نمایش مبدأ برای چه گوارا

{{pp-pc|small=yes}}
{{نشان مقاله خوب}}
{{Infobox officeholder
| name                = چه گوارا
| image               = GuerrilleroHeroico.jpg{{!}}border
| caption             = ''[[چریک اسطوره‌ای]]''{{سخ}}تصویر گرفته شده توسط [[آلبرتو کوردا]] در ۵ مارس ۱۹۶۰
| office              = [[Council of Ministers (Cuba)|وزیر صنایع کوبا]]
| primeminister       = [[فیدل کاسترو]]
| term_start          = ۱۱ فوریه ۱۹۶۱
| term_end            = ۱ آوریل ۱۹۶۵
| predecessor         = ''مقام ایجادشده''
| successor           = جوئل دومنک بنیتز
| office2             = رئیس [[بانک مرکزی کوبا]]
| term_start2         = ۲۶ نوامبر ۱۹۵۹
| term_end2           = ۲۳ فوریه ۱۹۶۱
| predecessor2        = [[فیلیپه پازوس]]
| successor2          = رائول سپرو بونیلا
| birth_name          = ارنستو گوارا
| birth_date          = {{تاریخ تولد|df=y|1928|06|14}}
| birth_place         = [[روساریو، سانتا فه]]، [[آرژانتین]]
| death_date          = {{تاریخ مرگ و سن|df=y|1967|10|09|1928|06|14}}
| death_place         = [[لا ایگرا، بولیوی]]، [[شهرستان سانتا کروز (بولیوی)|سانتا کروز]]، [[بولیوی]]
| death_cause         = [[#بولیوی، دستگیری و اعدام|اعدام به‌وسیلهٔ تیراندازی]]
| resting_place       = [[آرامگاه چه‌گوارا]]، [[سانتا کلارا (کوبا)|سانتا کلارا]]
| alma_mater          = [[دانشگاه بوئنوس آیرس]]
| nationality         = {{Hlist|آرژانتین|کوبا}}
| party               = [[جنبش ۲۶ ژوئیه]] (۱۹۵۵–۱۹۶۲){{سخ}}[[:es:Partido Unido de la Revolución Socialista de Cuba|حزب متحد انقلاب سوسیالیستی کوبا]] (۱۹۶۲–۱۹۶۵)
| occupation          = {{Hlist|مؤلف|دیپلمات|[[جنگ چریکی|چریک]]|پزشک}}
| profession          =
| known_for           = [[گواریسم]]
| spouse              = {{Marriage|[[هیلدا گادآ آکوستا]]|1955|1959|reason=div}}{{سخ}}{{Marriage|[[آلیدا مارچ]]|۱۹۵۹}}
| children            = ۵، شامل [[آلیدا گوارا]]
| signature           = CheGuevaraSignature.svg
| signature_size      =
| nickname            = {{Hlist|''چه''|''فوسر''}}
| allegiance          = [[کوبا|جمهوری کوبا]]
| branch              = {{ubli|[[نیروهای مسلح انقلاب کوبا]]|[[ارتش آزادی‌بخش ملی (بولیوی)]]}}
| serviceyears        = ۱۹۵۵–۱۹۶۷
| rank                =
| unit                = [[جنبش ۲۶ ژوئیه]]
| commands            = [[افسر فرمانده]] نیروهای مسلح انقلابی کوبا
| battles             = {{Tree list}}
* [[انقلاب کوبا]]
** [[حمله به ال اوورو]]
** [[عملیات ورانو]]
*** [[نبرد لاس مرسدس]]
** [[نبرد سانتا کلارا]]
* [[حمله به خلیج خوک‌ها]]
* [[بحران موشکی کوبا]]
* [[بحران کنگو]]
* [[ارتش آزادی‌بخش ملی (بولیوی)|عملیات بولیوی]]{{اعدام‌شده}}{{Tree list/end}}
}}
'''ارنستو {{nobold|«}}چه{{nobold|»}} گِوارا''' (به {{Lang-es|Ernesto "Che" Guevara}}؛ ۱۴ ژوئن ۱۹۲۸ – ۹ اکتبر ۱۹۶۷) پزشک، مؤلف، [[جنگ چریکی|چریک]]، [[دیپلمات]]، نظریه‌پرداز جنگی و انقلابی [[مارکسیسم|مارکسیست]] اهل آرژانتین و یکی از شخصیت‌های اصلی [[انقلاب کوبا]] بود. چهره و ظاهر او به‌طور فراگیر به‌عنوان یکی از نمادهای [[پادفرهنگ دهه ۱۹۶۰|پادفرهنگ]] انقلابی و یک نشان حماسی جهانی شناخته‌شده در فرهنگ عامه تبدیل شده است.<ref>[[#refCasey2009|Casey 2009]], p. 128.</ref>

به‌عنوان دانشجوی جوان پزشکی، گوارا [[آمریکای جنوبی]] را سفر کرد و با مشاهده فقر، گرسنگی و بیماری، روحیه مبارزه در وی پدیدار شد. تمایل رو به فزون او برای نقش‌آفرینی در مبارزه برای سرنگونی آنچه [[بهره‌کشی|استثمار]] [[سرمایه‌داری|کاپیتالیستی]] [[آمریکای لاتین]] توسط [[ایالات متحده آمریکا]] می‌دانست، او را ترغیب کرد تا با اصلاحات اجتماعی [[گواتمالا]] تحت ریاست‌جمهوری [[خاکوبو آربنز]] همراه شود، اما طولی نکشید که آربنز در اثر کودتایی که [[آژانس اطلاعات مرکزی|سازمان سیا]] در حمایت از [[کمپانی یونایتد فروت]] ترتیب داده بود، وادار به کناره‌گیری شد و این واقعه ایدئولوژی سیاسی گوارا را تحکیم کرد. پس از آن در [[مکزیکو سیتی]] با [[رائول کاسترو|رائول]] و [[فیدل کاسترو]] دیدار کرد و به [[جنبش ۲۶ ژوئیه]] آن‌ها پیوست و با هدف سرنگون‌کردن [[فولخنثیو باتیستا ثالدیوار|فولخنثیو باتیستا]]، دیکتاتور کوبا که تحت حمایت ایالات متحده بود، با [[یات|کشتی]] [[گرانما (قایق)|گرانما]] عازم کوبا شد. گوارا بسیار زود میان انقلابیون به چهره‌ای برجسته تبدیل شد و به درجه فرمانده دوم ترفیع یافت. او در دو سال مبارزات چریکی علیه باتیستا که منجر به [[انقلاب کوبا]] شد، نقشی کلیدی ایفا کرد.

پس از انقلاب، گوارا در دولت جدید عهده‌دار نقش‌های کلیدی متعددی شد؛ از این مناصب می‌توان به بررسی درخواست‌های تجدیدنظر و [[تیرباران]] افرادی که از سوی دادگاه‌های انقلابی به «[[جنایت جنگی]]» محکوم شده بودند، رهبری اصلاحات ارضی کوبا به‌عنوان وزیر صنایع و نیز رهبری [[نهضت سوادآموزی کوبا|نهضت سوادآموزی موفق کوبا]]، فعالیت به‌عنوان رئیس بانک ملی و مدیر آموزشی قوای مسلح کوبا و انجام سفرهای بین‌المللی به‌عنوان نماینده [[سوسیالیسم]] کوبا اشاره کرد. چنین موقعیت‌هایی او را قادر می‌کرد تا در مسائل مهمی مانند تعلیم شبه‌نظامیان کوبایی که در [[عملیات خلیج خوک‌ها|حمله به خلیج خوک‌ها]] به پیروزی رسیدند و انتقال موشک‌های بالستیک هسته‌ای شوروی به کوبا که منجر به [[بحران موشکی کوبا]] در ۱۹۶۲ شد، عهده‌دار نقشی محوری باشد. علاوه‌بر این، او یک نویسنده و خاطره‌نویس چیره‌دست بود که آثاری مانند کتاب راهنمای ''[[جنگ چریکی (کتاب)|جنگ چریکی]]'' و کتاب پرفروش ''[[خاطرات موتور سیکلت]]'' را نوشته است. تجربیات و مطالعاتش در [[مارکسیسم–لنینیسم]] او را به این باور رسانده بود که عقب‌ماندگی و وابستگی [[جهان سوم]] نتیجه از [[امپریالیسم]]، [[استعمار نو]] و [[سرمایه‌داری انحصاری دولتی|سرمایه‌داری انحصاری]] ناشی می‌شود و [[پرولتاریا انترناسیونالیسم|انترناسیونالیسم پرولتری]] و [[انقلاب جهانی]] تنها چاره رهایی از این وضعیت است. چه گوارا در سال ۱۹۶۵ میلادی کوبا را با هدف صدور انقلاب ترک کرد؛ او نخست در شورش سیمبا در [[جمهوری دموکراتیک کنگو|کنگو]] شرکت کرد و پس از ناکامی، تلاشش را در [[بولیوی]] در آمریکای لاتین از سر گرفت اما توسط ارتش آن کشور با کمک [[آژانس اطلاعات مرکزی|سازمان سیا]] دستگیر و به سرعت [[اعدام خودسرانه|اعدام]] شد.

نظرات دربارهٔ گوارا و میراثش متفاوت است؛ او برای گروهی شخصیتی محترم و برای گروهی دیگر منفور است و این تناقض را می‌توان در بسیاری از زندگی‌نامه‌ها، خاطرات، مقالات، مستندها، آهنگ‌ها و فیلم‌های مرتبط با او مشاهده کرد. «شهادت» چه گوارا، ندای شاعرانه او برای [[مبارزه طبقاتی]] و تلاشش برای خلق «انسانی نو» که به جای مشوقه‌های مادی، به وسیله انگیزه‌های اخلاقی پیش رانده می‌شود، او به یکی از اصلی‌ترین نمادها و الگوهای جنبش‌های چپ تبدیل کرده است. اما راست‌گرایان چه را به [[اقتدارگرایی]] و توسل به خشونت علیه رقبای سیاسی متهم می‌کنند. با وجود این اختلافات، مجله ''[[تایم]]'' از او به‌عنوان یکی از [[۱۰۰ شخصیت برجسته قرن بیستم در مجله تایمز|۱۰۰ فرد تأثیرگذار قرن بیستم]] نامبرده است. همچنین به گفته دانشگاه هنر مؤسسه مریلند، تصویر او که توسط [[آلبرتو کوردا]] انداخته شده و ''[[چریک اسطوره‌ای]]'' نام دارد، معروف‌ترین عکس جهان است.

== اوضاع آمریکای جنوبی پیش از گوارا ==
آمریکای لاتین در نیمه نخست قرن بیستم شاهد جنبش‌ها و مبارزات انقلابی و اصلاح‌گرایانه در کشورهای مختلفی بود. [[انقلاب مکزیک|انقلاب ۱۹۱۰ مکزیک]] می‌تواند نخستین این جنبش‌ها محسوب شود و این مبارزات توسط جنبش‌هایی چون ائتلاف مردمی انقلابی آمریکا در [[پرو]] و حرکت دموکرات در [[ونزوئلا]] ادامه پیدا کرد. این جنبش‌ها به دنبال بهتر کردن وضعیت زندگی سیاه‌پوستان، فقرا، بی‌سوادان و استثمار شدگان بودند. با این حال، طبقه حاکمه قدرتمند بود و توانایی حفظ خود را داشت، [[ایالات متحده آمریکا|ایالات متحده]] با تغییر مخالف بود و در مردم قاره حس «اطاعت» و «تابعیت» وجود داشت؛ نتیجتاً، روند ایجاد تغییر به کندی پیش می‌رفت.{{sfn|Wright|2000|pages=xi–xii}}

در [[آرژانتین]]، قوای نظامی در سال ۱۹۴۳ کودتا کردند که در نتیجه آن، قدرت به [[خوآن پرون]] رسید. دو سال نخست ریاست‌جمهوری او شاهد افزایش سطح رفاه و حقوق بود اما وقایع جهانی باعث بحران در آرژانتین شد؛ پس از پایان [[جنگ جهانی دوم]]، آمریکا [[طرح مارشال]] را با هدف مبارزه با [[کمونیسم]] در [[اروپا]] به اجرا گذاشت. از جمله بخش‌های طرح مارشال، تأمین غله موردنیاز اروپا بود و باعث شد آرژانتین که اقتصادی مبتنی بر کشاورزی داشت، بازارهای اصلی خود را از دست بدهد. افزایش جمعیت شهرنشین نیز بر کاهش صادرات کشاورزی اثر گذاشت زیرا مصرف محصول در داخل کشور افزایش پیدا کرده بود. نبود کالاهای اساسی میان سال‌های ۱۹۴۹ تا ۱۹۵۲ باعث افزایش شدید قیمت‌ها شد و درپایان پرون در سال ۱۹۵۵ با کودتایی نظامی سقوط کرد و به تبعید رفت.{{sfn|Lewis|2001|pages=۹۳–۱۰۷}}

در کوبا [[فولخنثیو باتیستا]] با کودتایی به سال ۱۹۵۲ قدرت را در دست گرفته و دیکتاتوری نظامی بر پا کرده بود. در آن زمان، یک سوم جمعیت کشور «فقیر» محسوب می‌شدند و طبقه متوسط ناراضی و اندازه آن رو به رشد بود؛ اقتصاد مبتنی بر شکر دیگر نمی‌توانست پاسخگوی نیازهای آنان باشد. رژیم حاکم در نظر مردم سرکوبگر و فاسد محسوب می‌شد و مردم را با خود بیگانه کرده بود. در آن عهد، کوبا جمعیتی به اندازه ۶٫۳ میلیون نفر داشت. سرانه [[تولید ناخالص داخلی]] آن کشور در میان کشورهای آمریکای لاتین سوم بود، اما اختلاف بزرگی میان فقرا و ثروتمندان وجود داشت. زمین‌های شرق کشور تحت سلطه زمین‌داران بزرگ بود که به صادرات محصولات کشورزی مشغول بودند. اختلاف سطح زندگی میان هاوانا و دیگر مناطق کشور و همچنین میان مناطق شهری و روستایی به خوبی قابل تشخیص بود.{{sfn|Staten|2005|pages=۸۰–۸۱}}

== سال‌های اولیه زندگی ==
=== کودکی و نوجوانی ===
[[پرونده:Chefamily.jpg|راست|بندانگشتی|ارنستوی نوجوان (چپ) در کنار خانواده‌اش (۱۹۴۴ میلادی). در کنار او از چپ به راست: سلیا (مادر)، سلیا (خواهر)، روبرتو، خوآن، مارتین، ارنستو (پدر)، و آنا ماریا]]
ارنستو گوارا نخستین فرزند از پنج فرزند ارنستو گوارا لینچ و سلیا ده لاسرنا بود که در۱۴ ژوئن ۱۹۲۸، در [[روساریو، سانتا فه|روساریوی]] آرژانتین در خانواده‌ای از [[طبقه فرادست]] متولد شد.<ref name="birthdate">The date of birth recorded on [//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/78/Ernesto_Guevara_Acta_de_Nacimiento.jpg his birth certificate] was 14 June 1928, although one tertiary source, (Julia Constenla, quoted by [[جان لی اندرسونJon Lee Anderson]]), asserts that he was actually born on 14 May of that year. Constenla alleges that she was told by Che's mother, Celia de la Serna, that she was already pregnant when she and Ernesto Guevara Lynch were married and that the date on the birth certificate of their son was forged to make it appear that he was born a month later than the actual date to avoid scandal. ([[چه گوارا#refAnderson1997|Anderson 1997]], pp. 3, 769.)</ref> پدر گوارا یک صنعت‌گر و معمار بود. او در رشته معماری تحصیل کرده بود اما هیچ‌گاه موفق به دریافت مدرک نشد.{{sfn|Harris|2010|pages=۱}} او (ارنستوی پدر) از سمت پدر تباری [[اسپانیایی‌ها|اسپانیایی]] و از سمت مادر تباری [[ایرلندی‌ها|ایرلندی]] داشت<ref>Che's last name ''Guevara'' derives from the [[اسپانیایی کاستیل|Castilianized]] form of the [[زبان باسکی|Basque]] ''[[:en:Guevara, Spain|Gebara]]'', a [[نام خانوادگی|habitational name]] from the province of [[استان آلابا|Álava]], while his grandmother, Ana Lynch, was a descendant of [[:en:Patrick Lynch (Argentina)|Patrick Lynch]], who emigrated from [[:en:County Galway, Ireland|County Galway]], Ireland in the 1740s.</ref><ref>[[#refGuevaraLynch2007|Guevara Lynch 2007]], pp. i. "The father of Che Guevara, Ernesto Guevara Lynch was born in Argentina in 1900 of Irish and Basque origin."</ref><ref>[http://www.euskalnet.net/laviana/gen_bascas/guevaraelche.html The Origins of Guevara's Name] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160628182241/http://www.euskalnet.net/laviana/gen_bascas/guevaraelche.html|date=28 ژوئن 2016}} - written in Spanish</ref> و نسلش به [[لوئیس ماریا پرالتا]] که زمین‌داری ثروتمند و شهردار [[سن خوزه، کالیفرنیا|سن خوزه کالیفرنیا]] در آغاز قرن ۱۹ بود، می‌رسید.<ref>[[مرکوری نیوز|Mercury News]] [https://www.mercurynews.com/2010/11/23/zorro-to-the-rescue-at-dec-2-fundraiser-for-friends-of-peralta-hacienda-historical-park/ Fundraiser for Friends of Peralta Hacienda Historical Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210217163048/https://www.mercurynews.com/2010/11/23/zorro-to-the-rescue-at-dec-2-fundraiser-for-friends-of-peralta-hacienda-historical-park/|date=17 فوریه 2021}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://oac.cdlib.org/findaid/ark:/13030/c8nv9ppp/entire_text/|عنوان=Online Archive of California - Santa Clara University: Pinedo Family Papers|بازبینی=12 فوریه 2021|archive-date=17 فوریه 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210217163052/https://oac.cdlib.org/findaid/ark:/13030/c8nv9ppp/entire_text/}}</ref> خوان آنتونیو گوارا، پدر پدربزرگ ارنستو گوارا (ارنستوی پسر)، آرژانتین را در جریان [[تب طلا در کالیفرنیا|تب طلا به مقصد کالیفرنیا]] ترک و آنجا با زنی مکزیکی ازدواج کرد. فرزند آن‌ها، روبرتو گوارا کاسترو، در کالیفرنیا متولد شد و به آرژانتین بازگشت. روبرتو گوارا با آنا ایزابل لینچ، زنی آرژانتینی از تبار ایرلندی، ازدواج کرد و ارنستو گوارا لینچ، پدر ارنستو (چه) گوارا، از آن دو زاده شد.{{sfn|Harris|2010|pages=۲}} پدر ارنستو با توجه به طبیعت پر جنب و جوش او، گفت که «نخستین چیزی که باید بدانید، این است که در رگ‌های پسر من خون [[شورش ایرلند ۱۷۹۸|شورشیان ایرلندی]] جریان دارد.»<ref>[[#refLavretsky1976|Lavretsky 1976]].</ref>

سلیا ده لاسرنا ئی لیوزا، مادر ارنستو گوارا، از خانواده‌ای ثروتمند اسپانیایی‌تبار برخاسته بود. او در جوانی پدر و مادرش را از دست داده بود و در سن ۲۱ سالگی (سال تولد ارنستو) ارثیه هنگفی به او رسیده بود. سلیا ده لاسرنا از یک مدرسه کاتولیک دخترانه فارغ‌التحصیل شده بود.{{sfn|Harris|2010|pages=۲}} نام گوارا در شناسنامه «ارنستو گوارا» بود، اما گاه با پسوند «دو لا سرنا» یا/و «لینچ» نیز نوشته شده است.<ref>[[#refLavretsky1976|Lavretsky 1976]].</ref>

مدت کوتاهی پس از تولد گوارا، خانواده‌اش به دلیل کار پدرش به سان ازیدرو نقل مکان کرد. در همان شهر بود که والدین ارنستو پی بردند او به آسم دچار است. پس از عدم موفقیت در درمان او، آن‌ها وادار شدند به خاطر آب و هوا به آلتا گراسیا در [[استان کوردوبا، آرژانتین|استان کوردوبا]] در مرکز آرژانتین منتقل شوند. گوارا و دو خواهر و دو برادرش در همان شهر و سپس در مرکز استان بزرگ شدند و هوای خشک منطقه در بهبود وضعیتش اثرگذار بود اما آسم تا پایان زندگی او را رها نکرد.{{sfn|Harris|2010|pages=۳}} خانواده گوارا دیدگاه‌های [[چپ (گرایش سیاسی)|چپ‌گرایانه]] داشت و از این‌رو، او در سن کم با مکاتب سیاسی مختلف آشنا شد<ref>[http://www.time.com/time/printout/0,8816,872604,00.html Argentina: Che's Red Mother] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130826054445/http://www.time.com/time/printout/0,8816,872604,00.html |date=26 اوت 2013}} ''[[تایم|Time Magazine]]'', July 14, 1961.</ref> و «احساس نزدیکی» با فقرا بسیار زود در ارنستیتو (آن زمان نزدیکانش این‌گونه او را خطاب می‌کردند) شکل گرفت.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 23.</ref> پدر او از طرفداران سرسخت [[دومین جمهوری اسپانیایی|جمهوری‌خواهان]] در [[جنگ داخلی اسپانیا]] بود و اغلب در خانه خود از سربازان آسیب‌دیده جنگ میزبانی می‌کرد.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], pp. 22–23.</ref>

گوارا باوجود رنج‌بردن از حملات شدید [[آسم]]، در رشته‌های ورزشی مانند شنا، فوتبال، گلف و تیراندازی به موفقیت رسید و نیز دوچرخه‌سواری خستگی‌ناپذیر بود.<ref>[[#refSandison1996|Sandison 1996]], p. 8.</ref><ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 24.</ref> او علاقه بسیاری به [[راگبی ۱۵ نفره]] داشت<ref>[http://www.telegraph.co.uk/sport/columnists/brendangallagher/2322711/Argentine-rugby-inspired-by-Che-Guevara.html Argentine Rugby Inspired by Che Guevara] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210215085533/https://www.telegraph.co.uk/sport/columnists/brendangallagher/2322711/Argentine-rugby-inspired-by-Che-Guevara.html|date=15 فوریه 2021}} by Brendan Gallagher, ''[[دیلی تلگراف|The Daily Telegraph]]'', October 5, 2007</ref> و در پست فلای هاف برای باشگاه دانشگاه بوئنس آیرس بازی می‌کرد.<ref>Cain, Nick & Growden, Greg. "Chapter 21: Ten Peculiar Facts about Rugby" in ''Rugby Union for Dummies'' (2nd Edition), John Wiley and Sons; {{ISBN|978-0-470-03537-5}}, p. 293.</ref> به دلیل سبک بازی خشن و تهاجمی‌اش در راگبی، به او لقب فوسر{{یادچپ|Fuser}} داده شد — ترکیبی از عبارات خشن{{یادچپ|El Furibundo}} و نام خانوادگی مادرش ده لاسرنا.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 28.</ref> انریکه مارتین، از دوستان نوجوانی گوارا، او را «دوست واقعی در زمان احتیاج به کمک» به خاطر می‌آورد که «هرگز بیشتر از دو دقیقه عصبانی نمی‌شد.» پدر و مادر گوارا در زمان نوجوانی او از یکدیگر جدا شدند.{{sfn|Harris|2010|pages=۳}}

=== گرایش‌های فکری و ادبی ===
گوارا [[شطرنج]] را از پدرش آموخت و از سن ۱۲ سالگی در مسابقات محلی شطرنج شرکت می‌کرد. در دوران بلوغ و در طول زندگی‌اش او علاقه ویژه‌ای به شعر، به‌ویژه آثار [[پابلو نرودا]]، [[جان کیتس]]، [[آنتونیو ماچادو]]، [[فدریکو گارسیا لورکا]]، [[گابریلا میسترال]]، [[سزار وایهو]] و [[والت ویتمن]] داشت.<ref name="Hart 2004, pg 98">[[#refHart2004|Hart 2004]], p. 98.</ref> او می‌توانست شعر «[[اگر—]]» از [[رودیارد کیپلینگ]] و ''[[مارتین فیرو]]'' از [[خوزه هرناندز (نویسنده)|خوزه هرناندز]] را از حفظ بخواند.<ref name="Hart 2004, pg 98">[[#refHart2004|Hart 2004]], p. 98.</ref> در خانه گوارا بیش از ۳٬۰۰۰ جلد کتاب وجود داشت که به او این امکان را می‌داد تا به‌عنوان کتاب‌خوانی مشتاق، آثار نویسندگان مختلف را مطالعه کند. از جمله نویسندگان مورد علاقه او [[کارل مارکس]]، [[ویلیام فاکنر]]، [[امیلیو سالگاری]]، [[آندره ژید]] و [[ژول ورن]] بودند<ref>[[#refHaney2005|Haney 2005]], p. 164.</ref> و نیز به [[جواهر لعل نهرو]]، [[آلبر کامو]]، [[فرانتس کافکا]]، [[ولادیمیر لنین]]، [[ژان-پل سارتر|ژان پل سارتر]]، [[فریدریش انگلس]]، [[آناتول فرانس]]، [[اچ. جی. ولز]] و [[رابرت فراست]] نیز علاقه داشت.<ref name="ReferenceC">([[#refAnderson1997|Anderson 1997]], pp. 37–38).</ref>

با افزایش سن، گوارا به نویسندگان آمریکای لاتین، مانند [[اوراسیو کیروگا]]، [[چیرو آلگریا]]، [[خورخه ایکازا]]، [[روبن داریو]] و [[میگل آنخل آستوریاس]] علاقه‌مند شد.<ref name="ReferenceC">([[#refAnderson1997|Anderson 1997]], pp. 37–38).</ref> او بسیاری از ایده‌های نویسندگان مورد علاقه‌اش را در دفترچه یادداشت خود ثبت کرد؛ از جمله تشریحات تحلیلی [[گوتاما بودا|بودا]] و [[ارسطو]]، تحلیل [[برتراند راسل]] از [[عشق]] و [[میهن‌پرستی]]، نظریات [[جک لندن]] در مورد [[جامعه]] و [[فریدریش نیچه|نیچه]] در مورد [[مرگ]]. او همچنین مجذوب [[زیگموند فروید]] شده بود و در موضوعات مختلفی، از [[تعبیر خواب|خواب]] و [[لیبیدو]] تا [[خودشیفتگی]] و [[عقده ادیپ]]، به او ارجاع می‌داد.<ref name="ReferenceC"/> رشته‌های مورد علاقه او در مدرسه شامل [[فلسفه]]، [[ریاضیات]]، مهندسی، [[علوم سیاسی]]، [[جامعه‌شناسی]]، تاریخ و [[باستان‌شناسی]] بود.<ref>[[#refSandison1996|Sandison 1996]], p. 10.</ref><ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 26.</ref>

در گزارشی محرمانه از [[آژانس اطلاعات مرکزی|سازمان سیا]] به تاریخ ۱۳ فوریه ۱۹۵۸ به دامنه گسترده علایق گوارا در زمینه‌های دانشگاهی و روشن‌فکری اشاره شده است؛ این گزارش در ادامه می‌نویسد او «به خوبی مطالعه کرده است» و اضافه می‌کند: «چه به‌عنوان یک لاتین نسبتاً روشنفکر است.»<ref>[[#refRatner1997|Ratner 1997]], p. 25.</ref>

