Ալբաներեն (ալբ․՝ Gjuha shqipe կամ Shqip), բուն Ալբանիայի բնակչության, ինչպես նաև Կոսովոյում, Հունաստանում, Մակեդոնիայում, Իտալիայում[2] բնակվող ալբանացիների լեզու[3]։

Ալբաներեն
Shqip
Տեսակբնական լեզու, մակրոլեզու և կենդանի լեզու
ԵնթադասAlbanoid?
Երկրներ
ՇրջաններՍերբիա Սերբիա՝ Կոսովոյի և Մետոխիայի ինքնավար շրջան
Պաշտոնական կարգավիճակԱլբանիա Ալբանիա
Կոսովո Կոսովո
Խոսողների քանակ6 200 000 մարդ
Վերահսկող կազմակերպությունԱլբանիայի գիտությունների ակադեմիա
Լեզվակիրների թիվը7.6 մլն, որոնցից 5.4 միլիոն Ալբանիայում (2011[1])
ԴասակարգումՀնդեվրոպական լեզուներ
 Պալեոբալկանյան լեզուներ
Գրերի համակարգլատինական այբուբեն (ալբանական այբուբեն)
IETFsq
ԳՕՍՏ 7.75–97ալբ 030
ISO 639-1sq
ISO 639-2alb (B), sqi (T)
ISO 639-3sqi, aln, aae, aat, als

Ալբաներենի տարածվածությունը

Ալբաներենի բարբառները
 Albanian language Վիքիպահեստում

Աշխարհում ալբաներենով խոսողների թիվը հասնում է 7.6 միլիոնի[4]։

Ալբաներենը հնդեվրոպական լեզվաընտանիքում գրավում է առանձին խումբ։ Արմատական ալբաներեն բառերն ու ձևերը շատ դժվար է առանձնացնել հունարենից, լատիներենից, թուրքերենից, ինչպես նաև ռոմանական և սլավոնական լեզուներից կատարված փոխառություններից։ Զգալիորեն տարբերվում է մնացած հնդեվրոպական լեզուներից։ Ունի երկու հիմնական բարբառ՝ հյուսիսային կամ գհեգյան, հարավային կամ տոսկյան ալբաներեն։ Ամենահին գրավոր հիշատակարանները վերաբերում են 15-րդ դարին։ 19-րդ դարի վերջին ձևավորվել է իբրև գրական լեզու[5]։

Պատմություն

խմբագրել

Ալբաներենի մասին առաջին հիշատակումը եղել է 1285 թվականի հուլիսի 14-ին Դուբրովնիկում կազմված մի զեկուցագրում, որտեղ մի հանցագործության ականատես ոմն Մաթեոսը վկայում է. «Լեռան կողմից ես լսեցի ալբաներեն կանչող մի ձայն»։

Ժամանակակից ալբաներեն այբուբեն

խմբագրել
A a B b C c Ç ç D d Dh dh E e Ë ë
F f G g Gj gj H h I i J j K k L l
Ll ll M m N n Nj nj O o P p Q q R r
Rr rr S s Sh sh T t Th th U u V v X x
Xh xh Y y Z z Zh zh

Լեզվաբանական առանձնահատկություններ

խմբագրել

Հոլովներ

խմբագրել

Ժամանակակից գրական ալբաներենում կա 5 հոլով՝ ուղղական, սեռական, տրական, հայցական և բացառական։

Գոյություն ունի հոլովման երկու տեսակ՝ անորոշ և որոշյալ։

  • Ալբաներեն male (սար) բառի հոլովումը
Անորոշ եզակի Անորոշ հոգնակի Որոշյալ եզակի Որոշյալ հոգնակի
Ուղղական հոլով mal (սար) male (սարեր) mali malet
Հայցական հոլով mal male malin malet
Սեռական հոլով i/e/të/së mali i/e/të/së maleve i/e/të/së malit i/e/të/së maleve
Տրական հոլով mali maleve malit maleve
Բացառական հոլով mali malesh malit maleve
  • Ալբաներեն zog (թռչուն) բառի հոլովումը
Անորոշ եզակի Անորոշ հոգնակի Որոշյալ եզակի Որոշյալ հոգնակի
Ուղղական հոլով zog (թռչուն) zogj (թռչուններ) zogu zogjtë
Հայցական հոլով zog zogj zogun zogjtë
Սեռական հոլով i/e/të/së zogu i/e/të/së zogjve i/e/të/së zogut i/e/të/së zogjve
Տրական հոլով zogu zogjve zogut zogjve
Բացառական հոլով zogu zogjsh zogut zogjve
  • Ալբաներեն vajzë (աղջիկ) բառի հոլովումը
Անորոշ եզակի Անորոշ հոգնակի Որոշյալ եզակի Որոշյալ հոգնակի
Ուղղական հոլով vajzë (աղջիկ) vajza (աղջիկներ) vajza vajzat
Հայցական հոլով vajzë vajza vajzën vajzat
Սեռական հոլով i/e/të/së vajze i/e/të/së vajzave i/e/të/së vajzës i/e/të/së vajzave
Տրական հոլով vajze vajzave vajzës vajzave
Բացառական հոլով vajze vajzash vajzës vajzave

Թվական անուն

խմբագրել
një — մեկ dy — երկու
tre — երեք katër — չորս
pesë — հինգ gjashtë — վեց
shtatë — յոթ tetë — ութ
nëntë — ինը dhjetë — տաս
njëmbëdhjetë- տասնմեկ dymbëdhjetë — տասներկու
trembëdhjetë — տասներեք katërmbëdhjetë — տասնչորս
pesëmbëdhjetë — տասնհինգ gjashtëmbëdhjetë — տասնվեց
shtatëmbëdhjetë — տասնյոթ tetëmbëdhjetë — տասնութ
nëntëmbëdhjetë — տասնինը njëzet — քսան
njëzetenjë — քսանմեկ njëzetedy — քսաներկու
tridhjetë — երեսուն dyzet — քառասուն
pesëdhjetë — հիսուն gjashtëdhjetë — վաթսուն
shatëdhjetë — յոթանասուն tetëdhjetë — ութսուն
nëntëdhjetë — իննսուն njëqind — հարյուր
pesëqind — հինգ հարյուր njëmijë — հազար
një milion — միլիոն një miliard — միլիարդ

Տես նաև

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. Ալբաներենի վիճակագրություն
  2. Իտալիայում ալբաներենով խոսողներ
  3. Ալբաներենի ընդհանուր վիճակագրություն
  4. Ալբաներենով խոսողներ
  5. Հ. Զ. Պետրոսյան, Ս. Ա. Գալստյան, Թ. Ա. Ղարագյուլյան, Լեզվաբանական բառարան (խմբ. Էդ. Բ. Աղայան), Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի հրատարակչություն», 1975, էջ 3։
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալբաներեն» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 143