Խնամքի էթիկա

Խնամքի էթիկա (ethics of care կամ EoC), էթիկայի տեսության նորմատիվ, որը պնդում է, որ բարոյական գործողությունը կենտրոնանում է միջանձնային հարաբերությունների և հոգատարության կամ բարեգործության վրա՝ որպես առաքինություն։ EoC-ն նորմատիվ էթիկական տեսությունների խմբից մեկն է, որը մշակվել է որոշ ֆեմինիստների և բնապահպանների կողմից 1980-ականներից սկսած^[1]։ Մինչ կոնսեկվենցիալիստական և դեոնտոլոգիական էթիկական տեսությունները շեշտում են ընդհանրական չափանիշներն ու անկողմնակալությունը, խնամքի էթիկան շեշտում է անհատին արձագանքելու կարևորությունը։ Ընդհանուրի և անհատի տարբերությունն արտացոլվում է դրանց բարոյական հարցերի տարբերությունում. «ի՞նչն է արդար»-ը ընդդեմ «ինչպե՞ս արձագանքել»^[2]^:469: Քերոլ Գիլիգանը, ով համարվում է խնամքի էթիկայի սկզբնավորողը, քննադատել է ընդհանրական չափանիշների կիրառումը որպես «բարոյապես խնդրահարույց, քանի որ դա ծնում է բարոյական կուրություն կամ անտարբերություն է առաջացնում»^[2]^:471:

Շրջանակի մեջ ներառվում են երթադրություններ. մարդիկ ընկալվում են, որ ունեն տարբեր աստիճանի կախվածություն և փոխկախվածություն. մյուսները, որ արժանի են ուշադրության իրենց ընտրությամբ պայմանավորված խոցելիությանը համաչափ, և որ իրավիճակային մանրամասները որոշում են, թե ինչպես պետք է պաշտպանել և առաջ տանել անհատների շահերը։

Պատմական նախադրյալներ

Քերոլ Գիլիգան. Այլ ձայնով

Խնամքի էթիկայի հիմնադիրը ամերիկացի բարոյագետ և հոգեբան Քերոլ Գիլիգանն է։ Գիլիգանը ստեղծել է այս մոդելը՝ հակադրվելով իր դաստիարակի՝ զարգացման հոգեբան Լոուրենս Կոլբերգի մոդելի։ Գիլիգանը գտնում է, որ բարոյական զարգացումը Կոլբերգի բարոյական զարգացման փուլերով չափելիս տղաները բարոյապես ավելի հասուն են, քան աղջիկները, և նման մոտեցումը պահպանվում է նաև մեծ հասակի դեպքում (չնայած, երբ կրթությունը վերահսկվում է, գենդերային տարբերություններ չկան)^[3]։ Գիլիգանն այնուհետև պնդում է, որ Կոլբերգի մոդելը ոչ թե օբյեկտիվ է, այլ բարոյականության արական տեսակետն է, որը հիմնված է արդարության սկզբունքների և վերացական պարտականությունների կամ պարտավորությունների վրա։ Դանա Ուորդը համարում է, որ սանդղակը հոգեմետրիկորեն ճիշտ է^[4]։

Գիլիգանի 1982 թվականին «Այլ ձայնով» գրքում ասվում է, որ տղամարդիկ և կանայք հակումներ ունեն բարոյականությանը տարբեր կերպ նայելու։ Նրա տեսությունը պնդում է, որ կանայք, որպես կանոն, ավելի կարևորում են էմպաթիան ու կարեկցանքը, քան բարոյականության այն հասկացությունները, որոնք Կոլբերգի սանդղակում ավելի բարձր դիրքում են^[5]։

Հետագա հետազոտությունները ցույց են տվել, որ խնամքի վրա հիմնված կամ արդարադատության վրա հիմնված էթիկական մոտեցումների տարբերությունները կարող են պայմանավորված լինել գենդերային տարբերություններով կամ գենդերային կյանքի իրավիճակների տարբերություններով^[6]^[7]^[8]։

