رشته‌کوه بینالود
| رشته‌کوه بینالود | |
|---|---|
 رشته‌کوه بینالود در زمستان | |
 | |
| مرتفع‌ترین نقطه | |
| قله | شیرباد |
| ارتفاع | ۳٬۳۳۹ متر (۱۰٬۹۵۵ فوت) |
| فهرست‌بندی | |
| نام‌گذاری | |
| نام بومی | بینالوت و بنلی[۱] خطای {{بررسی‌کننده نام بومی}}: مقدار پارامتر، بدریخت است (راهنما) |
| جغرافیا | |
| کشور | ایران |
| استان | خراسان رضوی |
رشته‌کوه بینالود به درازای نزدیک ۱۴۴ کیلومتر، واقع در شمال شرقی ایران، در ادامه شرق رشته‌کوه البرز و در استان خراسان رضوی به گونه شمال‌غرب به جنوب‌شرق قرار دارد. این رشته‌کوه به‌مانند مرزی میان دو دشت قرار گرفته که یکی نیشابور و دیگری مشهد و چناران است.[۲] مردم محلی به آن بینالوت یا بنلی نیز می‌گویند.[۱] این رشته‌کوه بخشی از فلات ایران است.
توصیف
[ویرایش]
رشته کوه بینالود، واسطه‌ای است میان کوه‌های پاروپامیسوس (متعلق به هندوکش) و کوه‌های البرز، و از این لحاظ اهمیت ویژه‌ای دارد. این منطقه (رشته کوه بینالود و آلاداغ و پشت کوه) زلزله‌خیز، و در معرض فعالیت‌های زمین‌ساختی است. در رشته‌کوه بینالود، معادن متعددی تأسیس شده که کانی‌ها و سنگ‌هایی از قبیل فیروزه از آن‌ها استخراج می‌شود. منابع فلز کرومیت نیز در این کوه‌ها یافت می‌شود.[۳]
قله‌ها
[ویرایش]بلندترین نقطهٔ رشته‌کوه بینالود، قلهٔ شیرباد با بلندی ۳۳۳۹ متر است که در شمال روستای بوژان و شمال شرقی شهر نیشابور قرار گرفته است.
کوه بینالود، با وجود ارتفاعی کمتر از شیرباد، شهرت بیشتری دارد.[۴] قله قوچگر با ارتفاع ۲۸۹۰ متر از سطح دریا، فلسکه با ارتفاع ۳۱۵۰ متر، زشک با ارتفاع ۲۵۱۵ متر، چمن با ارتفاع ۲۵۲۳ متر و قله زرگران با ارتفاع حدود ۳۱۰۰ متر از سطح دریا از دیگر قله‌های مهم رشته‌کوه بینالود هستند.[۵]
رودها
[ویرایش]سه رود دائمی[نیازمند منبع] کشف‌رود، اترک و کال شور از این رشته‌کوه سرچشمه می‌گیرند.[۶]
افزون بر این، رودخانه‌های نسبتاً کم‌آبی همچون رودخانه‌های میرآباد، زشک و طرقبه، اخلمد، گرینه، بوژان، خرو علیا، بار، درود و دیزباد در دره‌های خرم این منطقه جریان دارند که بخش اعظم آب آن‌ها صرف آبیاری باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی می‌شود.
پوشش گیاهی و جانوری
[ویرایش]دامنه‌های بینالود، از پوشش گیاهی مناسبی برخوردار است و گیاهان خودروی زیادی در منطقه وجود دارند، از قبیل: گون، ریواس، آویشن، زرشک کوهی، تمشک دم گاو، زیره کوهی، گلپر و موسیر. به‌دلیل وجود همین تنوع گیاهی، منطقه دارای پوشش جانوری مناسبی نیز هست، و از جمله حیواناتی مانند قوچ، میش، عقاب شاهی، پلنگ، گرگ، شغال، روباه، مارهای سمی و غیرسمی را می‌توان در این ناحیه مشاهده کرد. ریواس از معروف‌ترین گیاهان خودروی این رشته‌کوه به‌شمار می‌رود. در بخش شمال غربی رشته‌کوه بینالود، پوشش درختچه‌های ارس دیده می‌شود. برف و یخِ حاصل از بارش‌های زمستانه و بهاره، غالباً تا اوایل فصل تابستان در قله‌ها باقی می‌مانَد.[۷]
موقعیت جغرافیایی
[ویرایش]رشته‌کوه بینالود در شمال‌شرق ایران (شمال خراسان رضوی) و در میان دو مدار جغرافیایی '۵۷و °۳۵ تا '۵۲و °۳۶ شمالی و دو نصف‌النهار '۲۹و °۵۸ تا '۴۴و °۵۹ شرقی واقع شده است. این کوهستان به بام خراسان مشهور است.
