Շվեդիայի բանկ
Շվեդիայի բանկ կամ Ռիկսբանկ (շվեդ.՝ Sveriges riksbank), Շվեդիայի Կենտրոնական բանկ է։ Հիմնադրվել է 1668 թվականին, այն աշխարհի ամենահին գոյատևած կենտրոնական բանկն է և երրորդ ամենահին բանկը, որն անընդհատ գործում է[1][2]։ Մինչև 20-րդ դարը այն նաև միակ պետական կենտրոնական բանկն էր Ռուսական կայսրությունից դուրս[3]։
Ստուգաբանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Շվեդերեն Ռիկսբանկ բառի առաջին մասը՝ riks, առաջացել է շվեդական rike բառից, որը անգլերեն նշանակում է թագավորություն, կայսրություն կամ ազգ։ Այսպիսով, բանկի անվան բառացի անգլերեն թարգմանությունը կարող է լինել Շվեդիայի Realm's Bank։ Բանկը, սակայն, իր անունը չի թարգմանում անգլերեն, այլ օգտագործում է իր շվեդական անունը՝ Ռիկսբանկ, նաև անգլերեն հաղորդակցության մեջ։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ռիկսբանկը սկսել է գործել 1668 թվականին։ Նախկինում Շվեդիային սպասարկում էր Ստոկհոլմյան Բանկոն (հայտնի է նաև որպես Պալմստրուխի բանկ), որը հիմնադրվել էր Յոհան Պալմստրուխի կողմից 1656 թվականին։ Չնայած բանկը մասնավոր էր, սակայն թագավորն էր ընտրել դրա կառավարումը. Փալմստրուկին ուղղված նամակում, նա թույլտվություն է տվել դրա գործունեությանը համաձայն սահմանված կանոնակարգերի։ Սակայն Ստոկհոլմյան Բանկոն փլուզվել է առանց անհրաժեշտ գրավի չափից շատ թղթադրամների թողարկման արդյունքում։ Պալմստրուխը, որը համարվում էր բանկի վնասների պատասխանատուն, դատապարտվել է մահվան, սակայն հետագայում ներողամտություն է ստացել։ 1668 թվականի սեպտեմբերի 17-ին բանկ գործելու Պալմստրուխի արտոնությունը փոխանցվել է Riksens Ständers բանկին և ղեկավարվել է այդ օրվա խորհրդարանի հովանու ներքո։ Ստոկհոլմ Բանկո-ի ձախողման պատճառով նոր բանկը կառավարվում էր Ռիկսդագի կալվածքների անմիջական հսկողության ներքո՝ թագավորի միջամտությունը կանխելու համար։ Երբ 1866 թվականին հիմնադրվեց նոր Ռիկսդագ-ը, բանկի անունը փոխվեց Շվեդիայի Ռիկսբանկ։
Ստոկհոլմյան Բանկոյից ստացած դասը քաղելով՝ Ռիկսբանկ-ին թույլ չի տրվել թողարկել թղթադրամներ։ Այնուամենայնիվ, 1701 թվականին թույլտվություն է տրվել թողարկել այսպես կոչված «վարկային նշումներ»։ 18-րդ դարի կեսերից որոշ ժամանակ սկսել են հայտնվել կեղծ թղթադրամներ, որոնք լուրջ խնդիրներ են առաջացրել։ Կեղծիքները կանխելու համար որոշվել է, որ Ռիկսբանկը պետք է արտադրի իր սեփական թուղթը թղթադրամների համար, իսկ Ստոկհոլմի ծայրամասում գտնվող Թումբա քաղաքում հիմնվել է Թումբա Բրուկ գործարանը։
Մի քանի տարի անց ստեղծվել են առաջին առևտրային բանկերը, որոնց թույլատրվել է նաև թղթադրամներ թողարկել։ Բանկային թղթադրամները ներկայացնում էին բանկին առանց տոկոսների վճարման պահանջի և այդպիսով բանկերի համար դարձել էին եկամտի զգալի աղբյուր։ Այնուամենայնիվ, բոլոր թողարկված թղթադրամների արժեքը ծածկելու համար պահանջվում էր գրավ՝ ավանդի տեսքով Ռիկսբանկում։