=== خاطرات موتورسیکلت ===
[[پرونده:CheOnRaft1952.jpg|جایگزین=black and white photograph of two men on a raft, fitted with a large hut. The far bank of the river is visible in the far distance|راست|بندانگشتی|ارنستو گوارا و [[آلبرتو گرانادو]] در کرانه رود آمازون.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 89.</ref>]]
در سال ۱۹۴۸، گوارا برای تحصیل در رشته [[پزشکی]] وارد [[دانشگاه بوئنوس آیرس]] شد. «عطش او برای کاوش جهان» باعث شد دو مرتبه به‌طور موقت دانشگاه را ترک کند تا راهی سفر شود؛ سفرهایی که دیدگاه او نسبت به خودش و وضعیت اقتصادی [[آمریکای لاتین]] را به‌طور اساسی تغییر داد. نخستین سفر گوارا در سال ۱۹۵۰ آغاز شد و او به تنهایی سوار بر دوچرخه‌ای که بر روی آن موتور کوچکی نصب کرده بود، ۴٬۵۰۰ کیلومتر در استان‌های شمالی [[آرژانتین]] سفر کرد.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 59–64.</ref> بار دوم، او در سال ۱۹۵۱ در سفری ۹ ماهه ۸٬۰۰۰ کیلومتر را در آمریکای جنوبی با موتور سیکلت طی کرد. برای این سفر، او یک سال از تحصیل مرخصی گرفته بود و برنامه داشت به همراه دوستش [[آلبرتو گرانادو]]، دو هفته را به صورت داوطلبانه میان جذامیان [[پرو]] در [[سان پابلو (پرو)|سان پابلو]] در کرانه [[رود آمازون]] سپری کند.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], pp. 83.</ref> در [[شیلی]]، شرایط کار معدنچیان معدن [[مس]] چاکویکاماتا گوارا را خشمگین و رویارویی شبانه در [[بیابان آتاکاما]] با یک زوج [[حزب کمونیست شیلی|کمونیست]] تحت تعقیب که حتی پتو هم با خود نداشتند، او را متأثر کرد؛ گوارا اینان را «قربانیان لرزان از جنس گوشت و خونِ استثمار [[سرمایه‌داری|کاپیتالیستی]]» توصیف کرده است.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], pp. 75–76.</ref> او همچنین در راه ارتفاعات [[ماچو پیچو]] در [[کوه‌های آند|آند]]، با فقر شدیدی که مناطق دور افتاده روستایی وجود داشت مواجه شد. در آنجا، کشاورزان بر روی زمین‌های کوچک مالکان ثروتمند کار می‌کردند.<ref name="Kellner89pg27">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 27.</ref> در ادامه سفر، رفاقت میان حاضران در اردوگاه جذامیان بر او اثر بخشید و گفت: «بالاترین نوع همبستگی و وفاداری انسانی میان چنین افراد تنها و ناامیدی پدیدار می‌شود.»<ref name="Kellner89pg27"/> گوارا ''[[خاطرات موتور سیکلت]]'' را با استفاده از یادداشت‌هایش در طول این سفر نوشت. این اثر سپس به [[فهرست کتاب‌های پرفروش نیویورک تایمز|فهرست کتاب‌های پرفروش ''نیویورک تایمز'']] راه پیدا کرد<ref>NYT bestseller list: [https://www.nytimes.com/2005/02/20/books/bestseller/0220bestpapernonfiction.html #38 Paperback Nonfiction on 2005-02-20] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140324203905/http://www.nytimes.com/2005/02/20/books/bestseller/0220bestpapernonfiction.html|date=24 مارس 2014}}, [https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9D03E5D6123DF934A35752C1A9629C8B63 #9 Nonfiction on 2004-10-07] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210217163129/https://www.nytimes.com/2004/11/07/books/arts/paperback-best-sellers-november-7-2004.html|date=17 فوریه 2021}} and on more occasions.</ref> و در سال ۲۰۰۴ [[خاطرات موتورسیکلت (فیلم)|فیلمی به همین]] نام بر اساس آن ساخته شد که جوایزی نیز دریافت کرد.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/film/2004/jul/11/features.review|title=Just A Pretty Face?|first=Sean|last=O'Hagan|newspaper=The Observer|date=11 July 2004}}</ref>
[[پرونده:Che_Guevara-Granado_-_Mapa_1er_viaje_-_1952.jpg|چپ|بندانگشتی|نقشه سفرهای گوارا در ۱۹۵۲. پیکان قرمز سفر هوایی را نشان می‌دهد.]]
گوارا در ۲۰ روز آرژانتین، شیلی، پرو، [[اکوادور]]، [[کلمبیا]]، [[ونزوئلا]]، [[پاناما]] و [[میامی]] را پیمود<ref>[http://miamiherald.typepad.com/cuban_colada/2008/07/che-guevara-spe.html Che Guevara spent time in Miami] {{webarchive|url=https://archive.today/20130204225416/http://miamiherald.typepad.com/cuban_colada/2008/07/che-guevara-spe.html|date=4 February 2013}} by Alfonso Chardy, ''[[میامی هرالد|The Miami Herald]]'' 8 July 2008</ref> و سپس به بوئنوس آیرس بازگشت. در پایان سفر، او آمریکای لاتین را مجموعه‌ای از ملل جدا از هم نمی‌دید؛ بلکه آن را واحد و نیازمندِ یک استراتژی جهت آزادسازی قاره می‌دانست. برای او [[آمریکای اسپانیایی‌زبان]]، منطقه‌ای بدون مرز و دارای میراث مشترک لاتین بود و این امر بر فعالیت‌های انقلابی‌اش در سال‌های آتی اثر گذاشت. گوارا پس از بازگشت به آرژانتین تحصیلاتش را به پایان رساند و در ژوئن ۱۹۵۳ مدرک پزشکی خود را دریافت کرد.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 98.</ref><ref>A copy of Guevara's University transcripts showing conferral of his medical diploma can be found on p. 75 of ''Becoming Che: Guevara's Second and Final Trip through Latin America'', by Carlos 'Calica' Ferrer (Translated from the Spanish by Sarah L. Smith), Marea Editorial, 2006, {{ISBN|987-1307-07-1}}. Ferrer was a longtime childhood friend of Che, and when Guevara passed the last of his 12 exams in 1953, he gave him a copy to prove to Ferrer, who had been telling Guevara that he would never finish, that he had finally completed his studies.</ref>

گوارا سپس گفت سفرهایش در آمریکای لاتین باعث شد او با «فقر، گرسنگی و بیماری» تماس نزدیک داشته باشد؛ مسائلی که سبب می‌شود والدین «به دلیل کمبود پول در مداوای فرزند خود ناتوان بمانند» و پدر به دلیل «بهت ناشی از گرسنگی و مجازات مستمر» از دست دادن پسر را اتفاقی بی‌اهمیت بیابد. به گفته گوارا، این تجربه‌ها باعث شد او نتیجه بگیرد که برای «کمک به این افراد»، باید حوزه پزشکی را ترک کند و وارد صحنه مبارزه سیاسی مسلحانه شود.<ref name="RevMedicine">[http://www.marxists.org/archive/guevara/1960/08/19.htm On Revolutionary Medicine] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100307163722/http://www.marxists.org/archive/guevara/1960/08/19.htm|date=7 مارس 2010}} Speech by Che Guevara to the Cuban Militia on 19 August 1960. "Because of the circumstances in which I traveled, first as a student and later as a doctor, I came into close contact with poverty, hunger and disease; with the inability to treat a child because of lack of money; with the stupefaction provoked by the continual hunger and punishment, to the point that a father can accept the loss of a son as an unimportant accident, as occurs often in the downtrodden classes of our American homeland. And I began to realize at that time that there were things that were almost as important to me as becoming famous or making a significant contribution to medical science: I wanted to help those people."</ref>

== گواتمالا، آربنز و یونایتد فروت ==
{{وابسته|کودتای ۱۹۵۴ گواتمالا}}
در ۷ ژوئیه ۱۹۵۳، گوارا دوباره راهی سفر شد. این بار به [[بولیوی]]، پرو، اکوادور، پاناما، [[کاستاریکا]]، [[نیکاراگوئه]]، [[هندوراس]] و [[السالوادور]]. در ۱۰ دسامبر ۱۹۵۳، پیش از راهی شدن به سوی [[گواتمالا]]، گوارا از [[سان خوزه (کاستاریکا)|سان خوزه]] در کاستاریکا پیامی برای عمه‌اش بئاتریز فرستاد و او را در جریان احوال خود قرار داد. او در نامه از سفر خود در قلمروی [[کمپانی یونایتد فروت]] نوشت و اضافه کرد که قانع شده است که نظام [[سرمایه‌داری|کاپیتالیستی]] آن‌ها شریر است.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 126.</ref> او با این لحن تهاجمی قصد داشت نزدیکان محافظه‌کارتر خود را بترساند. در آخر نامه، گوارا به عکس [[ژوزف استالین]] که به تازگی درگذشته بود، قسم یاد می‌کند تا نابودی این «اختاپوس‌ها» ساعتی را به استراحت نگذراند.<ref>[[#refTaibo1999|Taibo 1999]], p. 31.</ref> در همان ماه، گوارا به گواتمالا رسید؛ آنجا رئیس‌جمهور [[خاکوبو آربنز]] که در انتخاباتی دموکراتیک انتخاب شده بود، قصد داشت با اقداماتی مانند [[اصلاحات ارضی]] به نظام ''[[لاتیفوندیست]]'' پایان دهد. نتیجتاً، آربنز برنامه گسترده‌ای را آغاز کرده بود که طی آن همه بخش‌های اراضی گسترده که تحت کشت نبودند، مصادره و به دهقانانی که زمین نداشتند، داده شود. یونایتد فروت بزرگ‌ترین زمین‌دار منطقه بود که بیش از دیگران تحت تأثیر قرار می‌گرفت. دولت آربنز از آن‌ها {{convert|225,000|acre|ha}} زمین کشت‌نشده مصادره کرد.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 31.</ref> گوارا که از شرایط گواتمالا خشنود بود، تصمیم گرفت آنجا ساکن شود تا «به هر آنچه برای تبدیل‌شدن به یک انقلابی واقعی نیاز است، دست پیدا کند.»<ref name="Kellner89pg31">[[#refGuevaraLynch2000|Guevara Lynch 2000]], p. 26.</ref>

در [[شهر گواتمالا|گواتمالا سیتی]]، گوارا با [[هیلدا گادآ آکوستا]] آشنا شد. او یک اقتصاددان پرویی بود که به‌عنوان یکی از اعضای جنبش چپ‌گرایانه [[ائتلاف انقلابی مردمی آمریکا]] (APRA) رابط‌های سیاسی داشت. گادا، گوارا را با شماری از مقامات بلند مرتبه دولت آربنز آشنا کرد. او همچنین با گروهی از تبعیدیان اهل کوبا که به دلیل شرکت در حمله به [[پادگان مونکادا]] در [[سانتیاگو د کوبا]] به تاریخ ۲۷ ژوئیه ۱۹۵۳، با [[فیدل کاسترو]] در ارتباط بودند، آشنایی پیدا کرد. در همین دوره بود که او به لقب معروف خود، ''چه''{{efn|حرف ندای رایج در [[آرژانتین]] با معانی مختلف چون «سلام!»، «رفیق!» و غیره}}، مشهور شد.<ref>[[#refIgnacio2007|Ignacio 2007]], p. 172.</ref> در زمان اقامت در گواتمالا، گوارا از کمک دیگر تبعیدیان اهل [[آمریکای مرکزی]] بهره‌مند شد. یکی از اینان، [[هلنا لیوا د هولست]] بود که به گوارا در تأمین غذا و محل اسکان یاری رساند.<ref name="Anderson (2010)">{{cite book|last1=Anderson|first1=Jon|title=Che Guevara: A Revolutionary Life|date=2010|publisher=Grove/Atlantic, Inc.|location=New York, New York|isbn=978-0-8021-9725-2|page=139|url=https://books.google.com/books?id=aCw19CUXpqkC&lpg=PA139|access-date=25 July 2015|archive-date=9 ژوئیه 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200709013446/https://books.google.com/books?id=aCw19CUXpqkC&lpg=PA139}}</ref> د هولست با گوارا دربارهٔ سفرهایش به روسیه و چین برای مطالعه مارکسیسم گفتگو می‌کرد<ref>"Anderson (2010)", p 126</ref> و همچنین گوارا شعری به نام «Invitación al camino» به او تقدیم کرد.<ref>{{cite news|title=Poetry of Che is presented with great success in Guatemala|url=http://www.cubaheadlines.com/2007/11/26/7281/poetry_of_che_is_presented_with_great_success_in_guatemala.html|publisher=Cuba Headlines|date=26 November 2007|language=en|access-date=3 فوریه 2021|archive-date=30 ژوئیه 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200730153555/https://www.cubaheadlines.com/2007/11/26/7281/poetry_of_che_is_presented_with_great_success_in_guatemala.html}}</ref>

در مه ۱۹۵۴ محموله‌ای حاوی اسلحه‌های سبک توپخانه از کشور کمونیستی [[چکسلواکی]] در [[پورتو باروریوس]] به دولت آربنز تحویل داده شد.{{sfn|Immerman|1982|pp=۱۵۵–۱۶۰}} نتیجتاً، دولت [[ایالات متحده آمریکا]] — که از سال ۱۹۵۳ مطابق دستور رئیس‌جمهور [[دوایت آیزنهاور]] به دنبال [[کودتای ۱۹۵۴ گواتمالا|برکناری آربنز]] بود — با استفاده از رادیو و پخش بروشورهای تبلیغاتی، پروپاگاندای ضد آربنز را در گواتمالا تقویت و با استفاده از هواپیماهای ناشناس آن کشور را بمباران کرد.{{sfn|Immerman|1982|pp=۱۶۱–۱۶۳}} ایالات متحده همچنین گروهی از پناهندگان و مزدوران گواتمالایی به رهبری [[کارلوس کاستیلو آرماس]] را جهت خلع دولت آربنز حمایت می‌کرد. در ۲۷ ژوئن، آربنز تصمیم به استعفا گرفت.{{sfn|Gleijeses|1991|pp=۳۴۵–۳۴۹}} این به آرماس و نیروهای او که توسط [[آژانس اطلاعات مرکزی|سازمان سیا]] حمایت می‌شدند، امکان پیشروی به سوی گواتمالا سیتی را داد و آنان نیز [[خونتای نظامی|خونتایی نظامی]] برپا کردند که در ۷ ژوئیه، آرماس را به‌عنوان رئیس‌جمهور برگزید.{{sfn|Gleijeses|1991|pp=۳۵۴–۳۵۷}} رژیم آرماس جهت تحکیم قدرت خود، کسانی را که ظن کمونیست بودنشان می‌رفت، دستگیر و اعدام کرد،{{sfn|Immerman|1982|pp=۱۹۸–۲۰۱}} اتحادیه‌های کارگری را بست{{sfn|Cullather|2006|p=۱۱۳}} و اصلاحات ارضی گذشته را ملغی اعلام کرد.{{sfn|Gleijeses|1991|p=۳۸۲}}

[[پرونده:Che Guevara - 2do Viaje - 1953-55.png|بندانگشتی|ایستاده|راست|نقشه سفرهای چه گوارا میان سال‌های ۱۹۵۳ تا ۱۹۵۶]]

گوارا تمایل داشت در حمایت از دولت آربنز مبارزه کند و به [[شبه‌نظامی]]ان جوانان کمونیست پیوست. اما تعلل گروه، او را عصبانی کرد و نتیجتاً به وظایف پزشکی خود بازگشت. پس از [[کودتا]]، او دوباره برای مبارزه داوطلب شد اما مدت کوتاهی نگذشت که آربنز پس از پناهندگی به سفارت مکزیک، از حامیان خارجی خود تقاضا کرد کشور را ترک کنند. تلاش‌های گوارا برای مقاومت، توجه حامیان کودتا را جلب کرد و آنان برای قتل او برنامه‌ریزی کردند.<ref name="Kellner89pg32">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 32.</ref> پس از دستگیری هیلدا گادآ آکوستا، گوارا به [[فهرست سفارت‌های آرژانتین|کنسول‌گری آرژانتین]] پناهنده شد و تا هنگامی که چند هفته بعد به او اجازه خروج از کشور و سفر به [[مکزیک]] داده شد، همان‌جا ماند.<ref>[[#refTaibo1999|Taibo 1999]], p. 39.</ref>

برکناری آربنز و تأسیس دیکتاتوری راست‌گرای آرماس، تصویر آمریکا را به‌عنوان [[امپریالیسم آمریکا|قدرتی امپریالیستی]] در ذهن چه گوارا تقویت کرد که با هر دولتی که خواهان پایان دادن به نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی در [[آمریکای لاتین]] و دیگر کشورهای در حال توسعه است، مخالفت می‌کند.<ref name="Kellner89pg31"/> گوارا دربارهٔ آن کودتا می‌گوید:

{{quote|آخرین [[دموکراسی]] انقلابی آمریکای لاتین – دولت خاکوبو آربنز – به دلیل تهاجم سرد و عمدی ایالات متحده شکست خورد. رهبر نمایان کودتا وزیر خارجه [[جان فاستر دالس]] بود، شخصی که طی تصادفی نامحتمل، یکی از سهامداران و نمایندگان یونایتد فروت است.<ref name="Kellner89pg32"/>||}}

عقیده او مبنی بر اینکه [[مارکسیسم|مارکسیسمِ]] به دست آمده از طریق مبارزه مسلحانه، که خلق مسلح از آن پاسداری می‌کنند، تنها راه اصلاح چنین وضعیتی است نیز در پیامد کودتا تقویت شد.<ref>[http://www.fsmitha.com/h2/ch24x.html Che Guevara 1960–67 by Frank E. Smitha] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080609100838/http://www.fsmitha.com/h2/ch24x.html |date=9 ژوئن 2008}}.</ref> گادآ سپس نوشت «[اتفاقات] گواتمالا بود که بالاخره او را قانع کرد که مبارزه مسلحانه لازم است و باید به [[امپریالیسم]] ضربه اول را زد. هنگامی که آنجا ترک کرد، از این مسئله اطمینان داشت.»<ref>{{cite book|title=Che Guevara|url=https://archive.org/details/cheguevara00sinc|url-access=registration|first=Andrew|last=Sinclair|publisher=The Viking Press|year=1970|page=[https://archive.org/details/cheguevara00sinc/page/12 12]}}</ref>

== مکزیکو سیتی ==
[[پرونده:Hilda Gadea y Che Guevara - Luna de miel - Yucatán 1955.jpg|بندانگشتی|گوارا و [[هیلدا گادآ آکوستا]] در سفر ماه‌عسل در [[چیچن ایتزا]]]]
گوارا در ۲۱ سپتامبر ۱۹۵۴ به [[مکزیکو سیتی]] رفت و در بخش آلرژی [[بیمارستان عمومی مکزیک|بیمارستان عمومی]] و بیمارستان اطفال مکزیک مشغول به کار شد.<ref>{{cite web|url=http://www.proceso.com.mx/321955/documental-sobre-el-che-guevara-doctor-en-mexico|title=Documental sobre el Che Guevara, doctor en México|first=Rosario|last=Manzanos|work=[[:en:Proceso (magazine)|Proceso]]|date=8 October 2012|access-date=1 July 2016|language=es|archive-date=16 اوت 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160816032131/http://www.proceso.com.mx/321955/documental-sobre-el-che-guevara-doctor-en-mexico}}</ref><ref>{{cite web|url=http://ww2.educarchile.cl/UserFiles/P0001/File/biografia%20de%20ernesto%20guevara.pdf|title=BIOGRAFIA DE ERNESTO CHE GUEVARA Fundación Che Guevara, FUNCHE|publisher=educarchile.cl|access-date=1 July 2016|language=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20160817064607/http://ww2.educarchile.cl/UserFiles/P0001/File/biografia%20de%20ernesto%20guevara.pdf|archive-date=17 August 2016|url-status=dead}}</ref> او همچنین در دانشکده پزشکی در [[دانشگاه مستقل ملی مکزیک]] در مورد طبابت سخنرانی می‌کرد و در ''[[خبرگزاری لاتینا]]'' به‌عنوان عکاس خبرنگار استخدام شد.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 33.</ref><ref>{{cite web|url=http://lagacetametropolitana.com/Contracolumna-Octubre-2012.php|title=FIDEL Y HANK: PASAJES DE LA REVOLUCIÓN|publisher=lagacetametropolitana.com|access-date=1 July 2016|language=es|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170104015357/http://lagacetametropolitana.com/Contracolumna-Octubre-2012.php|archive-date=4 January 2017}}</ref> همسر نخست او هیلدا در خاطرات خود با عنوان ''زندگی من با چه'' ذکر می‌کند که برای مدتی گوارا تصمیم داشت به‌عنوان پزشک در [[آفریقا]] کار کند و فقری که در اطراف خود می‌دید او را شدیداً آشفته کرده بود.<ref name="RebelWife">[https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/10/09/AR2008100902413.html Rebel Wife, A Review of ''My Life With Che: The Making of a Revolutionary'' by Hilda Gadea] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201204053407/https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/10/09/AR2008100902413.html |date=4 دسامبر 2020}} by Tom Gjelten, ''[[The Washington Post]]'', 12 October 2008.</ref> در یک مورد، هیلدا متوجه علاقه گوارا نسبت به یک زن رختشوی مسنی که برای معالجه به او مراجعه می‌کرد و گوارا او را «نماینده فراموش‌شده‌ترین و استثمارشده‌ترین [[طبقات اجتماعی|طبقه]]» می‌دانست، شد. سپس هیلدا شعری را یافت که حاوی «قول مبارزه برای یک دنیای بهتر، برای زندگی بهتر برای همه فقرا و استثمارشدگان» بود و چه آن را به پیرزن تقدیم کرده بود.<ref name="RebelWife"/>

در این مدت، او دوستی خود را با نیکو لوپز و دیگر تبعیدیان کوبایی که در گواتمالا ملاقات کرده بود، تجدید کرد. در ژوئن ۱۹۵۵، لوپز او را با [[رائول کاسترو]] آشنا کرد که او نیز متعاقباً گوارا را به برادر بزرگ‌تر خود، [[فیدل کاسترو]]، رهبر انقلابی که [[جنبش ۲۶ ژوئیه]] را تأسیس کرده بود و در حال طرح‌ریزی توطئه‌ای برای سرنگونی دیکتاتوری [[فولخنثیو باتیستا ثالدیوار|فولخنثیو باتیستا]] بود، معرفی کرد. گوارا در هنگام مکالمه طولانی که در شب نخستین ملاقات با فیدل با او داشت، بدان نتیجه رسید که آرمان کوبایی‌ها همان چیزی است که به دنبال آن می‌گردد و پیش از طلوع آفتاب، به‌عنوان عضوی از جنبش ۲۶ ژوئیه ثبت‌نام کرد.<ref>[[#refTaibo1999|Taibo 1999]], p. 55.</ref> باوجود «شخصیت‌های متضاد» چه و فیدل، از این زمان آنان در نتیجه تعهد مشترکشان به [[امپریالیسم‌ستیزی]] رابطه‌ای ایجاد کردند که سیمون رید هنری (نویسنده کتاب زندگی‌نامه آن دو) آن را «دوستی انقلابی که دنیا را تغییر داد» توصیف می‌کند.<ref>[https://www.theguardian.com/books/interactive/2009/jan/09/fidel-castro-che-guevara-biography ''Fidel and Che: A Revolutionary Friendship'' by Simon Reid-Henry] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210215013646/https://www.theguardian.com/books/interactive/2009/jan/09/fidel-castro-che-guevara-biography |date=15 فوریه 2021}} audio slideshow by ''[[گاردین|The Guardian]]'', 9 January 2009</ref>

گوارا تا این نقطه از زندگی‌اش بدان نتیجه رسیده بود که [[شرکت خوشه‌ای|شرکت‌های خوشه‌ای]] تحت سلطه آمریکا رژیم‌های مستبد را در سراسر چهان به قدرت می‌رساندند و حمایت می‌کردند. او باتیستا را «[[دولت دست‌نشانده|دست‌نشانده]] آمریکا که باید ریسمانش را قطع کرد» به‌شمار می‌آورد.<ref>[[#refSandison1996|Sandison 1996]], p. 28.</ref> هر چند گوارا قصد داشت پزشک نظامی گروه باشد، اما در آموزش نظامی اعضای جنبش شرکت می‌کرد. بخش اصلی آموزش شامل یادگیری تاکتیک‌های بزن‌درروی [[جنگ چریکی]] بود. گوارا و دیگران رژه‌های ۱۵ ساعته طاقت‌فرسا بر فراز کوه‌ها، در رودخانه‌ها و زمین‌های زیر کشت را طی کردند و روش‌های کمین و عقب‌نشینی سریع را یادگرفتند و در آن مهارت کسب کردند. گوارا از آغاز «شاگرد ممتاز» [[آلبرتو بایو]] بود و در همه آزمون‌ها بالاترین امتیاز را کسب کرد.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 37.</ref> در پایان دوره، مربی آن‌ها، ژنرال بایو، گوارا را «بهترین چریک گروه» نامید.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 194.</ref> گوارا در سپتامبر ۱۹۵۵ گادآ در مکزیک ازدواج کرد.<ref name="Memoira">Snow, Anita. "[http://www.firstcoastnews.com/life/books/news-article.aspx?storyid=116566&catid=256 'My Life With Che' by Hilda Gadea] {{Webarchive|url=https://archive.today/20121205083407/http://www.firstcoastnews.com/life/books/news-article.aspx?storyid=116566&catid=256|date=2012-12-05}}". [[Associated Press]] at [[:en:WJXX-TV|WJXX-TV]]. 16 August 2008; retrieved 23 February 2009.</ref>

== انقلاب کوبا ==
{{وابسته|انقلاب کوبا|نظریه فوکو}}

=== جنگ انقلابی ===
نخستین قدم در نقشه انقلابی کاسترو حمله به کوبا به واسطه مکزیک با استفاده از [[رزمناو]] بسیار قدیمی به نام «''[[گرانما (قایق)|گرانما]]''» بود. آن‌ها در روز ۲۵ نوامبر ۱۹۵۶ به سمت کوبا راه افتادند. اما کمی پس از پهلو گرفتن، ارتش باتیستا به آنها حمله کرد؛ عده‌ای کشته شدند و عده دیگری هم پس از دستگیری اعدام شدند. از میان ۸۲ نفر حاضر در کشتی، تنها ۲۲ نفر توانستند پس از حمله یکدیگر را پیدا کنند.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 213.</ref> گوارا در این نبرد تجهیزات پزشکی خود را کنار گذاشت و مهماتی را که یکی از رفیق‌هایش انداخته بود برداشت و جنگید. این اتفاق به لحظه‌ای نمادین در زندگی چه تبدیل شد.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 211.</ref>

اندک انقلابیونی که زنده مانده بودند، در اعماق کوه‌های [[سیرا مائسترا]] گرد یکدیگر آمدند. چریک‌های شهری [[فرانک پایس]]، اعضای جنبش ۲۶ ژوئیه و کشاورزان محلی از آنان حمایت می‌کردند. با عقب‌نشینی گروه به طرف کوه‌ها، دنیا تا آغاز سال ۱۹۵۷ از زنده‌بودن کاسترو بی‌اطلاع بود، تا این که [[هربرت متیوز]] مصاحبه‌ای از او را در روزنامه ''[[نیویورک تایمز]]'' به چاپ رساند. این مقاله تصویری ابدی و تقریباً اسطوره‌ای از کاسترو و چریک‌ها مجسم کرده بود. گوارا در مصاحبه حاضر نبود اما در ماه‌های آتی به اهمیت رسانه‌ها در انقلابشان پی برد. کمبود مهمات و از دست‌دادن روحیه و نیز حساسیت به نیش پشه، وضعیت ناگواری برای چه ایجاد کرده بود،<ref>[[#refSandison1996|Sandison 1996]], p. 32.</ref> به گونه‌ای که آن دوره را «دردناک‌ترین روزهای جنگ» توصیف کرده است.<ref>[[#refDePalma2006|DePalma 2006]], pp. 110–11.</ref>
[[پرونده:CheMuleFull.jpg|بندانگشتی|چپ|گوارا سوار بر یک قاطر در کوبا، نوامبر ۱۹۵۸]]
گوارا هنگامی‌که میان [[کشاورزی معیشتی|کشاورزان معیشتی]] فقیر کوه‌های [[سیرا مائسترا]] مخفی شده بود، متوجه شد که آنجا مدرسه، برق و دسترسی حداقلی به مراقبت‌های بهداشتی وجود ندارد و بیش از ۴۰ درصد بزرگسالان [[سواد|بی‌سواد]] هستند.<ref name="LiteracyC"/> با ادامه جنگ، گوارا به عضوی جدایی‌ناپذیر از ارتش شورشی تبدیل شد و نظر «کاسترو را با شایستگی، دیپلماسی و صبر» جلب کرد.<ref name="Castrosbrain1960">''"[[#refCastrosbrain1960|Castro's Brain]]"'', 1960.</ref> او کارگاه‌هایی برای ساخت نارنجک، کوره‌هایی برای پخت نان و مدارسی برای آموزش خواندن و نوشتن به روستاییان بی‌سواد ایجاد کرد.<ref name="Castrosbrain1960"/> گوارا همچنین کلینیک‌های بهداشتی، کارگاه‌هایی برای آموزش تاکتیک‌های نظامی و نیز روزنامه‌ای برپا کرد.<ref name="kellner">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 45.</ref> در این زمان فیدل کاسترو او را به درجه فرماندهی {{یادچپ|Comandante}} ستون دوم ارتش ترفیع داد. سه سال بعد، مجله ''[[تایم]]'' چه را «مغز کاسترو» نامید.<ref name="Castrosbrain1960"/>

گوارا که دومین فرمانده عالی‌رتبه چریک‌ها بود، نظم و انضباط سخت‌گیرانه‌ای طلب می‌کرد و گاه به چریک‌هایی که تلاش می‌کردند [[فرار (نظامی)|فرار]] کنند، شلیک می‌کرد. فراریان به‌عنوان خائن مجازات می‌شدند و معروف بود چه گروه‌هایی برای ردیابی آن‌ها می‌فرستد.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], pp. 269–270.</ref> نتیجتاً، او به دلیل بی‌رحمی خود به شخصی هراس‌افکن تبدیل شد.<ref>[[#refCastañeda1998|Castañeda 1998]], pp. 105, 119.</ref> در خلال مبارزات چریکی گوارا همچنین شماری از مردانی که متهم به [[خبرچین]]ی، فرار یا [[جاسوسی]] بودند را به صورت [[اعدام خودسرانه|خودسرانه]] اعدام کرد.<ref name="execution-squads">[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], pp. 237–238, 269–270, 277–278.</ref> او در خاطرات روزانه خود، نخستین اعدام خودسرانه را کشتن اوتیمیو گرا، یکی از دهقانان محلی می‌داند که به‌عنوان راهنمای ارتش انتخاب شده بود. گرا هنگامی‌که مشخص شد مقر شورشیان را در ازای ۱۰ هزار پزو در اختیار نیروی هوایی کوبا قرار داده است، به خیانت اعتراف کرد و اعدام شد.<ref name="Lutherpg97-99">[[#refLuther2001|Luther 2001]], pp. 97–99.</ref> جمع‌آوری چنین اطلاعاتی به ارتش باتیستا توانایی به آتش کشاندن خانه‌های روستاییانی را می‌داد که به انقلابیون یاری می‌رساندند.<ref name="Lutherpg97-99"/> گرا از چریک‌ها درخواست کرد اعدام را زود انجام دهند<ref name="Lutherpg97-99"/> و چه شخصاً قدم جلو گذاشت و به سر او شلیک کرد. گوارا خود می‌نویسد: «اوضاع ناخوشایندی برای افراد و اوتیمیو بود، بنابراین من با یک گلوله پیستول .۳۲ با شلیک به سمت راست مغز که از لوب گیجگاهی خارج شد به مسئله خاتمه دادم.»<ref name="Andersonpg237">[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 237.</ref> یادداشت‌های علمی و توصیفات او از واقعیت در نظر جان اندرسون، یکی از زندگی‌نامه‌نویسان او، نشان از «دوری چشمگیری از خشونت» دارد.<ref name="Andersonpg237"/> سپس گوارا روایتی ادبی از این حادثه با عنوان «مرگ یک خائن» منتشر کرد که در آن خیانت و درخواست پیش از اعدام گرا مبنی بر اینکه انقلاب «از فرزندانش مراقبت کند» را به «مَثَلی انقلابی دربارهٔ رستگاری از طریق فداکاری» تبدیل کرد.<ref name="Andersonpg237"/>

