Մաուտհաուզեն (համակենտրոնացման ճամբար)

Մաուտհաուզեն
Տեսակ	Նացիստական համակենտրոնացման ճամբարներ, ռազմական թանգարան և Համակենտրոնացման ճամբար
Երկիր	Ավստրիա
Տեղագրություն	Մաութհաուզեն
Հասցե	Erinnerungsstraße 1
Հիմնադրված է	օգոստոսի 8, 1938
Քանդվել է	մայիսի 5, 1945
Ժառանգության կարգավիճակ	Ավստրիայի ճարտարապետական ժառանգության օբյեկտ

Մաուտհաուզենի համակենտրոնացման ճամբար (գերմ.՝ KZ Mauthausen), Վերին Ավստրիա երկրամասում՝ ավստրիական Լինց քաղաքից մոտավորապես 20 կիլոմետր դեպի արևելք ընկած Մաուտհաուզեն քաղաքի ու շրջակա բնակավայրերի մերձակայքում 1938-1945 թվականներին գործած համակենտրոնացման ճամբար, որը հիմնադրել ու ղեկավարել են գերմանական նացիստները Գերմանիայի կողմից Ավստրիայի անեքսիայից՝ անշլյուսից գրեթե անմիջապես հետո։

Համառոտ տեղեկատվություն

Մաուտհաուզենի ճամբարը, Օսվենցիմի ու Դախաուի հետ մեկտեղ, եղել է ամենադաժան ու խոշորագույն համակենտրոնացման ճամբարներից մեկը Եվրոպայում^[2]^[3]։ Ունեցել է չորս հիմնական ստորաբաժանում Մաուտհաուզենում ու մերձակա Սանկտ Գեորգեն ան դեր Գուզեն ավանում և մոտավորապես հարյուր մասնաճյուղ Ավստրիայի հյուսիսային և Գերմանիայի հարավային շրջաններում^[4], ինչպես նաև՝ ժամանակակից Սլովենիայի տարածքում գտնվող Լյուբելում^[5]։

Սկզբնական շրջանում այդ ճամբարն են նետվել նացիստների տեսակետից անցանկալի հայացքների տեր մարդիկ, հոմոսեքսուալիստներ ու գնչուներ Գերմանիայից, Ավստրիայից ու Չեխոսլովակիայից։ 1940-ական թվականների սկզբներից այստեղ՝ ճաղերի հետևում են հայտնվել լեհերի մեծաթիվ խմբեր և հատկապես լեհ մտավորականներ։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտական փուլում ճամբարում ավելացել է այսպես կոչված՝ «հասարակության անցանկալի տարրերի» թիվը, սակայն, այդուհանդերձ, մտավորականների ու քաղաքական ընդդիմախոսների տեսակարար կշիռը շարունակել է մնալ տիրապետող^[6]^[7]։ Կալանվածներին հարկադրել են աշխատել ստրկական պայմաններում։ Որպես աշխատանքային ճամբար՝ Մաուտհաուզենն ամենաարգասավորն է եղել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին գերմանացիների հիմնադրած համակենտրոնացման ճամբարների շարքում. ճամբարականներն աշխատել են ավազի ու ածխի հանքերում, զինագործարաններում, ռազմական տեխնիկա, այդ թվում՝ Ме-262՝ «Մեսսերշմիտ» ինքնաթիռներ թողարկող ձեռնարկություններում^[8]։

Աշխատանքային ահավոր պայմանների ու անմիջական բռնությունների հետևանքով զոհվել են հսկայական թվով մարդիկ։ Պատերազմի ավարտին մոտ՝ ճամբարի ղեկավարությունը ոչնչացրել է գրեթե բոլոր փաստաթղթերը, այդ պատճառով էլ զոհերի ճշգրիտ թիվն անհայտ է. ենթադրվում է, որ այն հասնում է մի քանի հարյուր հազարի (հաշվարկները տատանվում են 122 766-ից 320 000-ի միջև)։ Ըստ որոշ հաշվարկների՝ 1945 թվականի հունվարին ճամբարում եղել է շուրջ 85 հազար կալանավոր^[9]^[10]։

Մաուտհաուզենի ճամբարում է իր մահաբեր գործունեությունը ծավալել «Դոկտոր Մահ» անվանված էսէսական սպա, «բժիշկ-գիտնական» Արիբերտ Հայմը, որն այստեղ հիմնել էր մարդկանց վրա դաժանագույն փորձեր՝ քիմիկատներ, թույներ ներարկելու, անդամահատումներ կատարելու ամենամեծ լաբորատորիան^[11]^[12]։

