Allariz

Allariz
Localización
	42°11′24″N 7°48′06″O / 42.1901, -7.8018
Estado	España
Comunidade autónoma	Galicia
Provincia	provincia de Ourense
Capital de	Allariz - Maceda
Capital	Allariz
Contén a división administrativa	Augas Santas ; Coedo ; Folgoso ; Meire ; Os Espiñeiros ; Queiroás ; Requeixo de Valverde ; San Mamede de Urrós ; San Martiño de Pazó ; San Trocado ; San Vitoiro da Mezquita ; Santa Baia de Urrós ; Santiago de Allariz ; Santo Estevo de Allariz ; Seoane ; Torneiros
Poboación
Poboación	6.378 (2023) (74,16 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Mancomunidade Allariz-Taboadela ; Allariz - Maceda
Superficie	86 km²
Altitude	434 m-132 m
Comparte fronteira con	Paderne de Allariz ; Rairiz de Veiga ; A Bola ; A Merca ; Vilar de Santos ; Xunqueira de Ambía ; Sandiás ; Taboadela
Organización política
• Alcaldesa	María Cristina Cid Fernández (2019–)
	Eleccións municipais en Allariz
Identificador descritivo
Código postal	32660
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	32001
Sitio web	allariz.gal

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Allariz (homónimos).

Allariz é un concello da provincia de Ourense pertencente á bisbarra de Allariz - Maceda. Segundo o INE en 2019 tiña 6.188 habitantes^[1] (6049 en 2015, 5506 no 2007, 5433 no 2006, 5351 no 2005, 5313 no 2004, 5216 en 2003). O xentilicio é allaricense^[2] ou allarizao.^[3]

Demografía

Censo total	6.110 ⁽²⁰¹⁸⁾
Menores de 15 anos	806 (13.19 %)
Entre 15 e 64 anos	3727 (61 %)
Maiores de 65 anos	1577 (25,81 %)

Fonte: Instituto Nacional de Estadística, INE 1857-2011

Evolución da poboación de Allariz Fontes: INE e IGE.
1900	1930	1950	1981	2004	2009	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022	2023
9083	8707	9366	5530	5313	5910	6003	6059	6.056	6060	6049	5982	6.026	6.110	6188	6245	6314
(Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

Xeografía

As dezaseis parroquias que conforman o concello de Allariz.

O concello de Allariz sitúase na metade occidental da provincia de Ourense, ocupando unha extensión de 86 km², pola que se espallan 87 núcleos de poboación repartidos en 16 parroquias. Linda ao norte con Taboadela, ao sur con Rairiz de Veiga e Vilar de Santos, ao leste con Paderne de Allariz, Xunqueira de Ambía e Sandiás, e ao oeste coa Merca e A Bola.

O punto máis elevado do municipio é o monte Penamá (927 m). A rede hidrográfica xira en torno ao río Arnoia, de 87 km de lonxitude, que atravesa o municipio de leste a oeste. O clima pódese definir como atlántico de interior con influencias continentais, con grande abundancia de microclimas dependentes do val.

As comunicacións establécense por estrada. As principais son a estrada N-525, Benavente - Santiago de Compostela, e a autovía A-52, Benavente - O Porriño, que cruzan o municipio de noroeste a sueste.

O conxunto urbano de Allariz resulta de especial interese dentro de Galicia sendo merecedor en 1971 da declaración de Conxunto Histórico-Artístico.

Goberno e política

Artigo principal: Eleccións municipais en Allariz.

Escudo non oficial

A alcaldesa do concello é María Cristina Cid Fernández dende xuño de 2018, cando o anterior alcalde, Francisco García Suárez que levaba 18 anos no cargo, presentou a renuncia.^[4] Nas eleccións municipais de 2019, Cristina Cid conseguiu a mesma maioría absoluta que tiña anterioremente.

Os partidos políticos máis relevantes no ámbito local, ademais do BNG, son o PPdG, cuxa candidata nas eleccións de 2019 foi Luz Doporto Real e o PSdeG con Zaida Rodríguez Camba.