چه، باوجود رفتار سخت‌گیرانه و بی‌رحمانه، به‌عنوان فرمانده، خود را معلم زیر دستانش می‌دانست و در اوقات فراغت، با خواندن آثار افرادی چون [[رابرت لویی استیونسن]] و [[میگل د سروانتس]] و نیز [[شعر غنایی]] اسپانیایی آنان را سرگرم می‌کرد.<ref>[[#refSandison1996|Sandison 1996]], p. 35.</ref> گوارا تحت تأثیر اصل «سواد بدون مرز» از [[خوزه مارتی]]، به چریک‌ها دستور داده بود به کشاورزان بی‌سواد که کنار آن‌ها زندگی می‌کردند و می‌جنگیدند خواندن و نوشتن آموزش دهند و این برنامه را «نبرد با جهل» لقب داده بود.<ref name="LiteracyC"/> توماس آلبا یکی از زیر دستان گوارا، سپس گفت «باوجود سخت‌گیر و عبوس‌بودن چه، عاشق او بودیم و حاضر بودیم زندگی خود را برای او بدهیم.»<ref>[http://www.ezilon.com/information/article_18610.shtml Cuba Remembers Che Guevara 40 Years after his Fall] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080213092006/http://www.ezilon.com/information/article_18610.shtml|date=13 February 2008}} by Rosa Tania Valdes, ''[[رویترز|Reuters]]'', 8 October 2007</ref>

[[فیدل کاسترو]]، به‌عنوان افسر ارشد گوارا، او را فردی باهوش، جسور و یک رهبر نمونه توصیف کرده است که «از نظر روحی بر سربازان خود سلطه داشت».<ref>[[#refIgnacio2007|Ignacio 2007]], p. 177.</ref> کاسترو در ادامه گفت که گوارا بیش از حد ریسک‌پذیر بود؛ طوری که حتی «به حماقت می‌مانست.»<ref>[[#refIgnacio2007|Ignacio 2007]], p. 193.</ref> جوئل ایگلسیاس، ستوان نوجوان زیر دست گوارا، بعضی از اقدامات مخاطره‌آمیز او را در خاطرات خود بازگو کرده و متذکر شده است که رفتار چه در نبرد، حتی تحسین دشمن را نیز برمی‌انگیخت. ایگلسیاس به خاطر می‌آورد که یک مرتبه در نبرد زخمی شد و «چه بدون توجه به گلوله‌ها به سمت من دوید، مرا روی شانه‌اش انداخت و از آنجا خارج کرد. نگهبانان حتی جرئت نمی‌کردند به او شلیک کنند… سپس آن‌ها به من گفتند هنگامی دیدند او بدون در نظر گرفتن خطر و با اسلحه غلاف می‌دود، تحت‌تاثیر قرار گرفتند و جرئت نکردند شلیک کنند.»<ref>[https://www.washingtonpost.com/wp-srv/style/longterm/books/reviews/companero.htm Poster Boy of The Revolution] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210217163111/https://www.washingtonpost.com/wp-srv/style/longterm/books/reviews/companero.htm |date=17 فوریه 2021}} by [[:en:Saul Landau|Saul Landau]], ''[[The Washington Post]]'', 19 October 1997, p. X01.</ref>

گوارا در راه‌اندازی ایستگاه مخفی رادیویی ''[[رادیو شورشی]]'' در فوریه ۱۹۵۸ نقشی حیاتی داشت. این رادیو اخبار را از دید جنبش ۲۶ ژوئیه برای مردم کوبا مخابره می‌کرد و همچنین ارتباط رادیویی میان شورشیان که شمارشان رو به افزایش بود را در سراسر جزیره ممکن می‌کرد. گویا گوارا با مشاهده اثربخشی استفاده سازمان سیا از رادیو با هدف برکناری دولت آربنز در گواتمالا، تصمیم به ایجاد این ایستگاه رادیویی گرفت.<ref name="radio">{{cite web|url=http://www.pateplumaradio.com/central/cuba/rebel1.html|title=Revolution! Clandestine Radio and the Rise of Fidel Castro|first=Don|last=Moore|publisher=Patepluma Radio|access-date=3 فوریه 2021|archive-date=18 فوریه 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080218164340/http://www.pateplumaradio.com/central/cuba/rebel1.html}}</ref>

نیروهای دولتی کوبا برای سرکوب شورش، تصمیم گرفتند زندانیان شورشی را در لحظه اسارت اعدام کنند. آن‌ها همچنین به‌طور منظم برای ایجاد رعب و وحشت، غیرنظامیان را دستگیر، شکنجه و اعدام می‌کردند.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 42.</ref> تا مارس ۱۹۵۸، ادامه چنین اقداماتی از سوی رژیم باتیستا سبب شد ایالات متحده فروش سلاح به دولت کوبا را متوقف کند.<ref name="kellner"/> در پایان ژوئیه سال ۱۹۵۸، در نبرد لاس مرسدس، ستون تحت فرمان گوارا موفق شد نیروی ۱۵۰۰ نفره ژنرال کانتیلو را که قصد داشت نیروهای کاسترو را محاصره و نابود کند، متوقف کند. سال‌ها بعد، [[سرگرد (ایالات متحده)|سرگرد]] لاری بوکمن از [[سپاه تفنگداران دریایی ایالات متحده آمریکا]] در تحلیل [[نبرد لاس مرسدس]]، عملکرد تاکتیکی گوارا را «درخشان» توصیف کرد.<ref>* [http://www.globalsecurity.org/military/library/report/1984/BLJ.htm The Spirit Of Moncada] by Larry Bockman (Major, USMC) 1984.</ref> گوارا همچنین در این مدت در استفاده از تاکتیک بزن‌درو علیه ارتش باتیستا «خبره» شد.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 40.</ref>

با شعله‌ورتر شدن جنگ، فرماندهی ستون جدیدی که با هدف حمله پایانی به [[هاوانا]] اعزام شده بود، به گوارا محول شد. آنان مسیری طاقت‌فرسا را پیاده در مدت هفت هفته طی کردند. آنان برای در امان ماندن از کمین دشمن تنها شب‌ها راه می‌رفتند و اغلب برای چند روز غذا نمی‌خوردند.<ref name="Kellner1989pg47">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 47.</ref> در روزهای پایانی دسامبر ۱۹۵۸، گوارا موظف شد با تصرف [[استان ویا کلارا|استان لاس ویاس]] واقع در مرکز کوبا، جزیره را به دو قسمت تقسیم کند. در تنها چند روز، او با مجموعه‌ای از «پیروزی‌های تاکتیکی درخشان» تمام استان، غیر از مرکز آن [[سانتا کلارا (کوبا)|سانتا کلارا]]، را تحت کنترل گرفت.<ref name="Kellner1989pg47"/> گوارا سپس «جوخه انتحار» خود را در [[نبرد سانتا کلارا]]، واپسین پیروزی سرنوشت‌ساز نظامی انقلاب، رهبری کرد.<ref>[[#refDorschner1980|Dorschner 1980]], pp. 41–47, 81–87.</ref> در شش هفته منتهی به نبرد، گاه نیروهای او کاملاً محاصره می‌شدند و مهمات کافی در اختیار نداشتند. پیروزی پایانی چه، باوجود برتری نفری دشمن با نسبت ۱۰ به ۱، از نظر برخی ناظران «یک نمونه چشمگیر در برگرداندن ورق در جنگ‌های نوین» محسوب می‌شود.<ref>[[#refSandison1996|Sandison 1996]], p. 39.</ref>

[[پرونده:Che SClara.jpg|بندانگشتی|چپ|پس از نبرد سانتا کلارا، یکم ژانویه ۱۹۵۹]]

رادیو شورشی نخستین گزارش‌ها مبنی تسلط ستون گوارا سانتا کلارا را در شب سال نو ۱۹۵۸ مخابره کرد. اما رسانه خبری ملی اخبار متناقضی را گزارش می‌کرد و یک بار حتی خبر از کشته‌شدن چه در نبرد داد. در ساعت ۳ بامداد ۱ ژانویه ۱۹۵۹، [[فولخنثیو باتیستا ثالدیوار|باتیستا]] که مطلع شده بود ژنرال‌هایش خودسرانه در حال مذاکره برای صلح جداگانه با گوارا هستند، سوار بر هواپیما، در حالی که بیش از ۳۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ دلار با خود می‌برد، به [[جمهوری دومینیکن|جمهوری دومنیکن]] فرار کرد.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 48.</ref> روز بعد در ۲ ژانویه، گوارا برای اینکه شهر را تحت کنترل پایانی خود بگیرد، وارد هاوانا شد.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 13.</ref> رسیدن فیدل کاسترو شش روز دیگر طول کشید؛ او طی مسیر برای جذب حمایت مردمی در شهرهای بزرگ توقف کرده بود و درپایان در روز ۸ ژانویه ۱۹۵۹ ظفرمندانه وارد هاوانا شد. در مجموع دو سال جنگ انقلابی، ۲٬۰۰۰ نفر کشته شدند.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 51.</ref>

در میانه ژانویه ۱۹۵۹، گوارا برای بهبودی از حمله آسم به ویلایی تابستانی در تارارا رفت.<ref>Castañeda, pp. 145–146.</ref> او در آنجا گروه تارارا را به راه انداخت که در مورد توسعه اجتماعی، سیاسی و اقتصادی کوبا بحث و برنامه‌ریزی می‌کردند.<ref name="Castañeda, p. 146">Castañeda, p. 146.</ref> چه همچنین نوشتن کتاب ''[[جنگ چریکی (کتاب)|جنگ چریکی]]'' را آغاز کرد.<ref name="Castañeda, p. 146"/> در ماه فوریه، دولت انقلابی به پاس نقش گوارا در پیروزی، او را «شهروند متولد کوبا» اعلام کرد.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], 397.</ref> هنگامی که هیلدا گادآ در پایان ژانویه وارد کوبا شد، گوارا به او گفت که با زن دیگری وارد رابطه شده است و آن دو تصمیم به طلاق گرفتند<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], pp. 400–401.</ref> که در ۲۲ مه پایانی شد.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 424.</ref> در ۲ ژوئن ۱۹۵۹، او با [[آلیدا مارس]]، از اعضای جنبش ۲۶ ژوئیه که در کوبا متولد شده بود و از پایان ۱۹۵۸ با چه زندگی می‌کرد، ازدواج کرد. گوارا برای ماه عسل خود با آلیدا در ماه ژوئن به تارارا بازگشت.<ref>Castañeda, p. 159.</ref> در مجموع، او از دو ازدواج خود صاحب پنج فرزند شد.<ref>([[#refCastañeda1998|Castañeda 1998]], pp. 264–265).</ref>

=== لا کابانیا، اصلاحات ارضی و برنامه سوادآموزی ===
نخستین بحران بزرگ سیاسی کوبای انقلابی حاصل تصمیم‌گیری در مورد سرنوشت مسئولان دستگیرشده رژیم باتیستا بود؛ کسانی که بدترین سرکوب را مرتکب شده بودند.<ref name="Skidmore273">[[#refSkidmore|Skidmore 2008]], pp. 273.</ref> در شورش علیه دیکتاتوری باتیستا، فرماندهی کل ارتش شورشی به رهبری [[فیدل کاسترو]]، قانون جزایی قرن نوزدهمی موسوم به ''لی د لا سی‌یرا'' (قانون سی‌یرا) را در مناطق تحت کنترل خود اجرا می‌کرد.<ref>[[#refTreto1991|Gómez Treto 1991]], p. 115. "The Penal Law of the War of Independence (July 28, 1896) was reinforced by Rule 1 of the Penal Regulations of the Rebel Army, approved in the Sierra Maestra February 21, 1958, and published in the army's official bulletin (Ley penal de Cuba en armas, 1959)" ([[#refTreto1991|Gómez Treto 1991]], p. 123).</ref> بر اساس قانون مجازات همه کسانی‌که مرتکب جنایات جدی شده‌اند، چه از مقامات رژیم باتیستا و چه از طرفداران انقلاب، اعدام است. در سال ۱۹۵۹ دولت انقلابی قانون را به سراسر جمهوری تعمیم داد و کسانی که جنایت‌کار جنگی به‌شمار می‌آمدند، پس از انقلاب دستگیر و محاکمه شدند. طبق گفته [[وزارت دادگستری (کوبا)|وزارت دادگستری کوبا]]، اکثریت مردم از این تصمیم حمایت می‌کردند و در این محکمه‌ها، از روالی مشابه [[دادگاه نورنبرگ|دادگاه‌های نورنبرگ]] پس از [[جنگ جهانی دوم]] پیروی می‌شد.<ref>[[#refTreto1991|Gómez Treto 1991]], pp. 115–116.</ref>[[پرونده:Manuel Urrutia2.jpg|بندانگشتی|از راست به چپ، رهبر شورشی [[کامیلو سینفوئگوس]]، رئیس‌جمهور کوبا مانوئل اوروتیا و چه گوارا (ژانویه ۱۹۵۹)|راست]]

کاسترو برای اجرای بخشی از نقشه، گوارا را برای پنج ماه (۲ ژانویه تا ۱۲ ژوئن ۱۹۵۹) به فرماندهی زندان [[قلعه لا کابانیا]] گماشت. دولت جدید چه را موظف کرده بود با اعمال «عدالت انقلابی» علیه خائنین، خبرچینان و [[جنایت جنگی|جنایتکاران جنگی]]، ارتش باتیستا را پاکسازی و پیروزی را تحکیم کند.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 376.</ref> به‌عنوان فرمانده لا کابانیا، گوارا درخواست‌های تجدیدنظر کسانی که در دادگاه‌های انقلابی محکوم شده بودند را بررسی کرد.<ref name="ReferenceA">[[#refTaibo1999|Taibo 1999]], p. 267.</ref> این دادگاه‌ها با حضور دو یا سه افسر، یک شهروند محترم و یک ارزیاب برگزار می‌شدند.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 52.</ref> در برخی پرونده‌ها، دادگاه‌های انقلابی افراد را به تیرباران محکوم کرده بود.<ref>[[#refNiess2007|Niess 2007]], p. 60.</ref> رائول گومز ترتو، مشاور حقوقی وزارت دادگستری، معتقد بود این احکام توجیه‌پذیر است زیرا از اجرای عدالت خودسر توسط مردم جلوگیری می‌کند،<ref>[[#refTreto1991|Gómez Treto 1991]], p. 116.</ref> اما به گفته خورخه کاستانیدا، نویسنده، در این دادگاه‌ها از [[رویه عادلانه]] پیروی نمی‌شد.<ref name="Castañeda 1998 p 143-144"/>

[[پرونده:Che Guevara June 2, 1959.jpg|بندانگشتی|ایستاده| گوارا با [[کلاه بره]] و لباس زیتونی معروفش]]

با وجود آمارهای متناقض، برآورد می‌شود که چند صد نفر در سطح کشور در آن دوره اعدام شدند که حدود ۵۵ تا ۱۰۵ یا 550<ref>Anderson, Jon Lee. ''Che Guevara: A Revolutionary Life'', New York: 1997, Grove Press, pp. 372 and pp. 425</ref><ref>Skidmore, Thomas E. (and Peter H. Smith), ''Modern Latin America'', 4th paperback ed. , 2000, pp. 273.</ref><ref>Thomas, Hugh. Cuba or the Pursuit of Freedom. Cambridge, MA: Da Capo Press, April 1998 (Updated edition). {{ISBN|0-306-80827-7}}</ref> مورد در زندان لا کابانیا تحت فرمان گوارا انجام شد.<ref>''[[#refAnderson1997|Anderson (1997)]], [[#refCastañeda1998|Castañeda 1998]], [[#refFreeSoc|Free Society Project / Cuba Archive]]''</ref> نظرات دربارهٔ احساس گوارا در مورد اعدام‌ها متفاوت است. مخالفان تبعید شده دولت انقلابی او را متهم کرده‌اند که با ذوق و شوق اعدام‌ها را سازمان‌دهی کرده است و به او لقب «قصاب لا کابانیا» داده‌اند،{{sfn|Harris|2010|pages=۹۲}} در حالی‌که گروهی دیگر اشاره می‌کنند او تا جایی که ممکن بود بسیاری از زندانیان را عفو کرد.<ref name="Castañeda 1998 p 143-144">[[#refCastañeda1998|Castañeda 1998]], pp. 143–144.</ref> اما به هر روی همه روایات متفق‌القول هستند که او به مرد سرسختی تبدیل شده بود و هیچ تردیدی در انجام اعدام به خود راه نمی‌داد و مخالفتی با محکمه‌های خودسرانه یا جمعی نداشت. اگر تنها راه «دفاع از انقلاب اعدام مخالفان آن بود، استدلال‌های انسان‌دوستانه یا سیاسی در او تأثیری نمی‌داشت.»<ref name="Castañeda 1998 p 143-144"/> در ۵ فوریه ۱۹۵۹، گوارا در نامه‌ای به لوئیز پاردس لوپز در [[بوئنوس آیرس]]، نوشت: «این تیرباران‌ها نه تنها برای مردم کوبا ضروری هستند، بلکه خواسته مردم نیز هستند.»<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 375.</ref>

از دیگر کارهایِ چه در کوبای انقلابی، اصلاحات ارضی بود. او چند روز پس از پیروزی انقلاب در ۲۷ ژانویه ۱۹۵۹، در یکی از مهم‌ترین سخنرانی‌های خود، دربارهٔ «تفکرات اجتماعی ارتش شورشی» صحبت کرد. او در این سخنرانی مهم‌ترین دغدغه دولت جدید کوبا را «عدالت اجتماعی» که «توزیع زمین آن را محقق خواهد کرد» اعلام کرد.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 54.</ref> چند ماه بعد در ۱۷ مه ۱۹۵۹، [[قانون اصلاح زمین]] که گوارا آن را تهیه کرده بود، به اجرا درآمد که وسعت مزارع را به {{convert|1000|acre|ha}} محدود می‌کرد. تمام املاک گسترده‌تر از محدوده وضع‌شده، توسط دولت تصاحب می‌شدند و سپس در زمین‌های به وسعت {{convert|67|acre|m2|adj=on}} به دهقانان داده می‌شدند یا در مالکیت دولتی می‌ماندند.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 57.</ref> این قانون همچنین مالکیت مزارع شکر کوبا را برای اتباع خارجی ممنوع می‌کرد.<ref name="Kellner58">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 58.</ref>

[[پرونده:Tito sa Ernestom Če Gevarom, 1959. godina.jpg|بندانگشتی| گوارا و یوسیپ بروز تیتو، در بازدید او از <bdi>[[جمهوری فدرال سوسیالیستی یوگسلاوی|یوگسلاوی]]</bdi>|راست]]در ۱۲ ژوئن ۱۹۵۹ کاسترو، گوارا را در سفری سه‌ماهه به ۱۴ کشور که اکثراً عضو [[کنفرانس باندونگ]] بودند ([[مراکش]]، [[سودان]]، [[مصر]]، [[سوریه]]، [[پاکستان]]، [[هند]]، [[سری‌لانکا]]، [[میانمار|برمه]]، [[تایلند]]، [[اندونزی]]، [[ژاپن]]، [[یوگسلاوی]]، [[یونان]]) و شهرهای [[سنگاپور]] و [[هنگ کنگ]] فرستاد.<ref>[[#refTaibo1999|Taibo 1999]], pp. 282–285.</ref> دور کردن گوارا از [[هاوانا]] به کاسترو اجازه داد تا از گوارا و تفکرات [[مارکسیسم|مارکسیستی]] او فاصله بگیرد زیرا این مسئله هم در رابطه با [[ایالات متحده آمریکا|ایالات متحده]] و هم در رابطه با برخی از اعضای [[جنبش ۲۶ ژوئیه]] برای او مشکل‌آفرین شده بود.<ref name="Merdeka">{{cite web|url=http://www.merdeka.com/peristiwa/soekarno-soal-cerutu-kuba-che-dan-castro.html|title=Soekarno soal cerutu Kuba, Che dan Castro|author=Ramadhian Fadillah|date=13 June 2012 <!-- 08:05:00 -->|language=id|publisher=Merdeka.com|access-date=15 June 2013|archive-date=16 ژوئن 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120616012306/http://www.merdeka.com/peristiwa/soekarno-soal-cerutu-kuba-che-dan-castro.html}}</ref> گوارا در [[جاکارتا]] با [[رئیس‌جمهور اندونزی]]، [[احمد سوکارنو]]، دیدار کرد. آن دو در مورد [[انقلاب ملی اندونزی|انقلاب ۱۹۴۵–۱۹۴۹ اندونزی]] بحث کردند و همچنین روابط تجاری میان دو کشور را برقرار کردند. سوکارنو و گوارا به سرعت صمیمی شدند زیرا شور چه و رفتار خودمانی‌اش سوکارنو را تحت تأثیر قرار داد. نیز هر دو به آرمان‌های [[چپ (گرایش سیاسی)|چپ]] انقلابی علیه [[امپریالیسم|امپریالیسم غربی]] متعهد بودند.<ref name="Merdeka"/> گوارا سپس ۱۲ روز آتی (۱۵ تا ۲۷ ژوئیه) را در [[ژاپن]] سپری و در مذاکرات مربوط به گسترش روابط تجاری کوبا با آن کشور شرکت کرد. در این بازدید، او حاضر نشد از [[مقبره سرباز گمنام]]، بنای یادبودی برای سربازان ژاپنی کشته شده در جنگ جهانی دوم، بازدید کند زیرا «امپریالیست‌های ژاپنی» در طول جنگ «میلیون‌ها آسیایی را کشتند.»<ref name="Anderson 1997 p 431">[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 431.</ref> در عوض، گوارا گفت تمایل دارد از [[هیروشیما]] که [[نیروهای مسلح ایالات متحده آمریکا|ارتش آمریکا]] ۱۴ سال پیش بر روی آن [[بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی|بمب اتم انداخت]]، دیدار کند.<ref name="Anderson 1997 p 431"/> او در حضور در هیروشیما رئیس‌جمهور [[هری ترومن]] را به خاطر بمباران هسته‌ای یک «دلقک ترسناک» نامید<ref>[[#refTaibo1999|Taibo 1999]], p. 300.</ref> و کارت پستالی حاوی جمله «باید به هیروشیما نگاه کرد تا بتوان بهتر برای صلح جنگید» به کوبا فرستاد.<ref>[http://search.japantimes.co.jp/print/nn20080516a3.html Che Guevara's Daughter Visits Bomb Memorial in Hiroshima] {{Webarchive|url=https://archive.today/20120713160044/search.japantimes.co.jp/print/nn20080516a3.html |date=13 ژوئیه 2012}} by ''[[:en:The Japan Times|The Japan Times]]'', 16 May 2008</ref>[[پرونده:Che Guevara in Gaza.jpg|بندانگشتی|بازدید گوارا از نوار غزه در ۱۹۵۹]]

پس از بازگشت گوارا به کوبا در سپتامبر ۱۹۵۹، مشخص شد قدرت سیاسی کاسترو افزایش پیدا کرده است. دولت تصاحب زمین‌ها را مطابق قانون اصلاحات ارضی آغاز کرده بود، اما به جای پرداخت خسارت به مالکان زمین، به آن‌ها «[[اوراق قرضه]]» با بهره کم می‌داد، اقدامی که توجه ایالات متحده را جلب کرد. در این زمان، دام‌پروران ثروتمند [[کاماگوی]] که اصلاحات ارضی بر آنان اثر گذاشته بود، به [[هوبر ماتوس]]، رهبر شورشی نوظهور، پیوستند. اینان با جناح ضد کمونیست جنبش ۲۶ ژوئیه متحد شدند تا جلوی «تجاوز کمونیست‌ها» را بگیرند.<ref name="Anderson 1997 p 435">[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 435.</ref> در این زمان، [[رافائل لئونیداس تروخیو|رافائل تروخیو]]، دیکتاتور دومینیکن، از «[[لژیون ضد کمونیست کارائیب]]» که در کشور خود تعلیمشان می‌داد، حمایت می‌کرد. این نیروی چند ملیتی که بیشتر از اسپانیایی‌ها و کوبایی‌ها و نیز کروات‌ها، آلمانی‌ها، یونانی‌ها و مزدوران [[راست (گرایش سیاسی)|راست‌گرا]] تشکیل شده بود، قصد داشت رژیم جدید کاسترو را سرنگون کند.<ref name="Anderson 1997 p 435"/>

در ۴ مارس ۱۹۶۰، دو انفجار بزرگ در کشتی باری فرانسوی ''[[لا کوبر]]'' که حامل [[اف‌ان فال|مهمات بلژیکی]] از بندر [[آنتورپ]] بود و در بندر هاوانا پهلو گرفته بود، این تهدیدها را تشدید کرد. در انفجار مذکور، حداقل ۷۶ نفر کشته و چند صد نفر زخمی شدند که گوارا شخصاً در کمک‌رسانی اولیه به برخی از قربانیان یاری رساند. فیدل کاسترو بلافاصله سازمان سیا را به «اقدامی تروریستی» متهم کرد و روز بعد مراسم خاکسپاری رسمی برای قربانیان انفجار برگزار شد.<ref>[[#refCasey2009|Casey 2009]], p. 25.</ref> عکس معروف گوارا که امروزه به ''[[چریک اسطوره‌ای]]'' شهرت دارد، در این مراسم توسط [[آلبرتو کوردا]] گرفته شد.<ref>[[#refCasey2009|Casey 2009]], pp. 25–50.</ref>

[[پرونده:KordaOfCheWalking.jpg|بندانگشتی| گوارا و همسرش آلیدا مارس در خیابان‌های هاوانا، دهه ۱۹۶۰|راست]]

تهدیدهای احتمالی باعث شد کاسترو «[[ضدانقلاب|ضد انقلابیون]]» بیشتری را از میان ببرد و از گوارا بخواهد سرعت انجام اصلاحات ارضی را شدیداً افزایش دهد. برای تحقق مسئله مورد نظر، یک نهاد دولتی جدید به نام [[مؤسسه ملی اصلاحات ارضی]] (INRA) توسط دولت کوبا تأسیس شد. این مؤسسه به سرعت مهم‌ترین ارگان حکومتی کشور شد و گوارا به‌عنوان وزیر صنایع آن را ریاست می‌کرد.<ref name="Kellner58"/> تحت فرماندهی گوارا، مؤسسه نیرویی شبه‌نظامی به اسشمار ۱۰۰٬۰۰۰ نفر ایجاد کرد که نخست برای کمک به دولت در مصادره زمین‌ها و نظارت بر توزیع آن و سپس برای ایجاد مزارع تعاونی از آن بهره برده شد. زمین‌های مصادره‌شده شامل {{convert|480000|acre|ha}} متعلق به شرکت‌های ایالات متحده نیز می‌شد.<ref name="Kellner58"/> چند ماه بعد، [[دوایت آیزنهاور]]، رئیس‌جمهور آمریکا، با هدف تلافی، واردات شکر از کوبا (صادرات نقدی اصلی کوبا) را به شدت کاهش داد؛ عملی که گوارا در ۱۰ ژوئیه ۱۹۶۰ در حضور بیش از ۱۰۰٬۰۰۰ کارگر در مقابل کاخ ریاست‌جمهوری آن را «تجاوز اقتصادی» آمریکا نامید.<ref name="Kellner55">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 55.</ref> خبرنگاران مجله ''[[تایم]]'' که در این زمان با گوارا ملاقات کردند، نوشتند که او «با محاسبات یخی، شایستگی بسیار، هوش بالا و شوخ‌طبعی کوبا را هدایت می‌کند.»<ref name="Castrosbrain1960"/>