1945 թվականի մայիսի սկզբներին ճամբարի հրամանատարությունը լքել է ճամբարը՝ ճգնելով խույս տալ դաշնակից երկրների հարձակվող զորքերի գերության մեջ հայտնվելուց։ Ի տարբերություն այլ ճամբարների՝ այստեղ կալանավորների զանգվածային կոտորած չեն կազմակերպել, չնայած համապատասխան հրամանը վերադասից տրվել էր։ Հանպատրաստից ձևավորված ղեկավարությունը զինաթափվել է ԱՄՆ-ի 11-րդ զրահատանկային դիվիզիայի մարտիկների կողմից, և ճամբարն ազատագրվել է։ Գերի ընկած էսէսականներին ճամբարականներն սպանել են։ Ճամբարի երկարամյա հրամանատար Ֆրանց Ցիրայսը պատերազմի ավարտից շաբաթներ անց բռնվել ու գնդակահարվել է, իսկ վարչակազմի 69 անդամներից բաղկացած խումբը ավելի ուշ ԱՄՆ-ում կանգնել է տրիբունալի առաջ և դատապարտվել մահապատժի՝ կախաղանի միջոցով^[13]։ Ազատագրված ճամբարականների մեջ էր նաև գերմանաբնակ հրեա Շիմոն Վիզենտալը, ով իր կյանքի մնացած մասը նվիրել է փախուստի դիմած նացիստ հանցագործների հայտնաբերմանը։

1949 թվականին Մաուտհաուզենի գլխավոր ճամբարն ստացել է ազգային հուշարձանի կարգավիճակ։

Անվանի ճամբարականներ

Դմիտրի Կարբիշև - ինժեներական զորքերի խորհրդային գեներալ-լեյտենանտ
Յուլիան Սավիցկի - ուկրաինացի ազգայնական գործիչ
Ջևդեդ Դոդա (1906 – 1945) - հարավսլավացի պարտիզան
Ժյուլիան Լաո (1884 – 1950) - բելգիացի քաղաքական գործիչ

Կինոյում

«Նապաստակների որս» (Hasenjagd) — ավստրիական գեղարվեստական կինոնկար (1994 թ.)
"Քսաներորդ բլոկ։ Նապաստակների որս" — Վլադիմիր Սերկեզի նկարահանած կարճամետրաժ փաստավավերագրական կինոնկարը, 2015 թ.^[14]
«Լուսանկարիչը Մաուտհաուզենից» (The Photographer of Mauthausen) — Թրիլլեր/Պատմական ժանր, 2018 թ.

Պատկերասրահ

Գլխավոր դարպասը
Խորհրդային ռազմագերիներ. 1941 թ. հոկտեմբեր
Կալանավորներ
Հակահամաճարակային միջոցառում
Տառապալից աշխատանքի զոհեր
Դիակիզարան
Զանգվածային թաղում
Փրկվածներ
Փրկվածներ
Ամերիկացի փրկարարներ ճամբարում
Բարաքները (ներկայիս տեսքը)
Հուշատախտակ՝ զոհերի թվաքանակի մասին տվյալներով

Գրականություն

Конопатченков А.В. "Концлагерь Маутхаузен: 1938-1945" // Электронная версия — Москва: Московский гуманитарный университет, 2015.
Конопатченков А. В. Концентрационные лагеря системы Маутхаузен в нацистской Германии (1938—1945 гг.): история, структура, сопротивление // Автореферат диссертации. —Московский гуманитарный университет, 2010.
Конопатченков А. В. Динамика изменения использования труда узников фашистских концлагерей на примере концлагеря Маутхаузен в 1938—1945 гг // Электронный журнал «Знание. Понимание. Умение». — 2010. — № 6 — История.
Лаффит Ж. Живые борются // Электронная версия. —Москва: Иностранная литература, 1948. Архивировано из первоисточника 28 Մայիսի 2015.
Stanisław Dobosiewicz. Mauthausen-Gusen obóz zagłady. — Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979. — 448 p. — ISBN 9788311063686