O concello de Allariz estrutúrase en diferentes concellerías: de cultura e normalización lingüística, de servizos municipais: deportes, mocidade, transportes e alumeado público; de medio ambiente; de benestar social e participación cidadá, de promoción económica, turismo e comercio e policía local; e de obras. O concello celebra plenos ordinarios cada mes, aínda que con frecuencia celébranse plenos extraordinarios, co fin de debater temas e problemas que afectan ao concello.

As eleccións municipais de 2015, deu como resultado unha corporación municipal formada por 13 membros, 9 do BNG, 3 do PPdG e 1 do PSdeG. A xunta de goberno, presidida polo alcalde, compúxose polos 9 concelleiros do BNG. Nas eleccións municipais de 2019, o número de concelleiros permaneceu sen cambios.

Eleccións municipais, 27 de maio de 2007^[5]
Partido	Votos	%	Concelleiros
BNG	2.492	66,45 %	9
PPdG	938	25,01 %	3
PSdeG	252	6,72 %	1

Alcalde electo: Francisco García Suárez (BNG).

Eleccións municipais, 22 de maio de 2011^[6]
Partido	Votos	%	Concelleiros
BNG	2298	60,87 %	9
PPdG	1167	30,91 %	4
PSdeG	160	4,24 %	0

Alcalde electo: Francisco García Suárez (BNG).

Eleccións municipais, 24 de maio de 2015^[7]
Partido	Votos	%	Concelleiros
BNG	2154	65,53 %	9
PPdG	758	23,06 %	3
PSdeG	287	8,73%	1

Alcalde electo: Francisco García Suárez (BNG).

Eleccións municipais, 26 de maio de 2019^[8]
Partido	Votos	%	Concelleiros
BNG	2.206	62,11%	9
PPdG	810	22,80%	3
PSdeG	485	13,65%	1

Alcalde electo: María Cristina Cid Fernández (BNG).

Historia

A poboación ten a súa orixe no castro que domina o decorrer do río Arnoia, cruzado por camiños estratéxicos; mais o seu desenvolvemento primixenio está sen aclarar. Os restos de petróglifos e castros máis temperáns datan do 1º milenio a. C. Sobresae entre os primeiros o conxunto da Padela. O monte do Castelo anteriormente era un castro, así o testemuña a morea de cerámica achada na superficie. O máis estudado é sen dúbida o de Armea, na parroquia de Santa Mariña, escavado nos 50 por Conde Avís. Os obxectos atopados áchanse no Museo Provincial de Ourense.

A localización á beira do río Arnoia foi un aliciente para o asentamento romano. Abundan calzadas da época (San Isidro, Roiriz), así como topónimos que sobreviviron na Idade Media (Portela de Airavella, Portela de Magarelos). No monte Castelo e en poboados castrexos romanizados tense atopado abondosa cerámica. descoñécese a situación da necesaria ponte romana existente entre os tramos de Potovello e Acea Rica, onde se cre que ergueuse posteriormente unha ponte medieval.^[9]

Da época sueva hai varias lendas, como a que marca a súa fundación por Aliarico ou a de ter sido corte de Vitiza. O que se pode asentar para ese período é que un cabaleiro suevo de nome Aliarico a repoboou contra os séculos V-VI con carácter agrícola dándolle o nome de Villa Aliarici. Os suevos tamén deron nome ás parroquias de Guimarás e Gundiás. Xa neste tempo construíronse varias edificacións relixiosas como o mosteiro de San Martiño de Pazó, o mosteiro de San Trocado e o mosteiro de San Adrián de Amiadoso, todos eles dependeron de Celanova.

A primitiva basílica de San Bieito data do século X, construída no mesmo lugar que a actual.

O seu papel propiamente histórico comeza no século XI, ao se converter no berce da monarquía galaico-leonesa. No propio século XI Afonso VI de León mandou erguer o castelo e as murallas, ao seu pé medrou o primeiro casarío. Entre os anos 1132 e 1140 foi fundamental nas guerras contra a expansión secesionista do reino de Portugal, polas que o sur de Galicia non foi absorbido por Portugal.