علاوه‌بر اصلاحات ارضی، گوارا بر لزوم افزایش سطح سواد در سطح ملی نیز تأکید داشت. پیش از سال ۱۹۵۹، آمار رسمی میزان سواد کوبا میان ۶۰ تا ۷۶ درصد بود که وضعیت دسترسی به تحصیل در مناطق روستایی و کمبود معلم عوامل تعیین‌کننده در پایین بودن آمار مورد نظر بودند.<ref name="Kellnerpg61">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 61.</ref> نتیجتاً، دولت کوبا به دستور گوارا، سال ۱۹۶۱ را «سال تحصیل» نامید و بیش از ۱۰۰٬۰۰۰ داوطلب را در «تیپ‌های سواد آموزی» بسیج کرد. اینان در ساخت مدارس، آموزش معلمان جدید و تعلیم خواندن و نوشتن به روستاییان بی‌سواد یاری رساندند.<ref name="Kellnerpg61"/><ref name="LiteracyC">[https://www.independent.co.uk/news/world/americas/latin-lessons-what-can-we-learn-from-the-worldrsquos-most-ambitious-literacy-campaign-2124433.html Latin lessons: What can we Learn from the World's most Ambitious Literacy Campaign?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120118152850/http://www.independent.co.uk/news/world/americas/latin-lessons-what-can-we-learn-from-the-worldrsquos-most-ambitious-literacy-campaign-2124433.html |date=18 ژانویه 2012}} by ''[[The Independent]]'', 7 November 2010</ref> برخلاف بسیاری از برنامه‌های اقتصادی بعدی گوارا، [[نهضت سوادآموزی کوبا]] یک «موفقیت چشم‌گیر» بود. ۷۰۷٬۲۱۲ بزرگسال کوبایی خواندن و نوشتن یادگرفتند و میزان سواد ملی به ۹۶٪ رسید.<ref name="Kellnerpg61"/>

{{Quote box
| quote = گوارا برای من مانند پدر بود… او مرا تعلیم داد. او به من یاد داد تفکر کنم. او زیباترین چیز، انسان بودن، را به من آموخت.
| source = —اوربانو، هم‌رزم گوارا در کوبا و بولیوی<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7034953.stm Latin America's New Look at Che] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210212204607/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7034953.stm |date=12 فوریه 2021}} by Daniel Schweimler, ''[[BBC News]]'', 9 October 2007.</ref>
| width = 30%
| align = left
}}

گوارا همچنین قصد داشت دسترسی همگانی به [[آموزش عالی]] را نیز برای مردم کوبا فراهم کند. برای تحقق این امر، رژیم جدید در دانشگاه‌ها [[تبعیض مثبت]] اعمال می‌کرد. گوارا در یک سخنرانی با حضور اعضای [[هیئت علمی]] و دانشجویان [[دانشگاه لاس ویاس]] گفت دوره‌ای که تحصیل «امتیازی متعلق به طبقه متوسط سفیدپوست» بود به پایان رسیده است. او گفت: «دانشگاه باید به خود رنگ سیاه، مولاتو، کارگر و دهقان بگیرد، در غیر این صورت مردم درهای آن را خواهند شکست و آن را با هر رنگی که دوست داشته باشند، رنگ‌آمیزی خواهند کرد.»<ref name="Andersonpg449">[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 449</ref>

=== مارکسیسم ===
{{quote|شایستگی مارکس بدان جهت است که به یک‌باره تأثیری مهم در تاریخ تفکرات اجتماعی ایجاد می‌کند. او تاریخ را تفسیر می‌کند، پویایی آن را درک می‌کند، آینده را پیش‌بینی می‌کند و علاوه بر پیش‌بینی آن (تا تعهد علمی خود را ارضا کند) او مفهومی انقلابی ابراز می‌کند: دنیا نباید فقط تفسیر شود، بلکه باید متحول شود. انسان دیگر در فضای زندگی خود برده و ابزار نخواهد بود و خود را به معمار سرنوشتش تبدیل می‌کند.| چه گوارا، ''یادداشت‌هایی برای مطالعه ایدئولوژی انقلاب کوبا''، اکتبر 1960<ref name = "Notes1960">''[http://www.marxists.org/archive/guevara/1960/10/08.htm Notes for the Study of the Ideology of the Cuban Revolution] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210109032522/https://www.marxists.org/archive/guevara/1960/10/08.htm |date=9 ژانویه 2021}}'' by Che Guevara, published in ''Verde Olivo'', October 8, 1960</ref>|}}

در سپتامبر ۱۹۶۰، در نخستین کنگره آمریکای لاتین از گوارا در مورد ایدئولوژی انقلاب کوبا سؤال شد و او پاسخ داد «اگر از من پرسیده شود آیا انقلاب ما کمونیست است یا خیر، من می‌گویم [[مارکسیسم|مارکسیستی]] است. انقلاب ما با استفاده از روش‌های خود مسیرهایی را پیدا کرده است که [[کارل مارکس|مارکس]] بدان اشاره کرده بود.»<ref>[http://www.unz.org/Pub/NewRepublic-1960sep12-00008 Cuba: A Dissenting Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161220125935/http://www.unz.org/Pub/NewRepublic-1960sep12-00008 |date=20 دسامبر 2016}}, by Samuel Shapiro, [[نیو ریپابلیک|New Republic]]'', 12 September 1960, pp. 8-26, 21.</ref> مدتی بعد، گوارا از کارل مارکس به‌عنوان منبع الهام ایدئولوژیک خود نام برد. او در دفاع از موضع سیاسی خود با اطمینان گفت «حقایق بسیار مشهودی وجود دارد که بخشی از اطلاعات مردم است و دیگر بحث دربارهٔ آن‌ها بی‌فایده است. یک شخص باید مارکسیست باشد، همان‌گونه که در [[فیزیک]] «[[آیزاک نیوتن|نیوتونی]]» و در [[زیست‌شناسی|زیست]] «[[لویی پاستور|پاستوری]]» است.»<ref name="Notes1960"/> به گفته گوارا، هدف «انقلابیون عمل‌گرای» کوبا «تحقق قوانین پیش‌بینی‌شده توسط مارکسِ دانشمند بود.»<ref name="Notes1960"/> گوارا با استفاده از پیش‌بینی‌ها و نظام [[ماده‌باوری دیالکتیکی|ماتریالیسم دیالکتیکی]] مارکس گفت «قوانین مارکسیسم در وقایع انقلاب کوبا وجود دارند، فارغ از آنچه رهبرانش به زبان می‌آورند یا از دیدگاهی نظری کاملاً از آن قوانین اطلاع دارند.»<ref name="Notes1960"/>

=== چشم‌انداز اقتصادی و «انسان جدید» ===
{{quote|انسان واقعاً وقتی به شرایط کامل انسانی خود می‌رسد که تولید کند، بدون اینکه از سر نیاز مجبور به فروش جسمی خود به عنوان یک کالا باشد.| چه گوارا ''انسان و سوسیالیسم در کوبا''<ref>[http://www.sadena.com/Books-Texts/Che%20Guevara%20-%20Man%20and%20Socialism%20in%20Cuba.pdf ''Man and Socialism in Cuba''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101128172204/http://sadena.com/Books-Texts/Che%20Guevara%20-%20Man%20and%20Socialism%20in%20Cuba.pdf |date=2010-11-28}} by Che Guevara</ref>|}}

گوارا در این زمان با حفظ سمت به وزارت دارایی و ریاست [[بانک مرکزی کوبا|بانک ملی]] نیز منصوب شد.<ref>{{Cite web|url=http://banconacionaldecuba.com/ernesto-che-guevara/|title=Ernesto "Che" Guevara|access-date=6 فوریه 2021|archive-date=13 فوریه 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210213174718/http://banconacionaldecuba.com/ernesto-che-guevara/}}</ref> این انتصابات، با توجه به ادامه فعالیت او به‌عنوان وزیر صنایع، گوارا را به اوج قدرتش در کوبا رساند؛ به گونه‌ای که در عمل «تزار» اقتصاد کوبا به‌شمار می‌آمد.<ref name="Kellner55"/> یکی از وظایف او به‌عنوان رئیس بانک مرکزی، امضای اسکناس‌های کوبا بود که او به جای نام کامل خود، در امضایش تنها به «''چه''» بسنده می‌کرد.<ref name="Crompton2009">[[#refCrompton2009|Crompton 2009]], p. 71.</ref> گوارا با این عمل نمادین، بی‌میلی خود به پول و اختلافات طبقاتی را که در نتیجه آن ایجاد می‌شود، ابراز داشت و بسیاری را در کوبا نگران کرد.<ref name="Crompton2009"/> ریکاردو روخو، دوست دیرین گوارا، سپس گفت او «روزی که اسکناس‌ها را با نام ''چه'' امضا کرد، عقیده رایج مبنی بر مقدس‌بودن پول را از میان برد.»<ref name="kellner60">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 60.</ref>
[[پرونده:Beauvoir_Sartre_-_Che_Guevara_-1960_-_Cuba.jpg|راست|بندانگشتی|ملاقات گوارا با فلاسفه [[اگزیستانسیالیسم|اگزیستانسیالیست]] فرانسوی، [[ژان-پل سارتر]] و [[سیمون دو بووار]] در دفترش در هاوانا، مارس ۱۹۶۰. سارتر گوارا را «کامل‌ترین انسان دوران» توصیف کرده است. گوارا علاوه‌بر اسپانیایی، به فرانسه نیز مسلط بود.<ref>[[#refDumur1964|Dumur 1964]] a 1964 video interview of Che Guevara speaking French (with English subtitles).</ref>]]
گوارا و رهبران جدید کوبا که تلاش داشتند نابرابری‌های اجتماعی را از میان ببرند، به سرعت کارخانه‌ها، بانک‌ها و کسب و کارها را [[ملی‌سازی|ملی]] و تلاش خود را به تأمین مسکن ارزان، خدمات درمانی و شغل برای همه کوبایی‌ها معطوف کردند تا بدین طریق پایگاه سیاسی و اقتصادی کشور را متحول کنند.<ref name="Hansing4142">[[#refHansing2002|Hansing 2002]], pp 41–42.</ref> آنان معتقد بودند چنین تحولات بنیادینی هنگامی ریشه می‌گیرد که [[رابطه اجتماعی|روابط اجتماعی]] و [[ارزش]]های مردم نیز متحول شوند. رهبران کوبا نگرش مردم نسبت به نژاد، زنان، [[فردگرایی]] و کار یدی را محصول گذشته منسوخ کشور می‌دانستند و نتیجتاً از همه افراد خواستند که یکدیگر را برابر بدانند و ارزش‌هایی را بپذیرند که گوارا آن را «انسان جدید» نامید.<ref name="Hansing4142"/> گوارا امیدوار بود این «انسان جدید» در نهایت موجودی «ازخودگذشته و دارای روحیه کار گروهی، مطیع و سخت‌کوش، پایبند به برابری جنسیتی، مصون در برابر فساد، غیرمادی و [[امپریالیسم‌ستیزی|امپریالیسم‌ستیز]]» باشد.<ref name="Hansing4142"/> او عقاید [[مارکسیسم–لنینیسم|مارکسیست–لنینیستی]] را برای دستیابی به این هدف مناسب می‌یافت و خواهان آن بود که همزمان با تبدیل «وحدت، برابری و آزادی» به اصول اولیه جدید، دولت بر ویژگی‌هایی چون مساوات‌خواهی و ایثار تأکید داشته باشد.<ref name="Hansing4142"/> گوارا خواهان آن بود که نخستین هدف اقتصادی انسان جدید، در کنار بیزاری از [[توزیع ثروت|تراکم ثروت]] و [[نابرابری اقتصادی]]، حذف انگیزه‌های مادی در سراسر کشور و جایگزینی آن‌ها با مشوق‌های اخلاقی باشد. او سرمایه‌داری را «مسابقه‌ای میان گرگ‌ها» به‌شمار می‌آورد که در آن «تنها با شکست دیگران» می‌توان پیروز شد و بنابراین، خواستار ظهور «زن و مرد جدید» بود.<ref name="SocialismAndMan"/> گوارا به‌طور مستمر تأکید می‌کرد اگر نتیجه پایانی اقتصاد سوسیالیستی «تقویت طمع و جاه‌طلبی فردی و تضعیف [[جمع‌گرایی|روحیه جمعی]]» باشد، ارزش «تلاش، فداکاری و ریسک جنگ و نابودی» را ندارد.<ref name="Kellner62">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 62.</ref> نتیجتاً، اصلاح «آگاهی فردی» و ارزش‌ها جهت تربیت کارگران و شهروندان بهتر، به یکی از مهم‌ترین اهداف گوارا تبدیل شد.<ref name="Kellner62"/> در نظر او، «انسان جدید» می‌تواند بر «[[خودپرستی افراطی|خودپرستی]]» و «[[خودخواهی]]» که از ویژگی‌های اشخاص در جوامع کاپیتالیستی می‌دانستشان، غلبه کند.<ref name="Kellner62"/> بدین منظور، دولت همچنین مجموعه‌ای از نهادها و سازوکارهایی تحت سلطه حزب، مانند گروه‌های کارگری، اتحادیه‌های جوانان، گروه‌های زنان، مراکز اجتماعی و خانه‌های فرهنگ، را در همه سطوح جامعه ایجاد کرد تا هنر، موسیقی و ادبیاتِ تحت حمایت دولت را ترویج دهند. همچنین، همه مراکز تحصیلی، رسانه‌های جمعی و اجتماعات هنری نیز ملی شدند و از آن‌ها برای تزریق ایدئولوژی سوسیالیست دولت به جامعه استفاده شد.<ref name="Hansing4142"/> گوارا در توصیف این روش جدید «توسعه» گفت:

{{quote|تفاوت بزرگی بین توسعه توسط تجارت آزاد و توسعه انقلابی وجود دارد. در یکی از آن‌ها، ثروت در دست گروه خوشبخت کم‌تعدادی که دوست دولت و دلال هستند، متمرکز است. در دیگری، ثروت متعلق به مردم است.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 59.</ref>||}}

[[پرونده:CheFishing.jpg|بندانگشتی|گوارا در حال ماهی‌گیری در سواحل هاوانا، ۱۵ مه ۱۹۶۰. گوارا و کاسترو با [[ارنست همینگوی]] در [[مسابقه ماهی‌گیری همینگوی]] رقابت کردند.]]

گوارا معتقد بود بخش جدایی ناپذیر دیگر در پرورش حس «وحدت میان فرد و توده» کار و اراده داوطلبانه است. برای نمایش این امر، گوارا «برای اینکه نمونه باشد»، در روزهای تعطیل نیز «بی‌وقفه کار می‌کرد، به‌عنوان وزیر، در ساخت و ساز و حتی در مزارع نیشکر.»<ref>[https://www.pbs.org/wgbh/amex/castro/peopleevents/p_guevara.html PBS: Che Guevara, Popular but Ineffective].</ref> معروف بود ۳۶ ساعت بدون توقف کار می‌کند، حتی پس از نیمه‌شب نیز جلسه برگزار می‌کند و در حال حرکت غذا می‌خورد.<ref name="Kellner62"/> چنین رفتاری نمونه برنامه مشوق‌های اخلاقی گوارا بود که در آن هر کارگر ملزم به سهم خود و اندازه‌ای مشخص کالا تولید کند. او پاداش‌های مالی را لغو کرده بود و کارگرانی که بیش از سهم خود انجام می‌دادند تنها یک گواهی تقدیر دریافت می‌کردند اما اگر کارگری موفق نمی‌شد، از حقوق دریافتی‌اش کسر می‌کردند.<ref name="Kellner62"/> گوارا بی‌قید و شرط از فلسفه شخصی خود در رابطه با کار و انگیزه دفاع می‌کرد:

{{quote|مهم نیست یک نفر می‌تواند چند پوند گوشت بخورد، یا چند بار در سال به ساحل برود یا حقوق فعلی‌اش کفاف خرید چه اندازه زیورآلات از کشورهای خارجی را می‌دهد. آنچه واقعاً مهم است، این است که فرد با غنای درونی و مسئولیت بسیار بیشتر، احساس کمال می‌کند<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 75.</ref>||}}

گوارا در مواجهه با از دست دادن روابط تجاری با ممالک غربی، سعی کرد روابط تجاری نزدیک‌تر با کشورهای بلوک شرق را جایگزین آن‌ها کند و شخصاً از شماری از کشورهای مارکسیست بازدید و با آن‌ها توافق‌نامه‌های تجاری امضا کرد. تا پایان سال ۱۹۶۰، او از [[چکسلواکی]]، [[اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی|اتحاد جماهیر شوروی]]، [[کره شمالی]]، [[مجارستان]] و [[آلمان شرقی]] بازدید کرده بود و قراردادهایی مانند قرارداد ۱۷ دسامبر ۱۹۶۰ در برلین شرقی را به امضا رسانده بود.<ref>{{cite journal|date=23 March 1984|title=Latin America Report|url=http://www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?Location=U2&doc=GetTRDoc.pdf&AD=ADA351284|publisher=Foreign Broadcast Information Service (FBIS)|issue=JPRS–LAM–84–037|page=24|access-date=30 October 2010|journal=|archive-date=15 نوامبر 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20111115225537/http://www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?Location=U2&doc=GetTRDoc.pdf&AD=ADA351284}}</ref> این توافق‌نامه‌ها تا حدی به اقتصاد کوبا کمک کردند، اما در عین حال منجر به وابستگی اقتصادی روزافزون کوبا به کشورهای بلوک شرق شد. همچنین در آلمان شرقی بود که گوارا با تامارا بونکه (سپس به «تانیا» معروف شد) آشنا شد. وی آنجا مترجم او بود و سال بعد به گوارا پیوست و در بولیوی همراه او کشته شد.

فارغ از نکات مثبت و منفی اصول اقتصادی گوارا، برنامه‌های او ناموفق بودند<ref name="Kellner63">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 63.</ref> و حاصل آن‌ها نزول سریع بهره‌وری و افزایش شدید غیبت کارگران در محل کار بود.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 74.</ref> گوارا در ملاقات با [[رنه دومون]]، اقتصاددان فرانسوی، ناکافی‌بودن قانون اصلاحات ارضی مصوب سال ۱۹۵۹ توسط دولت کوبا را که نتیجه آن تبدیل مزرعه‌های بزرگ به مزارع [[شرکت تعاونی|تعاونی]] یا تقسیم اراضی میان دهقانان بود، مقصر مشکلات پیش‌آمده دانست.<ref>[[#refTaibo1999|Taibo 1999]], p. 269.</ref> در نظر گوارا، این طرح «احساس مالکیت فردی» را تقویت کرده بود و کارگران نمی‌توانستند منافع اجتماعی مثبت کار خود را ببینند و آنان را تشویق می‌کرد مانند گذشته به دنبال منافع فردی باشند.<ref>[[#refTaibo1999|Taibo 1999]], p. 306.</ref> دهه‌ها بعد، ارنستو بتانکورت، معاون پیشین چه، مدیر آتی ''[[رادیو مارتی]]'' (که با بودجه دولت آمریکا اداره می‌شد) و یکی از متحدان اولیه کاسترو که منتقد او شده بود، گوارا را به «ناآگاهی از ابتدایی‌ترین اصول اقتصادی» متهم کرد.<ref name="ReferenceB">[[#refLlosa2005|Vargas Llosa 2005]].</ref>

=== خلیج خوک‌ها و بحران موشکی ===
{{Main|عملیات خلیج خوک‌ها|بحران موشکی کوبا}}در ۱۷ آوریل ۱۹۶۱، در [[حمله به خلیج خوک‌ها]]، ۱٬۴۰۰ تبعیدی کوبایی که در آمریکا آموزش دیده بودند، به کوبا حمله کردند. گوارا نقشی اساسی در این درگیری ایفا نکرد، زیرا روز پیش از حمله، یک ناو جنگی حامل [[سپاه تفنگداران دریایی ایالات متحده آمریکا|تفنگداران دریایی]] تظاهر به حمله به ساحل غربی [[پینار دل ریو]] کرد و نیروهای تحت امر گوارا را به آن منطقه کشاند. با این حال، مورخان برای چه نقشی در پیروزی دولت کوبا قائل هستند؛ زیرا او در آن زمان مدیر آموزش نیروهای مسلح کوبا بود.<ref name="Kellner89pg69">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], pp. 69–70.</ref> [[تاد سالچ]]، نویسنده، در روایتش از پیروزی دولت کوبا، می‌گوید: «انقلابیون پیروز شدند زیرا چه گوارا، به‌عنوان رئیس بخش آموزش نیروهای مسلح انقلابی مسئول برنامه آموزش، شبه‌نظامیان را تعلیم می‌داد. او کار خودش را به خوبی انجام داده بود و ۲۰۰٬۰۰۰ زن و مرد را برای جنگ آماده کرده بود.»<ref name="Kellner89pg69"/>در همین زمان بود که اسلحه گوارا به‌طور اتفاقی از غلاف خارج شد و شلیک کرد که گونه او را خراش داد.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 507.</ref>
[[پرونده:CheyFidel.jpg|چپ|بندانگشتی|گوارا و فیدل کاسترو در ۱۹۶۱]]
چه گوارا در اوت ۱۹۶۱، در کنفرانس [[سازمان کشورهای آمریکایی]] در [[پونتا دل استه]] اروگوئه، یادداشتی برای «قدردانی» به [[جان اف. کندی]]، رئیس‌جمهور آمریکا، ارسال کرد. در آن یادداشت نوشته شده بود «ممنون برای خلیج خوک‌ها. پیش از حمله، انقلاب لرزان بود. اکنون از هر زمان دیگری قوی‌تر است.»<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 509.</ref> هنگامی‌که [[داگلاس دیلان]]، وزیر خزانه‌داری ایالات متحده، خواستار پیوستن کوبا به [[اتحاد برای پیشرفت]] شد، گوارا به آمریکا تاخت و نظام آن کشور را [[دموکراسی|دموکراتیک]] ندانست و گفت دموکراسی با «[[الیگارشی]] مالی، تبعیض علیه سیاه‌پوستان و خشم [[کوکلاکس‌کلن]]» سازگار نیست.<ref name="PuntaDelEsteChe">[http://www.marxists.org/archive/guevara/1961/08/08.htm "Economics Cannot be Separated from Politics"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171009223202/https://www.marxists.org/archive/guevara/1961/08/08.htm |date=9 اکتبر 2017}} speech by Che Guevara to the ministerial meeting of the Inter-American Economic and Social Council (CIES), in Punta del Este, Uruguay on 8 August 1961.</ref> او همچنین به «آزار» هایی که از نظر او «دانشمندانی مانند [[رابرت اوپنهایمر|اوپنهایمر]] را از جایگاه خود رانده است، سال‌ها جهان را از صدای شگفت‌انگیز [[پل روبسن]] محروم کرده است و [[ژولیوس و اتل روزنبرگ|روزنبرگ‌ها]] را با وجود اعتراضات مردم بهت‌زده جهان به قتل رسانده است» نیز اشاره کرد.<ref name="PuntaDelEsteChe"/> گوارا در پایان سخنانش گفت آمریکا به اصلاحات واقعی علاقه‌مند نیست و «کارشناسان آمریکایی هرگز در مورد اصلاحات کشاورزی صحبت نمی‌کنند؛ آن‌ها یک موضوع بی‌خطر مانند تأمین بهتر آب را ترجیح می‌دهند. سخن کوتاه؛ آن‌ها برای انقلاب توالت‌ها آماده می‌شوند.»<ref name="Kell1">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 78.</ref> با این وجود، ریچارد گودوین، نماینده وزارت امور خارجه در مسائل قاره آمریکا، در یادداشت خود به کندی نوشت که گوارا او را فردی از «نسلی جدیدتر»<ref name="goodwinche">{{یادکرد وب |نشانی=http://americancentury.omeka.wlu.edu/files/original/3e027f808b843322ec9f28e8e78e93b7.pdf |عنوان=نسخه آرشیو شده |بازبینی=6 فوریه 2021 |archive-date=29 مارس 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200329213523/https://americancentury.omeka.wlu.edu/files/original/3e027f808b843322ec9f28e8e78e93b7.pdf}}</ref> قلمداد می‌کند و همچنین گوارا گفتگویشان را «کاملاً مفید» ارزیابی کرد.<ref name="goodwinche"/>

گوارا که عملاً معمار روابط شوروی و کوبا بود،<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 492.</ref> در انتقال موشک‌های بالستیک هسته‌ای شوروی به کوبا نقشی اساسی داشت که در اکتبر ۱۹۶۲ با آغاز [[بحران موشکی کوبا]] جهان را تا آستانه جنگ هسته‌ای پیش برد.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 530.</ref> چند هفته پس از این بحران، هنگام مصاحبه با روزنامه کمونیستی انگلیسی ''دیلی ورکر''، گوارا هنوز از آنچه «خیانت شوروی» به‌شمار می‌آورد دلگیر بود و به سام راسل، خبرنگار، گفت «اگر موشک‌ها تحت کنترل کوبا بودند، کوبایی‌ها آن‌ها را شلیک می‌کردند.»<ref name="Anderson 1997 p 545">[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 545.</ref> گوارا سپس ضمن شرح این حادثه، بار دیگر تأکید کرد که آرمان آزادی سوسیالیستی علیه «تجاوز امپریالیستی» جهانی می‌توانست در نهایت ارزش «قربانی‌شدن میلیون‌ها نفر در جنگ اتمی» را داشته باشد.<ref>[[#refGuevaraDeutschmann1997|Guevara 1997]], p 304</ref> بحران موشکی همچنین گوارا را متقاعد کرد دو ابرقدرت جهان (آمریکا و شوروی) از کوبا به‌عنوان سرباز پیاده‌ای در استراتژی جهان خود استفاده کرده‌اند. زان پس، او با نگرشی مشابه نظرش در مورد آمریکا، به شوروی می‌نگریست.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 73.</ref>

== سفرها ==
=== آمریکا ===
[[پرونده:CheGuevaraCountries.jpg|بندانگشتی|upright=۱٫۳|کشورهایی که چه گوارا از آن‌ها بازدید کرد (قرمز) و کشورهایی که در آن در انقلاب مسلحانه شرکت کرد (سبز)]]

تا دسامبر ۱۹۶۴، چه گوارا یک «دولتمرد انقلابی در قامتی جهانی» به‌شمار می‌آمد و به‌عنوان رئیس هیئت کوبایی برای سخنرانی در [[سازمان ملل متحد|سازمان ملل]] به [[نیویورک]] سفر کرد.<ref name="kellner60"/> او در ۱۱ دسامبر ۱۹۶۴، طی سخنرانی یک‌ساعته و پرشور خود، از ناتوانی سازمان ملل در مقابله با «سیاست وحشیانه [[آپارتاید]]» در [[آفریقای جنوبی]] انتقاد کرد و پرسید «آیا سازمان ملل نمی‌تواند کاری برای جلوگیری از آن انجام دهد؟»<ref name="GuevaraUnitedNations">[http://www.marxists.org/archive/guevara/1964/12/11.htm "Colonialism is Doomed"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171009160921/https://www.marxists.org/archive/guevara/1964/12/11.htm |date=9 اکتبر 2017}} speech to the 19th General Assembly of the United Nations in New York City by Cuban representative Che Guevara on 11 December 1964.</ref> گوارا سپس [[قوانین جیم کرو|سیاست ایالات متحده]] در قبال [[سیاه‌پوستان آمریکا|جمعیت سیاه‌پوست خود]] را تقبیح کرد و گفت:

{{quote|آنان که به دلیل رنگ پوست، فرزندان خود را می‌کشند و به‌طور روزانه علیه آنان تبعیض قائل می‌شوند، آنان که اجازه می‌دهند قاتلان سیاه‌پوستان آزادنه بچرخند، از آن قاتلان حمایت می‌کنند و سیاه‌پوستانی را مجازات می‌کنند که به دنبال حق مشروعشان به عنوان انسان‌های آزاد هستند — چگونه می‌توانند خود را نگهبانان آزادی قلمداد کنند؟<ref name="GuevaraUnitedNations"/>||}}

گوارا که تا این زمان خشمگین شده بود، سخنان خود را با قرائت ''بیانیه دوم هاوانا'' به پایان رساند و [[آمریکای لاتین]] را «خانواده‌ای متشکل از ۲۰۰ میلیون برادر که از مشکلات یکسانی رنج می‌برند» نامید.<ref name="GuevaraUnitedNations"/> گوارا اعلام کرد این «حماسه» توسط «توده‌های گرسنه [[سرخ‌پوست|هندی]] (بومی‌های قاره آمریکا)، دهقانان بدون زمین، کارگران استثمار شده و توده‌های مترقی» نوشته خواهد شد. در نظر گوارا این منازعه، مبارزه توده‌ها و اندیشه‌ها بود که کسانی آن را پیش می‌بردند که [[امپریالیسم]] تحقیرشان کرده و در گذشته «گله‌ای ضعیف و مطیع» به‌شمار می‌آمدند. گوارا سپس ادعا کرد «کاپیتالیسم انحصاری [[یانکی]]ها» به‌طور وحشت‌زده‌ای در این «گله» قبرکَنان خود را می‌بیند.<ref name="GuevaraUnitedNations"/> او ادامه داد که در این «ساعت استحقاق»، «توده گمنام» تاریخ خود را «با خون خود» خواهد نوشت و حقوقی را که «همه ۵۰۰ سال است بدان می‌خندند» پس خواهد گرفت. چه دربارهٔ اعدام‌ها پس از انقلاب کوبا گفت: «ما اعدام کرده‌ایم، اعدام می‌کنیم و تا جایی که لازم باشد، به اعدام کردن ادامه خواهیم داد.»<ref>{{یادکرد وب|عنوان=UNESCO honors executioner Che Guevara|نشانی=https://unwatch.org/unesco-honors-executioner-che-guevara/|وبگاه=UN Watch|تاریخ=2013-07-21|بازبینی=2021-07-17|کد زبان=en-US}}</ref> او با پیش‌بینی این که «موج خشم سرزمین‌های آمریکای لاتین را در خواهد نوردید» و توده‌های کارگری که «چرخ تاریخ را می‌چرخانند» برای نخستین بار از «خواب طولانی و وحشیانه‌ای که به آن‌ها تحمیل شده است بیدار خواهند شد»، به سخنان خود در [[مجمع عمومی سازمان ملل متحد|مجمع عمومی]] خاتمه داد.<ref name="GuevaraUnitedNations"/>