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Wiki Loves Monuments monuments database — 2017.
↑ | příjmení=Dobosiewicz |jméno =Stanisław| titul =Mauthausen-Gusen; w obronie życia i ludzkiej godności | rok =2000 | strany =191–202 | vydavatel=Bellona | místo=Warsaw | isbn =8311090483|jazyk=polsky}} [Dále jen: Mauthausen-Gusen; w obronie życia i ludzkiej godności]
↑ | příjmení = Bischof | jméno = Günter | příjmení2 = Pelinka| jméno2 = Anton | titul =Austrian Historical Memory and National Identity | rok =1996 | strany=185–190 | vydavatel=Transaction | místo= New Brunswick| isbn =1560009020| url =http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN1560009020&id=75l45XlpXTsC&pg=PA185&lpg=PA185&dq=Mauthausen&sig=bkPrYRhv5wuk1RG9fcmO-p6kYnU |jazyk=anglicky}}
↑ Rudolf A. Haunschmied; Jan-Ruth Mills, Siegi Witzany-Durda (2008). St. Georgen-Gusen-Mauthausen – Concentration Camp Mauthausen Reconsidered. Norderstedt: Books on Demand. ISBN 978-3-8334-7610-5.
↑ |last1=Bischof |first1=Günter |last2=Pelinka |first2=Anton |title=Austrian Historical Memory and National Identity |year=1996 |pages=185–190|publisher=Transaction Publishers |isbn=1-56000-902-0 |url =https://books.google.com/?id=75l45XlpXTsC&pg=PA185&lpg=PA185&dq=Mauthausen}}
↑ |last=Maršálek |first=Hans |title=Die Geschichte des Konzentrationslagers Mauthausen |trans-title=Zgodovina koncentracijskega taborišča Mauthausen |year=1995 |publisher=Österreichischen Lagergemeinschaft Mauthausen u. Mauthausen-Aktiv Oberösterreich |location=Wien-Linz}}
↑ | příjmení= Gębik |jméno =Władysław | titul =Z diabłami na ty | rok=1972 | strany=332 | vydavatel=Wydawnictwo Morskie | místo=Gdańsk |jazyk=polsky}}
↑ |title=Memoriales históricos, 1933–1945 |year=2005 |chapter=Historia de los campos de concentración: El sistema de campos de concentración nacionalsocialista, 1933–1945: un modelo europeo |url=http://www.memoriales.net/}}(չաշխատող հղում)
↑ | last= Dobosiewicz |first=Stanisław |title=Mauthausen/Gusen; obóz zagłady | trans-title=Mauthausen/Gusen; taborišče pogubljenja |year=1977 |page =449 |publisher=Založba Ministrstva za narodno obrambo Republike Poljske |location=Varšava |isbn=83-11-06368-0}}
↑ | url=http://www.delo.si/novice/slovenija/spomin-na-zrtve-taborisca-mauthausen.html |title=Spomin na žrtve taborišča Mauthausen |date=6.5.2007 |work=Delo |accessdate=25.8.2007}}
↑ Stanisław Dobosiewicz (2000). Mauthausen-Gusen; w obronie życia i ludzkiej godności. Warsaw: Bellona. էջեր 191–202. ISBN 83-11-09048-3.
↑ | author =Günter Bischof | coauthors =Anton Pelinka | title =Austrian Historical Memory and National Identity | year =1996 | pages =185 – 190|publisher =Transaction Publishers|id =ISBN 1-56000-902-0| url =http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN1560009020&id=75l45XlpXTsC&pg=PA185&lpg=PA185&dq=Mauthausen&sig=bkPrYRhv5wuk1RG9fcmO-p6kYnU }}
↑ |last=Bard |first=Mitchell G. |year=2001 |title=The Complete History of the Holocaust |publisher=Greenhaven Press |isbn=9780737703733}}
↑ «Три фильма о побеге из Маутхаузена» (գերմաներեն). www.memory-austria.at. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 17-ին.

Արտաքին հղումներ

* Spominski muzej Mauthausen
Хауншмид Р. А.. Прогулка по истории С. Георгена и Гусена, Вечерние общеобразовательные курсы, С. Георген на Гусене 1993—2005
Rudolf A. Haunschmied, Jan-Ruth Mills, Siegi Witzany-Durda. St. Georgen — Gusen — Mauthausen: concentration camp Mauthausen reconsidered. — Norderstedt: Books on Demand, 2008. — ISBN 978-3-8334-7440-8. Доступен через Google-Books: St. Georgen-Gusen-Mauthausen
Хауншмид Р. А.. Федеральное министерство внутренних дел Австрии: актуальные дискуссии по «Горному Кристаллу» (нем. BERGKRISTALL): документация. — Вена, 2009
Концлагерь Маутхаузен
Концлагерь Гузен
Общество бывших узников концлагеря Маутхаузен
Mauthausen-Gusen Memorial
Mauthausen-Synopsis Shoaheducation.com(չաշխատող հղում)
Brief history of the GUSEN complex
KZ Gusen Memorial Committee (Мемориальный комитет Гузен)
аудиоэкскурсия по Гусену
Photos of the Mauthausen-Gusen camps
United States Holocaust Memorial Museum
Concentration camp of Mauthausen — map
Literary research project on texts by survivors
Sketches from Diario di Gusen by Aldo Carpi
Воспоминания Михаила Львовича Рыбчинского
Георгий Зотов Подвиг без награды. Мать нацистских солдат спасла советских офицеров, Еженедельник «Аргументы и Факты» № 16 15/04/2015
О лагере Маутхаузен Արխիվացված 2020-04-26 Wayback Machine

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մաուտհաուզեն (համակենտրոնացման ճամբար)» հոդվածին։

[_38feeb5b5c4e4946-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Wiki Loves Monuments monuments database — 2017.