این رشته‌کوه دارای جهت شمال‌غربی ـ جنوب‌شرقی و طول ۱۴۳/۷۵ کیلومتر بوده و از جنوب‌شرق شهر قوچان تا شرق و شمال‌شرق نیشابور امتداد یافته است. از غرب و شمال‌غرب با کوه‌های کم‌ارتفاع‌تر کوزه‌ای و شاه‌جهان و از شرق و جنوب‌شرق به کوه‌های به‌مراتب پست‌تر کته شمشیر محدود می‌شود. اگر چه مرز بینالود با ارتفاعات غربی و شرقی‌اش تا حدّی آشکار است، امّا در جبههٔ شمال ـ شمال‌شرقی، فرورفتگی کشف‌رود و گسل مشهد، این واحد را به‌وضوح از رشته‌کوه کپه‌داغ ـ هزار مسجد جدا می‌کند. حدّ جنوبی بینالود نیز به گسل‌های نیشابور و میامی و رود کال‌شور و دشت نیشابور منتهی می‌شود. به این ترتیب، تمام زهکش‌ها و آبریزهای شمالی رشته‌کوه بینالود به تراف کشف‌رود و زهکش‌های دامنهٔ جنوبی آن به کال‌شور و دشت نیشابور ملحق می‌شوند.[۸]
زمین‌شناسی
[ویرایش]رشته‌کوه بینالود، بر اثر برخورد صفحه عربستان و صفحه اوراسیا شکل گرفته است.[۹] حرکت این صفحات و صفحات مرکزی ایران باعث می‌شود که رشته‌کوه بینالود، سالانه در حدود ۴ میلی‌متر افزایش ارتفاع داشته باشد.[۱۰]
از دیدگاه زمین‌شناسی، شرق رشته‌کوه بینالود، به‌ویژه دامنه‌های شمالی ـ شرقی آن، بیشتر از سازند معروف به فیلیت مشهد، تشکیل شده است؛ ولی در بخش‌های غربی و شمال‌غربی آن، آهک‌های توده‌ای (اخلومد) و لایه‌ای نخودی‌رنگ حضور چشمگیر دارند. اگرچه، در بخش فیلیت مشهد به سمت دامنه‌های جنوبی بینالود، شاهد دخالت سازندهای آهکی (سازند بهرام) و سازندهای نئوژن نیز هستیم. به‌هرحال، بخش عمدهٔ بینالود، شامل سازند فیلیت (اسلیت، شیست، کوارتزیت، مرمر و مانند آن) و آهک‌های توده‌ای و لایه‌ای است و توده‌های آذرین (گرانیت که با ساختمان باتولیت در میان رسوب‌های پالئوزوئیک سر برآورده)، سنگ‌های اولترا بازیک (افیولیت‌ها) سرپانتینیت، ماسه‌سنگ، کنگلومرا، سازندها و آبرفت‌های کواترنر نیز، به‌شکل پراکنده در ساختار سنگ‌شناسی بینالود به چشم می‌خورد.[۸]
اقلیم
[ویرایش]از دیدگاه اقلیمی، نتایج حاصل از به‌کارگیری روش دومارتن نشان می‌دهد که رشته‌کوه بینالود و محدودهٔ مورد مطالعه، آب‌وهوای سرد و نیمه‌خشک دارند. میانگین دمای سالانه ۱۳درجهٔ ساـنتی‌گراد، حداکثر و حداقل دمای منطقه نیز به‌ترتیب، ۳۴/۴ و منفی ۷/۷ درجهٔ سانتی‌گراد است. میانگین بارندگی سالانه نیز ۳۲۰ میلی‌متر است.[۸]
ذخایر آبی
[ویرایش]در خصوص وضعیّت آب‌شناسی و منابع آب در محدودهٔ رشته‌کوه بینالود، می‌توان به وجود آب‌های سطحی در قالب روان‌آب‌ها، رودخانه‌ها و دریاچه‌های طبیعی و مصنوعی و آب‌های زیرزمینی به‌شکل چاه، چشمه، قنات و منابع کارست زیرزمینی اشاره کرد.