19-րդ դարում Ռիկսբանկը պահպանում էր գերիշխող դիրքը որպես վարկային հաստատություն և թղթադրամներ թողարկող։ Բանկը նաև ղեկավարում էր ազգային առևտրային գործարքները, ինչպես նաև շարունակում էր վարկ տրամադրել լայն հանրությանը։ Առաջին մասնաճյուղը բացվել է 1824 թվականին, որին հաջորդել են դուստր մասնաճյուղերը, որոնք բացվել են յուրաքանչյուր կոմսությունում (län)։ Կենտրոնական բանկի ներկայիս գործունեությունը տարբերվում է 19-րդ դարի գործունեությունից։ Օրինակ՝ տոկոսադրույքի հետ կապված գործունեություն չի իրականացվել։
Ռիկսբանկ-ի` որպես կենտրոնական բանկի դիրքը սկիզբ է առել 1897 թվականից, երբ Ռիկսբանկի առաջին ակտն ընդունվել է միևնույն օրենքի հետ, որը Ռիկսբանկ-ին տրվել է թղթադրամներ թողարկելու բացառիկ իրավունք։ Այս հեղինակային իրավունքը եզրափակում է իր դերն ու նշանակությունը ժամանակակից իմաստով դրամավարկային քաղաքականության մեջ, քանի որ թղթադրամներ թողարկելու բացառիկ իրավունքը պայման էԴրամավարկային քաղաքականություն վարելիս և արժույթի արժեքը պաշտպանելիս։ Որոշման հետևում բազմիցս պահանջներ էին դրվել, որ մասնավոր բանկերը դադարեցնեն թղթադրամների թողարկումը, քանի որ համարվում էր, որ դրանից բխող շահույթը պետք է բաժին հասնի հանրությանը։
Շվեդական արժույթը ապահովված էր ոսկով, և թղթային վկայագրերը կարող էին փոխանակվել ոսկե մետաղադրամներով մինչև 1931 թվականը, երբ մասնագիտացված ժամանակավոր օրենքը բանկը ազատեց այդ պարտավորությունից։ Այս օրենքը թարմացվում էր ամեն տարի, մինչև 1975-ին վավերացվել է նոր սահմանադրությունը, որը բանկը բաժանել է կառավարությունից առանձին կազմակերպության, որը պարտավոր չէր նշումներ փոխանակել ոսկու հետ[4]։
1992 թվականի նոյեմբերին շվեդական կրոնի ֆիքսված փոխարժեքի ռեժիմը փլուզվել է։ Մի քանի ամիս անց՝ 1993 թվականի հունվարին, Ռիկսբանկի կառավարման խորհուրդը մշակել է դրամավարկային քաղաքականության նոր ռեժիմ՝ հիմնված լողացող փոխարժեքի և գնաճի թիրախի վրա։ Այս քաղաքականությունների վրա մեծապես ազդել է Կանադայի բանկի աջակցությունը, որն ուներ գնաճը վերահսկելու նախկին մեծ փորձ, մինչդեռ նման փոքր բաց տնտեսություն էր, որը խիստ ենթակա է արտարժույթի փոխարժեքի տատանումների[5]։
1991-ից 1993 թվականներին Շվեդիան ապրել է իր ամենաուժեղ անկումը 1930-ականներից ի վեր, որը կոչվում էր «շվեդական բանկային փրկություն»։ Այն ստիպել է գնաճը իջնել մինչև շուրջ 2%, իսկ գնաճը շարունակել է ցածր մնալ 1990-ականների վերջին ուժեղ աճի հետագա տարիներին։
2000-ականների ընթացքում գործառնական և վարչական ստորաբաժանումները կրճատվել են քաղաքականության ստորաբաժանումների՝ Ֆինանսական կայունության և դրամավարկային քաղաքականության վարչության անունից։ Փոփոխվող ժամանակների ուղղակի հետևանքն այն էր, որ Ռիկսբանկ-ը փակել է իր բոլոր մասնաճյուղերը Շվեդիայում և մետաղադրամների և թղթադրամների կառավարումը հանձնել է մասնավոր ընկերության։ Այսօր քաղաքականության ստորաբաժանումները կենտրոնական բանկի առանցքն են, և նրանք աշխատում են բանկի 350 լրիվ դրույքով հաստիքների մոտ կեսը։
Կարգախոս
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բանկի կարգախոսն է Hinc robur et securitas, որը լատիներեն նշանակում է «Այստեղ ուժ և անվտանգություն»։
