 22-ին.
  53. ↑ 53,0 53,1 «Turkish Banks Face Rising Pile of Debt-Restructuring Demands». Bloomberg News. Bloomberg. 2018 թ․ մայիսի 31. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  54. ↑ 54,0 54,1 «Turkey's Bereket Is Said to Begin Sales to Pay $4 Billion Debt». Bloomberg. 2018 թ․ հուլիսի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  55. ↑ Mark Bentley (2018 թ․ հունիսի 9). «'Unethical' Moody's forewarns second wave of Turkish crisis». Ahval. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  56. ↑ David P. Goldman (2018 թ․ հունիսի 12). «Turkey's economic crisis has just begun». Asia Times.
  57. ↑ Smallwood, Nicholas. «Halkbank: What happens next?». THINK – Economic and Financial Analysis. ING Bank. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 30-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 4-ին.
  58. ↑ «Cash-hungry Turkish banks raise rates to highest since crisis». Ahval. 2018 թ․ ապրիլի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 24-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 23-ին.
  59. ↑ 59,0 59,1 «Turkey limits real estate commissions, house prices slashed». Ahval. 2018 թ․ մայիսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  60. ↑ «Turkish house prices lag inflation by 10 percentage points». Ahval. 2018 թ․ հուլիսի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 17-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  61. ↑ «Turkey current account gap narrows in sign of rebalancing». Ahval. 2018 թ․ օգոստոսի 10. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 10-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  62. ↑ «Turkish current account deficit narrows; lira gains». Ahval News. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 4-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
  63. ↑ Güldem Atabay Şanlı (2018 թ․ հունիսի 8). «Turkish contraction looms as rates fallout becomes evident». Ahval. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  64. ↑ Ishaan Tharoor (2018 թ․ հունիսի 19). «The quest to defeat Erdogan». Washington Post. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  65. ↑ «Meclis önünde kendini yakan işçi konuştu: Oyumu Tayyip'e attım» (թուրքերեն). Cumhuriyet. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 22-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 22-ին.
  66. ↑ «'Çocuklarım aç' diyerek valilik önünde kendini yakan adam hayatını kaybetti!». Tele1 (թուրքերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 22-ին.
  67. ↑ 67,0 67,1 67,2 Shafak, Elif. «Family suicides in Turkey speak of a society that has lost hope». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  68. ↑ 68,0 68,1 68,2 «'Call me Robin Hood': mystery patron pays debts of Istanbul's poor». 2019 թ․ նոյեմբերի 18. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 22-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  69. ↑ «Yildiz $7 Billion Restructuring Bid Adds to Turkish Bank Woes». Bloomberg News. Bloomberg. 2018 թ․ փետրվարի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 22-ին.
  70. ↑ «IMF backed by terrorists has failed in Turkey – adviser». Ahval. 2018 թ․ փետրվարի 21. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  71. ↑ 71,0 71,1 «Rumors of Turkish deputy PM's departure spook markets». Al-Monitor. 2018 թ․ ապրիլի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 22-ին.
  72. ↑ «Turkey's Dogus in talks with banks on debt restructuring». Reuters. 2018 թ․ ապրիլի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 18-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 22-ին.
  73. ↑ «'Disbelief': Investors in Turkey stunned by Erdogan's fight with markets». Reuters. 2018 թ․ մայիսի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 9-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 22-ին.
  74. ↑ «Istanbul foreign exchange bureaus close to survive turbulence». Ahval. 2018 թ․ մայիսի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 7-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 23-ին.
  75. ↑ «Turkey's sectoral confidence goes down in May». Hurriyet Daily News. 2018 թ․ մայիսի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 31-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  76. ↑ «Turkey Raises Interest Rates to Halt Slide into Currency Crisis». Bloomberg News. Bloomberg. 2018 թ․ մայիսի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 23-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 23-ին.
