معرفتشناسی فرگشتی
معرفتشناسی فرگشتی (به انگلیسی: Evolutionary Epistemology) نظریه‌ای است در حوزهٔ معرفتشناسی که بر فرگشت پذیری فهم و ادراک بشر تأکید دارد. اما تقریرهای بسیار متنوعی در مورد فرگشت پذیری فهم تاکنون صادر و بیان شده‌است. دردهه‌های اخیر، بسیاری از زیستشناسان و فیلسوفان علاقه وافری به معرفتشناسی فرگشتی پیدا کرده‌اند. در این دیدگاه استدلال می‌شود که نه تنها توانایی‌های شناختی انسان‌ها (و حتی جانوران)، نتیجهٔ فرگشت زیستی‌اند، بلکه خود فرگشت را می‌توان به عنوان یک فرایند شناختی توصیف کرد.[۱]
تاریخچه
[ویرایش]معرفتشناسی فرگشتی به مثابه یک اصطلاح توسط دونالد توماس کمبل با هدف بازسازی علم و به‌طور کلی معرفت، بر پایه‌های علوم زیستی، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی وضع شده‌است.[۲] و شاید هم از نظریه فرگشت داروین ریشه گرفت (کتاب‌های خاستگاه گونه‌ها و تبار انسان اثر چارلز داروین) و سپس با تعبیر فرگشت توسعه یافت.[۳] بر اساس نظریه داروین گونه‌های زیستی با گذشت زمان فرگشت می‌یابند. این گونه سازگاری‌ها نسبت به محیط شانس بیشتری برای زنده ماندن دارند. در زیست‌شناسی فرگشتی جانداران از طریق انطباق پذیری با محیط می‌توانند معرفت خود را نسبت به محیط افزایش (بهبود و فرگشت ) دهند. این نظریه اولین بار توسط کمبل مطرح شد و توسط کارل پوپر[۴] بسط داده شد.[۵] اما اینک این رویکرد، گاهی یک رهیافت طبیعت گرایانه و گاه شامل رهیافتهای الهی نیز هست؛ که براهمیت فرگشت پذیری فهم بشر و دامنهٔ گسترده حقیقت، تأکید می‌کند.[۶][۷] در تقریر فرگشتی برای حرکت طبیعت پدیده‌ها، دو نقش وجود دارد، در نقش اول، انتخاب طبیعی زاینده و حفظ‌کننده و اعتماد پذیری حواس و مکانیسم‌های شناختی ماست. همچنان‌که میان آن مکانیسم‌ها و جهان سازگاری ایجاد می‌کند. در نقش دوم، یادگیری خطا و آزمایش و فرگشت نظریه‌های علمی به عنوان فرایندهای طبیعی تفسیر می‌شوند.[۸][۹][۱۰]
مدلها و دیدگاه‌های فرگشتی
[ویرایش]در معرفتشناسی فرگشتی، مدلها و استعاره‌ها به مانند ابزارهای ارتباطی مسایلِ مختلف، از فرگشتِ زیستی تا رشد معرفت علمی را به هم مرتبط می‌کنند. در این میان کمبل می‌گویند: «فرگشت زیستی خودش فرایندی معرفتی است.» اما تولمین می‌گویند که تغییر مفهومی،[۳۲] فرایندی فرگشتی شبیه به فرایند انتخاب طبیعی است. تولمین معتقد است که مفاهیم علمی رقیب در فرایند انتخاب طبیعی مورد گزینش دانشمندان قرار می‌گیرند. برخی دیگر، از جمله دیوید هال انتخابِ طبیعی زیستی و فرگشتِ فهمِ علمی را دو نمونه از یک فرایند واحد می‌دانند. عده‌ای دیگر از جمله پلاتکین، ژیگو و بلکمور فرایندهای انتخابی را در همه جا پی‌می‌گیرند و نگرشی را که به نام داروینیسم جهانی[۱۱] شناخته شده‌است توسعه داده‌اند.[۱۲]
منابع
[ویرایش]- انواع معرفتشناسی فرگشتی، فرشید دانش‌پژوه، جستارهاى فلسفی، شمارۀ 26، 1393
- نظریه معرفتشناسی فرگشتی پوپر و نگاهی انتقادی به کاربردهای آن در تعلیم و تربیت، پژوهش نامه مبانی تعلیم و تربیت، ۱۵۹–۱۸۴، صفار حیدری، دانشگاه فردوسی مشهد.
- اسفار اربعه، ملاصدرا، السفر الأول/ المسلک الأول / مقدمة / غایت فلسفه نظری و عملی/ ج۱/ص ۲۰ و ۲۱
- پژوهش‌نامه مبانی تعلیم و تربیت، نظریه معرفتشناسی فرگشتی پوپر و نگاهی انتقادی به کاربردهای آن در تعلیم و تربیت، حجت صفارحیدری. سال. ۱, شماره. ۱: بهار و تابستان ۱۳۹۰.
- سخنرانی ایمانوئل لیما در تد
- The Book of Trees: Visualizing Branches of Knowledge (2014), Princeton Architectural Press, ISBN 978-1-61689-218-0
- Visual Complexity: Mapping Patterns of Information (2011), Princeton Architectural Press, ISBN 978-1-56898-936-5
- Karl Popper on Stanford Encyclopedia of Philosophy
- Karl Popper: Political Philosophy Internet Encyclopedia of Philosophy
پانویس
[ویرایش]- ↑ Campbell, D.T. “Evolutionary Epistemology”, Schlipp, P. A. (Ed.), The Philosophy of Karl Popper, LaSalle, IL: Open Court, 1974, p.413
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۹ دسامبر ۲۰۱۵.
- ↑ Bradie, M. , “Assessing Evolutionary Epistemology”, Biology and Philosophy 1, 1986
- ↑ Karl Popper: Political Philosophy Internet Encyclopedia of Philosophy
- ↑ پژوهش‌نامه مبانی تعلیم و تربیت، نظریه معرفتشناسی تکاملی پوپر و نگاهی انتقادی به کاربردهای آن در تعلیم و تربیت، حجت صفارحیدری. سال. 1, شماره. 1: بهار و تابستان ۱۳۹۰.
- ↑ Stanford Encyclopedia of Philosophy
- ↑ http://www.iep.utm.edu/popp-pol/#SH2d
- ↑ "Evolutionary Epistemology" (به انگلیسی). دانشنامه فلسفه استنفورد. ۱۱ ژوئن ۲۰۰۱. Retrieved 10 June 2015.
- ↑ http://www.amazon.com/Richard-Dawkins-Reflections-Scientists-Philosophers/dp/0199291160/181-7767024-3921456?ie=UTF8&n=283155&redirect=true&ref_=dp_proddesc_0&s=books
- ↑ Evolutionary Epistemology Volume 190 of the series Synthese Library pp 405-431
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۹ دسامبر ۲۰۱۵.
- ↑ Bradie, M. “Evolutionary Epistemology”, The Philosophy of Science An Encyclopedia, Sarkar, S. Pfeifer, J. (Eds.), Routledge, New York. , 2006, p.257-58