Շվեդիայի բանկ մրցանակը տնտեսագիտության ոլորտում Ալֆրեդ Նոբելի հիշատակին
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1968 թվականին իր երրորդ հարյուրամյակից հետո բանկը սահմանել է Շվեդիայի բանկի ամենամյա մրցանակը տնտեսագիտության ոլորտում՝ ի հիշատակ Ալֆրեդ Նոբելի, որը շնորհվել է Նոբելյան մրցանակներով Ստոկհոլմում կայանալիք մրցանակաբաշխության արարողության ժամանակ, դեկտեմբերի 10-ին՝ Ալֆրեդ Նոբելի մահվան տարելիցին։
Դրամավարկային քաղաքականության նորարարական նախաձեռնություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ռիկսբանկը կենտրոնական բանկերի շրջանում նորարարության համբավ ունի՝ շնորհիվ այնպիսի քաղաքականության, ինչպիսին են.
Բացասական տոկոսադրույքներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2009 թվականի հուլիսի 2-ին շվեդական Ռիկսբանկն աշխարհում առաջին կենտրոնական բանկն էր, որը կիրառել է բացասական տոկոսադրույք, երբ նվազեցրեց իր ռեպո տոկոսադրույքը (այն տոկոսադրույքը, որով Կենտրոնական բանկը կարճաժամկետ փող է տալիս առևտրային բանկերին արժեթղթերի դիմաց) մինչև 0,25%։ Դա հանգեցրել է նրան, որ դրա կապակցված մեկ գիշերվա ավանդի տոկոսադրույքը (առևտրային բանկերը ստանում են տոկոսադրույքներ Կենտրոնական բանկին մեկ գիշերում փող դնելու համար) իջեցվել է մինչև -0,25%, մինչդեռ մեկ գիշերվա վարկավորման տոկոսադրույքը (կենտրոնական բանկը առևտրային բանկերից մեկ գիշերվա վարկավորման համար գանձում է տոկոսադրույքը) իջեցվել է մինչև 0,75%[6]։ Դա արվել է 2008 թվականի ֆինանսական ճգնաժամի հետևանքով առաջացած տնտեսական դանդաղմանը դիմակայելու համար։ Բանկի փոխկառավարիչ Լարս Է. Օ. Սվենսոնը հայտարարել է, որ ինքը նախընտրել է ռեպո տոկոսադրույքի իջեցում մինչև 0,00%, քանի որ դա «կհանգեցնի ավելի լավ հավասարակշռված դրամավարկային քաղաքականության՝ ավելի ցածր գործազրկություն և ռեսուրսների ավելի մեծ օգտագործում՝ առանց գնաճի նպատակային ցուցանիշից շատ շեղվելու»[6]։ Շվեդական քայլը դեպի բացասական զեղչային տոկոսադրույքը մեծ հետաքրքրությամբ հետևել են ամբողջ աշխարհի կենտրոնական բանկերին[7]։
2014 թվականի հոկտեմբերի 28-ին Ռիկսբանկը նվազեցրել է իր ռեպո տոկոսադրույքը մինչև 0,00%, ինչպես 2009 թվականի հուլիսին պաշտպանել է փոխնահանգապետ Սվենսոնը, փոխկապակցված ավանդների տոկոսադրույքը հասցնելով −0,75%, մինչդեռ վարկավորման տոկոսադրույքը մնաց 0,75%[8][9]։
2015 թվականի փետրվարի 12-ին բանկը կրկին իջեցրել է ռեպո տոկոսադրույքը մինչև −0,10%։ Միևնույն ժամանակ Ռիկսբանկը հայտարարել է, որ կգնի պետական պարտատոմսեր 30 միլիարդ SEK-ով, և որ, հավանաբար, կհետևեն լրացուցիչ միջոցներ[10][11]։ Ավանդի տոկոսադրույքը իջեցվել է մինչև −0,85%, իսկ վարկավորման տոկոսադրույքը մինչև 0,65%[12]։