Կապն ավանդական էթիկակայի հետ

Խնամքի էթիկան տարբերվում է այլ էթիկական մոդելներից, ինչպիսիք են կոնսեկվենցիալիստական կամ հետևանքների տեսությունները (օրինակ՝ ուտիլիտարիզմը) և դեոնտոլոգիական տեսությունները (օրինակ՝ Կանտյան էթիկան), քանի որ այն ձգտում է ներառել ավանդական կանացի առաքինություններ և արժեքներ, որոնք, ինչպես պնդում են խնամքի էթիկայի կողմնակիցները, բացակայում են էթիկայի ավանդական մոդելներում^[9]։ Այս արժեքներից մեկը հոգատարությունն ու փոխհարաբերությունները դասում է վեր տրամաբանությունից և բանականությունից։ Խնամքի էթիկայի մեջ բանականությունն ու տրամաբանությունը ենթարկվում են բնական հոգատարությանը, այսինքն՝ խնամքին, որն արվում է հակումներից դրդված։ Սա հակասում է դեոնտոլոգիային, որտեղ հակումներից դուրս արված գործողությունները էթիկայից դուրս են^[10]։

Հիմք ընդունելով ուտիլիտարիզմի և դեոնտոլոգիայի այս քննադատությունը՝ սոցիալական գիտության ամերիկացի փիլիսոփա Ջեյսոն Ջոզեֆսոն Սթորմը խնամքի էթիկան դասակարգել է որպես առաքինության էթիկայի ձև։ Իր 2021 թվականի «Մետամոդեռնիզմ» գրքում Սթորմը պնդում էր խնամքի էթիկայի և ավանդական բուդդայական առաքինության էթիկայի սերտ զուգահեռների մասին, հատկապես Շանթիդևայի և մյուսների կողմից կարեկցանքի առաջնահերթությունը^[11]։ Այլ գիտնականներ նույնպես նախկինում կապում էին խնամքի էթիկան բուդդայական էթիկայի հետ^[12]^[13]։

Խնամքի էթիկան որպես ֆեմինիստական էթիկա

Թեև որոշ ֆեմինիստներ քննադատել են խնամքահեն էթիկան՝ ավանդական գենդերային կարծրատիպերը ամրապնդելու մղումով^[14], մյուսներն ընդգրկել են պարադիգմի մասերը խնամքի վրա կենտրոնացած ֆեմինիզմի տեսական հայեցակարգի ներքո^[15]։

Խնամքի վրա կենտրոնացած ֆեմինիզմը, որը այլ կերպ կոչվում է գենդերային ֆեմինիզմ^[16], ֆեմինիստական մտքի ճյուղ է, որը հիմնականում տեղեկացված է խնամքի էթիկայի վրա, որը մշակվել է Գիլիգանի և Նել Նոդինգսի կողմից^[15]։ Այս տեսությունը քննադատաբար է վերաբերվում այն բանին, թե ինչպես է հոգատարությունը առաջանում սոցիալապես, որը վերագրվում է կանանց և, հետևաբար, արժեզրկվում։ «Խնամքի վրա կենտրոնացած ֆեմինիստները կանանց խնամքի կարողությունը համարում են մարդկային ուժ»^[15], որը կարելի է և պետք է սովորեցնել և ակնկալել տղամարդկանցից, ինչպես նաև կանանցից։ Նոդինգսն առաջարկում է, որ էթիկական հոգատարությունը կարող է լինել բարոյական երկընտրանքի ավելի կոնկրետ գնահատող մոդել, քան արդարադատության էթիկա^[17]։ Նոդինգսի խնամքի վրա կենտրոնացած ֆեմինիզմը պահանջում է հարաբերությունների էթիկայի գործնական կիրառում` հիմնված խնամքի էթիկայի վրա^[18]։

Խնամքի էթիկան մայրական էթիկայի վերաբերյալ խնամքի վրա կենտրոնացած ֆեմինիստական տեսության հիմքն է։ Այս տեսություններն ընդունում են հոգատարությունը որպես էթիկական կարևոր խնդիր^[19]։ Քննադատելով հոգատար աշխատանքի նկատմամբ հասարակության վերաբերմունքը, տեսաբաններ Սառա Ռադիկը, Վիրջինիա Հելդը և Եվա Ֆեդեր Քիթեյն առաջարկում են մարդկանց նկատմամբ հոգատար լինել, իսկ նրանց, ովքեր խնամում են, պետք է գնահատել ինչպես պետական, այնպես էլ մասնավոր ոլորտներում^[20]։ Էթիկայի այս առաջարկվող պարադիգմային փոփոխությունը խրախուսում է այն տեսակետը, որ հոգատարության էթիկան և՛ տղամարդկանց, և՛ կանանց սոցիալական պատասխանատվությունն է։

