اصحاب عقبه

اصحاب عقبه سوءقصدکنندگان به پیامبر اسلام در مسیر تبوک به مدینه بودند .^[۱]^[۲] عَقَبه در لغت به معنای راه دشوار و سخت‌گذر در کوه است..

مفسّران قرآن، نزول آیه ۷۴ سوره توبه را دربارهٔ آنان دانسته‌اند که از ناموفّق بودن توطئه آن‌ها در ترور پیامبر راحکایت می کند.^[۳]

در شأن نزول این آیه^[۴] آمده‌است: گروهی از بدخواهان پیامبر اسلام که به اهل عقبه موسومند، تصمیم گرفتند که هنگام بازگشت پیامبر و مسلمانان از غزوه تبوک، شتر پیامبر را برانند و او را ترور کنند، ولی در این کار موفق نشدند. خداوند آن‌ها را در این آیه افشا کرده‌است.

طبرسی ماجرای اصحاب عقبه را در ذیل آیات ۶۴–۶۵ سوره توبه^[۵] نیز آورده‌است.^[۶]
در نقلی از علی بن موسی الرضا امام هشتم شیعیان آمده‌است که مراد از … اِنَّمَااستَزَلَّهُمُ الشَّیطنُ بِبَعضِ ما کسَبوا…: همانا شیطان آنان را به سبب برخی از آنچه کرده‌بودند بلغزانید^[۷] اصحاب عقبه هستند.^[۸]

تعداد اصحاب عقبه را از ۱۲ تا ۱۵ تن برشمرده‌اند؛^[۹] تفسیر مجمع البیان در نقلی از محمد باقر، امام پنجم شیعیان، آورده‌است که شمار آنها ۱۲ تن، ۸تن از قریش و ۴ تن از سایر اعراب بوده‌است.^[۱۰] اما شیخ صدوق در خصال، بر اساس روایتی ۱۲ تن از آنان را از بنی‌امیه و ۵ تن را از سایر مردم دانسته‌است.^[۱۱]

اسامی که در کتب اهل سنت آمده‌است مثل حنظله

شرح ماجرا

به گزارش علی بن ابراهیم قمی، ۱۴ تن از منافقان پس از حجة الوداع به سال دهم ق. همدست شدند تا پیامبر را در مسیر مکه به مدینه در عقبه هرشی، میان جحفه و ابواء، بکشند. هفت تن از سوی راست عقبه و هفت تن نیز از سوی چپ به قصد رماندن شتر او پیش آمدند. رسول خدا با گزارش جبرئیل از توطئه آن‌ها آگاه شد و چون نام‌های ایشان را بر زبان جاری ساخت، فرار کردند و پنهان شدند. در پی کتمان آنان، آیه ۷۴ توبه نازل شد.

در منابع شیعی اشاره شده که منافقان هم‌زمان قصد علی بن ابی طالب امام اول شیعیان را نیز داشتند که در آن هنگام به فرمان پیامبر در مدینه جانشین او بود.^[۱۲]

نام بعضی از آن چهارده نفر: ابوبکر بن ابی قحافه، عمر بن خطاب، عثمان بن عفان، معاویة بن أبی سفیان و...

پانویس

↑ المغازی، ج ۳، ص ۱۰۴۲.
↑ «غزوه تبوک». آستان قدس حسینی.
↑ تفسیر الکشّاف، ج ۲، ص ۲۹۱؛ تفسیر مجمع‌البیان، ج ۵و۶، ص ۷۹.
↑ یَحْلِفُونَ بِاللَّهِ مَا قَالُوا وَلَقَدْ قَالُوا کَلِمَةَ الْکُفْرِ وَکَفَرُوا بَعْدَ إِسْلَامِهِمْ وَهَمُّوا بِمَا لَمْ یَنَالُوا ۚ وَمَا نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْنَاهُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ^{[قرآن توبه ۷۴]}: به خدا سوگند می‌خورند که (در غیاب پیامبر، سخنان نادرست) نگفته‌اند؛ در حالی که قطعاً سخنان کفرآمیز گفته‌اند؛ و پس از اسلام‌آوردنشان، کافر شده‌اند؛ و تصمیم (به کار خطرناکی) گرفتند، که به آن نرسیدند. آنها فقط به این جهت [از پیامبر] انتقام می‌گیرند که خداوند و رسولش، آنان را به فضل (و کرم) خود، بی‌نیاز ساختند!
↑ سوره توبه، آیات ۶۴–۶۵: یَحذَرُ المُنافِقونَ اَن تُنَزَّلَ عَلَیهِم سورَةٌ تُنَبِّئُهُم بِما فی قُلوبِهِم… منافقان می‌ترسند از اینکه سوره‌ای بر (علیه) آنان فرود آید که آنها را به‌آنچه در دلهایشان دارند آگاه سازد..
↑ مجمع البیان، ج۵، ص۷۰–۷۱
↑ سوره آل‌عمران، آیه۱۵۵
↑ تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۰۱؛ الصافی، ج۱، ص۳۹۴.
↑ الکشاف، ج۲، ص۲۹۱.
↑ مجمع البیان، ج۵، ص۹۱.
↑ شیخ صدوق، الخصال، ص۳۹۸.
↑ «اصحاب عقبه چه کسانی بودند».

[1] المغازی، ج ۳، ص ۱۰۴۲.

[2] «غزوه تبوک». آستان قدس حسینی.

[3] تفسیر الکشّاف، ج ۲، ص ۲۹۱؛ تفسیر مجمع‌البیان، ج ۵و۶، ص ۷۹.

[4] یَحْلِفُونَ بِاللَّهِ مَا قَالُوا وَلَقَدْ قَالُوا کَلِمَةَ الْکُفْرِ وَکَفَرُوا بَعْدَ إِسْلَامِهِمْ وَهَمُّوا بِمَا لَمْ یَنَالُوا ۚ وَمَا نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْنَاهُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ^{[قرآن توبه ۷۴]}: به خدا سوگند می‌خورند که (در غیاب پیامبر، سخنان نادرست) نگفته‌اند؛ در حالی که قطعاً سخنان کفرآمیز گفته‌اند؛ و پس از اسلام‌آوردنشان، کافر شده‌اند؛ و تصمیم (به کار خطرناکی) گرفتند، که به آن نرسیدند. آنها فقط به این جهت [از پیامبر] انتقام می‌گیرند که خداوند و رسولش، آنان را به فضل (و کرم) خود، بی‌نیاز ساختند!

[5] سوره توبه، آیات ۶۴–۶۵: یَحذَرُ المُنافِقونَ اَن تُنَزَّلَ عَلَیهِم سورَةٌ تُنَبِّئُهُم بِما فی قُلوبِهِم… منافقان می‌ترسند از اینکه سوره‌ای بر (علیه) آنان فرود آید که آنها را به‌آنچه در دلهایشان دارند آگاه سازد..

[6] مجمع البیان، ج۵، ص۷۰–۷۱

[7] سوره آل‌عمران، آیه۱۵۵

[8] تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۰۱؛ الصافی، ج۱، ص۳۹۴.

[9] الکشاف، ج۲، ص۲۹۱.

[10] مجمع البیان، ج۵، ص۹۱.

[11] شیخ صدوق، الخصال، ص۳۹۸.

[12] «اصحاب عقبه چه کسانی بودند».

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]