2015 թվականի մարտի 18-ին Ռիկսբանկը էլ ավելի է նվազեցրել ռեպո տոկոսադրույքը՝ մինչև −0,25%[13]։ Միևնույն ժամանակ բանկը հայտարարել է, որ գնում է 30 միլիարդ SEK (3,4 միլիարդ ԱՄՆ դոլար, 3,2 միլիարդ եվրո) պետական պարտատոմսեր՝ կանխելու համար արժեվորվող կրոնը կանխելու գնաճի աճը[14]։ 2012 թվականի վերջից Շվեդիայում գնաճը զրոյին մոտ է եղել, իսկ փետրվարին այն եղել է 0,1 տոկոսի մակարդակում՝ 2,0 տոկոս թիրախից շատ ցածր, և այս քայլերի նպատակը գնաճը խթանելն էր[14]։ Բանկը հայտարարել է, որ մտադիր է տոկոսադրույքը պահել −0,25% մակարդակում։ «առնվազն մինչեւ 2016 թվականի երկրորդ կեսը»[14]։ Ավանդի տոկոսադրույքը արդյունքում իջեցվել է մինչև −1,00%, իսկ վարկավորման տոկոսադրույքը մինչև 0,50%[12]։
Ռիկսբանկը, հետևաբար, իջեցրել է փոխարժեքը ևս երկու անգամ, առաջինը 2015 թվականի հուլիսի 8-ին իջել է 0,10 տոկոսային կետով՝ մինչև −0,35, իսկ ամենավերջին՝ 2016 թվականի փետրվարի 17-ին, այն նվազել է ևս 0,15 կետով՝ մինչև −0,50[15]։ Ավանդների և վարկավորման ուղեկցող տոկոսադրույքներն այժմ համապատասխանաբար կազմում են −1,25 և 0,25[12][16]։
E-krona
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Շվեդիայի բնակչության կողմից կանխիկ դրամի օգտագործման բնական անկմանը հանդիպելով, Ռիկսբանկը առաջինն է կենտրոնական բանկի թվային արժույթի՝ e-krona-ի ներդրման գաղափարի առաջ[17]։ Նման արժույթը կունենա նույն հատկությունները, ինչ կանխիկ գումարը, բայց թվային տեսքով։ 2016 թվականի նոյեմբերին բանկը հայտարարել է հավակնոտ հետազոտական ծրագրի մասին՝ օգնելու բանկին որոշել, թե արդյոք պետք է սկսի e-krona-ի թողարկումը[18]։ Բանկը հրապարակել է իր առաջին միջանկյալ զեկույցը 2017 թվականի սեպտեմբերին, որտեղ ասվում էր, որ «e-krona-ի ներդրման համար լուրջ խոչընդոտներ չեն հայտնաբերվել»[19]։
Հայտարարությունից հետո Ռիկսբանկի էլեկտրոնային կրոններ վաճառող խաբեբաները հեռախոսազանգերի միջոցով թիրախավորել են որոշ սպառողների, թեև 2021 թվականի վերջի դրությամբ Ռիկսբանկը դեռևս չի որոշել՝ կթողարկի՞ e-krona[20]։
Շվեդական այլ բանկեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Առաջին տեղակալներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Կարլ Լանգենսկիոլդ, 1901–1912 թվականներ
- Վիկտոր Մոլ, 1912–1929 թվականներ
- Իվար Ռութ, 1929 թվական
- Քերստին Յոխնիկի, 2012-2019 թվականներ
- Սեսիլիա Քինգսլի, 2019-2022 թվականներ
- Աննա Բրեման, 2022-
Կառավարիչներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Իվար Ռոթ, 1929–1948 թվականներ
- Կլաս Բյոկ, 1948–1951 թվականներ
- Մատս Լեմնե, 1951–1955 թվականներ
- Փար Օսբրինկ, 1955–1973 թվականներ
- Քրիստեն Ուիքման, 1973–1976 թվականներ
- Կարլ Հենրիկ Նորդլենդեր, 1976–1979 թվականներ
- Լարս Վոհլին, 1979–1982 թվականներ
- Բենգթ Դենիս, 1982–1993 թվականներ
- Ուրբան Բեքսթրյոմ, 1993 – 2002 թվականի դեկտեմբերի 31
- Լարս Հեյկենսթեն, 2003 թվականի հունվարի 1 – 2005 թվականի դեկտեմբերի 31
- Ստեֆան Ինգվես, 2006 թվականի հունվարի 1 – 2022 թվականի դեկտեմբերի 31
- Էրիկ Թեդին, 2023 թվականի հունվարի 1
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Crowe, Christopher; Meade, Ellen E. (Fall 2007). «The Evolution of Central Bank Governance around the World». Journal of Economic Perspectives. 21 (4): 69–90. doi:10.1257/jep.21.4.69. JSTOR 30033752. S2CID 154928527.
