લખાણ પર જાઓ

વાઈ

કડીઓમાં ફેરફાર કરો
વિકિપીડિયામાંથી
સામાન્ય આંચકીના કિસ્સાનો ફોટો
આંચકીમાં જીભનો આગળનો ભાગ ચવાઈ જાય તે.

વાઈ, ખેંચ, આંચકી, ફેફરું કે અપસ્માર (અંગ્રેજી: એપીલેપ્સી) એ એક ચેતાતંત્રીય ખામી છે.[૧][૨] આ આંચકી જાણી ન શકાય તેવા ટૂંકા સમયથી લઈને જોરદાર આંચકા સાથેની લાંબા સમયની હોઈ શકે છે. તેના કારણે શારીરિક ઈજા પહોંચી શકે છે જેમકે ક્યારેક હાડકાં તૂટી જવા. આંચકી કોઈ દેખીતા કારણ વગર ફરી ફરીને આવી શકે છે. કોઈ ખાસ કારણથી જેમકે ઝેરના કારણે આવતી આંચકીઓ અલગ છે અને તે વાઈ નથી. દુનિયાના કેટલાક ભાગોમાં વાઈના દર્દીઓ સામાજિક તિરસ્કાર પામે છે.

મોટા ભાગના કિસ્સામાં આંચકીનું કારણ અજાણ્યું હોય છે. કેટલાક કિસ્સામાં મગજને ઈજા, મગજની ગાંઠ, પક્ષઘાત, મગજના ચેપ, જન્મજાત ખામીઓથી આંચકીઓ આવી શકે છે. આ પ્રક્રિયાને એપીલેપ્ટોજીનેસીસ કહે છે. થોડાક કિસ્સામાં જનીનિક કારણો પણ જોવા મળેલ છે.[૩] મગજના આંતરિક ભાગની ચેતાઓની વધુ પડતી અથવા બિનજરૂરી પ્રવૃત્તિઓના કારણે પણ આંચકી આવે છે.[૪] નિદાન સમયે અન્ય ખામીઓ જોવામાં આવે છે જે સમાન પરિસ્થિતિ પેદા કરી શકે છે જેમકે બેભાન થવું, નશામુક્તિ, ક્ષારનું પ્રમાણ શરીરમાં ખામીયુક્ત હોવું. તેમાં મગજના ફોટા પાડવા અને લોહીની તપાસ સામેલ હોય છે. સામાન્ય તપાસ ઉપરાંત મગજના ઇલેક્ટ્રોસીફેલોગ્રામ (EEG) દ્વારા આ ખામી છે તેમ સ્થાપિત કરાય છે.[૫]

ચોક્કસ કારણોથી આંચકી આવતી હોય તો તેને અટકાવી શકાય છે. ૭૦% કિસ્સામાં દવાઓથી તેને અંકુશિત કરી શકાય છે.[૬] તેના સસ્તા વિકલ્પ પણ ઉપલબ્ધ છે. જેઓને દવા અસર ન કરે તેમને શસ્ત્રક્રિયા, ચેતાઉત્તેજનની ક્રિયા અને ભોજનમાં ફેરફારની સલાહ પણ આપવામાં આવે છે.[૭][૮] આંચકીના તમામ કિસ્સા જીવનપર્યત નથી હોતા. ઘણા લોકો એટલા સાજા થઇ જાય છે કે એમને કોઈ સારવારની જરૂરિયાત નથી રહેતી.

