Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի

Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի
Ծնվել է	մոտ 990 Բջնի, Հայաստան
Մահացել է	1058
Ազգություն	հայ
Մասնագիտություն	գիտնական, փիլիսոփա և ուսուցիչ
Գործունեության ոլորտ	փիլիսոփայություն, քերականություն, բնական պատմություն, մաթեմատիկա և բժշկություն
Տիրապետում է լեզուներին	հայերեն
Երեխա(ներ)	Գրիգոր Բ Վկայասեր, Վասակ Պահլաւունի, Մարիամ Պահլավունի և անանուն Պահլաւունի
Հայր	Վասակ Պահլաւունի
Քաղվածքներ Վիքիքաղվածքում
Grigor Magistros Վիքիպահեստում

Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի (հայտնի է նաև որպես՝ Գրիգոր Մագիստրոս Բջնեցի (մոտ 990, Բջնի, Հայաստան - 1058), գիտնական, փիլիսոփա, բանաստեղծ, քաղաքական և ռազմական գործիչ։

Սպարապետ Վասակ Պահլավունու որդին է։

Կենսագրություն

Սկզբնական կրթությունը ստացել է Անիի դպրոցում, այնուհետև ուսանել է Կ. Պոլսում։ Հորեղբոր՝ սպարապետ Վահրամ Պահլավունու հետ պայքարել է ներքին և արտաքին թշնամիների դեմ, նպաստել Բագրատունիների գահի ամրապնդմանը։ 1045 թ.-ին Կ. Պոլսում Կոստանդին IX Մոնոմախոսի կայսրի կողմից Գագիկ Բ-ի ձերբակալումից հետո, իր տիրույթները հանձնում է Բյուզանդիային՝ փոխարենը կալվածքներ ստանալով Հարավային Հայաստանում ու Միջագետքում։ Բյուզանդական կայսրը նրան շնորհում է մագիստրոսի տիտղոս, 1048 թ.-ին նշանակում Հարավային Հայաստանի և Միջագետքի կուսակալ։ Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունու գլխավորությամբ բյուզանդական բանակը ջախջախում է թոնդրակեցիների շարժումը։ Ի տարբերություն նախորդ աղանդահալած իշխանների և կաթողիկոսների, Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունին, թույլ չի տալիս, որ զինվորները խոշտանգեն աղանդավորներին, սպանեն կամ աղվեսադրոշմով խարանեն նրանց։ Լինելով բարձրաստիճան բյուզանդական պաշտոնյա՝ շարունակել է սերտ կապեր պահպանել հայ իրականության հետ, նշանակալից դեր խաղացել Հայաստանի կյանքում։

Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունին եղել է ժամանակի ամենակրթված մարդկանցից մեկը, զգալի հետք թողել միջնադարյան հայ մշակույթի պատմության մեջ, նպաստել գիտության և գրականության զարգացմանը։ Հիմնել է դպրոց-ճեմարան, դասավանդել ճարտասանություն, փիլիսոփայություն, քերականություն, մաթեմատիկա և այլն։ Նրա նախաձեռնությամբ կառուցվել է Բջնիի Սբ. Աստվածածին վանքը, Կեչառիսի վանքի Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին, Հավուց Թառի Սբ. Ամենափրկիչ եկեղեցին և այլ կոթողներ։

Մեզ են հասել Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունու նամակները («Թղթեր», հրատարակվել են 1910)։ Գրել է նաև «Մեկնութիւն քերականին» քերականագիտական երկը (առաջին նգամ հրատարակվել է Լ. Խաչերյանի «Գրիգոր Պահլավունի Մագիստրոս (985–1058 թթ.). Կյանքն ու գործունեությունը» գրքում, 1987), չափածո ստեղծագործություններ («Տաղասացութիւնք», 1868), որոնցից ամենանշանավորը «Առ Մանուչե» («Հազարտողեան») պոեմն է՝ Աստվածաշնչի համառոտ հանգավորված վերապատումը։ 1016 տողանոց պոեմի վերջին 116 տողը նվիրված են Հայոց եկեղեցու պատմությանը՝ Գրիգոր Ա Լուսավորչից մինչև հայերեն գրերի գյուտը։ Իր նամակներում նշում է, որ թարգմանել կամ ծրագրել է թարգմանել հույն և ասորի հեղինակների երկեր, որոնցից պահպանվել է միայն Էվկլիդեսի «Սկզբունքների» մի հատվածի թարգմանությունը։ Ունեցել է հետաքրքրասիրությունների լայն շրջանակ՝ հին հունական և հայկական դիցաբանություն, փիլիսոփայություն ու աստվածաբանություն, ճշգրիտ գիտություններ, պատմություն, գրականություն, արվեստ։

Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունին, զարգացնելով Դավիթ Անհաղթի նեոպլատոնականությունը, հակվել է դեպի ռացիոնալիզմը և բնափիլիսոփայությունը։ Կարևորել է բնագիտությունն ու մաթեմատիկան, պետք է նախապատրաստեն մարդկային միտքը «բնությունից վեր գտնվող» գերագույն գոյի՝ Աստծո ճանաչման համար։ Ընդունել է Աստծո գոյության տիեզերաբանական ապացույցը, համաձայն որի՝ բնության՝ որպես Աստծո ստեղծագործության ճանաչումով կարելի է ըմբռնել նրա Արարչի էությունը։

Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունու գործերում ուշագրավ մտքեր կան կենսաբանության, բժշկագիտության, տիեզերագիտության, երաժշտության տեսության, գեղագիտության և այլնի վերաբերյալ։ Հայտնի է նաև որպես շարականագիր և տաղասաց։

Աշխատություններ

• Գրիգոր Մագիստրոս, Թղթեր, Ալեքսանդրապոլ, 1910 (Հայ մատենագրութեան թուանշային գրադարան)։
• «Գրիգոր Մագիստրոսի Թուղթ եւ չափաբերականք»,- Մատենագիրք հայոց, ԺԶ հատոր, ԺԱ դար, Եր., 2012։
• «Գրիգոր Մագիստրոսի Մեկնութիւն քերականին»,- Մատենագիրք հայոց, ԺԶ հատոր, ԺԱ դար, Եր., 2012, էջ 384-471։
• Տաղասացութիւնք Գրիգորի Մագիստրոսի Պահլաւունւոյ, Վենետիկ, 1868։

Գրականություն

• Հ. Գաբրիէլ Ծ. Վ. Մէնէվիշեան, Գրիգորի Մագիստրոսի "Գամագտականի" ամբողջական լուծումը, Վիեննա։ Մխիթարեան տպարան, 1912 (Ազգային մատենադարան, ԿԶ)։
• Լ. Հովհաննիսյան, Գրիգոր Մագիստրոսը որպես XI դարու հայ բժշկության ներկայացուցիչ, - «Տեղեկագիր պետական համալսարանի», 1925, N 1, 120-133։
• Չուգասզյան Բ., Իրանական վիպական զրույցների արձագանքները Գրիգոր Մագիստրոսի «Թղթերում».- ՀՍՍՌ ԳԱ Տեղեկագիր հասարակական գիտությունների, 1958, № 12, էջ 63-76։
• Р. М. Бартикян, “Ответное послание Григория Магистра Пахлавуни Сирийскому католикосу”. - “ Палестинский сборник”, вып. 7 (70), 1962, стр. 130-145.
• Р. М. Бартикян, “Два послания Григория Магистра Пахлавуни относительно еретиков-тондракитов”. - “Палестинский сборник”, вып. 9 (72), 1962, сс. 133-140.
• Հ. Բարթիկյան, Գրիգոր Մագիստրոսի քաղաքական կողմնորոշման հարցի շուրջը,- Էջեր հայ ժողովրդի պատմության և բանասիրության (Հոդվածների ժողովածու), Եր., 1971, էջ 63-72։
• A. Sanjian, A. Terian, “An Enigmatic Letter of Gregory Magistros”,- Journal of The Society of The Armenian Studies, 2, 1985-1986, pp. 85–95.
• Չուգասզյան Բաբկեն, Նորույթներ Գրիգոր Մագիստրոսի «Թղթերում».- «Լրաբեր Հասարակական Գիտությունների», 1987, № 10, էջ 46-53։
• Լ. Գ. Խաչերեան, Գրիգոր Պահլաւունի Մագիստրոս. Կեանքն ու գործունէութիւնը, Լոս Անճելըս, 1987։
• Արտաշես Մաթևոսյան, Գրիգոր Մագիստրոսը և Անանիա Շիրակացու «Քննիկոնը»,- «Բանբեր մատենադարանի», 16, Երևան, 1994, էջ 16-30։
• Գ. Աբգարյան, Գրիգոր Մագիստրոսի «Դիւցազնական տաղը, - «Աշտանակ» (Հայագիտական պարբերագիրք), Ա, 1995, էջ 138-150։
• Լ. Խաչիկյան, Գրիգոր Մագիստրոսի մոտ Արտաշես Ա-ի վերաբերյալ պահպանված վիպական հատվածի մասին,- տե՛ս Լ. Խաչիկյան, Աշխատություններ, հատոր Ա, Եր., 1995, էջ 115-127։
• Վ. Վարդանեան, Գրիգոր Մագիստրոսի քաղաքական հաւատամքը. - «Բազմավէպ», ՃԿԳ տարի, 2005, էջ 364-378։
• Արևշատյան Ա., Գրիգոր Մագիստրոսի երաժշտական ժառանգությունը,- «Պատմա-բանասիրական հանդես», 2012, № 3, էջ 78-93։
• Գոհար Մուրադյան, Գրիգոր Մագիստրոսի մատենագրությունը,- «Բանբեր մատենադարանի», 20, Երևան, 2014, էջ 5-44։

Ծանոթագրություններ

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի» հոդվածին։

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 216)։