  77. ↑ Matt O'Brien (2018 թ․ մայիսի 25). «Turkey tried to save its currency. It worked – for a day». Washington Post. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  78. ↑ «Turkish central bank simplifies policy; lira gains». Ahval. 2018 թ․ մայիսի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  79. ↑ «Turkish Central Bank says it will complete 'policy simplification'». Hurriyet Daily News. 2018 թ․ մայիսի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  80. ↑ «Turkish economic confidence slumps to lowest in 15 months». Ahval. 2018 թ․ մայիսի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  81. ↑ «Gama refinancing $1.5 billion latest Turkish debt applicant». Ahval. 2018 թ․ մայիսի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  82. ↑ «Turkish Central Bank vows tight policy, warns about risks». Hurriyet Daily News. 2018 թ․ մայիսի 31. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  83. ↑ «PMI posts 46.4 during May». Istanbul Chamber of Industry. 2018 թ․ հունիսի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  84. ↑ «Turkey Inflation Accelerates in May on Weak Currency». Bloomberg. 2018 թ․ հունիսի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 29-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  85. ↑ «Lira's Rebound From a Record May Preclude Central Bank Rate Hike». Bloomberg. 2018 թ․ հունիսի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  86. ↑ «Turkish stock market hits lowest since 2008 crisis». Ahval. 2018 թ․ հունիսի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  87. ↑ «Turkey Central Bank Is Latest to Surprise With Big Rate Move». Bloomberg. 2018 թ․ հունիսի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 23-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  88. ↑ «Turkish car sales at lowest in 4 years show economic woes». Ahval. 2018 թ․ հունիսի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  89. ↑ «Turkish current account gap widens; portfolio inflows slump». Ahval. 2018 թ․ հունիսի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  90. ↑ «Erdoğan adviser says high growth doesn't cause inflation». Ahval. 2018 թ․ հունիսի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  91. ↑ «Turkish lira slumps on renewed concern over economic policy». Ahval. 2018 թ․ հունիսի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  92. ↑ «Turkish Yields Head for Record While Lira Loses Rate-Hike Boost». Bloomberg News. Bloomberg. 2018 թ․ հունիսի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  93. ↑ Bentley, Mark. «What next for Turkey after currency crisis?». Speaker. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 17-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 4-ին.
  94. ↑ «Erdoğan says will sanction Moody's after it defamed Turkey». Ahval. 2018 թ․ հունիսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  95. ↑ «Turkish lira weakens, market seems to shrug off Erdogan's comments on Moody's». Reuters. 2018 թ․ հունիսի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  96. ↑ «Turkey's top business group calls for 'urgent' reforms after election». Hurriyet Daily News. 2018 թ․ հունիսի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 27-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  97. ↑ «Turkish economic confidence lowest in 18 months». Ahval. 2018 թ․ հունիսի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  98. ↑ 98,0 98,1 «Banks Are Poised to Take a Majority Stake in Turk Telekom». Bloomberg. 2018 թ․ հուլիսի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  99. ↑ «Turkish inflation surges to highest since 2003». Ahval. 2018 թ․ հուլիսի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  100. ↑ «Turkish car sales slump, underscoring economic slowdown». Ahval. 2018 թ․ հուլիսի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  101. ↑ 101,0 101,1 «Turkish lira slides towards record as Erdoğan tightens grip». Ahval. 2018 թ․ հուլիսի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 11-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  102. ↑ «Turkish Lira Slumps as Erdogan Names Son-in-Law as Economy Chief». Bloomberg L.P. 2018 թ․ հուլիսի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  103. ↑ Fadi Hakura (2018 թ․ հուլիսի 20). «Turkey Is Heading for Economic Meltdown». TIME. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  104. ↑ «Istanbul exchange offices stop selling dollars». Bloomberg L.P. 2018 թ․ հուլիսի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  105. ↑ «Lira Heads for Steepest Drop in Almost 10 Years in Week of Drama». Ahval. 2018 թ․ հուլիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  106. ↑ «Top Turkish steel company seeks bankruptcy protection». Ahval. 2018 թ․ հուլիսի 19. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  107. ↑ «Turkish construction firm applies for bankruptcy protection». Ahval. 2018 թ․ հուլիսի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 20-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  108. ↑ «Turkey's Central Bank leaves policy rate unchanged, lira falls». Hurriyet Daily News. 2018 թ․ հուլիսի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 25-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  109. ↑ «Turkey Defies Market Expectations for Rate Rise Under Albayrak». Bloomberg. 2018 թ․ հուլիսի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  110. ↑ «Turkey dollar bonds hit as central bank shies away from rate hike». Reuters. 2018 թ․ հուլիսի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  111. ↑ «Turkey Admits to 3 More Years of Missing Inflation Target». Bloomberg. 2018 թ․ հուլիսի 31. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  112. ↑ «Turkey Banks Want Faster Loan Restructuring as Lira Plunge Bites». Bloomberg. 2018 թ․ հուլիսի 31. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  113. ↑ «Turkey's Botas hikes natural gas price for power generation by 50 pct». Nasdaq. 2018 թ․ հուլիսի 31. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  114. ↑ «Turkish manufacturers signal more bad news for inflation». Ahval. 2018 թ․ օգոստոսի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  115. ↑ «Turkish inflation accelerates to 15.9 percent». Ahval. 2018 թ․ օգոստոսի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  116. ↑ 116,0 116,1 116,2 «Turkish lira plunges as crisis mounts». Financial Times. 2018 թ․ օգոստոսի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  117. ↑ «Erdoğan says Turkey will boycott US electronic products». The Guardian. 2018 թ․ օգոստոսի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  118. ↑ «Turkish banking regulator limits credit card spending». Ahval. 2018 թ․ օգոստոսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  119. ↑ 119,0 119,1 «Turkish lira rallies as Qatar makes $15bn loan pledge». TheGuardian.com. 2018 թ․ օգոստոսի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 21-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  120. ↑ 120,0 120,1 «Qatar to invest $15 billion in Turkey; source says banks the focus». Reuters. 2018 թ․ օգոստոսի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  121. ↑ «Turkish manufacturing growth halves in lira slump». Ahval. 2018 թ․ օգոստոսի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  122. ↑ «Sectoral Confidence Indices, August 2018». Turkish Statistical Institute. 2018 թ․ օգոստոսի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  123. ↑ Reuters Editorial. «Moody's sounds more alarm over Turkey's banks, downgrades 20 firms». U.S. (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 14-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. {{cite news}}: |author= has generic name (օգնություն)
  124. ↑ «Moody's downgrades 20 financial institutions in Turkey». Moodys.com. 2018 թ․ օգոստոսի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  125. ↑ «Transfer of Türk Telekom's majority stake to banks approved by Turkish gov't». Hurriyet Daily News. 2018 թ․ օգոստոսի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  126. ↑ Reid, David (2018 թ․ օգոստոսի 29). «Traders dump lira after Turkey's economic confidence hits a nine-year low». CNBC. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  127. ↑ «Turkey has dived headfirst into a 'steep' and 'deep' recession». Business Insider France (ֆրանսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  128. ↑ Reuters Editorial. «Turkish cenbank's deputy governor Kilimci to resign – sources». U.S. (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. {{cite news}}: |author= has generic name (օգնություն)