૨૦૧૫ના આંકડાઓ મુજબ દુનિયામાં ૩ કરોડ ૯૦ લાખ લોકોને વાઈ છે.[૯] તે પૈકી ૮૦% કિસ્સા વિકાસશીલ દેશોમાં છે.[૧૦] ૧૯૯૦માં ૧,૧૨,૦૦૦ લોકો વાઈના લીધે મૃત્યુ પામેલ જે આંકડો ૨૦૧૫માં વધીને ૧,૨૫,૦૦૦ થયેલ છે.[૧૧][૧૨] વાઈ ઘરડા લોકોમાં સામાન્ય છે.[૧૩][૧૪] વિકસિત દેશોમાં વાઈ નવા કિસ્સા બાળકો અને વૃદ્ધોમાં વધુ જોવા મળે છે.[૧૫] વિકાસશીલ દેશોમાં મોટા બાળકો અને તરુણોમાં આ ખામીની શરૂઆત જોવામાં આવે છે.[૧૬] ૫થી ૧૦% લોકોમાં કોઈ કારણ વગર ૮૦ વર્ષે આંચકી આવે છે,[૧૭] અને તેમાં જ બીજી આંચકીની સંભાવના ૪૦થી ૫૦% છે.[૧૮] ઘણા દેશોમાં વાઈ આવતી હોય તેમના પર વાહન ચલાવવા પર પ્રતિબંધ છે અથવા ચોક્કસ સમય સુધી વાઈ ન આવે તો ફરી ચલાવવા દેવાય છે.[૧૯] તેનું અંગ્રેજી નામ એપીલેપ્સી છે જે પ્રાચીન ગ્રીક શબ્દ આધારિત છે જેનો અર્થ "ખેંચી લેવું, ઝડપી લેવું" થાય છે.[૨૦]