گوارا سپس خبردار شد در زمان حضورش در ساختمان سازمان ملل، تبعیدیان کوبایی دو مرتبه برای ترور او تلاش کردند.<ref name="NYTDec1964">[http://www.latinamericanstudies.org/belligerence/bazooka.htm Bazooka Fired at UN as Cuban Speaks] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100611000104/http://www.latinamericanstudies.org/belligerence/bazooka.htm |date=11 ژوئن 2010}} by [[:en:Homer Bigart|Homer Bigart]], ''[[The New York Times]]'', 12 December 1964, p. 1.</ref> نخستین مرتبه مولی گونزالز در لحظه ورود چه قصد داشت او را با چاقویی هفت اینچی به قتل برساند. دومی نیز از جانب گیلرمو نوو بود. او تلاش کرد در زمان سخنرانی، با استفاده از بازوکا در قایقی در [[رودخانه ایست]] به [[مقر سازمان ملل متحد]] شلیک کند که تیرش خطا رفت. گوارا دربارهٔ این دو اتفاق گفت که «بهتر است آدم به ضرب چاقوی یک زن کشته شود، تا ضرب گلوله یک مرد.» همچنین گفت این انفجار به واقعه عطر و طعم بیشتری داد.<ref name="NYTDec1964"/>

[[پرونده:CheinMoscow.jpg|بندانگشتی|ایستاده|در میدان سرخ مسکو، نوامبر ۱۹۶۴]]

گوارا در نیویورک در برنامه ''[[ملاقات با ملت]]'' [[سی‌بی‌اس|شبکه سی‌بی‌اس]] نیز حاضر شد<ref>[https://www.youtube.com/embed/CPCuzfDeUpc CBS Video] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200901135105/https://www.youtube.com/embed/CPCuzfDeUpc |date=1 سپتامبر 2020}} of Che Guevara being interviewed by ''[[:en:Face the Nation|Face the Nation]]'' on 13 December 1964, (29:11)</ref> و افراد مختلفی، مانند سناتور [[یوجین مک‌کارتی]]<ref>[[#refHart2004|Hart 2004]], p. 271.</ref> و نزدیکان [[مالکوم ایکس]]، دیدار کرد. چه نخست قرار بود با مالکوم ایکس ملاقات کند اما به دلایل امنیتی دیدار را کنسل و به نامه‌ای بسنده کرد. مالکوم ایکس در مراسمی در سالن اودوبون بالروم، نامه گوارا را خطاب به جمعیت قرائت کرد و او را «یکی از انقلابی‌ترین مردان در این کشور کنونی» توصیف کرد.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 618.</ref>

=== اروپا ===
در ۱۷ دسامبر، گوارا نیویورک را به مقصد [[پاریس]] ترک کرد و از آنجا سفری سه‌ماهه را به دور جهان آغاز کرد که شامل بازدید از [[چین|جمهوری خلق چین]]، کره شمالی، [[جمهوری متحد عربی]]، [[الجزایر]]، [[غنا]]، [[گینه]]، [[مالی]]، [[داهومی]]، [[جمهوری کنگو|کنگو برازاویل]] و [[تانزانیا]] و توقف در [[جمهوری ایرلند|ایرلند]] و [[پراگ]] می‌شد. در ایرلند، گوارا که خود اجدادی ایرلندی داشت، [[روز سنت پاتریک]] را در [[لیمرک]] جشن گرفت.<ref>{{cite web|url=http://www.fantompowa.net/Flame/che_guevara_irish_roots.htm|title=Che Guevara: Father Of Revolution, Son Of Galway|publisher=Fantompowa.net|access-date=31 October 2010|archive-date=31 اکتبر 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20101031110446/http://fantompowa.net/Flame/che_guevara_irish_roots.htm}}</ref>

در طول همین سفر، او نامه‌ای به کارلوس کوئیخانو، روزنامه‌نگار، نوشت که سپس به ''سوسیالیسم و انسان در کوبا'' معروف شد.<ref name="SocialismAndMan">[http://www.marxists.org/archive/guevara/1965/03/man-socialism.htm "Socialism and Man in Cuba"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210213075553/https://www.marxists.org/archive/guevara/1965/03/man-socialism.htm |date=13 فوریه 2021}} A letter to [[:en:Carlos Quijano|Carlos Quijano]], editor of ''[[:en:Marcha (newspaper)|Marcha]]'', a weekly newspaper published in Montevideo, Uruguay; published as "From Algiers, for Marcha: The Cuban Revolution Today" by Che Guevara on 12 March 1965.</ref> گوارا در این اثر دربارهٔ ایجاد آگاهی جدید، جایگاه جدید کار و جایگاهی نو برای افراد نوشته است. او همچنین دربارهٔ احساسات [[ضدسرمایه‌داری|ضد کاپیتالیستی]] خود نیز نوشت:

{{quote|قانون کاپیتالیسم که از نظر اکثریت پنهان است، بدون اینکه فرد بداند در او اثر می‌کند. او فقط گستردگی افقی که بی‌انتها می‌رسد را در مقابل خود می‌بیند. این چیزی است که مبلغان کاپیتالیسم به تصویر می‌کشند و از زندگی [[جان دیویس راکفلر|راکفلر]] — درست یا غلط — سرمشقی برای امکان موفقیت می‌سازند. میزان فقر و رنجی که برای ظهور یک راکفلر نیاز است و میزان فسادی که انباشت چنین ثروتی ضرورت دارد، در تصویر دیده نمی‌شود و همیشه نشان دادن آن به مردم ممکن نیست.<ref name="SocialismAndMan"/>||}}

گوارا نامه را با اعلام «انقلابی واقعی را احساس بزرگ عشق پیش می‌راند» و توصیه به همه انقلابیون که «هر روز تلاش کنید تا این عشق به اعمالی نمونه» و درپایان به «نیرویی پیش‌برنده» تبدیل شود.<ref name="SocialismAndMan"/> زمینه گفته‌های گوارا در باورش به اینکه انقلاب کوبا «اتفاقی معنوی و فرامرزی بود» نهفته است.<ref name="ReferenceC"/>

=== الجزایر ===
گوارا در ۲۴ فوریه ۱۹۶۵ در [[الجزیره]]، در سمینار اقتصادی همبستگی کشورهای آفریقا و آسیا سخنرانی کرد که واپسین حضور او در صحنه‌های بین‌المللی بود. او به وظایف اخلاقی کشورهای سوسیالیستی اشاره و آنان را به همکاری ضمنی با کشورهای استثمارگر غربی متهم کرد.<ref>[[#refGuevara1969|Guevara 1969]], p. 350.</ref><ref>{{cite web|url=https://www.marxists.org/archive/guevara/1965/02/24.htm|title=Che Guevara At the Afro-Asian Conference in Algeria|author=Guevara, Che|access-date=4 November 2018|publisher=marxists.org|archive-date=17 سپتامبر 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180917211429/https://www.marxists.org/archive/guevara/1965/02/24.htm}}</ref> در ادامه اقداماتی را تشریح کرد که در نظر او [[دولت کمونیستی|کشورهای کمونیستی]] باید انجام دهند تا بر امپریالیسم غلبه کنند.<ref>[[#refGuevara1969|Guevara 1969]], pp. 352–59.</ref> او که با این صحبت‌ها به صورت عمومی از [[اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی|شوروی]] (حامی مالی اصلی کوبا) انتقاد کرده بود، در ۱۴ مارس به کوبا بازگشت و [[فیدل کاسترو|فیدل]] و [[رائول کاسترو]]، اسوالدو دورتیکوس و کارلوس رافائل رودریگز در فرودگاه هاوانا از او استقبال کردند.

از سخنرانی گوارا در الجزایر مشخص شده بود که او [[نیم‌کره شمالی]] به رهبری آمریکا در [[بلوک غرب|غرب]] و شوروی در [[بلوک شرق|شرق]] را استثمار کننده [[نیم‌کره جنوبی]] می‌یافت. او قویا از کشور کمونیست [[ویتنام شمالی]] در [[جنگ ویتنام]] حمایت می‌کرد و از مردم دیگر کشورهای در حال توسعه تقاضا کرد اسلحه به دست بگیرند و «ویتنامی» شوند.<ref name="MessTricont1967">[http://www.marxists.org/archive/guevara/1967/04/16.htm Message to the Tricontinental] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180127152906/https://www.marxists.org/archive/guevara/1967/04/16.htm |date=27 ژانویه 2018}} (1967) A letter sent by Che Guevara from his jungle camp in Bolivia, to the Tricontinental Solidarity Organisation in Havana, Cuba, in the Spring of 1967.</ref> مخالفت او با شوروی باعث محبوبیتش میان روشنفکران و هنرمندان چپ اروپای غربی که باور خود به شوروی را از دست داده بودند، شد. نیز امپریالیسم‌ستیزی و انقلابی‌گری‌اش الهام‌بخش دانشجویان رادیکال جوان آمریکا که برای تغییرات اجتماعی بی‌تابی می‌کردند، بود.<ref name="Michiko">[https://www.nytimes.com/2009/04/21/books/21kaku.html Brand Che: Revolutionary as Marketer's Dream] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210217163131/https://www.nytimes.com/2009/04/21/books/21kaku.html |date=17 فوریه 2021}} by [[:en:Michiko Kakutani|Michiko Kakutani]], ''[[The New York Times]]'', 20 April 2009</ref>

گوارا در نوشته‌های شخصی‌اش که در این زمان نوشته (میان آنان که تا به امروز منتشر شده‌اند)، انتقادات روزافزون خود از اقتصاد سیاسی شوروی را ابراز و آنان را به «فراموش کردن [[کارل مارکس|مارکس]]» متهم کرد.<ref name="Yaffe2006">[http://www.marxists.org/subject/economy/authors/yaffeh/che-critic.htm Ernesto 'Che' Guevara: A Rebel Against Soviet Political Economy] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210127071037/https://www.marxists.org/subject/economy/authors/yaffeh/che-critic.htm |date=27 ژانویه 2021}} by Helen Yaffe (author of ''Che Guevara: The Economics of Revolution''), 2006</ref> او با مجموعه‌ای از سیاست‌های شوروی، شامل تلاش آن‌ها برای «محو خشونت درونی [[مبارزه طبقاتی]] که جدایی‌ناپذیر از انتقال از کاپیتالیسم به سوسیالیسم» است، سیاست «خطرناک [[هم‌زیستی مسالمت‌آمیز]] با آمریکا»، شکست آن‌ها در «تغییر در آگاهی» مربوط به کار و در آخر تلاششان برای «لیبرال کردن» اقتصاد سوسیالیستی، مخالف بود. او خواهان حذف کامل [[پول]]، [[بهره]]، [[مناسبات تولیدی کاپیتالیستی|مناسبات تولیدی کالایی]]، [[اقتصاد بازار]] و [[سوداگرایی]] بود، در حالی که شوروی‌ها اصرار داشتند این موارد با دستیابی به [[کمونیسم جهانی]] از میان خواهد رفت.<ref name="Yaffe2006"/> گوارا پیش‌بینی کرد که اگر شوروی [[قانون ارزش]] را لغو نکند، درپایان به سرمایه‌داری باز خواهد گذشت.<ref name="Yaffe2006"/>

گوارا دو هفته پس از سخنرانی خود در الجزیره و بازگشت به کوبا، از انظار عمومی کناره گرفت و مدتی بعد به کل ناپدید شد.<ref>[[#refAbrams2010|Abrams 2010]], p. 100</ref> از آنجا که مردم او را پس از کاسترو دومین فرد قدرتمند کشور به‌شمار می‌آوردند، وضعیتش به یک راز بزرگ تبدیل شده بود. نظرات مختلفی دربارهٔ ناپدید شدن او مطرح بود؛ برخی آن را به شکست برنامه صنعتی کوبا که او به‌عنوان وزیر صنایع حامی آن بود، ربط می‌دادند. گروهی دیگر معتقد بودند شوروی بابت طرفداری چه از چینی‌ها در [[شکاف چینی-شوروی|منازعه چین و شوروی]] کاسترو را تحت فشار گذاشتند تا او را کنار بگذارد. عده‌ای نیز معتقد بودند میان گوارا و کاسترو (که فردی عمل‌گرا بود) دربارهٔ خط فکری و توسعه اقتصادی کوبا تفاوت‌های عقیدتی جدی وجود دارد.<ref>[[#refAbrams2010|Abrams 2010]], p. 103.</ref> کاسترو، تحت فشار گمانه‌زنی‌های بین‌المللی دربارهٔ سرنوشت چه، در ۱۶ ژوئن ۱۹۶۵ اعلام کرد مردم تنها هنگامی مطلع خواهند شد که خود گوارا بخواهد. اما این باعث توقف پخش شایعات در داخل و خارج از کوبا نشد.

در ۳ اکتبر ۱۹۶۵، کاسترو نامه بدون تاریخی را عمومی کرد که ادعا شده بود گوارا هفت ماه پیش آن را نوشته است. در نامه که سپس «نامه خداحافظی» چه گوارا نام گرفت، گوارا ضمن تأکید بر همبستگی خود با [[انقلاب کوبا]]، اعلام کرد که قصد دارد کشور را ترک نماید تا در جنگ‌های انقلابی ممالک دیگر مشارکت کند. او همچنین از تمام مناصب خود در دولت و [[حزب کمونیست کوبا]] استعفا داد و شهروندی افتخاری خود در کوبا را نیز کنار گذاشت.<ref>[[#refGuevara1965|Guevara 1965]].</ref>

== مبارزه در کنگو ==
[[پرونده:CheInCongo1965.jpg|بندانگشتی|ایستاده|چپ|گوارا در سن ۳۷ سالگی. او در این تصویر به سال ۱۹۶۵، نوزادی کنگویی را در بغل دارد و در کنار یک سرباز آفریقایی-کوبایی ایستاده است.]]

گوارا در آغاز سال ۱۹۶۵ به آفریقا رفت تا دانش و تجربه خود به‌عنوان یک چریک را در اختیار [[شورش سیمبا|شورشیان سیمبا]] در منازعه [[جمهوری دموکراتیک کنگو|کنگو]] قرار دهد. به گفته [[احمد بن بلا]]، رئیس‌جمهور الجزایر، گوارا آفریقا را حلقه ضعیف امپریالیسم می‌دانست که در نتیجه همین موضوع، دارای ظرفیت‌های بزرگ انقلابی است.<ref>[[#refBenBella1997|Ben Bella 1997]].</ref> [[جمال عبدالناصر]]، رئیس‌جمهور مصر که از زمان دیدار با چه در ۱۹۵۹ رابطه برادرانه‌ای با او داشت، برنامه گوارا برای جنگ در کنگو را «خردمندانه» نمی‌دانست و به او هشدار داد که به شخصیتی «[[تارزان]]<nowiki/>گونه» و محکوم به شکست تبدیل خواهد شد.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 624.</ref> باوجود هشدار، گوارا با نام مستعار رامون بنیتز به کنگو سفر کرد.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 629.</ref> او عملیات کوبا در حمایت از جنبش مارکسیست سیمبا را که در اثر بحران کنگو شکل گرفته بود، رهبری می‌کرد. گوارا، [[ویکتور درکه]] (فرمانده دوم) و ۱۲ اعزامی کوبایی دیگر در ۲۴ آوریل ۱۹۶۵ وارد کنگو شدند و چندی بعد، حدود ۱۰۰ [[آفریقایی-کوبایی]] نیز به آنان پیوستند.<ref>[[#refGott2004|Gott 2004]] p. 219.</ref><ref>[[#refGalvez1999|Gálvez 1999]], p. 62.</ref> آن‌ها برای مدتی با [[لوران کابیلا]]، رهبر چریکی که چند ماه پیش در شورش ناموفق طرفداران رئیس‌جمهور برکنار شده، [[پاتریس لومومبا]] را یاری رسانده بود، همکاری کردند. گوارا که یکی از ستایش‌گران لومومبا بود، گفت که «قتل او باید درسی برای همه ما باشد.»<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 86.</ref> گوارا که توانایی کمی در مکالمه به [[زبان سواحلی]] و دیگر زبان‌های محلی داشت، با کمک یک مترجم نوجوان به نام فردی ایلانگا با دیگران ارتباط برقرار می‌کرد. در هفت ماه، ایلانگا رفتار «گوارای سخت‌کوش» را که «احترام یکسانی نسبت به سفیدپوستان و سیاه‌پوستان قائل بود» تحسین‌برانگیز یافت.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/4522526.stm DR Congo's Rebel-Turned-Brain Surgeon] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210212010947/http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/4522526.stm |date=12 فوریه 2021}} by Mark Doyle, ''BBC World Affairs'', 13 December 2005.</ref> اما دیری نپایید که گوارا از نظم و انضباط ضعیف نیروهای کابیلا ناامید شد و وی را کنار گذاشت؛ چه گفت: «هیچ چیزی نبود که من را قانع کند که او فرد مورد نیاز ماست.»<ref>[[#CITEREFBBCNews2001a|BBC News]] 17 January 2001.</ref>

سربازان مزدور سفیدپوستِ ارتش ملی کنگو به رهبری [[مایک هور دیوانه|مایک هور]] که توسط پشتیبانی خلبانان کوبایی مخالف کاسترو و سازمان سیا پشتیبانی می‌شدند، مانع دیگری بر سر راه گوارا بودند؛ اینان او را از پایگاهش در کوه‌های نزدیک [[دریاچه تانگانیکا]] در جنوب‌شرقی کنگو بیرون راندند و می‌توانستند ارتباطات او را شنود کنند و بدین طریق از برنامه‌های حمله او آگاه می‌شدند و خطوط تدارکات او را مختل می‌کردند. هر چند گوارا سعی داشت حضور خود در کنگو را پنهان کند، اما دولت ایالات متحده از موقعیت و فعالیت‌های او آگاه بود. [[آژانس امنیت ملی]] با استفاده از [[یواس‌ان‌اس سرجوخه خوزه اف والدز (تی-ای‌جی-۱۶۹)|یواس‌ان‌اس ''سرجوخه خوزه اف والدز'' (تی-ای‌جی-۱۶۹)]] در [[اقیانوس هند]]، کلیه ارتباطات او را رهگیری می‌کرد.<ref>"The intercept operators knew that Dar-es-Salaam was serving as a communications center for the fighters, receiving messages from Castro in Cuba and relaying them on to the guerrillas deep in the bush." ([[#refBamford2002|Bamford 2002]], p. 181)</ref>

گوارا قصد [[موج انقلابی|صدور انقلاب]] از طریق تعلیم مارکسیسم و استراتژی [[نظریه فوکو|فوکوی]] [[جنگ چریکی]] به جنگجویان سیمبا و مخالف [[موبوتو سسه سوکو|موبوتو]] را داشت. او در کتاب ''خاطرات کنگو''، ترکیبی از بی‌کفایتی، عدم‌پذیرش توصیه‌ها و درگیری داخلی میان شورشیان کنگو را دلایل اصلی شکست شورش نامیده است.<ref>[[#CITEREFIreland's Own2000|Ireland's Own 2000]].</ref> در ۲۰ نوامبر ۱۹۶۵، گوارا که از دیسانتری و آسم حاد رنج می‌برد و از هفت ماه شکست و تعلل خسته شده بود، به همراه ۶ بازمانده گروه ۱۲ نفره خود کنگو را ترک کرد. گوارا گفت که قصد داشت مجروحان را به کوبا بفرستد و به‌عنوان یک انقلابی نمونه تنها در کنگو بماند و تا زمان مرگ بجنگد، اما پس از اصرار رفیق‌هایش و نیز دو نفری که کاسترو شخصاً از کوبا به آنجا فرستاده بود، در واپسین لحظه با اکراه حاضر شد آفریقا را ترک کند. در آن شبانه روز، نیروهای گوارا بی‌سر و صدا اردوگاه خود را پایین کشیدند، کلبه‌های خود را سوزاندند و اسلحه‌هایی که نمی‌توانستند با خود ببرند را منهدم کردند یا به دریاچه تانگانیکا انداختند و سپس شبانه با قایق از مرز به تانزانیا رفتند و خود را زمینی به [[دارالسلام (تانزانیا)|دارالسلام]] رساندند. گوارا ماه‌ها بعد درمورد تجربه خود در کنگو به این نتیجه رسید که او به جای جنگیدن تا لحظه مرگ تصمیم به رفتن گرفت چون: «عنصر انسانی شکست خورد. هیچ اراده‌ای برای جنگ وجود نداشت. رهبران [شورشی] فاسد هستند. در یک‌کلام… نمی‌شد هیچ کاری انجام داد.»<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 87.</ref> گوارا همچنین گفت «ما نمی‌توانیم کشوری که نمی‌خواهد بجنگد را به تنهایی آزاد کنیم.»<ref>[https://www.theguardian.com/books/2000/aug/12/cuba.artsandhumanities From Cuba to Congo, Dream to Disaster for Che Guevara] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210217163057/https://www.theguardian.com/books/2000/aug/12/cuba.artsandhumanities |date=17 فوریه 2021}} by ''[[گاردین|The Guardian]]'', 12 August 2000</ref> چند هفته بعد، او مقدمه‌ای برای خاطرات کنگوی خود نوشت که با این جمله آغاز می‌شود: «این داستان یک شکست است.»<ref>[[#refGuevara2000|Guevara 2000]], p. 1.</ref>

[[پرونده:Cheguevaracongo.jpg|بندانگشتی|گوارا در کنگو، ۱۹۶۵]]

چه تمایلی به بازگشت به [[کوبا]] نداشت زیرا کاسترو پیش‌تر «نامه خداحافظی» او را که قرار بود در صورت مرگش فاش شود، علنی کرده بود.<ref>[[#refCastañeda1998|Castañeda 1998]], p. 316.</ref> نتیجتاً، گوارا شش ماه بعدی را به صورت مخفیانه در سفارت کوبا در دارالسلام و سپس در یک خانه امن کوبایی در [[پراگ]] گذراند.<ref>[http://www.radio.cz/en/article/129231 Che Guevara's Central Bohemian Hideaway] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210217163104/https://english.radio.cz/che-guevaras-central-bohemian-hideaway-8572588 |date=17 فوریه 2021}} article and audio by Ian Willoughby, ''[[:en:Czech Radio|Český rozhlas]]'', 27 June 2010</ref> گوارا هنگامی که در [[اروپا]] بود، به‌طور سری با [[خوآن پرون]]، [[رئیس‌جمهور آرژانتین|رئیس‌جمهور پیشین آرژانتین]] که در [[اسپانیای فرانکو|اسپانیا]] در تبعید زندگی می‌کرد، دیدار داشت. گوارا به پرون اعتماد کرد و او را در جریان نقشه جدید خود برای طرح‌ریزی یک انقلاب کمونیستی جهت برقراری حکومت سوسیالیستی در سراسر آمریکای لاتین قرار داد. پرون به گوارا هشدار داد این نقشه که قرار است از [[بولیوی]] آغاز شود، خودکشی و بیهوده خواهد بود اما چه از پیش تصمیم خود را گرفته بود. پرون سپس گوارا را یک «آرمانشهری نابالغ» نامید اما گفت «او یکی از ما بود. من خوشحالم که باعث سردرد یانکی‌ها شده است.»<ref name="ODonnell">{{cite news|last=O'Donnell|first=Pacho|title=Opiniones de Perón sobre el Che|url=http://www.pagina12.com.ar/diario/elpais/subnotas/178453-56017-2011-10-08.html|newspaper=[[:en:Página/12|Página/12]]|access-date=23 May 2015|language=es|archive-date=3 مارس 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200303150750/https://www.pagina12.com.ar/diario/elpais/subnotas/178453-56017-2011-10-08.html}}</ref>

گوارا در این مدت، خاطرات خود از تجربیاتش در کنگو را گرد آورد و نیز نوشتن دو کتاب دیگر (یکی اندر [[فلسفه]]، و دیگری در مورد [[اقتصاد]]) را آغاز کرد. او در حالی که برای سفر به بولیوی آماده می‌شد، در ۲۱ ژوئیه ۱۹۶۶ به‌طور مخفیانه وارد کوبا شد تا با کاسترو و همسر خود دیدار کند. چه همچنین برای واپسین بار به پنج فرزند خود نامه نوشت که مقرر شد پس از مرگش خوانده شود. او در پایان این نامه به آنان توصیه کرد:

{{quote|بیش از هر چیز، همیشه این توانایی را داشته باشید که هر گونه بی‌عدالتی که در هر کجای جهان نسبت به هر کسی روا داشته می‌شود را عمیقاً حس کنید. این زیباترین خصیصه یک انقلابی است.<ref>[[#refGuevara2009|Guevara 2009]], p. 167.</ref>||}}

== بولیوی، دستگیری و اعدام ==
در پایان سال ۱۹۶۶، مکان چه گوارا هنوز برای عموم نامشخص بود، هر چند نمایندگان جنبش استقلال [[موزامبیک]] ([[جبهه آزادی‌بخش موزامبیک|FRELIMO]]) گزارش دادند آن‌ها در پایان سال ۱۹۶۶ با او در [[دارالسلام (تانزانیا)|دارالسلام]] ملاقات کردند. این دیدار در مورد پیشنهاد گوارا برای کمک به پروژه انقلابی آن‌ها بود که موزامبیکی‌ها در نهایت آن را رد کردند.<ref>[[#refMittleman1981|Mittleman 1981]], p. 38.</ref> در سخنرانی [[روز جهانی کارگر]]ان در سال ۱۹۶۷ در هاوانا، وزیر دفاع نیروهای مسلح، سرگرد [[خوان آلمیدا]] گفت گوارا «جایی در آمریکای لاتین مشغول خدمت به انقلاب است.»
[[پرونده:CheinBolivia1.jpg|جایگزین=بولیوی|بندانگشتی|اندکی پیش از مرگ، روستایی در بولیوی]]
پیش از عزیمت به بولیوی، گوارا ظاهر خود را تغییر داد تا شناخته نشود؛ او ریش‌های خود را تراشید و موهایش را کوتاه و خاکستری کرد.<ref>Jacobson, Sid and Ernie Colón. ''Che: A Graphic Biography''. [[:en:Hill and Wang|Hill and Wang]], 2009. 96–97.</ref> در ۳ نوامبر ۱۹۶۶، گوارا با نام جعلی آدولفو منا گونزالز به صورت مخفیانه از [[مونته‌ویدئو|مونته ویدئو]] با هواپیما راهی [[لا پاز (هندوراس|لا پاز]] شد. او خود را یک تاجر میانسال اروگوئه‌ای و از کارکنان [[سازمان کشورهای آمریکایی]] معرفی کرد.<ref>Jacobson, Sid and Ernie Colón. ''Che: A Graphic Biography''. [[:en:Hill and Wang|Hill and Wang]], 2009. 98.</ref>

سه روز پس از ورود به بولیوی، گوارا با هدف تشکیل ارتش چریکی خود، لا پاز را به مقصد مناطق روستایی جنوب شرقی این کشور ترک کرد. نخستین اردوگاه گوارا در منطقه دورافتاده نیانکاوآزو برپا شد اما آموزش ارتش چریکی در آن اردوگاه خطرناک بود و کار پیش نمی‌رفت. او [[تامارا بونکه|هایدی تامارا بونکه بیدر]] که با نام مستعار تانیا شناخته می‌شد را به‌عنوان عامل اصلی خود در لا پاز منصوب کرد. تانیا اصالتاً اهل [[آلمان شرقی]] و متولد [[آرژانتین]] بود.<ref name="#refSelvage1985|Selvage 1985">[[#refSelvage1985|Selvage 1985]].</ref><ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 693.</ref>

قوای چریکی گوارا از حدود ۵۰ نفر تشکیل شده بود<ref>[http://www.latinamericanstudies.org/che/bolivia-guerrillas.htm Members of Che Guevara's Guerrilla Movement in Bolivia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100827083833/http://www.latinamericanstudies.org/che/bolivia-guerrillas.htm |date=27 اوت 2010}} by the ''Latin American Studies Organization''</ref> و تحت عنوان ارتش آزادی‌بخش ملی بولیوی فعالیت می‌کرد. آنها به خوبی مسلح بودند و در مناطق کوهستانی کامیری در ماه‌های اولیه ۱۹۶۷ در درگیری‌های اولیه با ارتش بولیوی به موفقیت‌هایی دست پیدا کردند. در نتیجه پیروزی‌های پیاپی نیروهای گوارا در بهار و تابستان ۱۹۶۷، دولت بولیوی شمار آنان را بیش از اندازه واقعی تخمین زد.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 97.</ref>