Ջոան Տրոնտոն պնդում է, որ «խնամքի էթիկա» սահմանումը երկիմաստ է, մասամբ այն պատճառով, որ բարոյական տեսության մեջ կենտրոնական դեր չի խաղում^[21]։ Նա պնդում է, որ հաշվի առնելով, որ բարոյական փիլիսոփայությունը կապված է մարդկային բարության հետ, ապա հոգատարությունը կարող է նշանակալից դեր ստանձնել այս տեսակի փիլիսոփայության մեջ։ Այնուամենայնիվ, դա այդպես չէ, և Տրոնտոն ավելի է շեշտում խնամքի և «բնականության» միջև կապը։ Վերջին տերմինը վերաբերում է սոցիալապես և մշակութային ձևով կառուցված գենդերային դերերին, որտեղ խնամքը հիմնականում ենթադրվում է որպես կնոջ դեր^[21]։ Որպես այդպիսին, խնամքը կորցնում է բարոյական տեսության մեջ կենտրոնական դեր ստանձնելու ուժը։

Տրոնտոն նշում է, որ խնամքի չորս էթիկական որակ կա.

Ուշադրություն. Ուշադրությունը կարևոր է խնամքի էթիկայի համար, քանի որ խնամքը պահանջում է այլոց կարիքների ճանաչում՝ դրանց արձագանքելու համար։ Այստեղ խնդիրը անտեղյակության և անուշադրության տարբերությունն է։ Տրոնտոն այս հարցը տալիս է որպես այդպիսին. «Բայց ե՞րբ է անտեղյակությունը պարզապես անտեղյակություն, իսկ ե՞րբ է անուշադրություն»^[21]։
Պատասխանատվություն. Հոգալու համար մենք պետք է հոգսը վերցնել, հետևաբար պատասխանատվություն կրել։ Այս երկրորդ էթիկական տարրի հետ կապված խնդիրը պարտավորությունն է։ Պարտավորությունը հաճախ, եթե ոչ միշտ, կապված է նախապես հաստատված հասարակական և մշակութային նորմերի և դերերի հետ։ Տրոնտոն ջանքեր է գործադրում տարբերակելու «պատասխանատվություն» և «պարտավորություն» տերմինները՝ կապված խնամքի էթիկայի հետ։ Պատասխանատվությունը երկիմաստ է, մինչդեռ պարտավորությունը վերաբերում է իրավիճակներին, երբ գործողությունը կամ արձագանքը պայմանավորված է, օրինակ՝ օրինական պայմանագրով^[21]։ Այս երկիմաստությունը թույլ է տալիս մակընթացություններ և տեղատվություններ դասակարգային կառույցների և գենդերային դերերի մեջ և միջև, ինչպես նաև սոցիալապես կառուցված այլ դերերի միջև, որոնք պատասխանատվությունը կապում են միայն նրանց հետ, ովքեր համապատասխանում են այդ դերերին։
Կոմպետենտություն կամ հմտություն. Խնամք ցուցաբերելը նշանակում է նաև կոմպետենտ լինել։ Չի կարելի պարզապես ընդունել հոգ տանելու անհրաժեշտությունը, ընդունել պատասխանատվությունը, բայց կատարել ոչ բավարար համապատասխանությամբ, քանի որ նման գործողությունը կհանգեցնի նրան, որ անհարժեշտ խնամքը չի բավարարվի^[21]։
Արձագանքողականություն. սա վերաբերում է «խնամքի նկատմամբ խնամք ստացողի արձագանքելուն»։ Տրոնտոն ասում է. «Արձագանքողականությունն ազդարարում է խնամքի մեջ կարևոր բարոյական խնդրի մասին. իր բնույթով խնամքը վերաբերում է խոցելիության և անհավասարության պայմաններին»։ Նա այնուհետև պնդում է, որ արձագանքումը հավասար չէ փոխադարձության։ Ավելի շուտ, դա խոցելիությունն ու անհավասարությունը հասկանալու ևս մեկ մեթոդ է՝ հասկանալով, թե ինչ է արտահայտում խոցելի դիրքում գտնվողը, ի տարբերություն նմանատիպ իրավիճակում խնամք ցուցաբերողն ինքն իրեն պատկերացնելուն^[21]։

2013 թվականին Տրոնտոն ավելացրեց հինգերորդ էթիկական որակը.