  129. ↑ «Turkish lira tumbles another 5% as deputy bank chief quits». Gulf-Times (արաբերեն). 2018 թ․ օգոստոսի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  130. ↑ «Turkey Central Bank Deputy Governor Quits – Bloomberg Businessweek Middle East». businessweekme.com (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  131. ↑ Jones, Dorian. «Turkish Inflation Soars, Fueling Fears of Economic Crisis». VOA (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ փետրվարի 20-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  132. ↑ GmbH, finanzen.net. «Turkey GDP Growth Slows in Q2 | Markets Insider». markets.businessinsider.com. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  133. ↑ Kucukgocmen, Ali. «Turkish economic growth dips, lira crisis darkens outlook». U.S. (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 23-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  134. ↑ «Erdogan takes wheel of Turkish wealth fund» (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  135. ↑ 135,0 135,1 «Erdogan Names Himself Turkey Wealth Fund Chairman in Shakeup». Bloomberg.com. 2018 թ․ սեպտեմբերի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  136. ↑ «Erdogan takes control of Turkey's sovereign wealth fund». Financial Times (բրիտանական անգլերեն). 2018 թ․ սեպտեմբերի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  137. ↑ «Erdogan Publishes Decree Forcing Contracts in Turkey to Be Made in Liras». Bloomberg.com. 2018 թ․ սեպտեմբերի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  138. ↑ «Erdogan Dollar Ban Sows Confusion Ahead of Key Rate Decision». Bloomberg.com. 2018 թ․ սեպտեմբերի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  139. ↑ «Turkey's Erdogan Bashes Central Bank Hours Before Rates Decision». Bloomberg.com. 2018 թ․ սեպտեմբերի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  140. ↑ «Turkish central bank hikes rates to 24% in bid to stem currency crisis». Financial Times (բրիտանական անգլերեն). 2018 թ․ սեպտեմբերի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  141. ↑ Butler, Daren (2021 թ․ հոկտեմբերի 25). «Turkish lira dives deeper after Erdogan seeks expulsions». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  142. ↑ Soylu, Ragip. «Turkish diplomacy with US stopped expulsion of 10 western envoys, sources say». Middle East Eye (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 26-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
  143. ↑ 143,0 143,1 Koc, Cagan (2021 թ․ նոյեմբերի 18). «Turkey's Central Bank Delivers Erdogan Another Cut as Lira Burns». Bloomberg News. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
  144. ↑ Koc, Cagan (2021 թ․ հոկտեմբերի 21). «Turkey's Central Bank Cuts Rates Again at the Lira's Expense». Bloomberg News. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
  145. ↑ «Erdoğan says Turkey will succeed in 'economic war of independence'». Daily Sabah. 2021 թ․ նոյեմբերի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
  146. ↑ Kozok, Firat (2021 թ․ նոյեմբերի 22). «Erdogan Defends Pursuit of Lower Interest Rates as Lira Sinks». Bloomberg News. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
  147. ↑ Yuksekkas, Burhan; Tugce, Ozsoy (2021 թ․ նոյեմբերի 23). «Erdogan Rate Cut Mantra Fuels Worst Lira Streak in 20 Years». Bloomberg News. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
  148. ↑ Turak, Natasha (2021 թ․ նոյեմբերի 23). «Turkish lira crashes to 'insane' historic low after President Erdogan sparks sell-off». CNBC (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 23-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
  149. ↑ Butler, Daren; Devranoglu, Nevzat (2021 թ․ նոյեմբերի 23). «Turkish lira in historic 15% crash after Erdogan stokes fire sale». Reuters (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
  150. ↑ Miller, Chance (2021 թ․ նոյեմբերի 23). «Apple halts product sales in Turkey amid economic crisis». 9to5Mac. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
  151. ↑ «Turkish lira's losses force businesses to reject local currency contracts». Ahval (անգլերեն). 2021 թ․ նոյեմբերի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
  152. ↑ Merve YİĞİTCAN (2021 թ․ նոյեմբերի 23). «Çarşı karıştı, hammadde bulunamıyor». Dünya (թուրքերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
  153. ↑ Erkoyun, Ezgi; Devranoglu, Nevzat (2021 թ․ դեկտեմբերի 16). «Turkish lira hits new low after Erdogan's latest rate cut». Reuters (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
  154. ↑ Stubbington, Tommy; Samson, Adam (2021 թ․ դեկտեմբերի 17). «Turkey suspends stock trading as currency strain spreads through markets». Financial Times. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 1-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