پژوهشگران موارد زیر را دلایل شکست گوارا در به ثمر رساندن انقلاب در بولیوی می‌دانند:
* گوارا انتظار داشت معارضان محلی دولت بولیوی با او همکاری کنند اما چنین نشد. همچنین [[حزب کمونیست بولیوی]] تحت رهبری [[ماریو مونخه]] که به شوروی (و نه کوبا) گرایش داشت، از او پشتیبانی نکرد. گوارا در خاطرات خود که پس از مرگ او کشف شد، حزب کمونیست بولیوی را «غیرقابل اعتماد، غیر وفادار و احمق» توصیف کرده است.<ref>"[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,837605,00.html Bidding for Che] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130826055852/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,837605,00.html |date=26 اوت 2013}}", ''Time Magazine'', 15 December 1967.</ref>
* او تصور می‌کرد تنها با ارتش بولیوی که نیروهایش به خوبی آموزش داده نشده بودند و امکانات کافی نداشتند، روبرو شود و اطلاع نداشت دولت ایالات متحده گروهی از کماندوهای مرکز فعالیت‌های ویژه [[سازمان سیا]] و دیگر عوامل عملیاتی را برای کمک به [[نیروهای ضد شورش]] بولیوی اعزام کرده است. همچنین ارتش بولیوی نیز تحت آموزش و مشاوره نیروهای ویژه ارتش ایالات متحده، از جمله [[تکاوران ارتش ایالات متحده آمریکا|تکاوران ارتش]]، قرار داشت.<ref>[[#refUSArmy1967|US Army 1967]] and [[#refRyan1998|Ryan 1998]], pp. 82–102, ''inter alia''. "US military personnel in Bolivia never exceeded 53 advisers, including a sixteen-man Mobile Training Team from the [[:en:8th Special Forces Group (United States)|8th Special Forces Group]] based at [[:en:Fort Gulick|Fort Gulick]], [[:en:Panama Canal Zone|Panama Canal Zone]]" ([[#refSelvage1985|Selvage 1985]]).</ref>
* همچنین قرار بود گوارا ارتباط رادیویی خود با هاوانا را حفظ کند. دو فرستنده موج کوتاه که دولت کوبا در اختیارش گذاشته بود معیوب بودند؛ نتیجتاً، چریک‌ها نمی‌توانستند ارتباط برقرار و تدارکات مورد نیاز خود را تأمین کنند.
به‌علاوه، گوارا معروف بود که ستیز را به سازش ترجیح می‌دهد و این عملکرد را در جنگ چریکی خود در کوبا نشان داده بود. این امر در عدم توفیق او در ایجاد رابطه با رهبران شورشی بولیوی مؤثر افتاد، همان‌طور که در کنگو نیز چنین شده بود.<ref>[[#refGuevara1972|Guevara 1972]].</ref> این گرایش چه در کوبا نیز خود را نشان داده بود اما مداخلات و راهنمایی‌های به موقع فیدل کاسترو مانع از بروز اختلافات گردیده بود.<ref>[[#refCastañeda1998|Castañeda 1998]], pp. 107–112; 131–132.</ref>

نتیجه پایانی آن بود که گوارا در جذب مردم محلی برای پیوستن به شبه‌نظامیان خود طی یازده ماه تلاش ناکام ماند. بسیاری از مردم منطقه مقامات و نظامیان بولیوی را در جریان مکان و تحرکات چریک‌ها قرار می‌دادند. گوارا در واپسین روزهای مبارزات خود در بولیوی در خاطراتش نوشت که «دهقانان به ما یاری نمی‌رسانند، بلکه در حال تبدیل شدن به خبرچین هستند.»<ref>[[#refWright2000|Wright 2000]], p. 86.</ref>

[[فیلیکس رودریگز]]، تبعیدی کوبایی که برای [[مرکز فعالیت‌های ویژه]] سازمان سیا کار می‌کرد، به ارتش بولیوی در تلاش برای دستگیری گوارا مشاوره داد.<ref>[[#refRodriguez1989|Rodriguez and Weisman 1989]].</ref> علاوه‌بر او، مطابق ادعای مستند ''[[دشمن دشمن من|دشمنِ دشمن من]]'' محصول سال ۲۰۰۷، [[کلاوس باربی]]، جنایتکار جنگی نازی، نیز از دیگر مشاوران سازمان سیا بود و احتمالاً مستقیماً به آنان کمک می‌کرد.<ref name="ObserverChe">[https://www.theguardian.com/uk/2007/dec/23/world.secondworldwar Barbie "Boasted of Hunting Down Che"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130901073757/http://www.theguardian.com/uk/2007/dec/23/world.secondworldwar |date=۱ سپتامبر ۲۰۱۳}} by David Smith, ''[[:en:The Observer|The Observer]]'', 23 December 2007.</ref>

[[پرونده:Statueduchelahiguera.jpg|بندانگشتی|راست|یادبود گوارا در [[لا ایگرا، بولیوی|لا ایگرا]]]]
در ۷ اکتبر ۱۹۶۷، یک خبرچین نیروهای ویژه بولیوی را از محل اردوی قوای چریکی گوارا در دره یورو مطلع کرد.<ref>[http://www.theage.com.au/world/green-beret-behind-the-capture-of-che-guevara-20100907-14zhp.html Green Beret Behind the Capture of Che Guevara] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210217163102/https://www.theage.com.au/world/green-beret-behind-the-capture-of-che-guevara-20100907-14zhp.html |date=17 فوریه 2021}} by [[:en:Richard Gott|Richard Gott]], ''[[دی ایج|The Age]]'', 8 September 2010</ref> صبح روز ۸ اکتبر، آن‌ها منطقه را با ۱۸۰ سرباز در دو گروه محاصره و به داخل دره پیشروی کردند. نبردی آغاز شد و در آن گوارا که به همراه [[سیمون کوبا سارابیا]] نیروها را فرمانده می‌کرد، مجروح و اسیر شد.<ref>{{cite news|last1=Rothman|first1=Lily|title=Read TIME's Original Report on the Death of Che Guevara|url=https://time.com/4970857/report-1967-death-che-guevara/|access-date=9 October 2020|work=Time|date=9 October 2017|archive-date=12 نوامبر 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112025410/https://time.com/4970857/report-1967-death-che-guevara/}}</ref> برناردینو هوانکا، از گروهبانان ارتش بولیوی، ماجرا را این چنین گزارش می‌کند: با نزدیک شدن تکاوران بولیوی، گوارا که دو مرتبه زخمی شده بود و اسلحه‌اش به کاری نمی‌آمد، سلاح‌های خود را به نشانه تسلیم انداخت و خطاب به سربازان فریاد کشید: «شلیک نکنید! من چه گوارا هستم و من زنده ارزش بیشتری برای شما دارم، تا مرده.»<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 733.</ref>

عصر روز ۸ اکتبر گوارا را دست‌بسته به مدرسه‌ای فرسوده در [[لا ایگرا، بولیوی|لا ایگرا،]] روستایی در همان نزدیکی، منتقل کردند. برای یک نصفه‌روز، او در برابر بازجویی توسط افسران ارتش بولیوی مقاومت می‌کرد و تنها به صورت آهسته با سربازان آن‌ها صحبت می‌کرد. یکی از آن سربازان، خلبان هلیکوپتر خای‌مه نینو دو گوزمن، چه را «مخوف» توصیف می‌کند. به گفته گوزمن، ساق پای راست گوارا گلوله خورده بود، موهایش خاک‌آلود و لباس‌هایش پاره شده بودند و پاهایش را با غلاف‌های چرمی سخت بسته بود. باوجود وضعیت نامناسب، «چه سرش را بالا گرفته بود، مستقیم در چشمان طرف مقابل نگاه می‌کرد و تنها چیزی که می‌خواست، چیزی برای دود کردن بود.» گوزمن می‌گوید با «ترحم» به او یک کیسه کوچک توتون برای پیپش داد، گوارا لبخند زد و از وی تشکر کرد.<ref name="The Man Who Buried Che">"[http://www.fiu.edu/~fcf/cheremains111897.html The Man Who Buried Che] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081207082403/http://www.fiu.edu/~fcf/cheremains111897.html|date=2008-12-07}}" by Juan O. Tamayo, ''Miami Herald'', 19 September 1997.</ref> در شب ۸ اکتبر، کاپیتان اسپینوزا، از افسران ارتش بولیوی، وارد مدرسه شد و تلاش کرد پیپ گوارا از دهانش بردارد که چه — با وجود دستان بسته‌اش — به او لگد زد.<ref name="Michèle">{{cite magazine|last=Ray|first=Michèle|date=March 1968|title=In Cold Blood: The Execution of Che by the CIA|url=http://www.unz.org/Pub/Ramparts-1968mar-00021|publisher=Edward M. Keating|pages=21–37|access-date=29 October 2016|magazine=Ramparts Magazine|journal=|archive-date=30 اکتبر 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161030075955/http://www.unz.org/Pub/Ramparts-1968mar-00021}}</ref> گوارا همچنین چند ساعت پیش از اعدام خود به صورت آدمیرال اوگارتچه که تلاش کرده بود او را بازجویی کند، تف کرد.<ref name="Michèle"/>

روز بعد در ۹ اکتبر، گوارا درخواست کرد معلم مدرسه روستا، زن ۲۲ ساله‌ای به نام جولیا کورتز، را ببیند. او سپس گوارا را «مردی خوش‌قیافه با نگاهی نرم و طعنه‌آمیز» توصیف کرد که در هنگام مکالمه کورتز نمی‌توانست مستقیم به چشمانش بنگرد زیرا «نگاهش تاب‌ناپذیر، رسوخ‌کننده و آرام بود.»<ref name="Michèle"/> گوارا به معلم گفت این «ضد تربیتی» است که انتظار رود کودکان روستایی در چنین جایی تحصیل کنند، «در حالی که مقامات دولتی مرسدس سوار می‌شوند.» گوارا گفت این چیزی است «که ما علیه آن مبارزه می‌کنیم.»<ref name="Michèle"/>

مدتی بعد در همان صبح ۹ اکتبر، [[رنه بارینتوس]]، رئیس‌جمهور بولیوی، دستور داد گوارا کشته شود. هر چند گفته می‌شود دولت ایالات متحده متمایل بود گوارا برای بازجویی بیشتر به [[پاناما]] برده شود، این دستور توسط فیلیکس رودریگز به واحدی که گوارا را در اختیار داشت منتقل شد.<ref>[[#refGrant2007|Grant 2007]]</ref> [[ماریو تران]]، گروهبان ۲۷ ساله ارتش بولیوی که ادعا می‌کرد سه نفر از دوستانش، همگی با نام کوچک ماریو، در درگیری با چریک‌های گوارا کشته شدند، برای اعدام او داوطلب شد. او درحالی‌که [[مستی|نیمه‌مست]] بود، درخواست کرد به گوارا شلیک کند.<ref name="ReferenceA"/> دولت بولیوی قصد داشت پس از کشتن گوارا به صورت رسمی اعلام کند او در جریان درگیری کشته شده است و نتیجتاً، رودریگز به تران دستور داد به سر چه شلیک نکند تا زخم‌های گلوله با روایت دولتی سازگار باشد.<ref name=":1234">[[#refGrant2007|Grant 2007]]</ref> گری پرادو، سروانی که نیروهای تحت امرش گوارا را اسیر کرده بودند، گفت که بارینتوس دستور اعدام فوری گوارا را صادر کرده بود زیرا احتمال داده می‌شد او از زندان فرار کند و نیز بدین طریق از نمایش و درام محاکمه علنی که امکان بهره‌برداری از آن وجود داشت، جلوگیری شود.<ref>Almudevar, Lola. "[http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2007/10/09/MNVASLK4R.DTL Bolivia marks capture, execution of 'Che' Guevara 40 years ago] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120306183805/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=%2Fc%2Fa%2F2007%2F10%2F09%2FMNVASLK4R.DTL |date=6 مارس 2012}}", ''[[San Francisco Chronicle]]''. 9 October 2007; retrieved 7 November 2009.</ref> بارینتوس هرگز انگیزه خود برای کشتن فوری گوارا، به جای اقدامات دیگر مانند محاکمه او یا بیرون کردنش از کشور و تحویل دادنش به مقامات آمریکایی، را فاش نکرد.<ref name=":1234"/>

فیلیکس رودریگز حدود ۳۰ دقیقه پیش از کشته‌شدن گوارا تلاش کرد تا او را وادار به اعتراف در مورد محل اختفای دیگر [[جنگ چریکی|چریک‌ها]] که آزاد بودند، کند اما گوارا پاسخی نداد. سپس رودریگز و چند سرباز دیگر به گوارا کمک کردند سر پا ایستد و او را بیرون کلبه بردند. رودریگز و دیگر سربازان با گوارا عکس دسته‌جمعی گرفتند و رودریگز به گوارا اطلاع داد قرار است اعدام شود. کمی بعد، یکی از سربازانی که از گوارا محافظت می‌کرد، از او پرسید «آیا به جاودانگی خود فکر می‌کنی؟» و گوارا پاسخ داد: «نه، من به جاودانگی [[انقلاب]] می‌اندیشم.»<ref>[[#refTime1970|''Time'' magazine 1970]].</ref> چند دقیقه بعد، تران برای شلیک به او وارد کلبه شد؛ گوارا برخاست و و واپسین کلمات خود را بر زبان آورد: «می‌دانم که تو برای کشتن من آمدی. شلیک کن، بزدل! تو تنها می‌خواهی یک نفر را بکشی!» تران برای لحظه‌ای درنگ کرد، سپس [[ام۱ کارابین|ام۲ کارابین]] را به سمت گوارا نشانه گرفت<ref>{{cite web|title=The Death of Che Guevara: Declassified|publisher=The National Security Archive|url=http://nsarchive.gwu.edu/NSAEBB/NSAEBB5/|access-date=24 January 2016}}</ref> و به بازوها و پاهای چه شلیک کرد.<ref name="anderson739">[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 739.</ref> گوارا که روی زمین به خود می‌پیچید، یکی از مچ‌های خود را گاز گرفت تا جلوی فریاد کشیدن خود را بگیرد. شلیک بعدی تران زخم کشنده‌ای در سینه گوارا ایجاد کرد. مطابق گفته رودریگز، گوارا در ساعت ۱:۱۰ پس از ظهر به وقت محلی درگذشت.<ref name="anderson739"/> در مجموع تران ۹ بار به گوارا شلیک کرد، پنج بار به پاها، یک بار به شانه و بازوی راست و یک بار در سینه و گلو.<ref name="Michèle"/>{{Quote box
| quote = هرگاه مرگ به سراغ ما آید، خوش آید، به شرط آن‌که فریاد ما به گوش شنوایی رسد و دست دیگری برای اسلحه‌های ما دراز شود.
| source = —گورنوشته چه گوارا که چند ماه قبل از مرگ آماده کرده بود
| align = left
| width = 29%
}}گوارا چند ماه پیش از مرگ، در جریان کنفرانس همبستگی سه‌قاره که واپسین حضور عمومی‌اش بود، [[گورنوشته]] خود را آماده کرد تا بر روی قبرش حک شود.<ref>[https://www.theguardian.com/world/2009/jan/19/che-guevara-obituary-guardian-archive Obituary: Che Guevara, Marxist Architect of Revolution] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170510203301/https://www.theguardian.com/world/2009/jan/19/che-guevara-obituary-guardian-archive |date=10 مه 2017}} by Richard Bourne, ''[[گاردین|The Guardian]]'', 11 October 1967</ref>

[[پرونده:Che newspaper.jpeg|بندانگشتی|خبر کشته‌شدن چه‌گوارا در روزنامه اطلاعات]]

== پس از اعدام ==
جسد گوارا پس از اعدام به [[ارابه فرود|ارابه‌های فرود]] یک هلیکوپتر بسته و به [[وال‌گرانده]] در همان نزدیکی برده شد. آنجا، او را در یک تخته بتونی در یک خشکشویی خواباندند و از جسدش عکس گرفتند.<ref>[[#refAlmudevar2007|Almudevar 2007]] and [[#refGott2005|Gott 2005]].</ref> چند شاهد برای تأیید هویت او فراخوانده شدند که یکی از آن‌ها روزنامه‌نگار بریتانیایی [[ریچارد گوت]] بود که میان شاهدان تنها او گوارا را در زمان حیات ملاقات کرده بود. جسد چه را به نمایش عمومی گذاشتند و صدها نفر از مردم محلی او را دیدند که در نظر بسیاری از آن‌ها، به مسیح می‌مانست و حتی برخی به‌طور مخفیانه تارهای موی او را برای تبرک جدا کرده و با خود بردند.<ref>[[#refCasey2009|Casey 2009]], p. 179.</ref> مقایسه‌هایی از این قبیل دو هفته بعد شدت گرفت؛ آن زمان، [[جان برجر]]، منتقد هنر انگلیسی، با دیدن عکس‌های جنازه گوارا، گفت این تصاویر ''[[در سوگ مسیح (مانتنیا)|در سوگ مسیح]]'' از [[آندرئا مانتنیا]] و ''[[کلاس تشریح دکتر نیکولاس تولپ]]'' از [[رامبرانت]] را تداعی می‌کنند.<ref>[[#refCasey2009|Casey 2009]], p. 183.</ref> چهار خبرنگار هنگام ورود جنازه گوارا به وال‌گرانده، آنجا حضور داشتند، از جمله بیورن کوم سوئدی که در مقاله‌ای در ''[[نیو ریپابلیک]]'' به تاریخ ۱۱ نوامبر ۱۹۶۷ صحنه را توصیف کرد.<ref>[http://www.tnr.com/article/politics/the-death-che-guevara The Death of Che Guevara] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111221030808/http://www.tnr.com/article/politics/the-death-che-guevara |date=21 دسامبر 2011}} by [[:en:Bjorn Kumm|Bjorn Kumm]], ''[[نیو ریپابلیک|The New Republic]]'', Originally published on 11 November 1967.</ref>
{{multiple image|total_width=360
 | image1 = CheExec9B.jpg
 | caption1 = چهره او
 | alt1 =
 | image2 = CheExec19.jpg
 | caption2 = بدن گوارا بعد از مرگ
 | alt2 =
}}

[[لیندون بی. جانسون]] در یادداشتی به تاریخ ۱۱ اکتبر ۱۹۶۷ به [[مشاور امنیت ملی (آمریکا)|مشاور امنیت ملی]] [[والت وایتمن رستو]] تصمیم قتل گوارا را «احمقانه» اما «قابل درک از دیدگاه بولیوی» توصیف کرد.<ref>[[#refLacey2007a|Lacey 2007a]].</ref> رودریگز پس از اعدام، برخی اقلامی را که همراه گوارا بودند، برای خود برداشت؛ از جمله ساعتی که تا سال‌ها می‌پوشید و به خبرنگاران نشانش می‌داد.<ref>After the Cuban revolution, seeing that Guevara had no watch, his friend Oscarito Fernández Mell gave him his own gold watch. Sometime later, Che handed him a piece of paper; a receipt from the National Bank declaring that Mell had "donated" his gold wristband to Cuba's gold reserve. Guevara was still wearing his watch, but it now had a leather wristband ([[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 503).</ref> امروزه آن اقلام، شامل چراغ قوه گوارا، در سازمان سیا نگهداری می‌شوند.<ref>[[#refKornbluh1997|Kornbluh 1997]].</ref> یک دکتر نظامی دست‌های گوارا را [[مثله کردن|قطع]] کرد و سپس افسران ارتش بولیوی جنازه را به مکان نامعمولی بردند و سرنوشت جسد را فاش نکردند. دست‌های چه را برای انگشت‌نگاری به [[بوئنوس آیرس]] منتقل کردند. سپس دست‌های بریده چه گوارا را به کوبا فرستادند.<ref>{{cite magazine|last1=Garza|first1=Laura|date=18 December 1995|title=Bolivian General Reveals Che Guevara's Burial Site|url=http://www.themilitant.com/1995/5947/5947_9.html|access-date=10 February 2012|magazine=The Militant|journal=|archive-date=2 فوریه 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120202153800/http://www.themilitant.com/1995/5947/5947_9.html}}</ref>

[[فیدل کاسترو]] در ۱۵ اکتبر در هاوانا، به صورت عمومی مرگ گوارا را تأیید و ۳ روز عزای عمومی در سراسر کوبا اعلام کرد.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 740.</ref> در ۱۸ اکتبر، کاسترو در حضور یک میلیون نفر در [[میدان انقلاب (هاوانا)|میدان انقلاب]]، دربارهٔ شخصیت گوارا به‌عنوان یک انقلابی صحبت کرد.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], p. 741.</ref> او سخنانش را چنین به پایان برد:

{{quote|اگر می‌خواهیم بگوییم که دوست داریم نسل‌های بعدی چگونه باشد، باید گفت: مثل چه! اگر می‌خواهیم بگوییم دوست داریم فرزندانمان چگونه تعلیم ببینند، باید بدون تردید بگوییم: با روحیه چه! اگر الگویی می‌خواهیم که نه به دوران ما، که به آینده تعلق داشته باشد، من از اعمال قلبم می‌گویم چنین الگویی، بدون هیچ لکه‌ای در رفتار و کردار، چه است!<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 101.</ref>||}}

هنگام دستگیری گوارا، یک دفتر خاطرات ۳۰٬۰۰۰ کلمه‌ای دست‌نویس، مجموعه اشعار شخصی او و داستان کوتاهی که نوشته بود (در مورد یک چریک جوان کمونیست که یادمی‌گیرد بر ترس‌هایش غلبه کند) به دست ارتش بولیوی افتاد.<ref>"[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,837605,00.html Bidding for Che] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130826055852/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,837605,00.html |date=26 اوت 2013}}", ''Time'' Magazine, 15 December 1967.</ref> گوارا در این خاطرات وقایع مبارزات چریکی در بولیوی، از روز ورود در ۷ نوامبر ۱۹۶۶ تا ۷ اکتبر ۱۹۶۷، یک روز پیش از دستگیری، را مستند کرده بود.<ref>[[#refGuevara1967|Guevara 1967]].</ref> یادداشت‌های گوارا نشان می‌دهد مطلع‌شدن قوای نظامی بولیوی از فعالیت‌های چریک‌ها آنان را وادار به آغاز زودهنگام عملیات کرد و تصمیم گوارا برای تقسیم نیروها به دو واحدی که متعاقباً قادر به برقراری تماس نبودند و به‌طور کلی وقایع مبارزات ناموفق آنان را در بولیوی تشریح می‌کند. او در این خاطرات همچنین دربارهٔ اختلافات خود با [[حزب کمونیست بولیوی]] که منجر شد گوارا به میزان چشمگیری کمتر از حد انتظار نیرو داشته باشد و مشکلاتش در سربازگیری از میان مردم محلی (بخشی از مشکل از این امر ناشی می‌شد که چریک‌ها [[زبان‌های کچوا|زبان کچوا]] را یادگرفته بود، غافل از اینکه زبان محلی در واقع یک [[زبان‌های توپیایی-گوارانی|زبان توپیایی-گوارانی]] است) را نیز توضیح داده است.<ref>[[#refRyan1998|Ryan 1998]], p. 45.</ref> همچنین نشان داده شده است که با نزدیک‌شدن به پایان غیرمنتظره مبارزات، گوارا به‌طور فزاینده‌ای بیمار شد و از حملات شدید آسم رنج می‌برد و هدف از بیشتر حملات پایانی یافتن دارو بود.<ref>[[#refRyan1998|Ryan 1998]], p. 104.</ref> خاطرات بولیوی گوارا به سرعت توسط مجله ''رامپارتس'' به [[زبان انگلیسی|انگلیسی]] ترجمه و در سراسر جهان پخش شد.<ref>[[#refRyan1998|Ryan 1998]], p. 148.</ref> حداقل چهار دفتر خاطرات دیگر نیز وجود دارد که هر کدام جنبه‌های متفاوتی از وقایع را آشکار می‌کند.<ref name="#refSelvage1985|Selvage 1985"/><ref>[[#refRamirez1997|Ramírez 1997]].</ref>
[[پرونده:SculptureCheGuevaraCuba.jpg|بندانگشتی|وزارت داخله در میدان انقلاب هاوانا با تصویر گوارا. شعار او به اسپانیایی در پایین دیده می‌شود: «همیشه، تا پیروزی»{{یادچپ|Hasta la Victoria Siempre}}|راست]]
[[رژی دبره]]، روشن‌فکر فرانسوی که در بولیوی با گوارا بود و در آوریل ۱۹۶۷ دستگیر شد، در اوت ۱۹۶۸ در زندان مصاحبه‌ای انجام و وقایع دستگیری گوارا را به تفضیل بیشتر توضیح داد. دبره مدت کوتاهی را نزد چریک‌های گوارا سپری کرده بود و گفت: «آن‌ها قربانی جنگل شدند. جنگل آن‌ها را بلعید.»<ref name="Nadle">{{cite journal|last=Nadle|first=Marlene|date=24 August 1968|title=Régis Debray Speaks from Prison|journal=Ramparts Magazine|page=42}}</ref> به گفته او، قوا با کمبود آذوقه و مهمات دست و پنجه نرم می‌کردند؛ آنان به آب، غذا و کفش دسترسی نداشتند و تنها ۶ پتو برای ۲۲ نفر در اختیارشان بود. دبره روایت می‌کند گوارا و چریک‌ها به یک «مریضی» دچار شدند که سبب می‌شد دست‌ها و پاهایشان چون «تپه‌های گوشت» متورم شود، تا جایی که تشخیص انگشت‌ها روی دست ساده نبود. دبره به خاطر می‌آورد که گوارا، باوجود وخامت اوضاع، به آینده [[آمریکای لاتین]] خوش‌بین بود و با باور به این که «مرگ او گونه‌ای رنسانس خواهد بود» مرد و به گفته او، در نظر گوارا، مرگ «نوید تولد دوباره» و «مراسم تجدید حیات» به‌شمار می‌آمد.<ref name="Nadle"/>

باور گوارا مبنی بر رستاخیز استعاری‌اش تا حدودی محقق شد؛ همزمان با پخش تصاویر جسد و بحث‌ها دربارهٔ شرایط مرگ او، افسانه چه آغاز به گسترش کرد. در سراسر جهان تظاهرات‌هایی در اعتراض به «ترور» گوارا انجام و مقالات، یادبودها و اشعاری در وصف زندگی و مرگ او نوشته شد.<ref>[[#refDurschmied2002|Durschmied 2002]], pp. 307–09.</ref> از [[مکزیک]] تا [[سانتیاگو]]، از [[الجزایر]] تا [[آنگولا]] و از [[قاهره]] تا [[کلکته]] مردم به یاد او راهپیمایی کردند.<ref name=":0">[[#refDurschmied2002|Durschmied 2002]], p. 305.</ref> ساکنان [[بوداپست]] و [[پراگ]] در بزرگداشت مرگ گوارا شمع روشن کردند و تصاویر خندان چه در [[لندن]] و [[پاریس]] دیده شد.<ref>[[#refDurschmied2002|Durschmied 2002]], pp. 305–06.</ref> چند ماه بعد که در [[برلین]]، [[مه ۱۹۶۸ فرانسه|فرانسه]] و [[شیکاگو]] شورش‌هایی به وجود می‌آمد<ref name=":0"/> و ناآرامی‌ها به پردیس‌های دانشگاه‌های آمریکایی گسترش می‌یافت، زنان و مردان جوان تی‌شرت چه گوارا به تن می‌کردند و تصاویر او را با خود به راهپیمایی‌های اعتراضی می‌بردند. در نظر [[اریک دورشمید]]، «در آن [[اعتراضات ۱۹۶۸|ماه‌های پرتلاطم ۱۹۶۸]]، چه گوارا نمرده بود. او بسیار زنده بود.»<ref>[[#refDurschmied2002|Durschmied 2002]], p. 306.</ref>

=== کشف جسد ===
[[پرونده:Che Guevara - Grab in Santa Clara, Kuba.jpg|بندانگشتی|چپ|آرامگاه چه گوارا در سانتا کلارا، کوبا]]

در پایان سال ۱۹۹۵، ژنرال بازنشسته بولیویایی ماریو وارگاس به [[جان لی اندرسون]]، نویسنده ''چه گوارا: یک زندگی انقلابی''، اطلاع داد جسد گوارا در یکی از باندهای پرواز نزدیک [[وال‌گرانده]] قرار دارد. نتیجتاً، گروهی چندملیتی برای یافتن بقایای او وارد عمل شد و عملیات مورد نظر بیش از یک سال به طول انجامید. در ژوئیه ۱۹۹۷، گروهی از زمین‌شناسان کوبایی و انسان‌شناسان آرژانتینی بقایای هفت نفر را در دو گور دست‌جمعی یافت که یکی از اجساد، مردی بدون دست (که انتظار می‌رفت گوارا باشد) بود. پس از اینکه مشخص شد یکی از دندان‌های جسد با قالب گچی دندان گوارا که پیش از سفر کنگو در کوبا درست شده بود «هم‌خوانی کامل» دارد، مقامات وزارت داخله بولیوی تأیید کردند که جسد مذکور متعلق به چه گواراست. شاهد دیگری نیز پیدا شد؛ الخاندرو اینچورگی، دیرینه‌شناس، در جیب ژاکت آبی در نزدیکی مرد بدون دست بسته تنباکویی یافت. نینو دو گوزمن که آن بسته تنباکو را به چه داده بود، سپس گفت «تردیدهای جدی داشتم و فکر می‌کردم کوبایی‌ها چند استخوان قدیمی پیدا می‌کنند و خواهند گفت این چه است.» اما «پس از شنیدن در مورد بسته تنباکو، هیچ شکی ندارم.»<ref name="The Man Who Buried Che"/> در ۱۷ اکتبر ۱۹۹۷، بقایای گوارا و شش هم‌رزمش با تشریفات نظامی در [[آرامگاه چه‌گوارا|آرامگاهی]] در شهر [[سانتا کلارا (کوبا)|سانتا کلارا]]، محلی که چه [[نبرد سانتا کلارا|نبردی سرنوشت‌ساز]] در [[انقلاب کوبا]] را رهبری کرده بود، به خاک سپرده شدند.<ref>[http://www.cnn.com/WORLD/9710/17/cuba.che/ Cuba salutes 'Che' Guevara: Revolutionary Icon Finally Laid to Rest] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060420151037/http://www.cnn.com/WORLD/9710/17/cuba.che/cuba.17.mov |date=20 آوریل 2006}}, CNN, 17 October 1997</ref>