[2] | příjmení=Dobosiewicz |jméno =Stanisław| titul =Mauthausen-Gusen; w obronie życia i ludzkiej godności | rok =2000 | strany =191–202 | vydavatel=Bellona | místo=Warsaw | isbn =8311090483|jazyk=polsky}} [Dále jen: Mauthausen-Gusen; w obronie życia i ludzkiej godności]

[3] | příjmení = Bischof | jméno = Günter | příjmení2 = Pelinka| jméno2 = Anton | titul =Austrian Historical Memory and National Identity | rok =1996 | strany=185–190 | vydavatel=Transaction | místo= New Brunswick| isbn =1560009020| url =http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN1560009020&id=75l45XlpXTsC&pg=PA185&lpg=PA185&dq=Mauthausen&sig=bkPrYRhv5wuk1RG9fcmO-p6kYnU |jazyk=anglicky}}

[Reconsidered-4] Rudolf A. Haunschmied; Jan-Ruth Mills, Siegi Witzany-Durda (2008). St. Georgen-Gusen-Mauthausen – Concentration Camp Mauthausen Reconsidered. Norderstedt: Books on Demand. ISBN 978-3-8334-7610-5.

[5] |last1=Bischof |first1=Günter |last2=Pelinka |first2=Anton |title=Austrian Historical Memory and National Identity |year=1996 |pages=185–190|publisher=Transaction Publishers |isbn=1-56000-902-0 |url =https://books.google.com/?id=75l45XlpXTsC&pg=PA185&lpg=PA185&dq=Mauthausen}}

[6] |last=Maršálek |first=Hans |title=Die Geschichte des Konzentrationslagers Mauthausen |trans-title=Zgodovina koncentracijskega taborišča Mauthausen |year=1995 |publisher=Österreichischen Lagergemeinschaft Mauthausen u. Mauthausen-Aktiv Oberösterreich |location=Wien-Linz}}

[Gębik-7] | příjmení= Gębik |jméno =Władysław | titul =Z diabłami na ty | rok=1972 | strany=332 | vydavatel=Wydawnictwo Morskie | místo=Gdańsk |jazyk=polsky}}

[8] |title=Memoriales históricos, 1933–1945 |year=2005 |chapter=Historia de los campos de concentración: El sistema de campos de concentración nacionalsocialista, 1933–1945: un modelo europeo |url=http://www.memoriales.net/}}(չաշխատող հղում)

[9] | last= Dobosiewicz |first=Stanisław |title=Mauthausen/Gusen; obóz zagłady | trans-title=Mauthausen/Gusen; taborišče pogubljenja |year=1977 |page =449 |publisher=Založba Ministrstva za narodno obrambo Republike Poljske |location=Varšava |isbn=83-11-06368-0}}

[10] | url=http://www.delo.si/novice/slovenija/spomin-na-zrtve-taborisca-mauthausen.html |title=Spomin na žrtve taborišča Mauthausen |date=6.5.2007 |work=Delo |accessdate=25.8.2007}}

[11] Stanisław Dobosiewicz (2000). Mauthausen-Gusen; w obronie życia i ludzkiej godności. Warsaw: Bellona. էջեր 191–202. ISBN 83-11-09048-3.

[12] | author =Günter Bischof | coauthors =Anton Pelinka | title =Austrian Historical Memory and National Identity | year =1996 | pages =185 – 190|publisher =Transaction Publishers|id =ISBN 1-56000-902-0| url =http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN1560009020&id=75l45XlpXTsC&pg=PA185&lpg=PA185&dq=Mauthausen&sig=bkPrYRhv5wuk1RG9fcmO-p6kYnU }}

[13] |last=Bard |first=Mitchell G. |year=2001 |title=The Complete History of the Holocaust |publisher=Greenhaven Press |isbn=9780737703733}}

[14] «Три фильма о побеге из Маутхаузена» (գերմաներեն). www.memory-austria.at. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 17-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]