Foro do bo burgo de Castro Caldelas, privilexio dado polo rei Afonso VIII. Primeiro documento real en lingua galega. Allariz, 1228.

No século XII Afonso VII concédelle á Vila o famoso foro que a converteu en poboación de reguengo.^{[Cómpre referencia]} Todo indica que o castelo de Allariz foi sempre residencia das familias reais e lugar de educación dos príncipes e dos infantes. O período chamado "Século de Galiza", no que esta se cubriu de igrexas, mosteiros, castelos e prósperas poboacións e no que as artes e as letras chegaron a construír unha civilización propia, foi consecuencia da irradiación do poder real aquí asentado.

No século XIII, sendo rei Afonso X o Sabio, veu en darse á Vila un trato especialísimo, e mesmo se mantivo e reforzou a vixencia do foro de Afonso VII contra a súa propia tendencia unificadora. Porén, non puido conter a revolta da "Vila de Allariz" en favor do infante Sancho quen a nomeou "Chave do Reino de Galicia", ao mesmo tempo que en extramuros medraba unha importante colonia xudía.^{[Cómpre referencia]} Na segunda metade do século a súa dona, Violante, ordenou a construción do Convento de Santa Clara, finalizado en 1302, dous anos despois da morte de Violante. Os obreiros que construíron o convento formaron o barrio do Couto, mais despois foi ocupado polos xudeus.^{[Cómpre referencia]}

No primeiro terzo do século XIV, con Filipe ao mando, a comunidade xudía vive un auxe. Neste século ten a súa orixe a Festa do Boi de Corpus, cun gremio de artesáns enfrontados coa comunidade xudía. A finais de século agudizouse a oposición entre o poder real que representaba a Vila e o episcopal do veciño Ourense e realizáronse grandes modificacións na muralla.

En 1446 Xoán II cedeu a Vila e a súa xurisdición ao Conde de Benavente que a desexaba dominar toda Galicia. Este constrúe o seu propio recinto amurallado do que se preserva o muro de Entrecercas. En 1471 os Irmandiños de Galicia sitiaron o Castelo. Este famoso cerco durou 9 meses. No mesmo século XV tivo lugar a fundación do Hospital.

Entre os séculos XVI e XVII construíronse numerosas casas fidalgas, erguéronse os catro Cruceiros da Vila, fúndase o Pósito Agrícola e comeza unha serie de guerras con Portugal que continúan no século XVIII pola cuestión sucesoria. Neste mesmo século, un incendio destrúe parte do Convento das Clarisas que se reedifica posteriormente.

Entre 1571 e 1580 houbo vagas de peste bubónica, polo que os medos da época espertaron a procura da protección do ceo, e quedasen disto obras de tanta significación como os cruceiros. Froito de canteiros allarizaos, a composición das súas figuras é acusadamente gótica serodia.

O século XIX comeza coa ocupación das tropas napoleónicas, o que causou numerosos estragos no valioso patrimonio da Vila, mais o exército de Soult, derrotado no Porto buscou tres meses despois un precario refuxio na Vila. A desamortización de mediados de século levou ao desmantelamento do Castelo e arruinou o Mosteiro. O século remata coa desaparición da ponte da Zapatería e de boa parte dos tramos amurallados. En 1900, a Vila vive intres de prosperidade, chegando a ter 10.000 habitantes. O liño era a principal ocupación con máis de 50 talleres. A decadencia desta actividade coincide co despunte do curtido do coiro, principal actividade da bisbarra xunto coa cerámica até principios dos 60.

No século XX, ao mesmo tempo no que en 1902 proclámase a Afonso XIII, un raio fai desaparecer a igrexa do Salvador do Piñeiro. En tempos de Miguel Primo de Rivera inaugurouse a estrada Allariz - Celanova. Co inicio da guerra civil española un incendio derrubou o edificio municipal e o seu arquivo, mais estes dous feitos non teñen relación algunha.