در ژوئیه ۲۰۰۸، دولت [[اوو مورالس]]، رئیس‌جمهور بولیوی، از خاطرات مهر و موم‌شده گوارا و نیز یک دفترچه یادداشت و چند عکس سیاه و سفید رونمایی کرد. همچنین معاون وزیر فرهنگ بولیوی برنامه دولت خود برای انتشار تصاویر دست‌خط‌های گوارا را اعلام کرد.<ref>[https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSN0743477420080707?pageNumber=1&virtualBrandChannel=0 Bolivia unveils original Che Guevara diary] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200407000701/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-guevara/bolivia-unveils-original-che-guevara-diary-idUSN0743477420080707?pageNumber=1&virtualBrandChannel=0 |date=7 آوریل 2020}} by Eduardo Garcia, Reuters, 7 July 2008.</ref>در اوت ۲۰۰۹، انسان‌شناسانی که با وزارت دادگستری بولیوی همکاری می‌کردند، اجساد ۵ تن از چریک‌های هم‌رزم گوارا در نزدیکی [[تئوپونته]] کشف کردند.<ref>[http://news.nationalgeographic.com/news/2009/08/090821-che-guevara-find-video-ap.html Slain Che Guevara Soldiers Found?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170410214431/http://news.nationalgeographic.com/news/2009/08/090821-che-guevara-find-video-ap.html |date=10 آوریل 2017}} video report by ''[[نشنال جئوگرافیک|National Geographic]]'', 21 August 2009.</ref>

== میراث ==
=== نقد و نظر ===
{{quote|کشف بقایای چه مجموعه‌ای به هم پیوسته از خصیصه‌ها را زنده می‌کند — شورشی، شهید، چهره سرکش یک ماجراجویی [[رندنامه]]ای، ناجی، خائن، افراطی — که تمایز مشخصی بین آن‌ها وجود نداشت. مجموع دیدگاه‌های کنونی چه را در سلسله نظراتی قرار می‌دهد که میان در نظر گرفتن او عنوان یک شورشی گمراه‌شده، یک فیلسوف چریکی درخشان، یک جنگجوی شاعر که با دشمنان خیالی می‌جنگد، یک مبارز بی‌پروا که بورژوازی را به مبارزه طلبید، معبود عابدان پرشور، کهن‌الگوی یک تروریست متعصب و قاتلی بالفطره در لباس فرشته‌ای انتقام‌جو، تاب می‌خورد.| [[پیتر مک‌لارن]]، نویسنده ''چه گوارا، پائولو فریره و علوم انقلاب''<ref>[[#refMcLaren2000|McLaren 2000]], p. 7.</ref>|}}[[پرونده:ZZZ wiki13.jpg|بندانگشتی|تصویری از گوارا بر روی یک پرچم با نوشته «چه زنده است!»|راست]]

زندگی و میراث گوارا همچنان مورد مناقشه باقی مانده است. «تناقضات اخلاقی» او در مقاطع مختلف زندگی شخصیت پیچیده‌ای دوگانه‌ای ایجاد کرده است، کسی که «در استفاده از قلم و مسلسل به یک اندازه مهارت داشت» و «مهم‌ترین آرمان انقلابی را دیدن آزادی انسان از [[نظریه ازخودبیگانگی (مارکس)|ازخودبیگانگی]]» می‌یافت.<ref name="lowy">[[#refLowy1973|Löwy 1973]], p. 7.</ref><ref>[[#refLowy1973|Löwy 1973]], p. 33.</ref> پارادوکس شخصیت گوارا را مجموعه‌ای از ویژگی‌ها گویا متضاد او پیچیده‌تر می‌کند: یک [[انسان‌گرایی سکولار|اومانیست سکولار]] و پزشک دلسوز که در شلیک به دشمنان خود درنگ نمی‌کرد، یک رهبر انترناسیونالیست که استفاده از خشونت برای برپایی فلسفه آرمانشهری خود در مورد خیر جمعی را مناسب می‌یافت، یک روشن‌فکر ایدئالیست که عاشق ادبیات بود اما به مخالفت اجازه بروز نمی‌داد، یک مارکسیست شورشی امپریالیسم‌ستیز که به‌طور رادیکالی مایل بود بر روی خاکستر آخرالزمانی دنیای قدیم، جهانی جدید و بدون فقر بسازد و سرانجام، منتقد بزرگ سرمایه‌داری که تصویرش به یک کالا تبدیل شده است.<ref name="Löwy">[http://www.internationalviewpoint.org/spip.php?article1144 The Spark That Does Not Die] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030214309/http://internationalviewpoint.org/spip.php?article1144 |date=30 اکتبر 2017}} by [[:en:Michael Löwy|Michael Löwy]], ''International Viewpoint'', July 1997</ref><ref name=":Lowy0">[[#refLowy1973|Löwy 1973]], pp. 7, 9, 15, 25, 75, 106.</ref> به گفته میشل لووی، جامعه‌شناس، وجوه بسیاری از زندگی چه گوارا (به‌عنوان مثال پزشک و اقتصاددان، انقلابی و بانکدار، نظریه‌پرداز نظامی و سفیر، متفکر عمیق و آشوبگر سیاسی) سبب ظهور «افسانه چه» شده است که منجر گردیده او در فراروایت‌های بسیاری به سان «[[رابین هود]] سرخ، [[دن کیشوت]] کمونیسم، [[جوزپه گاریبالدی|گاریبالدی]] جدید، [[لوئی آنتوان دو سن-ژوست|سن-ژوست]] مارکسیست، [[ال سید|سید کامپادورِ]] [[دوزخیان روی زمین]]، [[گالاهاد|سر گالاهاد]] گدایان… و بلشویک شیطانی که رویاهای ثروتمندان را به کابوس تبدیل و آتش‌دان‌های سراسر جهان را شعله‌ور می‌کند» تجلی پیدا کند.<ref name="lowy"/> تاریخ زندگی چه تا به امروز از نو تصور و نوشته می‌شود.<ref name=":0"/>
[[پرونده:4CheFaces.jpg|چپ|بندانگشتی|به عقیده مایکل کیسی، تصویر گوارا به اندازه لوگوی نایک و مک‌دونالد معروف است.<ref name="Michiko"/>]]
بسیاری از شخصیت‌های برجسته جهان گوارا را ستوده‌اند. به‌عنوان مثال، [[نلسون ماندلا]] از او به‌عنوان «الهام‌بخش هر انسانی که آزادی را دوست دارد» نام می‌برد<ref name="Guevara2009pgII">[[#refGuevara2009|Guevara 2009]], p. II.</ref> و [[ژان-پل سارتر]] «نه تنها یک روشنفکر، بلکه کامل‌ترین انسان عصر ما» می‌خواندش.<ref>[[#refMoynihan2006|Moynihan 2006]].</ref> [[گراهام گرین]] گوارا را تبلور «دلاوری، جوانمردی و ماجراجویی است» می‌یافت<ref>[[#refSinclair1968/06|Sinclair 1968/2006]], p. 80.</ref> و [[سوزان سانتگ]] باور داشت «هدف [چه] چیزی چز آرمان بشریت نبود.»<ref>[[#refSinclair1968/06|Sinclair 1968/2006]], p. 127.</ref> در جامعه [[جنبش پان‌آفریقا|پان‌آفریقایی]]، [[فرانتس فانون]]، گوارا را «سمبل جهانی توانایی‌های یک انسان» می‌دانست<ref>[[#refMcLaren2000|McLaren 2000]], p. 3.</ref> و [[کوام تور]] در مدح او گفت: «چه گوارا نمرده است، تفکرات او با ما است.»<ref>[[#refSinclair1968/06|Sinclair 1968/2006]], p. 67.</ref> افرادی از جناح‌های مختلف سیاسی گوارا را ستایش کرده‌اند، از جمله [[موری راتبارد]]، نظریه‌پرداز [[لیبرترینیسم|لیبرترین]] که گوارا را «چهره‌ای قهرمانانه» که «بیش از هر فردی در عصر ما، یا حتی در قرن ما، تجسم زنده اصل انقلاب بود»<ref>"[https://mises.org/journals/lar/pdfs/3_3/3_3_1.pdf Ernesto Che Guevara R.I.P.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130911080325/http://mises.org/journals/lar/pdfs/3_3/3_3_1.pdf |date=11 سپتامبر 2013}}" by [[:en:Murray Rothbard|Rothbard, Murray]], ''Left and Right: A Journal of Libertarian Thought'', Volume 3, Number 3 (Spring-Autumn 1967).</ref> توصیف کرده است و [[کریستوفر هیچنز]] که گفت «مرگ [چه] برای من و افراد بی‌شماری مانند من معنای بسیاری در آن زمان داشت، او یک الگو بود، البته برای ما به‌عنوان بورژواهای رمانتیست، از آنجا که او رفت و آنچه که انقلابیون باید انجام دهند را انجام داد، یک الگوی غیرممکن بود — او برای باورهایش جنگید و مرد.»<ref name="myth">[[#refOHagan2004|O'Hagan 2004]].</ref>

[[پرونده:Chile quema libros 1973.JPG|بندانگشتی|ایستاده|نقاشی‌هایی که تصویر گوارا نیز میانشان دیده می‌شود، پس از [[کودتای ۱۹۷۳ شیلی|کودتای ۱۹۷۳]] که رژیم [[دیکتاتوری نظامی شیلی (۹۰-۱۹۷۳)|پینوشه]] را به قدرت رساند، به آتش کشیده می‌شوند.|راست]]

در سوی دیگر، خاکوبو ماچوور، نویسنده مخالف تبعیدی، همه ستایش‌هایی که از گوارا می‌شود را بی‌اساس می‌داند و او را یک جلاد سنگدل می‌یابد.<ref name="Machover">[http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/us_and_americas/article2461399.ece Behind Che Guevara's mask, the cold executioner] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081121181216/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/us_and_americas/article2461399.ece|date=21 November 2008}} ''Times Online'', 16 September 2007.</ref> دیگر زندانیان پیشین تبعیدی کوبایی نیز نظرات مشابهی ابراز کرده‌اند، از جمله [[آرماندو والادارس]] که گوارا را «مردی پر از نفرت» که ده‌ها نفر را بدون محاکمه اعدام کرد می‌داند<ref>[http://www.washingtontimes.com/news/2009/jan/27/del-toro-walks-away-from-questions-on-che/print/ "'Che' Spurs Debate, Del Toro Walkout"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160414135050/http://www.washingtontimes.com/news/2009/jan/27/del-toro-walks-away-from-questions-on-che/print/ |date=14 آوریل 2016}}, ''[[واشینگتن تایمز|The Washington Times]]'', 27 January 2009.</ref> و [[کارلوس آلبرتو مونتانر]] که ادعا می‌کند گوارا «ذهنیتی [[ماکسیمیلیان روبسپیر|روبسپیری]]» داشت که در آن بی‌رحمی علیه دشمنان انقلاب فضیلت محسوب می‌شد.<ref>[http://www.freedomcollection.org/interviews/carlos_alberto_montaner/?vidid=343 Short interview on Che Guevara] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201111192514/http://www.freedomcollection.org/interviews/carlos_alberto_montaner/?vidid=343 |date=11 نوامبر 2020}} with [[:en:Carlos Alberto Montaner|Carlos Alberto Montaner]] for the ''[[:en:Freedom Collection|Freedom Collection]]''</ref> [[آلوارو وارگاس لیوزا]] از از [[مؤسسه ایندپندنت]] می‌گوید پیروان معاصر گوارا «خود را با توسل به یک افسانه فریب می‌دهند» و گوارا را «یک مارکسیست [[پیوریتن‌ها|پیوریتن]]» توصیف می‌کرد که قدرت خود را برای سرکوب مخالفان به کار می‌گرفت و مانند یک «ماشین کشتارِ خون‌سرد» عمل می‌کرد.<ref name="ReferenceB"/> لیوزا همچنین گوارا را به «سرشت متعصبانه» عمل می‌کند که عامل اصلی «شوروی‌سازی» انقلاب کوبا بود و «واقعیت را تمام و کمال در برابر باورهای کور ایدئولوژیکی تسلیم کرده بود.»<ref name="ReferenceB"/> [[ویلیام راتلیف]] از [[نهاد هوور|موسسه هوور]]، گوارا را بیشتر حاصل محیط تاریخی خود قلمداد می‌کند و از او به‌عنوان «شخصیتی مسیح‌گونه» و «بی‌باک و سرسخت» یاد می‌کند که محصول فرهنگ [[شهید]]پرور آمریکای لاتین که «مردم را به پیروی از یک [[قیم مآبی|قائم]] معجزه‌گر ترغیب می‌کند» بود.<ref name="Ratliff07">[http://www.independent.org/newsroom/article.asp?id=2040 Che is the "Patron Saint" of Warfare] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171022130515/http://www.independent.org/newsroom/article.asp?id=2040 |date=22 اکتبر 2017}} by [[:en:William Ratliff|William Ratliff]], ''[[:en:The Independent Institute|The Independent Institute]]'', 9 October 2007.</ref> در ادامه راتلیف حدس می‌زند شرایط اقتصادی منطقه متناسب با تعهد گوارا به «ارمغان آوردن عدالت برای مستضعفان با درهم شکستن استبدادهای چند صد ساله» بود؛ او آمریکای لاتین آن عهد را گرفتار آنچه [[مویسز نایم]] «بدخیمی‌های افسانه‌ای» می‌نامد، می‌داند: نابرابری، فقر، سیاست‌ها و نهادهای ناکارآمد.<ref name="Ratliff07"/> به گفته خورخه کاستانیدا، چه گوارا میان یک نسل از جوانان ایدئالیست آمریکای لاتین بذر امید واهی کاشت و مسئول خون و زندگی تباه‌شده آن نسل‌هاست.{{sfn|Dosal|2004|pages=۳۰۵}}

[[پرونده:Jânio Quadros condecora Ernesto Guevara com a Ordem do Cruzeiro do Sul.jpg|بندانگشتی|[[ژانیو کوآدروس]]، رئیس‌جمهور برزیل، به گوارا نشان صلیب جنوبی اعطا می‌کند.<ref>From the [[:en:Brazilian National Archives|National Archives of Brazil.]]</ref>]]
به گفته [[هیو توماس]]، مورخ بریتانیایی، گوارا «مردی شجاع، صادق و مصمم و نیز لج‌باز، باریک‌بین و متعصب» بود.<ref name="Kellner106">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 106.</ref> توماس معتقد است گوارا در پایان زندگی «خشونت را به خودی خود یک فضیلت می‌یافت» و «تاثیراتش بر [[فیدل کاسترو|کاسترو]]، چه مثبت و چه منفی، پس از مرگ افزایش یافت زیرا فیدل بسیاری از نظراتش را پیش گرفت.»<ref name="Kellner106"/> به همین ترتیب [[ساموئل فاربر]]، جامعه‌شناس آمریکایی-کوبایی، چه گوارا را به‌عنوان یک «انقلابی صادق و متعهد» تحسین می‌کند، اما همچنین از او انتقاد می‌کند که «هرگز [[سوسیالیسم]] را در دموکراتیک‌ترین ماهیت آن نپذیرفت.»<ref>{{cite journal|last=Farber|first=Samuel|author-link=:en:Samuel Farber|date=23 May 2016|title=Assessing Che|url=https://www.jacobinmag.com/2016/05/cuba-che-guevara-fidel-raul-castro-communism/|journal=[[:en:Jacobin (magazine)|Jacobin]]|access-date=11 فوریه 2021|archive-date=12 ژانویه 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210112062328/https://www.jacobinmag.com/2016/05/cuba-che-guevara-fidel-raul-castro-communism/}}</ref> باری، گوارا تا به امروز در کوبا یک قهرمان ملی به‌شمار می‌آید؛ تصویر او بر روی اسکناس ۳ [[پزوی کوبا|پزویی]] نقش بسته است و دانش‌آموزان هر روز صبح مدرسه را با تازه‌کردن عهد «ما مانند چه خواهیم بود» آغاز می‌کنند.<ref>[https://www.reuters.com/article/us-guevara-cuba-idUSN0432868420071004 Che Guevara's Ideals Lose Ground in Cuba] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201021224617/https://www.reuters.com/article/us-guevara-cuba-idUSN0432868420071004 |date=21 اکتبر 2020}} by Anthony Boadle, ''[[رویترز|Reuters]]'', 4 October 2007: "he is the poster boy of communist Cuba, held up as a selfless leader who set an example of voluntary work with his own sweat, pushing a wheelbarrow at a building site or cutting sugar cane in the fields with a machete."</ref><ref>[[#refPeoplesWeekly2004|People's Weekly 2004]].</ref> در آرژانتین، کشور مادری او، نام چه بر دبیرستان‌هایی نهاده شده است<ref>[https://www.reuters.com/article/worldNews/idUSN1446436420080614?sp=true Argentina pays belated homage to "Che" Guevara] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201011065432/https://www.reuters.com/article/worldNews/idUSN1446436420080614?sp=true |date=11 اکتبر 2020}} by Helen Popper, Reuters, 14 June 2008</ref> و در سراسر کشور موزه‌هایی دربارهٔ او وجود دارد و همچنین در سال ۲۰۰۸ از یک مجسمه برنزی به ارتفاع {{convert|12|ft|m|adj=on}} در [[روساریو، سانتا فه|روساریو]]، زادگاه گوارا، رونمایی شد.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7455196.stm Statue for Che's '80th birthday'] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171005152513/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7455196.stm |date=5 اکتبر 2017}} by Daniel Schweimler, BBC News, 15 June 2008.</ref> برخی از دهقانان اهل بولیوی گوارا با نام ارنستوی قدیس، [[تقدیس]] کرده‌اند و به درگاه او برای کمک دعا می‌کنند.<ref>[[#refSchipani2007|Schipani 2007]].</ref><ref name="Tobar2004">[https://www.boston.com/travel/articles/2004/10/17/on_a_tourist_trail_in_bolivias_hills_ches_fame_lives_on/ On a tourist trail in Bolivia's hills, Che's fame lives on] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303175629/http://www.boston.com/travel/articles/2004/10/17/on_a_tourist_trail_in_bolivias_hills_ches_fame_lives_on/ |date=۳ مارس 2016}} By Hector Tobar, ''Los Angeles Times'', 17 October 2004.</ref> اما در مقابل، گوارا میان بسیاری از تبعیدیان کوبایی و کوبایی‌های ایالات متحده چهره‌ای منفور محسوب و با عنوان «قصاب لا کابانیا» از او یاد می‌شود.<ref>[[#refCasey2009|Casey 2009]], pp. 235, 325.</ref> باوجود چنین دیدگاه‌های متضادی، طرحی [[تصاویر تک رنگ|تک رنگ]] از [[چریک اسطوره‌ای|چهره گوارا]] که در سال ۱۹۶۸ توسط هنرمند ایرلندی [[جیم فیتزپاتریک]] خلق شد، به تصویری جهانی تبدیل شده است<ref>see also [[چریک اسطوره‌ای|Che Guevara (photo)]].</ref><ref>[[#CITEREFBBCNews2001b|BBC News 26 May 2001]].</ref> و نقش آن بر مجموعه‌ای پایان‌ناپذیر از مواردی چون تی‌شرت‌ها، کلاه‌ها، پوسترها، خال‌کوبی‌ها و بیکینی‌ها یافت می‌شود<ref>[[#refLacey2007b|Lacey 2007b]].</ref> و به [[سرمایه‌داری مصرف‌گرا|فرهنگ مصرف‌گرایی]] که گوارا شخصاً از آن بیزار بود، کمک می‌کند. گوارا کماکان در زمینه‌های سیاسی<ref>[[#CITEREFBBCNews2007|BBC News 2007]].</ref> و نیز به‌عنوان نماد تمرد جوانی، شخصیتی والا به‌شمار می‌آید.<ref name="myth"/>

=== انسان جدید پس از گوارا ===
نظریه انسان جدید گوارا علاوه‌بر او و رفیق‌هایش، بر انقلابیون جوان اهل بولیوی که پس از مرگ گوارا تلاش کردند از او پیروی کنند نیز اثرگذار بود. [[الهیات آزادی‌بخش]]، فرقه تغییر شکل‌یافته [[مسیحیت]]، از دیگر موارد متأثر از انسان جدید بود. این فرقه در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۷۰ توانست میان ترقی‌خواهان کاتولیک آمریکای لاتین هوادارانی جذب کند و بسیاری از پیروانش رابطه نزدیکی با جنبش‌های انقلابی منطقه داشتند و حتی به گروه‌های رادیکال مارکسیست و نئومارکسیست در بولیوی و دیگر کشورهای آمریکای لاتین مانند برزیل و شیلی پیوستند.{{sfn|Harris|2010|pages=۲۰۰}}

اینتی پردو و داریو، دو تن از بازماندگان ارتش چریکی گوارا در بولیوی که از دست قوای دولتی گریخته بودند، در جنگل‌های شمال بولیوی مخفی شدند و قوای چریکی جدیدی را شکل دادند که در ۱۹۶۹ شکست خورد و هر دو دستگیر و سپس کشته شدند. پس از مرگ اینان، برخی از اعضای [[حزب دموکراتیک مسیحی بولیوی]] مجدداً یک ارتش چریکی، با همان نام ارتش گوارا، تشکیل دادند که برادر اینتی پرودو آن را رهبری می‌کرد. اینان نیز به سرعت شکست خوردند و تنها دخالت رهبران کلیسای کاتولیک محلی بود که باعث شد همه اعضای آن توسط ارتش قتل‌عام نشوند.{{sfn|Harris|2010|pages=۲۰۰}}

به هر روی، پس از کشتار چریک‌ها، تغییرات بزرگی در سیاست و فرهنگ عامه بولیوی به وجود آمد. هر چند جنگ چریکی کنار گذاشته شد، اما بخش‌های مهمی از جامعه بولیوی گوارا و دیگر چریک‌ها را به‌عنوان شهید گرامی داشتند. مرگ چه، مفهوم «انسان جدید» او، آرمان‌های الهیات آزادی‌بخش و مرگ بسیاری از چریک‌های انقلابی جوان و ایدئالیست بولیویایی در کنار هم تأثیر بزرگی بر فرهنگ، ادبیات و سیاست آن کشور به جا گذاشتند که تا به امروز باقی مانده است.{{sfn|Harris|2010|pages=۲۰۱}}

=== اهمیت مبارزات گوارا در بولیوی ===
کشته شدن گوارا و شکست مبارزات چریکی باعث نشد مبارزه مسلحانه که از به [[نظریه فوکو |نظریهٔ فوکو]] یاد می‌کنند با هدف ایجاد تحولات بزرگ در منطقه خاتمه پیدا کند. در واقع، مرگ چه سبب شد آنچه برای سازماندهی مبارزه مسلحانه موفق موردنیاز است، تا حدی روشن شود. جنبش‌های انقلابی پس از او در آمریکای لاتین و دیگر نقاط جهان از زمان مرگ گوارا، اهمیت جذب حمایت سیاسی عامه در مناطق شهری و روستایی را به رسمیت شناختند. جنبش‌های انقلابی آمریکای مرکزی در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۸۰ و [[ارتش آزادی‌بخش ملی زاپاتیستا]] در جنوب [[مکزیک]] و انقلابیون بولیواری در [[ونزوئلا]] به رهبری [[هوگو چاوز]] در دهه ۱۹۹۰ از این دست بودند. میراث انقلابی گوارا نزد این جنبش‌ها بزرگ داشته می‌شد و می‌شود.{{sfn|Harris|2010|pages=۲۰۱}}

به گفته ریچارد هریس، مبارزات گوارا در بولیوی و شکست او، نشان داد قوای چریکی متعهد و تعلیم‌دیده برای یک انقلاب کفایت نمی‌کند. جنبش‌های این چنینی نیاز به حمایت توده‌های طبقه متوسط و کارگر دارند و در غیر این صورت، توسط دولت شکست داده می‌شود.{{sfn|Harris|2010|pages=۲۰۲}} چایلاند، استراتژیست نظامی، باور دارد که «نظریه فوکو بیشتر جنبش‌های آمریکای لاتین را روانه قبرستان کرده است.»{{sfn|Dosal|2004|pages=۳۰۵}}

=== در سیاست آمریکای لاتین ===
گوارا همچنان شخصیت مهمی در سیاست آمریکای لاتین محسوب می‌شود. این اهمیت به‌ویژه پس از افزایش گرایش به چپ در دهه نخست قرن ۲۱ محسوس‌تر شد. در بولیوی که دهه‌ها تحت حاکمیت دولت‌های راست‌گرای تحت حمایت آمریکا بود، در سال ۲۰۰۵ [[اوو مورالس]] چپ‌گرا با پیروزی در انتخابات به ریاست‌جمهوری رسید. او و اعضای حزب [[حرکت برای سوسیالیسم (بولیوی)|حرکت برای سوسیالیسم]] برای ادای احترام به گوارا تصاویری از او را در دفتر ریاست‌جمهوری و پارلمان کشور قرار دادند. مورالس پیش از مراسم تحلیف خود در یک سخنرانی اعلام کرد «ما مبارزه‌ای که چه گوارا ناتمام گذاشت را به پایان خواهیم رساند.» او که از نژاد بومی آمریکای جنوبی است، در سخنرانی روز تحلیفش گوارا را یکی از شهیدان مبارزه ۵۰۰ ساله مردم خود برای رهایی از استعمار نامید. مورالس در ۱۴ ژوئن ۲۰۰۶، روز تولد ۷۸ سالگی گوارا، از محل کشته شدن او در لا ایگرا بازدید و بیمارستانی که دولت کوبا به آن روستا هدیه کرده بود را افتتاح کرد. در آن روز کامیلو گوارا، پسر چه، نیز حاضر بود.{{sfn|Harris|2010|pages=۲۰۶–۲۰۸}}

در ونزوئلا، رژیم [[هوگو چاوز]] مقالات چه گوارا در نقد رژیم‌های بروکراتیک را در مقیاس گسترده چاپ و عرضه می‌کرد. چاوز گوارا را یکی از منابع الهام‌بخش خود معرفی می‌کرد، با این حال تأکید داشت ونزوئلا به خوانش منحصر به فرد خود از [[سوسیالیسم]] نیاز دارد. در [[اکوادور]]، رئیس‌جمهور چپ‌گرای آن کشور [[رافائل کورئا]] در سخنرانی آغاز به کار خود در ۱۵ ژانویه ۲۰۰۷ به [[سیمون بولیوار]] و چه گوارا اشاره کرد و مدعی شد ظهور آمریکای لاتینِ سوسیالیست آغاز شده است.{{sfn|Harris|2010|pages=۲۰۸–۲۰۹}}

=== افتخارات ===
گوارا در زمان حیات خود از چند دولت نشان افتخار دریافت کرد.
* '''۱۹۶۰''': شوالیه صلیب اعظم [[Order of the White Lion|نشان شیر سفید]] از [[چکسلواکی]]<ref>""Che" Guevara, condecorado por Checoslovaquia". ABC. 29 de octubre de 1960. Consultado el 13 de octubre de 2014.</ref>
* '''۱۹۶۱''': شوالیه صلیب اعظم [[Order of the Southern Cross|نشان صلیب جنوبی]] از برزیل<ref>"Janio Condecora Guevara" (en portugués). Folha de S.Paulo. 20 de agosto de 1961. Consultado el 13 de octubre de 2014.</ref>

=== فرزندان ===
ارنستو چه گوارا مجموعاً پنج بار صاحب فرزند شد، یک فرزند از همسر اولش [[هیلدا گادآ آکوستا]] و چهار فرزند از همسر دومش [[آلیدا مارچ]]. هیلدا بئاتریز گوارا گادآ، دختر چه گوارا و هیلدا گادآ، در ۱۵ فوریه ۱۹۵۶ در مکزیکو سیتی متولد شد. این دختر در ۳۹ سالگی در اثر سرطان در بیمارستانی در کوبا به سال ۱۹۹۵ درگذشت. [[آلیدا گوارا|آلیدا]] متولد ۲۴ نوامبر ۱۹۶۰ در هاوانا، کامیلو متولد ۲۰ مه ۱۹۶۲ در هاوانا، سلیا متولد ۱۴ ژوئن ۱۹۶۳ در هاوانا و ارنستو متولد ۲۴ فوریه ۱۹۶۵، چهار فرزند گوارا و همسر دومش هستند.{{sfn|Harris|2010|pages=۱۹۸}}