Բազմակարծություն, հաղորդակցություն, վստահություն և հարգանք; համերաշխություն կամ հոգատարություն. Սրանք միասին այն հատկանիշներն են, որոնք անհրաժեշտ են մարդկանց համախմբվելու համար, որպեսզի ստանձնեն կոլեկտիվ պատասխանատվություն, հասկանան իրենց քաղաքացիական դիրքորոշումը, որպես մշտապես միախառնված խնամքի հարաբերություններում, և լրջորեն վերաբերվել հասարակության հոգատար կարիքների բնույթին^[22]

:

Քննադատություն

Բուժքույրերի ոլորտում խնամքի էթիկան քննադատել են Փիթեր Ալմարքը, Հելգա Կուհսեն և Ջոն Փեյլին։ Ալմարկը քննադատել է շեշտադրումը խնամողի հոգեկան վիճակի վրա՝ պատճառաբանելով, որ սուբյեկտիվ հոգատարությունը չի բացառում անհատի խնամքին վնասակար չլինելը։ Օլմարկը նաև քննադատել է այս տեսությունը անաչառության հետ հակասության համար, ինչը նա անհրաժեշտ է համարում որոշակի իրավիճակներում^[23]։

Հոգեկան առողջության մեջ

Հոգեբույժ Քեյլա Ռուդոլֆը համարում է, որ խնամքի էթիկան համահունչ է հոգեբուժության տրավմայի մասին տեղեկացված խնամքի շրջանակի հետ^[24]։ Հոգեբուժական վնասվածքի վերաբերյալ տեղեկացված խնամքը նկարագրում է այն մարդկանց հետ աշխատելու և նրանց հետ առնչվելու շրջանակը, ովքեր բացասական հետևանքներ են ունեցել վտանգավոր փորձառությունների ենթարկվելուց հետո։

Տես նաև

Ծանոթագրություններ

↑ Sander-Staudt, Maureen. «Care Ethics». The Internet Encyclopedia of Philosophy. ISSN 2161-0002. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 4-ին.
↑ ^2,0 ^2,1 Gilligan, Carol. "Moral Orientation and Moral Development". In Alison Bailey and Chris J. Cuomo (eds.). The Feminist Philosophy Reader. Boston: McGraw-Hill, 2008.
↑ Walker, L.J. (1991). "Sex differences in moral reasoning". In W.M. Kurtines and J. L. Gewirtz (eds.) Handbook of moral behavior and development: Vol, 2. Research. Hillsdale, NJ: Erlbaum.
↑ Ward, Dana (2000). "Still Hearing Voice: The Persistent Myth of Gendered Judgment". Keynote address presented at the VIIIth Biennial conference of the International Society for Justice Research, Rishon LeZion, Israel.
↑ Gilligan, Carol (1982). In a different voice: psychological theory and women's development. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 9780674445444.
↑ Ford, M. R.; Lowery, C. R. (1986). "Gender Differences in Moral Reasoning: A Comparison of the Use of Justice and Care Orientations". Journal of Personality and Social Psychology. 50(4), 777–783. doi:10.1037/0022-3514.50.4.777
↑ Rothbart, M. K.; et al. (1986). "Gender Differences in Moral Reasoning". Sex Roles. 15 (11&12), 645–653. doi:10.1007/BF00288220
↑ Krebs, D.L.; Vermeulen, S.C.; Denton, K.; and Carpendale, J. I. (1994). "Gender and perspective differences in moral judgment and moral orientation". Journal of Moral Education. 23, 17–26. doi:10.1080/0305724940230102
↑ Tong, Rosemarie; Williams, Nancy (2009 թ․ մայիսի 4). «Feminist Ethics». Stanford Encyclopedia of Philosophy. The Metaphysics Research Lab. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 6-ին.
↑ Noddings, Nel (2013 թ․ սեպտեմբերի 14). Caring: a relational approach to ethics & moral education. ISBN 9780520957343. OCLC 859158671.
↑ Storm, Jason Josephson (2021). Metamodernism: The Future of Theory. Chicago: University of Chicago Press. էջեր 263–64. doi:10.7208/chicago/9780226786797.001.0001. ISBN 978-0-226-78665-0. OCLC 1200579878.
↑ White, Judith (May 1999). «Ethical comportment in organizations: a synthesis of the feminist ethic of care and the Buddhist ethic of compassion». International Journal of Value-Based Management. 12 (2): 109–128. doi:10.1023/A:1007779604630.
↑ Chang, Dave; Bai, Heesoon (January 2016). «Self-with-other in teacher practice: a case study through care, Aristotelian virtue, and Buddhist ethics». Ethics and Education. 11 (1): 17–28. doi:10.1080/17449642.2016.1145491.
↑ Bartky, Sandra Lee (1990). Femininity and domination: studies in the phenomenology of oppression. New York: Routledge. էջեր 104–105. ISBN 9780415901864.
↑ ^15,0 ^15,1 ^15,2 Tong, Rosemarie (2009). Feminist Thought: A More Comprehensive Introduction (3rd ed.). Boulder, Colo.: Westview Press. էջեր 162–65. ISBN 978-0-81-334375-4.
↑ Tong, Rosemarie (2018). Feminist Thought: A More Comprehensive Introduction (Student economy edition, 4th ed.). Routledge. ISBN 978-0-81-335023-3.
↑ Noddings, Nel (1984). Caring: A Feminine Approach to Ethics and Moral Education. Berkeley: University of California Press. էջեր 3–4. ISBN 9780520275706.
↑ Noddings, Nel (1989). Women and Evil. Berkeley: University of California Press. էջ 222. ISBN 9780520074132.
↑ Held, Virginia. Ethics of Care, page 64. Oxford University Press, Oxford, 2006.
↑ Kittay, Eva Feder: Love's Labor: Essays on Women, Equality and Dependency, page 20. Routledge, New York, 1999.
↑ ^21,0 ^21,1 ^21,2 ^21,3 ^21,4 ^21,5 Tronto, Joan C. (2005), «An ethic of care», in Cudd, Ann E.; Andreasen, Robin O. (eds.), Feminist theory: a philosophical anthology, Oxford, UK Malden, Massachusetts: Blackwell Publishing, էջեր 251–263, ISBN 9781405116619.
↑ Tronto, Joan (2013). Caring Democracy: Markets, Equality, and Justice. New York: New York University Press. ISBN 9780814782781.
↑ Edwards, Steven D. (2009). «Three versions of an ethics of care». Nursing Philosophy (անգլերեն). 10 (4): 231–240. doi:10.1111/j.1466-769X.2009.00415.x.
↑ Rudolph, Kaila (2021). «Ethical Considerations in Trauma-Informed Care». Psychiatric Clinics of North America (անգլերեն). 44 (4): 521–535. doi:10.1016/j.psc.2021.07.001. PMID 34763786.

