Arzawa
 | Este artigo precisa de máis fontes ou referencias que aparezan nunha publicación acreditada que poidan verificar o seu contido, como libros ou outras publicacións especializadas no tema. Por favor, axude mellorando este artigo. |
| Localización | |||
|---|---|---|---|
| Datos históricos | |||
| Creación | 1650 a. C.  | ||
| Disolución | século XIII a. C. | ||
Arzawa foi un antigo reino de Anatolia occidental, cuxa situación exacta se descoñece, pero o centro nos últimos anos era Apasa (Éfeso). É mencionado nas fontes hititas.
Descubrimento, lingua
[editar | editar a fonte]O reino foi mencionado por primeira vez polo noruegués J. A. Knudtzon en 1887 cando descubriu unhas cartas do faraón Amenhotep III, que estaban nunha lingua descoñecida, que podían ler (era con escritura cuneiforme) pero non traducir. Nas cartas, e polos lixeiros parecidos da lingua coa familia indoeuropea, identificouse o nome do país. A lingua do país chamouse arzawana e, aínda que no país se falaba unha lingua luvita, a correspondencia facíase en lingua nesita, ambos da familia indoeuropea. Algunhas taboíñas da mesma lingua atopáranse antes en Boğazköy (hoxe Boğazkale) no centro de Turquía, onde despois se atoparon os arquivos hititas e a lingua considerouse pertencente ao Imperio Hitita e desde entón chamouse hitita (os hititas chamaban á súa lingua Nasili).
Outros nomes, capital
[editar | editar a fonte]Crese que o nome exipcio do país era Yereth. Sitúase normalmente na rexión de Éfeso, porque o rei hitita Mursilis II escribiu que o rebelde Uhha-Ziti (rei de Arzawa) tiña por sede Apalas, que é foneticamente semellante a Éfeso (Éphesos) pero que podería ser tamén Zippasla, a futura Sípilo, ao leste de Magnesia do Sípilo.
Nome rexional
[editar | editar a fonte]Os hititas inicialmente chamaban Arzawa a toda a rexión de Anatolia occidental. Nesta rexión os diversos poderes aliábanse ás veces contra os hititas ou facíanse a guerra entre eles. É posíbel que xa se denominase Arzawa un dos poderes rexionais. Unha gran confederación arzawana foi a de Assuwa (de onde o nome de Asia). Dos restos desta xurdiu probabelmente o primeiro reino de Arzawa coñecido. O reino encabezaba ocasionalmente unha hexemonía rexional da cal o propio reino non era máis ca unha parte e o resto eran aliados.
Relixión
[editar | editar a fonte]Sábese moi pouco da relixión do reino. Adoraban ao deus das tormentas (Teshub en hurrita e despois Zeus en grego) ao que chamaban Tarhun ou Tarhunta. Outro deus era Uhha.
Historia
[editar | editar a fonte]Os primeiros cen anos
[editar | editar a fonte]Inicialmente era o nome que os hititas daban ás terras de occidente, e das que Arzawa só era un dos membros.
Da súa historia coñécese unha guerra chamada de Asuwa ou Assuwa, nome que podería ser unha confederación erguida contra os hititas, sobre o -1450, momento no que Arzawa non aparece entre os rebeldes, pero no -1430 xa se menciona por primeira vez o reino e parece ser que se tería fundado sobre os restos de Assuwa. Asinou un tratado con Tudhaliyas II sobre o -1410 cando estaba gobernada por Kupanta-Kurunta.
Un déspota local de Zippasla (Frixia), Madduwattas, (Madiates?) loitou en Lukka (Licia) contra un home vido de Ahhiya (Acaia) de nome Attarisiyas, pero foi derrotado, e Madduwattas refuxiouse en territorio hitita; os hititas restaurárono como soberano na rexión de Zippasla, pero baixo a condición de que tiña que usar o país como base contra Arzawa. Madduwattas fixo tal, pero foi derrotado por Kupanta-Kurunta de Arzawa, que ocupou Zippasla, e Madduwatas tivo que fuxir outra vez ao reino Hitita. O rei hitita tivo que acudir a socorrer ao seu vasalo, derrotou a Arzawa e restaurou a Madduwattas. Attarisiyas volveuno atacar e o rei fuxiu por terceira vez a territorio hitita; os hititas enviaron outro exército que expulsou a Attarisiyas e ficou no país.