  155. ↑ Erkoyun, Ezgi; Devranoglu, Nevzat (2021 թ․ դեկտեմբերի 20). «Lira skids to new low after Erdogan cites Islamic usury». Reuters (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 21-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
  156. ↑ Pitel, Laura (2021 թ․ դեկտեմբերի 20). «Turkish lira resumes slide as Erdogan vows 'no going back' on rate cuts». Financial Times. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
  157. ↑ Ant, Onur; Kozok, Firat (2021 թ․ դեկտեմբերի 20). «Lira Slides After Erdogan Says Islam Demands Lower Rates». Bloomberg. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 22-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
  158. ↑ Langley, William (2021 թ․ նոյեմբերի 22). «Turkish lira holds on to gains after week's see-saw ride». Financial Times. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  159. ↑ Wong, Marcus; Vizcaino, Maria Elena; Ozsoy, Tugce (2021 թ․ դեկտեմբերի 22). «Turkish Lira Swings After Its Biggest Rally in 38 Years». Bloomberg. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  160. ↑ Turak, Natasha (2021 թ․ դեկտեմբերի 21). «Turkish lira whipsaws from historic low after Erdogan announces rescue plan». CNBC. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 25-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  161. ↑ Żuławiński, Michał (2021 թ․ դեկտեմբերի 21). «Potężne umocnienie tureckiej liry. Erdogan ma plan walki z dolaryzacją». Bankier.pl (լեհերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
  162. ↑ «Lira extends rally in wake of Turkey's rescue plan». Reuters (անգլերեն). 2021 թ․ դեկտեմբերի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  163. ↑ 163,0 163,1 «Turkey stock investors brace for more volatility as lira rallies». www.aljazeera.com (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  164. ↑ «Turkish lira continues rebound following gov't measures - Latest News». Hürriyet Daily News (անգլերեն). 2021 թ․ դեկտեմբերի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  165. ↑ Cooban, Anna; Sariyuce, Isil (2022 թ․ հուլիսի 4). «Inflation soars to nearly 80% in Turkey as food prices double». CNN (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 5-ին.
  166. ↑ «Turkey's Economy Under Great Stress After Erdogan's Monetary Remarks». The Globe Post. 2018 թ․ մայիսի 22. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 22-ին.
  167. ↑ Zschäpitz, Holger (2018 թ․ մայիսի 29). «Europas Banken fürchten den türkischen Kollaps». Die Welt (գերմաներեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  168. ↑ «Turkey's lira turmoil could herald a global financial crisis». Al Jazeera. 2018 թ․ օգոստոսի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  169. ↑ «Debt 'contagion' in Argentina and Turkey is spreading to other countries» (անգլերեն). Businessinsider. 2018 թ․ հունիսի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  170. ↑ «Turkish lira collapse piles misery on northern Syria». France 24 (անգլերեն). 2021 թ․ դեկտեմբերի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 5-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
  171. ↑ Journal, Jared Malsin Photographs by Ahmed Deeb for The Wall Street (2021 թ․ դեկտեմբերի 20). «Turkey's Currency Crisis Slams the Nutella Global Supply Chain». Wall Street Journal (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0099-9660. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
  172. ↑ «Why has rating agency Fitch left Turkey?». Hurriyet Daily News. 2018 թ․ հունվարի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  173. ↑ «Moody's downgrades Turkish debt». Financial Times. 2018 թ․ մարտի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 23-ին.
  174. ↑ «S&P cuts Turkey's rating deeper into 'junk'». Reuters. 2018 թ․ մայիսի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  175. ↑ «Storm in Turkey's economy as bonds trade below Senegal's». Ahval. 2018 թ․ մայիսի 22. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 22-ին.
  176. ↑ «Turkish Cypriots consider abandoning sinking lira». Ahval. 2018 թ․ մայիսի 22. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 7-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 22-ին.
  177. ↑ «Turkish Cyprus bans foreign currency personal loans». Ahval. 2018 թ․ մայիսի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 1-ին.