Գրականություն

Խնամքի էթիկան Փիլիսոփայության ինտերնետ հանրագիտարանում
Gilligan, Carol (1982). In a different voice: psychological theory and women's development. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 9780674445444.
Held, Virginia (2005). The ethics of care. Oxford: Oxford University Press. doi:10.1093/0195180992.001.0001. ISBN 9780195180992.
Held, Virginia (1993). Feminist morality: transforming culture, society, and politics. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 9780226325934.
Jagger, Alison (1995), «Caring as a feminist practice of moral reason», in Virginia, Held (ed.), Justice and care: essential readings in feminist ethics, Boulder, Colorado: Westview Press, ISBN 9780813321622.
Noddings, Nel (2005). Educating citizens for global awareness. New York: Teachers College Press. ISBN 9780807745342.
Slote, Michael A. (2007). The ethics of care and empathy. London ; New York: Routledge. ISBN 978-0-415-77200-6.
Tronto, Joan C. (September 2012). «Partiality based on relational responsibilities: another approach to global ethics». Ethics and Social Welfare. 6 (3): 303–316. doi:10.1080/17496535.2012.704058. S2CID 143230526.

[1] Sander-Staudt, Maureen. «Care Ethics». The Internet Encyclopedia of Philosophy. ISSN 2161-0002. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 4-ին.

[Gilligan2008-2] 2,0 ^2,1 Gilligan, Carol. "Moral Orientation and Moral Development". In Alison Bailey and Chris J. Cuomo (eds.). The Feminist Philosophy Reader. Boston: McGraw-Hill, 2008.

[3] Walker, L.J. (1991). "Sex differences in moral reasoning". In W.M. Kurtines and J. L. Gewirtz (eds.) Handbook of moral behavior and development: Vol, 2. Research. Hillsdale, NJ: Erlbaum.