Máis tarde, Dalawa (a licia Tlawa, nome clásico Tlos) e Hunduwa vanse rebelar. Madduwattas suxeriu que o exército hitita (dirixido por Kisbapili) atacase Hunduwa e el mesmo Dalawa. En realidade Madduwattas aliouse con Dalawa e coa súa axuda fixo caer a Kisbapili nunha trampa e exterminou o exército hitita. Entón foi independente e casou coa filla do rei de Arzawa (outros interpretan que a súa filla casou co rei de Arzawa). Non tardou en se apoderar deste reino.
Tudhaliyas, o rei hitita, ordenou esmagar a revolta de Hapalla (Pisidia), e fíxoo, pero forzou a Hapalla a ofrecerlle lealdade a el mesmo. Despois incorporou Pitasa ou Pitassa ao seu reino (Pitassa estaba preto dos dominios hititas). Máis tarde, en tempo do rei hitita Arnuwandas I, Madduwattas aliouse con Attarisiyas e invadiu Alasiya (Chipre), dominando toda a Asia Menor occidental. O rei hitita esixiu a entrega da illa e non se sabe que pasou, porque as fontes deixan de falar diso, pero máis tarde Alashiya aparece en mans dos hititas.
Expansión
[editar | editar a fonte]Antes do -1350 sucedeuno Tarhunta-Radu. Entón as fronteiras do reino eran Tuwanuwa (Tyana a uns 170 km ao sur de Hattusas) e Uda (non identificada) e tivo contactos diplomáticos con Amenhotep III de Exipto, ao que pediu unha filla en matrimonio, pero probabelmente non lle foi concedida. Zippasla desapareceu da historia de Arzawa, e parece ser que o centro do poder se desprazou cara Apasa (Éfeso).
Tudhaliyas III conquistou Sallapa, que pertencía a Arzawa e conquistou a "Terra Baixa Hitita" e despois vai reocupar Tuwanuwa. Neste momento parece ser que era rei Anzapahhadu, que derrotou a un exército hitita dirixido por Himuili, e sobre a metade do século –XIV atacou Anisa e outra cidade cuxo nome non se conservou (acaba en ...isa).
Vasalaxe hitita e independencia
[editar | editar a fonte]O rei foi respondido por Suppiluliumas I, novo rei hitita, marchando á zona e destruíndo o exército de Arzawa, e ademais destruíu seis bandas inimigas (kaskas ou arzawanas?) en Huwana e sete máis nas cidades de Nin... e Sapparanda. Outra invasión arzawana de terras hititas tivo lugar pola mesma época en Tupaziya e na zona do Monte Ammuna, onde un xefe chamado Anna, que apoiaba a Arzawa, atacou a zona e, despois de saquear Tupaziya, pasou por un lago cuxo nome non se conserva e chegou ata Tuwanuwa, que tamén atacou. Mentres atacaba, Suppiluliumas I ocupou e destruíu Nahuriya, Sapparanda e outra cidade da que non se conserva o nome, e foi descansar a Tiwanzana. Alí, con só seis carros e algúns soldados foi casualmente sorprendido por un continxente arzawán, que foi derrotado e os arzawáns tiveron que fuxir á montaña, abandonando o botín. Entón o rei dirixiuse a Tuwanuwa, onde o resto do exército se lle uniu; o texto non está enteiro, pero parece ser que puido derrotar a Anna e aos seus aliados arzawáns. Suppiluliumas enviou ao gobernador Hanuttis a reconquistar Hapalla, cousa que este logrou.
