Թոմիրիս
| Թոմիրիս | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | մ.թ.ա. 6-րդ դար |
| Ծննդավայր | Կենտրոնական Ասիա, Մասքութներ |
| Մահացել է | մ.թ.ա. 6-րդ դար |
| Մահվան վայր | Կենտրոնական Ասիա, Մասքութներ |
| Քաղաքացիություն | Մասքութներ |
| Ազգություն | Մասքութներ |
| Մասնագիտություն | կառավարիչ և զորավար |
| Զբաղեցրած պաշտոններ | իշխող թագուհի |
| Երեխաներ | Spargapises? |
 Queen Tomyris Վիքիպահեստում | |
Թագուհի Թոմիրիս, եղել է մասքութների թագուհի։ Մասքութները իրանական բնիկներ են [1]։ Կասպից ծովի շրջակայքում և Միջին Ասիայում բնակվող սկյութական ցեղեր։ Ապրել են այժմյան Թուրքմենստանի, Աֆղանստանի և Արևմտյան Ուզբեկստանի որոշ մասերում[2][3][4][5]։ Թոմիրիսը ստիպում է իր բանակին պաշտպանվել Աքեմենյան կայսրության կայսր Կյուրոս Բ Մեծի հարձակումից։ Ըստ Հերոդոտոսի՝ Թոմիրիսը հաղթել է Կյուրոսին և սպանել նրան մ.թ. 570 թվականին։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թոմիրիսի և նրա որդու` Սպարգապիսեսի անունը (ով գլխավորում էր բանակը), իրանական ծագում ունեն։ Ինչպես պատմաբանները[1], որոնք առաջինն էին գրում նրա մասին, այնպես էլ հույները նրա անունը բավականին հաճախ էին օգտագործում։
Շատ հույն պատմաբաններ գրում են, որ նա հաղթել է Կյուրոսին` Աքեմենյան կայսրության հիմնադրին և սպանել նրան, երբ Կյուրոս Բ Մեծը փորձել է հարձակվել նրա երկրի վրա և գրավել այն։
Հերոդոտոսը, որն ապրել է մոտավորապես մ.թ.ա. 484- 425 թվականներին, վաղ դասական գրողներից է, որը գրառել է նրա կարիերայի մասին` գրելով հարյուր տարի անց։ Նրա պատմությունը եղել է շատ հայտնի և դարձել է լեգենդ։ Ստրաբոնը, Պոլիենուսը, Կասիդորիուսը և Ջորդանեսը նույնպես գրել են նրա մասին։
Հույն պատմաբանների գրառումների համաձայն` Կյուրոսը մասագետների վրա նախնական հարձակման ժամանակ հաղթանակ է տարել, ապա որոգայթ է նախապատրաստել մյուս մասագետների համար։ Պարսիկները հեռացել են ճամբարից` թողնելով այնտեղ գինու հսկայական պաշար։
Խաշնարած սկյութները սովոր չէին գինու գործածությանը, նրանց սիրելի թունաքիմիկատը հաշիշն էր` ֆերմենտացված կաթի հետ[6]։ Նրանք խմում են Կյուրոսի թողած գինին։ Պարսիկները հարձակվում են մարտունակությունը կորցրած սկյութների վրա` հաղթելով նրանց և գերելով Թոմիրիսի որդուն` Սպարգապիսեսին` նրանց բանակի գեներալին։ Մասագետների մեծ մասը գերվում է, մնացածը` սպանվում։ Ըստ Հերոդոտոսի` Սպարգապիսեսը ինքնասպանություն է գործում, որպեսզի գերի չընկնի պարսիկներին։ Մասագետների թագուհին նամակ է ուղարկում Կյուրոսին` քննադատելով նրա դավաճանությունը և ամբողջ ուժերը կենտրոնացնում է երկրորդ ճակատամարտի համար։ Մասագետները հաղթանակ են տանում, պարսիկները մեծ կորուստ են կրում, Կյուրոսը գլխատվում է [7]։
Ժառանգություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ուստաչ Դեսչամփսը իր պոեզիայի մեջ է ավելացրել Թոմիրիսին որպես մեկին, ով 14-րդ դարի արժանավոր կանանցից է։
Շեքսպիրի շատ վաղ շրջանի պիեսում` Հենրիխ VI-ում, կոմսուհի Օվերենը Լորդ Տալբոտային սպասելիս ասում է այս խոսքերը.
|
Սյուժեն ծրագրավորված է։ Եթե ամեն ինչ գնա ոչ այնպես ես պետք է հայտնի լինեմ այդ խիզախության շնորհիվ, ինչպես սկյութ Թոմիրիսը Կյուրոսի մահով |
|
Շեքսպիրի հղումը Թոմիրիսին որպես սկյութների թագուհու և ոչ թե սովորական հունական նշանակությամբ (մասագետների թագուհի) մատնացույց է անում երկու հնարավոր վստահելի աղբյուրներ։ Թոմիրիսի պատմությունը ներառված է արևմտյան արվեստի ավանդույթի մեջ (Ալեգրինի, Ֆերրարի։ Մատիա Պրետի, Գյուստավ Մորո և և քանդակագործ Սեվերո Կալզետա դա Ռավենա)։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 For the etymology see: F. Altheim und R. Stiehl, Geschichte Mittelasiens im Altertum (Berlin, 1970), pp. 127–8
- ↑ Karasulas, Antony. Mounted Archers Of The Steppe 600 BC-AD 1300 (Elite). Osprey Publishing, 2004, 978-1-84176-809-0, p. 7.
- ↑ Wilcox, Peter. Rome's Enemies: Parthians and Sassanids. Osprey Publishing, 1986, 0-85045-688-6, p. 9.
- ↑ Gershevitch, Ilya. The Cambridge History of Iran (Volume II). Cambridge University Press, 1985, 0-521-20091-1, p. 48.
- ↑ Grousset, René. The Empire of the Steppes. Rutgers University Press, 1989, 0-8135-1304-9, p. 547.
- ↑ Mayor, Adrienne. Greek Fire, Poison Arrows, and Scorpion Bombs: Biological and Chemical Warfare in the Ancient World. New York, Overlook Duckworth, 2003; p. 158.
- ↑ Mayor, pp. 157–9.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թոմիրիս» հոդվածին։ |
| ||||||