Patrimonio histórico

O centro histórico ofrece un bo estado de conservación, en 1971 acadou a declaración de Conxunto Histórico Artístico. En 1994 recibiu o Premio Europeo de Urbanismo polo proxecto de Recuperación Integral do Conxunto Histórico-Artístico de Allariz e do río Arnoia.

Monumentos

O Convento de Santa Clara e Museo de Arte Sacra foi fundado en 1268 pola raíña Violante, esposa de Afonso X o Sabio. O templo foi construído no século XIII pero a actual reconstrución é do XVIII a consecuencia dun incendio que sufriu o convento o 15 de xaneiro de 1757. Posúe o claustro barroco máis grande de España. Aquí residen monxas en estrita clausura polo que non é posible acceder máis que á igrexa e ao museo que contén dúas pezas de máximo interese: a "Virxe abrideira", relacionada cos modelos composteláns do s. XIII e a "Cruz de cristal de rocha". Nas súas proximidades atópase a Igrexa de San Bieito, patrón da cidade.

O Campo da Barreira está delimitado pola construción do Real Mosteiro de Santa Clara nun dos laterais, e no centro pola Fonte circular de Ferro Caaveiro do ano 1783 con árbore fasciculada.

A capela Santuario de San Bieito foi iniciada en 1770, sendo o proxecto orixinal revisado na súa totalidade. É un modelo barroco, pola proporción dos seus elementos, a marabillosa lanterna e o campanario.

Igrexa de Santo Estevo de Allariz.

A igrexa de Santo Estevo é un templo románico, do primeiro terzo do XII, modificada en 1581, cando se constrúe a torre. Na alzada sur, hai tres sartegos encaixados en arcos de descarga. A obra do s. XVI en Santo Estevo está feita cos perpiaños do Campo dos Brancos, cos que se inicia unha correlación entre a reconstrución das igrexas románicas e a destrución das fortificacións.

O Penedo da Vela e Castelo é unha atalaia natural no antigo asentamento do castelo, con vista panorámica. Comezou a súa construción entre 1072 e 1078 con Afonso VI. Entre finais do XIV e principios do XV sufriu unha considerable reconstrución. Tiña planta rectangular, división interior en dous cadros, correspondentes posiblemente coas dúas plataformas actuais. Catro torres circulares, unha en cada esquina. Xa en moi mal estado dende tempo atrás, o Castelo desaparece a mediados do XIX por efecto da desamortización de Madoz.

O Barrio Xudeu do Socastelo foi creado extramuros no século XIII, despois de varios asentamentos xudeus nos barrios de San Pedro, Arroleiro e Vilanova. A súa presenza garda relación directa coa tradición e a lenda do fidalgo Xan de Arzúa e a Festa do Boi no Corpus.

Igrexa de Santiago de Allariz.

A igrexa de Santiago foi iniciada cara a 1119, sendo un exemplar arquetipo do románico popular galego. De nave única e ábsida semicircular, conserva integramente a súa estrutura primixenia. O famoso treito semicircular da ábsida é un triunfo da decoración figurativa románica coa arquería cega. Ao norte ten unha á gótica con arcos, capela e sancristía. O retablo renacentista no que os altorrelevos están perfectamente logrados, foi trasladado a San Bieito.

A Paneira era un monte de piedade, institución de crédito agrícola en funcionamento entre os séculos XV e XVIII.

A Casa Torre de Castro Oxea posúe tres corpos arredor da torre que data de principios do século XVI. A alzada da Rúa da Cruz é de 1748, de estilo barroco.

Ponte de Vilanova.

A Ponte de Vilanova ten traza orixinal románica, se ben sufriu varias reconstrucións. Ten calzada en ángulo, e no machón oposto ao tamallar, uns perpiaños co escudo da "Vila de Allariz".

O Pazo do xulgado e instrución, agora convertido en Centro Social. Con aire de típico pazo galego posúe dúas plantas e é un exemplar de estilo colonial incongruente en Galicia. Aloxa o Museo Galego do Xoguete.