- ↑ «History». Sveriges Riksbank. 2009 թ․ մարտի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 4-ին. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 2-ին.
- ↑ George Garvy (1977). «The Origins and Evolution of the Soviet Banking System: An Historical Perspective» (PDF). Money, Financial Flows, and Credit in the Soviet Union. National Bureau of Economic Research.
- ↑ «Frequently asked questions». Sveriges Riksbank. 2009 թ․ մարտի 19. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հոկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 2-ին.
- ↑ «Inflation Targeting—The Swedish Experience» (PDF). Bank of Canada. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2007 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 26-ին.
- ↑ 6,0 6,1 «Repo rate cut to 0.25 per cent» (PDF) (Press release). Sveriges Riksbank. 2009 թ․ հուլիսի 2. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 1-ին.
- ↑ Ward, Andrew; Oakley, David (2009 թ․ օգոստոսի 27). «Bankers watch as Sweden goes negative». Financial Times. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 1-ին.
- ↑ Khan, Mehreen (2014 թ․ հոկտեմբերի 28). «How low can you go? Sweden cuts interest rates to zero». The Daily Telegraph. London. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 1-ին.
- ↑ «Repo rate cut to zero per cent» (Press release). Sveriges Riksbank. 2014 թ․ հոկտեմբերի 28. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 1-ին.
- ↑ «Ingves and Jochnick in hearing on monetary policy: We are determined to safeguard the inflation target». Sveriges Riksbank. 2015 թ․ մարտի 5.
- ↑ Carlstrom, Johan; Billner, Amanda (2015 թ․ փետրվարի 12). «Riksbank Cuts Key Rate to Negative». Bloomberg Businessweek.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Repo rate table 2015 Sveriges Riksbank Linked 2015-04-10
- ↑ Jolly, David (2015 թ․ մարտի 18). «Sweden Cuts Key Interest Rate to Minus 0.25%». The New York Times. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 1-ին.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 Sullivan, Tom (2015 թ․ մարտի 18). «Swedish central bank cuts key rate further below zero». Yahoo! News.
- ↑ «Repo rate cut to −0.50 per cent» (Press release). Sveriges Riksbank. 2016 թ․ փետրվարի 11.
- ↑ Repo rate table 2016 Sveriges Riksbank: Linked 2016-07-15 Արխիվացված 22 Օգոստոս 2016 Wayback Machine
- ↑ «Sweden could become the first major country to issue a national digital currency». Business Insider (անգլերեն). 2016 թ․ նոյեմբերի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 2-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 1-ին.
- ↑ Skingsley, Cecelia (2016 թ․ նոյեմբերի 16). «Skingsley: Should the Riksbank issue e-krona?» (անգլերեն). Sveriges Riksbank. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 1-ին.
- ↑ «The E-krona Project's First Interim Report» (անգլերեն). Sveriges Riksbank. 2018 թ․ մայիսի 21. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
- ↑ False information regarding the sale of e-kronas
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Շվեդիայի բանկ կատեգորիայում։ |