  178. ↑ «Jordan to end Turkish free trade agreement». Ahval. 2018 թ․ մայիսի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  179. ↑ «Turkish growth forecast almost halved at Moody's». Ahval. 2018 թ․ մայիսի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  180. ↑ «Astaldi May Fetch More Than What It Needs in Istanbul Bridge Sale». Bloomberg. 2018 թ․ հունիսի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  181. ↑ «Moody's takes rating actions on 19 Turkish financial institutions». Hurriyet Daily News. 2018 թ․ հունիսի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  182. ↑ «Top Turkish firms put under review by Moody's». Ahval. 2018 թ․ հունիսի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  183. ↑ «Fitch cuts Turkey's growth outlook». Ahval. 2018 թ․ հունիսի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  184. ↑ «EU Council issues strong message about Turkey's obligations». Cyprus Mail. 2018 թ․ հունիսի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  185. ↑ «EU will Zollunion mit der Türkei nicht ausbauen». Die Zeit (գերմաներեն). 2018 թ․ հունիսի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  186. ↑ «Fitch Downgrades Turkey to 'BB'; Outlook Negative». Ahval. 2018 թ․ հուլիսի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  187. ↑ «Bundesregierung hebt Obergrenzen für Türkei-Bürgschaften auf» (գերմաներեն). Handelsblatt. 2018 թ․ հուլիսի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 30-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  188. ↑ Amanda Sloat (2018 թ․ հուլիսի 30). «How to Save the U.S.-Turkey Relationship». Foreign Affairs. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  189. ↑ «Scope places Turkey's BB+ ratings under review for downgrade». Scope Ratings. 2018 թ․ հուլիսի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  190. ↑ «BRICS Rejects Full-Time Membership to Turkey; Ankara Dejected». The EurAsian Times. 2018 թ․ հուլիսի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 31-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  191. ↑ Trump, Donald J. (2018 թ․ օգոստոսի 10). «I have just authorized a doubling of Tariffs on Steel and Aluminum with respect to Turkey as their currency, the Turkish Lira, slides rapidly downward against our very strong Dollar! Aluminum will now be 20% and Steel 50%. Our relations with Turkey are not good at this time!». Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 11-ին.
  192. ↑ «Turkish Turmoil Is Tied to Pastor's Fate». Wall Street Journal. 2018 թ․ օգոստոսի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  193. ↑ «Scope downgrades Turkey's credit rating to BB- from BB+ and changes Outlook to Negative». Scope Ratings. 2018 թ․ օգոստոսի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  194. ↑ 194,0 194,1 194,2 «S&P, Moody's send Turkey deeper into junk territory». Financial Times. 2018 թ․ օգոստոսի 17. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 19-ին.
  195. ↑ «Moody's warns of crisis as it cuts Turkey's debt rating». Bloomberg (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 20-ին – via Al Jazeera.
  196. ↑ «Fitch Revises Turkey's Outlook to Negative; Affirms at 'BB-'». Fitch Ratings. 2021 թ․ դեկտեմբերի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
  197. ↑ «S&P lowers Turkey outlook to negative, citing 'rising risks'». France 24 (անգլերեն). 2021 թ․ դեկտեմբերի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
  198. ↑ «UBS chief investment office stops coverage of U.S. dollar-Turkish lira pair». Reuters (անգլերեն). 2021 թ․ դեկտեմբերի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
  199. ↑ «Turkish CPI expected to fall from 15-year peak in November, poll shows» (անգլերեն). Nasdaq. 2018 թ․ նոյեմբերի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 30-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  200. ↑ Mustafa Akyol (2016 թ․ սեպտեմբերի 12). «The Tin-Foil Hats Are Out in Turkey». Foreign Policy. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 10-ին.
  201. ↑ Selim Koru (2018 թ․ հունիսի 21). «How Nietzsche Explains Turkey». The Atlantic. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 21-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  202. ↑ Mustafa Akyol (2017 թ․ հունվարի 9). «Why Turkish government pushes 'global conspiracy' narrative». Al-Monitor. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 10-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 10-ին.
  203. ↑ «Tumbling Turkish lira tests voters' support for Erdogan». Financial Times. 2018 թ․ մայիսի 18. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ փետրվարի 7-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 22-ին.
  204. ↑ «Currency crisis "clear operation" against Turkey – Energy minister». Ahval. 2018 թ․ մայիսի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 23-ին.