Algún tempo despois (sobre -1340) Anzapahhaddu, o probábel rei de Arzawa, apoderouse dalgunhas cidades hititas. Suppiluliumas I escribiulle e esixiulle o retorno da zona ocupada pero Anzapahhaddu ignorouno; estoupou a guerra. O rei hitita derrotou a Anzapahhaddu e colocou no trono de Arzawa a Uhha-Ziti. Mursilis II, fillo de Suppiluliumas, di que lles cumpriron 20 anos a Tudhaliyas III e Suppiluliumas para conquistaren Arzawa.
Uns anos despois, Uhhaziti ou Uhha-Ziti, mentres o rei hitita facía campaña en Siria, independizouse.
No século -XIV o reino de Arzawa tiña ao norte: o reino do río Seha, que aparece baixo reis independentes; ao leste o reino de Mira e o reino de Hapalla; e ao sur Millawanda (Mileto) e o país dos Ahhiyawa.
Guerra e fin do reino de Arzawa
[editar | editar a fonte]Mursilis II iniciou o seu reinado combatendo aos Kaska (na Cólquida) e no reino de Palhuissa, que ficou pacificado no segundo ano de reinado; na primavera seguinte foi desde Ankuwa ata Attarimma, Huwarsanassa e Suruda, cuxos reis fuxiron a Arzawa. Mursilis pediu a súa entrega, pero Uhha-Ziti negouse e ofendeuno chamándoo "rapaz". Mursilis foi a Palhuissa para reunir un exército. A campaña está ben documentada nos anais: invadiu Arzawa, e no monte Lawasa, pouco antes do río Sehiriya, viu un raio (un meteoro probabelmente) que marcaba dirección norte para Apasas. En Sallapa, Mursilis xuntou as súas forzas coas do seu irmán Sarri-Kusuh, ao que o seu pai había facer rei de Kargamis (Karkemish, en Siria). En Aura, Maskhuiluwas de Mira-Kuwaliya informou que o raio caera no palacio e ferira a Uhha-Ziti no xeonllo e o deixara incapacitado. O rei de Arzawa non se recuperou bastante, pero aliado ao rei de Ahhiyuwa enviou ao seu fillo, Piyama-Kurunta, a atacar a Maskhuiluwas de Mira, e posibelmente destruíu Impa, pero Maskhuiluwas rexeitouno.
Maskhuiluwas ficou en Hapanuwa, a súa capital, e foi fiel aliado de Hatti. Mursilis enviou a Gullas e Malazitis a saquear a cidade de Milawata (Mileto), aliada de Ahhiyawa. Co pai aínda incapacitado para camiñar, Piyama-Kurunta presentou batalla en Walma, na rexión do río Astarpa, e foi derrotado. Uhha-Ziti fuxiu probabelmente ás illas. Os habitantes antihititas de Hursanassan, Surudan, e Attarimman e de todo Arzawa fuxiron ás montañas Arinnandas e á cidade de Purandas.
Mursilis e Sarri-Kusuh cercaron as montañas onde pronto os refuxiados, debido á fame, se renderon; pero Purandas resistiu o cerco, e a cidade non quixo entregar aos refuxiados. Mursilis estaba acampado no río Astarpa, cando soubo que Uhha-Ziti morrera. Outro fillo do rei de Arzawa, de nome Tapalazunaulis ou Tapalazunawali, volveu das illas e acadou o mando en Purandas. Mursilis marchou desde Astarpa, derrotou a Tapalazunaulis nunha saída da cidade e fíxoo entrar outra vez e iniciou o asalto. Tapalazunaulis perdeu o gusto pola guerra e fuxiu coa súa familia e algúns fieis. Mursilis puido capturar á familia e fieis pero Tapalazunawali púidose escapar a Ahhiyawa; sen líder, Purandas caeu rápido. Entón Piyama-Kurunta, que debía de estar nas illas, viu a súa causa perdida, e, xunto co rei de Ahhiyawa, pediu a paz. Mursilis esixiu a entrega de Tapalazunawali ao que deportou a Hattusa.
