ابن رسته

ابو علی احمد بن عمر ابن رُسته
زادهٔ	منطقه رُسته اصفهان
درگذشت	بعد از ۳۰۰ / ۹۰۳ (میلادی)
ملیت	ایرانی
پیشه(ها)	مکتشف و گیتاشناس

احمد ابن رُسته یکی از کاشفان و گیتاشناسان بزرگ جهان بود که در در حدود ۹۰۳ میلادی برآمد. او ایرانی و زاده منطقه رُسته اصفهان بوده‌است.

دانش وی دربارهٔ مردم اروپا و غیر مسلمانان آسیا وی را به منبعی معتبر تبدیل کرده بود. وی حتی دربارهٔ وجود جزایر بریتانیا و ولایات هفت گانهٔ آنگلوساکسون اطلاع داشت. وی از تاریخ مردم ترک و سایر استپ نشین‌ها نیز اطلاع داشت.

وی دربارهٔ یکی از پادشاهان قفقاز نوشته:

او جمعه با مسلمانان نمازخواند، شنبه با یهودیان و یک شنبه با مسیحیان. درحالی که هر یک از این ادیان خود تنها خود را درست و بقیه را نادرست می‌داند. وی گفت: تصمیم دارم از زیر نذرهایم شانه خالی کنم.

او به همراه روس‌ها به نووگورود در شمال غربی روسیه سفر کرد و نکات نغزی دربارهٔ آن مناطق در دانش‌نامه جغرافیایی خود بازگو کرده‌است. وی همچنین دربارهٔ مجارها، اسلاوها و خزرها آگاهی‌های سودمندی ارائه می‌دهد. ابن رسته همچنین سفرهایی به صنعاء در یمن و همچنین قفقاز داشت.

در حدود ۹۰۳ میلادی دائرةالمعارفی تألیف کرد، موسوم به الاعلاق‌النفیسة، که قسمت جغرافیایی آن در دست است. این کتاب شامل مقدمه‌ای است در باب کرهٔ زمین و افلاک، که به دنبال آن به شرح ممالک پرداخته شده‌است. این کتاب در ۷ جلد نگاشته شده که تنها ۲ نسه جلد ۷ آن باقی مانده‌است. یکی در موزه بریتانیا و دیگری در دانشگاه کمبریج نگهداری می‌شوند. ابن رسته در این کتاب به کروی بودن زمین، حرکت خورشید و حرکت ستارگان اشاره می‌کند.

همچنین وی محاسبات جغرافیایی شامل قطر و محیط کره زمین انجام داده‌است. وی زمین را «کوچکترین همه ستارگان» و بزرگتر از برخی سیاره‌ها می‌داند. او جرم عطارد را یک بیست و دوم زمین می‌داند که با آگاهی امروزی که یک نوزدهم زمین دانسته شده‌است، نزدیکی دارد. وی قطر زمین را ۵/۳ برابر قطر کره ماه می‌داند و فاصله آن تا زمین را ۲۴۵٫۰۰۰ میل (۴۵۰٫۰۰۰ کیلومتر) ثبت می‌کند که با آگاهی امروزی تنها ۱۰ درصد اختلاف دارد. وی در کتاب خود راجع به ۷ اقلیم سخن می‌گوید همچنین اشاره می‌کند که نواحی ناشناختهٔ دیگری هم وجود داریم که از وضع آن‌ها خبری نداریم. وی تا اواسط قرن ۱۹ میلادی میان خاورشناسان غربی ناآشنا بود.

منابع

• C. Edmund Bosworth. «EBN ROSTA, ABŪ ʿALĪ AḤMAD».

• جورج سارتون، مقدمه بر تاریخ علم، ترجمهٔ ترجمه غلامحسین صدری افشار، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ص. صفحهٔ ۶۲۳