Restos da muralla. No seu trazado definitivo (finais do século XV) acada unha lonxitude dun quilómetro, cunha anchura media de 2 metros e 11 metros de altura por termo medio, chegando nalgún punto aos 20 metros.

Igrexa de San Pedro.

A igrexa de San Pedro foi consagrada en 1173, se ben da obra románica, que tiña un claustro, só queda a capela maior desfigurada. Forte torre inspirada nas militares da Vila. No sur ten encaixado o notable portón da ex-parroquial de San Salvador de Piñeiro.

A Igrexa de Santa María de Vilanova é románica, iniciada cara a 1180. Presenta unha nave de planta e capela única; o treito do presbiterio conserva toda a pureza primixenia. Sobre aquel hai un rosetón. Posúe un retablo barroco coa imaxe da patroa da vila.

O Colexio dos Salesianos conserva encastrados arcos, pilastras, cornixas e pináculos da Igrexa da Asunción, que era de 1616. Severo estilo inspirado no Herreriano. Iníciase a súa construción no 1918.

Existe tamén un cruceiro sito no Piñeiro, de pouco valor artístico, pero testemuña dun terrible suceso acontecido o 23 de xullo de 1902, cando un raio penetrou na igrexa do Piñeiro pola sancristía: ao atoparse a porta trancada o lóstrego non puido saír polo que as 25 persoas presentes morreron queimadas e por asfixia. En memoria dos mortos, e no lugar onde se levantaba a igrexa, erixiuse un prisma de granito con capitel e cruz.

Arredores

Igrexa parroquial de Queiroás da Igrexa
Fornos de Santa Mariña de Augas Santas
Igrexa de Santa Mariña de Augas Santas. Do século XII. Igrexa de planta basilical con tres naves e tres ábsidas. Conserva os restos da mártir Santa Mariña.
Castro da Armea
Pazo da Santa Mariña
San Martiño de Pazó
San Salvador dos Penedos
Santuario da Nosa Señora da Asunción de Vilar de Flores
Ecoespazo do Rexo, en Requeixo de Valverde.

Igrexa de San Breixo de Queiroás
Igrexa de San Martiño de Pazó
Ecoespazo O Rexo

Instituto de Allariz

O actual instituto de Allariz está situado nun antigo colexio salesiano. Ese colexio dos Salesianos comezou a xestarse en 1913. As clases comezaron a impartirse de maneira definitiva en 1924. A maioría das clases eran gratuítas para a xente de Allariz. Hoxe o antigo colexio é propiedade da veciñanza deste municipio e nel está o actual Instituto de Ensinanza Secundaria.^{[Cómpre referencia]}

Gastronomía

Os amendoados de Allariz son un dos doces máis famosos dentro da provincia de Ourense. Os amendoados son unha mestura de améndoa moída, mesturada con azucre e clara de ovo. Cando está sólida a masa resultante deposítase enriba dunhas obleas e lévase ao forno. Este é o doce máis inequívoco da provincia, que noutro tempo tivo moitas amendoeiras. Tamén son de mención a Torta Real, as améndoas do pico e as roscas do cazo.

Festas e feiras

Festa do Boi en Allariz

Festa da Empanada, na terceira fin de semana de agosto
Festa do Boi, coincidindo co fin de semana do Corpus Christi
Festa de San Bieito, o venres, sábado e domingo que coincidan máis próximos á festividade do 11 de xullo
Festival multicultural Reperkusión, no mes de setembro.
Festa do Doce
OCR Allariz, carreira de obstáculos na Reserva da Biosfera de interese internacional, a data varía en función do calendario estatal.
Feiras, no Campo da Barreira, os 1 e 15 de cada mes.
Romarías: de santa Mariña de Augas Santas o 18 de xullo; de Vilar de Flores o 15 de agosto
Festas etnográficas do ciclo do pan; realizándose entre xullo e agosto a seitura e posterior malla na parroquia Queiroás a muiñada na propia vila de Allariz e a fornada na parroquia de Seoane.
Festa do Millo celebrada en outubro na devandita parroquia de Seoane, coñecida tamén como Terra do Millo.