સંદર્ભ

[ફેરફાર કરો]
  1. ↑ "Epilepsy". The New England Journal of Medicine. 349 (13): 1257–66. ૨૦૦૩. doi:10.1056/NEJMra022308. PMID 14507951.
  2. ↑ "ILAE Official Report: A practical clinical definition of epilepsy" (PDF). Epilepsia. 55 (4): 475–82. એપ્રિલ ૨૦૧૪. doi:10.1111/epi.12550. PMID 24730690. મૂળ (PDF) માંથી 9 June 2014 પર સંગ્રહિત.
  3. ↑ Pandolfo, M. (નવેમ્બર ૨૦૧૧). "Genetics of epilepsy". Seminars in Neurology. 31 (5): 506–18. doi:10.1055/s-0031-1299789. PMID 22266888.
  4. ↑ "Epileptic seizures and epilepsy: definitions proposed by the International League Against Epilepsy (ILAE) and the International Bureau for Epilepsy (IBE)". Epilepsia. 46 (4): 470–2. ૨૦૦૫. doi:10.1111/j.0013-9580.2005.66104.x. PMID 15816939.
  5. ↑ Longo, Dan L (૨૦૧૨). "369 Seizures and Epilepsy". Harrison's principles of internal medicine (18th આવૃત્તિ). McGraw-Hill. પૃષ્ઠ 3258. ISBN 978-0-07-174887-2.
  6. ↑ Eadie, MJ (ડિસેમ્બર ૨૦૧૨). "Shortcomings in the current treatment of epilepsy". Expert Review of Neurotherapeutics. 12 (12): 1419–27. doi:10.1586/ern.12.129. PMID 23237349.
  7. ↑ Bergey, GK (જૂન ૨૦૧૩). "Neurostimulation in the treatment of epilepsy". Experimental Neurology. 244: 87–95. doi:10.1016/j.expneurol.2013.04.004. PMID 23583414.
  8. ↑ Martin, K; Jackson, CF; Levy, RG; Cooper, PN (૯ ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૬). "Ketogenic diet and other dietary treatments for epilepsy". Cochrane Database of Systematic Reviews. 2: CD001903. doi:10.1002/14651858.CD001903.pub3. PMID 26859528.
  9. ↑ GBD 2015 Disease and Injury Incidence and Prevalence Collaborators (૮ ઓક્ટોબર ૨૦૧૬). "Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015". The Lancet. 388 (10053): 1545–1602. doi:10.1016/S0140-6736(16)31678-6. PMC 5055577. PMID 27733282.
  10. ↑ "Epilepsy Fact sheet". WHO. ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૬. મૂળ માંથી 11 March 2016 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ ૪ માર્ચ ૨૦૧૬. Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (મદદ)
  11. ↑ GBD 2015 Mortality and Causes of Death Collaborators (૮ ઓક્ટોબર ૨૦૧૬). "Global, regional, and national life expectancy, all-cause mortality, and cause-specific mortality for 249 causes of death, 1980-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015". The Lancet. 388 (10053): 1459–1544. doi:10.1016/s0140-6736(16)31012-1. PMC 5388903. PMID 27733281.
  12. ↑ GBD 2013 Mortality and Causes of Death, Collaborators (૧૭ ડિસેમ્બર ૨૦૧૪). "Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013". The Lancet. 385 (9963): 117–71. doi:10.1016/S0140-6736(14)61682-2. PMC 4340604. PMID 25530442.
  13. ↑ Brodie, MJ; Elder, AT; Kwan, P (નવેમ્બર ૨૦૦૯). "Epilepsy in later life". The Lancet Neurology. 8 (11): 1019–30. doi:10.1016/S1474-4422(09)70240-6. PMID 19800848.
  14. ↑ Holmes, Thomas R. Browne, Gregory L. (૨૦૦૮). Handbook of epilepsy (4th આવૃત્તિ). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. પૃષ્ઠ 7. ISBN 978-0-7817-7397-3. મૂળ માંથી 29 May 2016 પર સંગ્રહિત. Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (મદદ)
  15. ↑ Wyllie's treatment of epilepsy : principles and practice (5th આવૃત્તિ). Philadelphia: Wolters Kluwer/Lippincott Williams & Wilkins. ૨૦૧૦. ISBN 978-1-58255-937-7. મૂળ માંથી 24 June 2016 પર સંગ્રહિત. Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (મદદ)
  16. ↑ Newton, CR (૨૯ સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૨). "Epilepsy in poor regions of the world". The Lancet. 380 (9848): 1193–201. doi:10.1016/S0140-6736(12)61381-6. PMID 23021288.
  17. ↑ Wilden, JA; Cohen-Gadol, AA (૧૫ ઓગસ્ટ ૨૦૧૨). "Evaluation of first nonfebrile seizures". American Family Physician. 86 (4): 334–40. PMID 22963022.
  18. ↑ Berg, AT (૨૦૦૮). "Risk of recurrence after a first unprovoked seizure". Epilepsia. 49 Suppl 1: 13–8. doi:10.1111/j.1528-1167.2008.01444.x. PMID 18184149.
  19. ↑ L Devlin, A; Odell, M; L Charlton, J; Koppel, S (ડિસેમ્બર ૨૦૧૨). "Epilepsy and driving: current status of research". Epilepsy Research. 102 (3): 135–52. doi:10.1016/j.eplepsyres.2012.08.003. PMID 22981339.
  20. ↑ "Hallmarks in the history of epilepsy: epilepsy in antiquity". Epilepsy & Behavior. 17 (1): 103–108. જાન્યુઆરી ૨૦૧૦. doi:10.1016/j.yebeh.2009.10.023. PMID 19963440.

વધુ માહિતી

[ફેરફાર કરો]
  • World Health Organization, Department of Mental Health and Substance Abuse, Programme for Neurological Diseases and Neuroscience; Global Campaign against Epilepsy; International League against Epilepsy (૨૦૦૫). Atlas, epilepsy care in the world, 2005 (pdf). Geneva: Programme for Neurological Diseases and Neuroscience, Department of Mental Health and Substance Abuse, World Health Organization. ISBN 92-4-156303-6.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  • Scheffer, Ingrid E.; Berkovic, Samuel; Capovilla, Giuseppe; Connolly, Mary B.; French, Jacqueline; Guilhoto, Laura; Hirsch, Edouard; Jain, Satish; Mathern, Gary W. (માર્ચ ૨૦૧૭). "ILAE classification of the epilepsies: Position paper of the ILAE Commission for Classification and Terminology". Epilepsia. doi:10.1111/epi.13709.
  • "અપસ્માર", ગુજરાતી વિશ્વકોશ, પાનાં. ૨૭૫-૨૭૭

બાહ્ય કડીઓ

[ફેરફાર કરો]
"https://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=વાઈ&oldid=809100" થી મેળવેલ