Os reinos da rexión de Arzawa
[editar | editar a fonte]Mursilis avanzou entón polo río Seha onde o rei da rexión, Manapa-Tarhunta, recibiu ao soberano solemnemente. Mursilis sabía que o traizoara, pero finalmente, polas súplícas da nai do rei de Seha, perdoouno e confirmoulle as terras do río e Appawiya. Entón Mursilis foi a Mira, onde estableceu gornicións (entre elas en Impa), aparentemente para agradecer a Maskhuiluwas a súa axuda contra Arzawa. Tamén estableceu unha gornición en Hapanuwa e uniu os dominios de Maskhuiluwas, a terra de Kuwaliya, coa súa terra orixinal, Mira, que foi separada de Hapalla que a tíña ultimamente (ver Mira). Hapalla foi concedida a un tal Targasnallis. Os pequenos reis de Mira, Hapalla e o río Seha asinaron un tratado recoñecendo ao reino Hitita como soberano ao mesmo tempo que se recoñecía a súa liberdade.
Maskhuiluwas e a súa muller Muwatti (irmá de Mursilis) non tiveron fillos e pediron a Mursilis que recoñecese como sucesor ao seu sobriño (adoptado como fillo) Kupanta-Kurunta.
Un rei que as taboíñas mencionan como E.gal.pap (os dous puntos etán por dúas letras que faltan) sublevouse ao oeste de Hatti durante dez anos, seguramente recollendo o descontento dos arzawáns. Maskhuiluwas cumpriu de momento a súa palabra e foi onda o rei hitita, pero máis tarde, xa canso da súa tutela, uniuse ao rebelde e incitou á rebelión de Pitassa. Mursilis volveu ir a Sallapa e cando ameazou a Maskhuiluwas, este fuxiu a Masa mentres o seu reino de Mira e Kuwaliya se rendeu. Mursilis invadiu Masa, causando moitos danos, e diante das ameazas a Masa, o rei rebelde foi capturado pola xente do país e obrigado a renderse, e foi enviado a Hattusas e nomeado sacerdote gobernante dunha cidade sagrada; no seu lugar Mursilis instalou a Kupanta-Kurunta. Suponse que E.gal.pap foi derrotado pouco despois.
Muwatallis II, sucesor de Mursilis, non confiaba bastante na xente de Arzawa segundo Alexandros de Wiluja ou Wilusa. Neste tempo aínda Manapa-Kurunta e Ura-Hattusa reinaban no río Seha e en Hapalla e Kupanta-Kurunta en Mira; este último era considerado membro da familia real, xa que a súa nai (adoptiva) era princesa (irmá de Mursilis). Pero confiou o suficiente para unir os continxentes do país aos propios contra os exipcios, e participaron na batalla de Qadesh no Orontes (-1293), segundo deixou escrito Ramsés II.
Urhi-Teshub chegou ao trono hitita baixo o nome de Mursilis III, e inmediatamente depuxo algúns das gobernadores dos antigos estados de Arzawa e estableceu o goberno directo, e foi á zona para consolidar o seu poder. Na súa ausencia produciuse unha rebelión, e así o centro e base do poder de Mursilis III foi Arzawa. Entón gobernaba o río Seha Manapa-Tarhunta II, Walmu en Wilusa, e Piyama-Radu tamén pola zona. A rexión foi un firme bastión hitita ata o ataque dos pobos de mar sobre o -1200, que atacaron a rexión, a cal despoboouse e foi abandonada polos hititas.
Lista de reis
[editar | editar a fonte]- Kupanta-Kurunta antes de -1410.
- Madduwattas (antes rei de Zippasla) sobre -1400.
- Tarhunta-Radu.
- Anzapahhadu.
- Uhha-Ziti.
- Piyama-Kurunta.
- Tapalazunaulis.