[4] Ward, Dana (2000). "Still Hearing Voice: The Persistent Myth of Gendered Judgment". Keynote address presented at the VIIIth Biennial conference of the International Society for Justice Research, Rishon LeZion, Israel.

[5] Gilligan, Carol (1982). In a different voice: psychological theory and women's development. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 9780674445444.

[6] Ford, M. R.; Lowery, C. R. (1986). "Gender Differences in Moral Reasoning: A Comparison of the Use of Justice and Care Orientations". Journal of Personality and Social Psychology. 50(4), 777–783. doi:10.1037/0022-3514.50.4.777

[7] Rothbart, M. K.; et al. (1986). "Gender Differences in Moral Reasoning". Sex Roles. 15 (11&12), 645–653. doi:10.1007/BF00288220

[8] Krebs, D.L.; Vermeulen, S.C.; Denton, K.; and Carpendale, J. I. (1994). "Gender and perspective differences in moral judgment and moral orientation". Journal of Moral Education. 23, 17–26. doi:10.1080/0305724940230102

[9] Tong, Rosemarie; Williams, Nancy (2009 թ․ մայիսի 4). «Feminist Ethics». Stanford Encyclopedia of Philosophy. The Metaphysics Research Lab. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 6-ին.

[10] Noddings, Nel (2013 թ․ սեպտեմբերի 14). Caring: a relational approach to ethics & moral education. ISBN 9780520957343. OCLC 859158671.

[11] Storm, Jason Josephson (2021). Metamodernism: The Future of Theory. Chicago: University of Chicago Press. էջեր 263–64. doi:10.7208/chicago/9780226786797.001.0001. ISBN 978-0-226-78665-0. OCLC 1200579878.

[12] White, Judith (May 1999). «Ethical comportment in organizations: a synthesis of the feminist ethic of care and the Buddhist ethic of compassion». International Journal of Value-Based Management. 12 (2): 109–128. doi:10.1023/A:1007779604630.

[13] Chang, Dave; Bai, Heesoon (January 2016). «Self-with-other in teacher practice: a case study through care, Aristotelian virtue, and Buddhist ethics». Ethics and Education. 11 (1): 17–28. doi:10.1080/17449642.2016.1145491.

[Bartky-14] Bartky, Sandra Lee (1990). Femininity and domination: studies in the phenomenology of oppression. New York: Routledge. էջեր 104–105. ISBN 9780415901864.

[Tong-15] 15,0 ^15,1 ^15,2 Tong, Rosemarie (2009). Feminist Thought: A More Comprehensive Introduction (3rd ed.). Boulder, Colo.: Westview Press. էջեր 162–65. ISBN 978-0-81-334375-4.

[16] Tong, Rosemarie (2018). Feminist Thought: A More Comprehensive Introduction (Student economy edition, 4th ed.). Routledge. ISBN 978-0-81-335023-3.

[17] Noddings, Nel (1984). Caring: A Feminine Approach to Ethics and Moral Education. Berkeley: University of California Press. էջեր 3–4. ISBN 9780520275706.

[18] Noddings, Nel (1989). Women and Evil. Berkeley: University of California Press. էջ 222. ISBN 9780520074132.

[19] Held, Virginia. Ethics of Care, page 64. Oxford University Press, Oxford, 2006.

[20] Kittay, Eva Feder: Love's Labor: Essays on Women, Equality and Dependency, page 20. Routledge, New York, 1999.

[Tronto-21] 21,0 ^21,1 ^21,2 ^21,3 ^21,4 ^21,5 Tronto, Joan C. (2005), «An ethic of care», in Cudd, Ann E.; Andreasen, Robin O. (eds.), Feminist theory: a philosophical anthology, Oxford, UK Malden, Massachusetts: Blackwell Publishing, էջեր 251–263, ISBN 9781405116619.

[22] Tronto, Joan (2013). Caring Democracy: Markets, Equality, and Justice. New York: New York University Press. ISBN 9780814782781.

[Edwards2009-23] Edwards, Steven D. (2009). «Three versions of an ethics of care». Nursing Philosophy (անգլերեն). 10 (4): 231–240. doi:10.1111/j.1466-769X.2009.00415.x.

[24] Rudolph, Kaila (2021). «Ethical Considerations in Trauma-Informed Care». Psychiatric Clinics of North America (անգլերեն). 44 (4): 521–535. doi:10.1016/j.psc.2021.07.001. PMID 34763786.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]