در دامنه‌های شمالی بینالود، ۶۹ حوضهٔ آبریز کوچک و بزرگ با رودخانه‌ها و جریان‌های سطحی دائمی وجود دارند و بزرگ‌ترین و بیشترین جریان‌های رودخانه‌ای در این بخش شکل گرفته‌اند. در حالی‌که در دامنه‌های جنوبی، حوضه‌ها و رودخانه‌های محدودتر (۴۷ حوضهٔ آبریز) و کوچک‌تر خودنمایی می‌کنند. تمرکز و تعداد چشمه‌ها در یال جنوبی نسبت به یال شمالی بینالود بیشتر است. حال آن‌که تعداد قنات‌ها و چاه‌ها در دامنهٔ شمالی به‌مراتب بیشتر است.[۸]
وضعیّت خاک و پوشش گیاهی منطقه نیز حاکی از آن است که خاک‌های منطقه دارای برون‌زد کم، عمق کم، حالت سنگلاخی و از ردهٔ لیتوسل‌ها، به‌ویژه روی سازند فیلیتی هستند. وجود خاک‌های کم‌وسعت و ناقص، موجب ضعف پوشش گیاهی در منطقه شده و در دامنه‌ها و ارتفاعات، گیاهان مرتعی، بوته‌ای، استپی و جنگل‌های ارس به‌شکل نقطه‌چین و پراکنده وجود دارند.[۸]
افسانه‌ها
[ویرایش]این رشته‌کوه داستان‌ها و افسانه‌های زیادی را به خود دیده است، از آشیانه سیمرغ گرفته که برگرفته از داستان سیمرغ عطار، شاعر نیشابوری، تا غار ابراهیم ادهم.[۲]
آورده‌اند که ابراهیم ادهم، عارف سرشناس، که حدود هفت سال در غاری میان کوه‌های بینالود اقامت داشته و به مناجات عارفانه مشغول بوده است. نقل است که وی بعد از این مدت به‌قصد رفتن به مکه سفر خود را شروع می‌کند و در همان مکان دار فانی را وداع گفته است. این غار هم‌اکنون از روستاهای غار و رود قابل دسترسی است.[۲]
جستارهای وابسته
[ویرایش]منابع
[ویرایش]- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ «ریشه نام بعضی از کوه‌های معروف ایران». وب سایت شخصی میثم رودکی. دریافت‌شده در ۱۶ آوریل ۲۰۲۰.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ «همه چیز دربارهٔ بینالود». نابرو. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ سپتامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۶ آوریل ۲۰۲۰.
- ↑ «بینالود». دانشنامه جهان اسلام. دریافت‌شده در ۲۸ فروردین ۱۳۹۹.
- ↑ «رشته کوه‌های بینالود (بام خراسان)». لست‌سکند. دریافت‌شده در ۲۸ فروردین ۱۳۹۹.
- ↑ نقشه طبیعی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۷۰.
- ↑ گیتاشناسی ایران؛ کوه‌ها و کوهنامه ایران، نوشته عباس جعفری، تهران، ۱۳۶۸، ص ۱۲۶.
- ↑ «قله‌های بینالود نیشابور». ویدا تور. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۸ فروردین ۱۳۹۹.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ ۸٫۴ زمردیان، محمّد جعفر؛ برومند، ریحانه (پاییز ۱۳۹۱). «تجزیه و تحلیل مورفوژنز و تفاوت‌های کمّی و کیفی مخروط‌افکنه‌های رشته‌کوه بینالود با رویکرد هیدرومورفوتکتونیکی». پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی (۲): ۵۳–۷۲.
- ↑ Shabanian, Esmaeil; Bellier, Olivier; Siame, Lionel; Abbassi, Mohammad R.; Bourlès, Didier; Braucher, Régis; Farbod, Yassaman (2012). "The Binalud Mountains: A key piece for the geodynamic puzzle of NE Iran". Tectonics (به انگلیسی). 31 (6). doi:10.1029/2012TC003183. ISSN 1944-9194.
- ↑ https://www.researchgate.net/publication/233777161_The_Binalud_Mountains_A_key_piece_for_the_geodynamic_puzzle_of_NE_Iran