  205. ↑ «Turkish FM accuses 'some Muslim countries' for trying 'to demolish economy'». Hurriyet Daily News. 2018 թ․ մայիսի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  206. ↑ «Erdogan Seizes on Growth Figures to Persuade Skeptical Public». VOA News. 2018 թ․ հունիսի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 14-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  207. ↑ «Turkey is fighting an 'economic war'—against reality». Washington Post. 2018 թ․ օգոստոսի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  208. ↑ Kirby, Jen (2018 թ․ օգոստոսի 15). «The US-Turkey trade spat, explained». Vox. Vox Media. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  209. ↑ IANS (2018 թ․ օգոստոսի 16). «US tariffs on Turkey for national security, will not be lifted: White House». Business Standard India. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 11-ին – via Business Standard.
  210. ↑ «Turkey is a 'target of economic war', Erdogan says». Reuters. 2018 թ․ օգոստոսի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մարտի 21-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 11-ին – via www.reuters.com.
  211. ↑ «Erdogan Wants Boycott of US Electronics». VOA. 2018 թ․ օգոստոսի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 28-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 11-ին.
  212. ↑ «US Condemns Turkey's New 'Regrettable' Tariffs». VOA. 2018 թ․ օգոստոսի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 28-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 11-ին.
  213. ↑ 213,0 213,1 Williams, Dan (2018 թ․ օգոստոսի 22). «U.S.-Turkey crisis could end 'instantly' if pastor freed: Bolton». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 28-ին.
  214. ↑ «Exclusive: Bolton remarks proof U.S. targeting Turkey in economic...». Reuters. 2018 թ․ օգոստոսի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 13-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 11-ին – via www.reuters.com.
  215. ↑ «Forty-two percent of Turks say lira's drop is foreign plot». Ahval. 2018 թ․ մայիսի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 22-ին.
  216. ↑ 216,0 216,1 «Will Turkey's currency crisis hurt Erdogan? Here's what a new poll shows». Washington Post. 2018 թ․ օգոստոսի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 26-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  217. ↑ «Erdogan's policies driving Turkey to the edge, challenger says». Reuters. 2018 թ․ մայիսի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 22-ին.
  218. ↑ «'Tired driver' is sending Turkey's economy over cliff edge: İYİ Party head Akşener». Hurriyet Daily News. 2018 թ․ մայիսի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 11-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 22-ին.
  219. ↑ «CHP presidential candidate Muharrem İnce vows to ensure Central Bank independence if elected». Hurriyet Daily News. 2018 թ․ մայիսի 17. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 22-ին.
  220. ↑ Doğan, Zülfikar (2018 թ․ մայիսի 26). «Muharrem İnce: Turkish economy needs political reform». Ahval. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 26-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  221. ↑ «Turkey's biggest problems economy, unemployment – survey». Ahval. 2018 թ․ մայիսի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  222. ↑ «İYİ Party chair Akşener vows to restructure 8 billion-lira debts of 4.5 million citizens». Hurriyet Daily News. 2018 թ․ մայիսի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  223. ↑ 223,0 223,1 «CHP vows to lift emergency rule 48 hours after İnce takes office as president». Hurriyet Daily News. 2018 թ․ հունիսի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  224. ↑ «I will lift state of emergency day after elections if elected: Meral Akşener». Hurriyet Daily News. 2018 թ․ մայիսի 20. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  225. ↑ «Emergency rule must be lifted to lure foreign investments: CHP candidate İnce». Hurriyet Daily News. 2018 թ․ մայիսի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  226. ↑ Suzy Hansen (2017 թ․ ապրիլի 13). «Inside Turkey's Purge». The New York Times Magazine. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  227. ↑ «Presidential candidate Demirtas promises youth, women, pension reforms». Rudaw. 2018 թ․ մայիսի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  228. ↑ «Opposition demands investigation of transactions during lira slide». Ahval. 2018 թ․ մայիսի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 8-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  229. ↑ «Turkish financial watchdog suspends stock market abuse article». Reuters. 2018 թ․ հուլիսի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.
  230. ↑ Zülfikar Doğan (2018 թ․ օգոստոսի 22). «Political control of oversight bodies erodes trust in Turkey's economy». Ahval. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 22-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Տնտեսական_ճգնաժամ_Թուրքիայում_(2018_թվականից_մինչև_մեր_օրեր)&oldid=10071198» էջից