آلیدا گوارا مارس یک دکتر و سیاستمدار مطرح در کوباست. او خانواده گوارا را در مراسم‌های مختلف نمایندگان می‌کند. کامیلو و ارنستو، پسران چه، وکیل هستند. سلیا دامپزشک و زیست‌شناس است. همچنین شایعاتی وجود دارد که گوارا از زنی به نام لیلیا رزا لوپز نیز صاحب فرزندی به نام اومار پرز شده است که در ۱۹ مارس ۱۹۶۴ به دنیا آمد.{{sfn|Harris|2010|pages=۱۹۸}}

== در هنر ==
بازیگران زیر نقش گوارا در یک اثر نمایشی ایفا کرده‌اند:
{{چندستونه|۲}}
* [[فرانسیسکو رابال]] در ''ال چه گوارا'' (۱۹۶۸)<ref>{{IMDb name|name=Francisco Rabal|id=0704720}}</ref>
* [[عمر شریف]] در ''[[چه!]]'' (۱۹۶۹)<ref>{{IMDb title|0064158}}</ref>
* [[تری گیلیام]]<ref>{{Cite book|title=Monty Python's flying circus: an utterly complete, thoroughly unillustrated, absolutely unauthorized guide to possibly all the references: from Arthur "Two-Sheds" Jackson to Zambesi|url=https://archive.org/details/montypythonsflyi0000lars|last=Larsen, Darl, 1963-|date=2008|publisher=Scarecrow Press|isbn=978-0-8108-6131-2|location=Lanham, Md.|oclc=187417654}}</ref> در [[میزگرد جهان/کوئیز کمونیستی]] (۱۹۷۰).
* [[مایکل پیلین]] در [[میزگرد جهان/کوئیز کمونیستی]] (۱۹۸۲)
* [[آنتونیو باندراس]] در ''[[اویتا (فیلم)|اویتا]]'' (۱۹۹۶)<ref name="TCM">{{cite web|title=Evita (1996)&nbsp;– Full Credits |url=http://www.tcm.com/tcmdb/title/300915/Evita/full-credits.html |publisher=Turner Classic Movies |access-date=November 30, 2016 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161201082930/http://www.tcm.com/tcmdb/title/300915/Evita/full-credits.html |archive-date=December 1, 2016}}</ref>
* میگل روئیز دیاز در ''ال چه'' (۱۹۹۷)<ref>{{IMDb title|0166120|El Che}}</ref>
* آلفردو واسکو در ''همیشه، تا پیروزی'' (۱۹۹۹)
* [[گائل گارسیا برنال]] در ''[[فیدل (فیلم ۲۰۰۲)|فیدل]]'' (۲۰۰۲)<ref>{{IMDb title|0258351|Fidel}}</ref>
* کارل شایلز در ''ملاقات با چه گوارا و مردی از میبوری هیل'' (۲۰۰۳)<ref>{{IMDb title|0401641|Meeting Che Guevara & the Man from Maybury Hill}}</ref>
* [[گائل گارسیا برنال]] در ''[[خاطرات موتورسیکلت (فیلم)|خاطرات موتورسیکلت]]'' (۲۰۰۴)
* ''[[جسو گارسیا]] در [[شهر گمشده (فیلم)|شهر گمشده]]'' (۲۰۰۵)<ref>{{IMDb title|0343996|The Lost City}}</ref>
* مارتین هایدر در ''[[سخنرانی‌های مارک استیل]]: چه گوارا'' (۲۰۰۶)<ref>{{IMDb title|1041487|The Mark Steel Lectures}}</ref>
* سم جی. پترسون در ''داستان واقعی چه گوارا'' (۲۰۰۷)<ref>{{IMDb title|0480998|The True Story of Che Guevara}}</ref>
* [[ادواردو نوریگا (بازیگر اسپانیایی)|ادواردو نوریگا]] در ''چه'' (۲۰۰۷)<ref>{{IMDb name|635330|Eduardo Noriega}}</ref>
* [[بنیسیو دل تورو]] در ''[[چه (فیلم ۲۰۰۸)|چه]]'' (۲۰۰۸)<ref name="FilmCom">{{cite news|last=Taubin |first=Amy |title=Guerrilla Filmmaking on an Epic Scale |work=Film Comment |date=September–October 2008 |url=http://www.filmlinc.com/film-comment/article/steven-soderberg-che-review |archive-url=https://archive.today/20130123061928/http://www.filmlinc.com/film-comment/article/steven-soderberg-che-review |url-status=dead |archive-date=2013-01-23 |access-date=2008-09-05}}</ref>
{{پایان چندستونه}}

چه گوارا همچنین موضوع آثار مختلفی در زمینه‌های هنری دیگری هم بوده است. یکی از مشهورترین این آثار، ''[[بدرود فرمانده|تا همیشه، فرمانده]]'' از موسیقی‌دان کوبایی [[کارلوس پوئبلا]] است. پوئبلا این اثر را پس از انتشار نامه خداحافظی گوارا توسط کاسترو، خلق کرد. این اثر نسخه‌های بسیاری دارد و توسط خوانندگان بسیاری بازخوانی شده، از جمله [[ناتالی کردون]] که تک‌آهنگش در فرانسه بیش از ۸۰۰٬۰۰۰ نسخه فروخت.<ref name="Zaman">[http://www.todayszaman.com/tz-web/news-183600-114-nathalie-cardone-serving-beauty-in-newest-album.html# Nathalie Cardone "Serving Beauty" in Newest Album] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100606045120/http://www.todayszaman.com/tz-web/news-183600-114-nathalie-cardone-serving-beauty-in-newest-album.html%23 |date=June 6, 2010}} by Cenk Erdem, ''Today's Zaman'', August 11, 2009</ref>

== سالشمار زندگی ==
{| class="wikitable" style="font-size:small;"
!colspan="3" align="center" style="background:#66CCCC" | دوره زندگی{{sfn|Harris|2010|pages=xxiii}}
|-
|۱۴ ژوئن ۱۹۲۸
|ارنستو گوارا، فرزند ارنستو گوارا لینچ و سلیا ده لاسرنا، در روساریوی آرژانتین متولد می‌شود.
|-
|۱۹۳۲
|به دلیل آسم گوارا، خانواده به آلتا گراسیای آرژانتین نقل مکان می‌کند.
|-
|۱۹۴۴
|نقل مکان خانواده گوارا به کوردوبا
|-
|۱۹۴۷
|خانواده به بوئنس آیرس منتقل می‌شود تا گوارا در دانشگاه پزشکی بوئنس آیرس تحصیل کند.
|-
|۱۹۵۰
|سفرهای ارنستو گوارا در شمال آرژانتین
|-
|۱۹۵۱
|گوارا ۶ ماه به‌عنوان پرستار کار می‌کند
|-
|۱۹۵۲
|سفرهای گوارا به همراه [[آلبرتو گرانادو]] در آمریکای جنوبی
|-
|۱۹۵۳
|فارغ‌التحصیلی از دانشگاه بوئنس آیرس. سفرهای بیشتر در آمریکای جنوب و اقامت در گواتمالا
|-
|۱۹۵۴
|سرنگونی دولت آربنز با کودتا و فرار گوارا به مکزیک
|-
|۱۹۵۵
|ملاقات با رائول و فیدل کاسترو و پیوستن به [[جنبش ۲۶ ژوئیه]]
|-
|۱۸ اوت ۱۹۵۵
|ازدواج گوارا با [[هیلدا گادآ آکوستا]]
|-
|دسامبر ۱۹۵۶
|چه گوارا به همراه برادران کاسترو وارد کوبا می‌شود تا با دولت باتیستا مبارزه کند
|-
|۱۹۵۸
|چه چریک‌ها را در تصرف سانتا کلارا رهبری می‌کند؛ فرار باتیستا از کوبا
|-
|۱۹۵۹
|گوارا به فرماندهی قلعه لا کابانیا و ریاست بانک مرکزی کوبا منصوب می‌شود و سفری دیپلماتیک ۲ ماهه در اروپا، آفریقا و آسیا انجام می‌دهد
|-
|۲ ژوئن ۱۹۵۹
|چه که از هیلدا جدا شده، با [[آلیدا مارس]] ازدواج می‌کند
|-
|۱۹۶۰
|انتشار کتاب ''جنگ چریکی''؛ چه هیئت سیاسی کوبا را در سفر به شوروی، اروپا و آسیا رهبری می‌کند
|-
|۱۹۶۱
|منصوب شدن به وزارت صنایع؛ سفرهای دیپلماتیک بیشتر به سراسر جهان
|-
|۱۹۶۲
|چه هیئت کوبایی را در مذاکرات برای منتقل کردن موشک‌های شوروی به کوبا رهبری می‌کند که منجر به [[بحران موشکی کوبا]] می‌شود
|-
|۱۹۶۴
|سخنرانی در [[مجمع عمومی سازمان ملل متحد]]
|-
|۱۹۶۵
|بازگشت به کوبا و کناره‌گیری از انظار عمومی؛ سفر به کونگو به‌عنوان فرمانده قوای کوبا برای تعلیم چریک‌های انقلابی
|-
|۱۹۶۶
|بازگشت مخفیانه به کوبا پس از شکست در کنگو. سفر به بولیوی برای به پیروزی رساندن انقلاب
|-
|۱۹۶۷
|مبارزات در بولیوی
|-
|۹ اکتبر ۱۹۶۷
|چه گوارا اسیر و اعدام می‌شود
|}

== کتاب‌شناسی ==
{{آغاز پانویس}}
{{چپ‌چین}}
* {{cite book |last1=Galvez |first1=William |title=Che in Africa: Che Guevara's Congo Diary |date=1999|شهر= New York |publisher=Ocean Press}}
* {{cite book |last1=Guevara |first1=Ernesto Che |title=The Bolivian Diary of Ernesto Che Guevara |url=https://archive.org/details/boliviandiaryofe0000guev |date=1994|شهر= New York |publisher=Pathfinder Press}}
* {{cite book |last1=Guevara |first1=Ernesto Che |title=Che|date=1969|شهر= Havana |publisher=Instituto del Libro}}
* {{cite book |last1=Guevara |first1=Ernesto Che |title=Che: Selected Works of Ernesto Guevara|url=https://archive.org/details/cheselectedworks00bona |date=1969|شهر= Cambridge |publisher=MIT Press}}
* {{cite book |last1=Guevara |first1=Ernesto Che |title=Che: Selected Works of Ernesto Guevara|url=https://archive.org/details/cheselectedworks00bona |date=1969|chapter=Development of a Marxist Revolution|شهر= Cambridge |publisher=MIT Press}}
* {{cite book |last1=Guevara |first1=Ernesto Che |title=Episodes of the Cuban Revolutionary War, 1956–1958|date=1996|شهر= New York |publisher=Pathfinder Press}}
* {{cite book |last1=Guevara |first1=Ernesto Che |title=Ernesto Che Guevara: Escritos y discursos|date=1985|شهر= Havana|publisher=Editorial de Ciencias Sociales}}
* {{cite book |last1=Guevara |first1=Ernesto Che |title=Guerrilla Warfare|date=1997|شهر= Washington, Del|publisher= Scholarly Resources}}
* {{cite book |last1=Guevara |first1=Ernesto Che |title=Guerrilla Warfare|date=1997|chapter=Guerrilla Warfare: A Method|شهر= Washington, Del|publisher= Scholarly Resources}}
* {{cite book |last1=Guevara |first1=Ernesto Che |title=Message to the Tricontinental|date=1997|chapter=Guerrilla Warfare: A Method|شهر= Washington, Del|publisher= Scholarly Resources}}
* {{cite book |last1=Guevara |first1=Ernesto Che |title=Motorcyle Diaries: A Journey Around South America|date=1995|شهر=London|publisher=Verso}}
* {{cite book |last1=Guevara |first1=Ernesto Che |title=Obras, 1957–1967|date=1970|شهر=Havana|publisher=Casa de las Américas}}
* {{cite book |last1=Guevara |first1=Ernesto Che |title=Reminiscences of the Cuban Revolutionary War|url=https://archive.org/details/reminiscencesofc00guev |date=1968|شهر=New York|publisher=Grove Press}}
* {{cite book |last1=Guevara |first1=Ernesto Che |last2=Castro|first2=Raul|title=La conquista de la esperanza: Diarios inéditos de la guerrilla cubana, diciembre de 1956–febrero de 1957|date=1996|شهر=Havana|publisher=Casa Editora Abril}}
{{پایان چپ‌چین}}
{{پایان پانویس}}

== پانویس ==
=== یادداشت ===
{{یادداشت}}

=== <!--ابر-->ارجاع‌ها<!--/ابر--> ===
{{پانویس|۲|چپ‌چین=بله}}

=== منابع ===
{{چپ‌چین}}
{{refbegin|colwidth=25em}}
* {{cite book |last1=Harris |first1=Richard L. |title=Che Guevara: A Biography|url=https://archive.org/details/cheguevarabiogra00harr_0 |date=2010|شهر= California|publisher=Greenwood Press}}
* {{cite book |last1=Staten |first1=Clifford L. |title=The History of Cuba|date=2005|شهر= New York|publisher=Palgrave MacMillan}}
* {{cite book |last1=Wright |first1=Thomas C. |title=Latin America in the Era of the Cuban Revolution|date=2000|شهر= Westport|publisher=Praeger}}
* {{cite book |last1=Lewis|first1=Daniel K. |title=The History of Argentina|url=https://archive.org/details/historyofargenti00dani|date=2001|شهر= Westport|publisher=Greenwood Press}}
* {{cite book |last1=Abrams |first1=Dennis |title=Ernesto Che Guevara |date=2010 |publisher=Infobase Publishing |isbn=978-1-4381-3464-2 |url=https://books.google.com/books?id=9N2IT1szp_UC |language=en |access-date=12 فوریه 2021 |archive-date=3 اوت 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200803174340/https://books.google.com/books?id=9N2IT1szp_UC|ref=refAbrams2010}}
* {{cite news |last1=Almudevar |first1=Lola |title=Bolivia marks capture, execution of 'Che' Guevara 40 years ago |url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2007/10/09/MNVASLK4R.DTL&feed=rss.news |access-date=14 June 2018 |work=SFGate |date=9 October 2007 |language=en |archive-date=6 مارس 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120306002759/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=%2Fc%2Fa%2F2007%2F10%2F09%2FMNVASLK4R.DTL&feed=rss.news}}
* {{cite book |ref=refAnderson1997|last1=Anderson |first1=Jon Lee |title=Che Guevara: a revolutionary life |date=1997 |publisher=Grove Pr. |location=New York |isbn=0-8021-1600-0 |edition=1st |language=en |url=https://archive.org/details/cheguevara00jon}}
* {{cite book |last1=Bamford |first1=James |title=Body of secrets anatomy of the ultra-secret National Security Agency |date=2002 |publisher=Anchor Books |location=New York |isbn=0-385-49908-6 |edition=1st Anchor Books |language=en |url-access=registration |url=https://archive.org/details/bodyofsecretsana0000bamf|ref=refBamford2002}}
* {{cite news |title=Profile: Laurent Kabila |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/1121068.stm |work=BBC News |access-date=14 June 2018 |date=17 January 2001 |language=en |ref={{SfnRef|BBCNews|2001a}} |archive-date=15 آوریل 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110415073401/http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/1121068.stm }}
* {{cite news |title=Che Guevara photographer dies |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/1352650.stm |work=BBC News |access-date=14 June 2018 |date=26 May 2001 |language=en |ref={{SfnRef|BBCNews |2001b}} |archive-date=16 فوریه 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090216052209/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/1352650.stm }}
* {{cite news |title=Cuba pays tribute to Che Guevara |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7033880.stm |work=BBC News |access-date=14 June 2018 |date=9 October 2007 |language=en |ref={{SfnRef|BBCNews|2007}} |archive-date=22 نوامبر 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201122183126/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7033880.stm }}
* {{cite book|title=Cuba Marks 50 Years Since 'Triumphant Revolution'|last=Beaubien|first=Jason|year=2009|publisher=NPR: All Things Considered, Audio Report|url=https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=98937598|ref=refBeaubien2009|access-date=12 فوریه 2021|archive-date=27 مه 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180527023421/https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=98937598}}
* {{cite web |ref=refBenBella1997|last1=Ben Bella |first1=Ahmed |title=Che as I knew him |url=https://mondediplo.com/1997/10/che |website=Le Monde diplomatique |access-date=14 June 2018 |language=en |date=1 October 1997 |archive-date=14 ژوئن 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180614094328/https://mondediplo.com/1997/10/che}}
* {{cite book |title=Che's Afterlife: The Legacy of an Image|url=https://archive.org/details/chesafterlifeleg0000case|last=Casey |first= Michael|year=2009 |publisher=Vintage|isbn=978-0-307-27930-9|ref=refCasey2009}}
* {{cite book |last1=Castañeda |first1=Jorge G. |title=Compañero: the life and death of Che Guevara |url=https://archive.org/details/companerolifedea0000cast_u4g6 |date=1998 |publisher=Vintage Books |location=New York |isbn=0-679-75940-9 |edition= 1st Vintage Books |language=en|ref=refCastañeda1998}}
* {{cite book |title=Che Guevara: The Making of a Revolutionary |last=Crompton |first=Samuel |year=2009 |publisher=Gareth Stevens |isbn=978-1-4339-0053-2 |url=https://archive.org/details/cheguevaramaking00crom |ref=refCrompton2009}}
* {{cite book |last=Cullather |first=Nicholas |year=2006 |title=Secret History: The CIA's classified account of its operations in Guatemala, 1952–1954 |location=[[:en:Palo Alto, California|Palo Alto]], California |publisher=[[Stanford University Press]] |isbn=978-0-8047-5468-2 |url=https://archive.org/details/secrethistorycia00cull_0}}
* {{cite book |ref=refDePalma2006|last1=DePalma |first1=Anthony |title=The man who invented Fidel: Cuba, Castro, and Herbert L. Matthews of The New York Times |date=2006 |publisher=Public Affairs |location=New York |isbn=1-58648-332-3 |edition=1st |language=en |url=https://archive.org/details/manwhoinventedfi00depa}}
* <cite id=refDorfman1999> [[:en:Ariel Dorfman|Dorfman, Ariel]] (۱۴ ژوئن ۱۹۹۹). ''[https://archive.today/20110425121227/http://205.188.238.181/time/time100/heroes/profile/guevara01.html Time 100: Che Guevara]''. ''[[مجله تایم|Time Magazine]]''.</cite>
* <cite id=refDorschner1980> Dorschner, John and Roberto Fabricio (1980). ''The Winds of December: The Cuban Revolution of 1958''. New York: Coward, McCann & Geoghegen. {{ISBN|0-698-10993-7}}.</cite>
* <cite id=refDumur1964> Dumur, Jean (interviewer) (1964). ''[https://www.youtube.com/watch_popup?v=128waCCK40I&vq=small L'interview de Che Guevara] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210217163207/https://www.youtube.com/embed/128waCCK40I?vq=small |date=17 فوریه 2021}}'' (Video clip; 9:43; with English subtitles).</cite>
* {{cite book |title=The Blood of Revolution: From the Reign of Terror to the Rise of Khomeini |url=https://archive.org/details/bloodofrevolutio0000durs |last=Durschmied |first=Erik |author-link=:en:Erik Durschmied |year=2002 |publisher=Arcade Publishing |isbn=1-55970-607-4 |ref=refDurschmied2002}}
* <cite id=refFreeSoc>Free Society Project Inc. / Cuba Archive (۳۰ سپتامبر ۲۰۰۹). "{{cite web |title= Documented Victims of Che Guevara in Cuba: 1957 to 1959}} {{small|(244&nbsp;KB)}}". Summit, New Jersey: Free Society Project.</cite>
* <cite id=refGalvez1999> Gálvez, William (1999). ''Che in Africa: Che Guevara's Congo Diary''. Melbourne: Ocean Press, 1999. {{ISBN|1-876175-08-7}}.</cite>
* <cite id=refTreto1991> Gómez Treto, Raúl (Spring 1991). "[https://www.jstor.org/stable/2633612 Thirty Years of Cuban Revolutionary Penal Law] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190629064831/https://www.jstor.org/stable/2633612 |date=29 ژوئن 2019}}". ''Latin American Perspectives'' '''18(2)''', Cuban Views on the Revolution. 114–125.</cite>
* {{cite book |last=Gleijeses |first=Piero |author-link=:en:Piero Gleijeses |year=1991 |title=Shattered Hope: The Guatemalan Revolution and the United States, 1944–1954 |publisher=[[Princeton University Press]] |location=Princeton, New Jersey |isbn=978-0-691-02556-8 |url=https://books.google.com/books?id=mS7ZVKa6i3AC |access-date=12 فوریه 2021 |archive-date=30 دسامبر 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201230105058/https://books.google.com/books?id=mS7ZVKa6i3AC}}
* {{cite book |title=''Cuba: A New History'' |last=Gott |first=Richard |author-link=:en:Richard Gott |year=2004 |publisher=Yale University Press |isbn=0-300-10411-1 |url=https://archive.org/details/cubanewhistory0000gott |ref=refGott2004 |url-access=registration}}
* <cite id=refGott2005> Gott, Richard (۱۱ اوت ۲۰۰۵). "[https://web.archive.org/web/20051126071737/http://www.mindfully.org/Reform/2005/Che-Guevara-Gott11aug05.htm Bolivia on the Day of the Death of Che Guevara]". ''Le Monde diplomatique''. Accessed 26 February 2006.</cite>
* <cite id=refGrant2007> Grant, Will (۸ اکتبر ۲۰۰۷). "[http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm CIA man recounts Che Guevara's death] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm |date=27 ژانویه 2010}}". ''BBC News''. Accessed 29 February 2008.</cite>
* <cite id=refGuevara1965> Guevara, Ernesto "Che" (1965). "Che Guevara's Farewell Letter".</cite>
* <cite id=refGuevara1967> Guevara, Ernesto "Che" (1967). ''"Diario (Bolivia)"''. Written 1966–1967.</cite>
* <cite id=refGuevara1969> Guevara, Ernesto "Che" (editors Bonachea, Rolando E. and Nelson P. Valdés; 1969). ''Che: Selected Works of Ernesto Guevara'', Cambridge, Massachusetts: MIT Press. {{ISBN|0-262-52016-8}}</cite>
* {{cite book |title=Che: The Diaries of Ernesto Che Guevara |last=Guevara |first=Ernesto |year=2009 |publisher=Ocean Press |isbn=978-1-920888-93-0 |url=https://archive.org/details/chediariesoferne00guev |ref=refGuevara2009}}
* <cite id=refGuevara1972> Guevara, Ernesto "Che" (1972). ''Pasajes de la guerra revolucionaria''.</cite>
* <cite id=refGuevara2000> Guevara, Ernesto "Che" (translated from the Spanish by Patrick Camiller; 2000). ''The African Dream''. New York: Grove Publishers. {{ISBN|0-8021-3834-9}}.</cite>
* {{cite book |title=Che Guevara Reader: Writings by Ernesto Che Guevara on Guerrilla Strategy, Politics & Revolution |url=https://archive.org/details/cheguevarareader0000guev |last1=Guevara |first1=Ernesto |last2=Deutschmann |first2=David |year=1997 |publisher=Ocean Press |isbn=1-875284-93-1|ref=refGuevaraDeutschmann1997}}
* <cite id=refGuevaraLynch2000> Guevara Lynch, Ernesto (2000). ''Aquí va un soldado de América''. Barcelona: Plaza y Janés Editores, S.A. {{ISBN|84-01-01327-5}}.</cite>
* {{cite book |title= The Young Che: Memories of Che Guevara by His Father |last= Guevara Lynch |first= Ernesto |year= 2007 |publisher= Vintage Books |isbn= 978-0-307-39044-8 |url= https://archive.org/details/youngchememories00guev |ref= refGuevaraLynch2007}}
* <cite id=refHaney2005> Haney, Rich (2005). ''Celia Sánchez: The Legend of Cuba's Revolutionary Heart''. New York: Algora Pub. {{ISBN|0-87586-395-7}}.</cite>
* <cite id=refHansing2002> Katrin Hansing (2002). ''Rasta, Race and Revolution: The Emergence and Development of the Rastafari Movement in Socialist Cuba''. LIT Verlag Münster. {{ISBN|3-8258-9600-5}}.</cite>
* <cite id=refHart2004> Hart, Joseph (2004). ''Che: The Life, Death, and Afterlife of a Revolutionary''. New York: Thunder's Mouth Press. {{ISBN|1-56025-519-6}}.</cite>
* {{cite book |last=Immerman |first=Richard H. |year=1982 |title=The CIA in Guatemala: The Foreign Policy of Intervention |url=https://archive.org/details/ciainguatemalafo0000imme |url-access=registration |location=Austin, Texas |publisher=[[:en:University of Texas Press|University of Texas Press]] |isbn=978-0-292-71083-2}}G
* {{cite web|author=Ireland's Own|date=12 August 2000|url=http://irelandsown.net/Che2.html|title=From Cuba to Congo, Dream to Disaster for Che Guevara|access-date=11 January 2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20060209160232/http://irelandsown.net/Che2.html|archive-date=9 February 2006}}
* {{cite book |title=Ernesto "Che" Guevara (World Leaders Past & Present) |last=Kellner |first=Douglas |author-link=:en:Douglas Kellner |year=1989 |publisher=Chelsea House Publishers (Library Binding edition) |isbn=1-55546-835-7 |page=[https://archive.org/details/ernestocheguevar0000kell/page/112 112] |url=https://archive.org/details/ernestocheguevar0000kell/page/112 |ref=refKellner1989}}
* <cite id=refKornbluh1997> [[:en:Peter Kornbluh|Kornbluh, Peter]] (1997). ''[http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB5/index.html Electronic Briefing Book No. 5] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20000816041436/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB5/index.html |date=16 اوت 2000}}''. National Security Archive. Accessed 25 March 2007.</cite>
* <cite id=refLacey2007a> Lacey, Mark (۲۶ اکتبر ۲۰۰۷). "[https://www.nytimes.com/2007/10/26/world/americas/26che.html Lone Bidder Buys Strands of Che's Hair at U.S. Auction] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210215090502/https://www.nytimes.com/2007/10/26/world/americas/26che.html |date=15 فوریه 2021}}". ''The New York Times''.</cite>
* <cite id=refLacey2007b> Lacey, Mark (۹ اکتبر ۲۰۰۷). "[https://www.nytimes.com/2007/10/09/world/americas/09che.html A Revolutionary Icon, and Now, a Bikini] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201124164417/https://www.nytimes.com/2007/10/09/world/americas/09che.html |date=24 نوامبر 2020}}". ''The New York Times''.</cite>
* {{cite book|last=Lavretsky|first=Iosif|author-link=:en:Iosif Grigulevich|others=translated by A. B. Eklof|title=Ernesto Che Guevara|url=https://archive.org/details/ErnestoCheGuevara|year=1976|publisher=Progress|location=Moscow|oclc=22746662|asin=B000B9V7AW|page=5|ref=refLavretsky1976}}
* {{cite book |title=The Marxism of Che Guevara: Philosophy, Economics, Revolutionary Warfare |last=Löwy |first=Michael |author-link=:en:Michael Löwy |year=1973 |publisher=Monthly Review Press |isbn=0-85345-274-1 |url=https://archive.org/details/marxismofcheguev00lowy |ref=refLowy1973}}
* {{cite book |title=Che Guevara (Critical Lives) |last=Luther |first=Eric |year=2001 |publisher=Penguin Group (USA) |isbn=0-02-864199-X |page=[https://archive.org/details/lifeworkofchegue0000luth/page/276 276] |url=https://archive.org/details/lifeworkofchegue0000luth/page/276 |ref=refLuther2001}}
* {{cite book |title=Che Guevara, Paulo Freire, and the Pedagogy of Revolution |url=https://archive.org/details/cheguevarapaulof0000mcla |last=McLaren |first=Peter |author-link=:en:Peter McLaren |year=2000 |publisher=Rowman & Littlefield |isbn=0-8476-9533-6 |ref=refMcLaren2000}}
* <cite id=refMittleman1981> Mittleman, James H (1981). ''Underdevelopment and the Transition to Socialism – Mozambique and Tanzania''. New York: Academic Press. {{ISBN|0-12-500660-8}}</cite>
* <cite id=refMoynihan2006> Moynihan, Michael. "Neutering Sartre at Dagens Nyheter". ''Stockholm Spectator''. Accessed 26 February 2006.</cite>
* <cite id=refNiess2007> Che Guevara, by Frank Niess, Haus Publishers Ltd, 2007, {{ISBN|1-904341-99-3}}.</cite>
* <cite id=refOHagan2004> O'Hagan, Sean (۱۱ ژوئیه ۲۰۰۴). "[http://observer.guardian.co.uk/review/story/0,6903,1258340,00.html Just a pretty face?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080113190746/http://observer.guardian.co.uk/review/story/0,6903,1258340,00.html |date=13 ژانویه 2008}}". ''[[The Guardian]]''. Accessed 25 October 2006.</cite>
* {{cite book |title=Le Che en Bolivie |last=Ramírez |first=Dariel Alarcón |year=1997 |publisher=Éditions du Rocher |location=Paris |isbn=2-268-02437-7 |ref=refRamirez1997}}
* <cite id=refIgnacio2007> [[:en:Ignacio Ramonet|Ramonet, Ignacio]] (2007). Translated by Andrew Hurley. ''Fidel Castro: My Life'' London: Penguin Books. {{ISBN|978-0-14-102626-8}}</cite>
* {{cite book |title=Che Guevara and the FBI: The U.S. Political Police Dossier on the Latin American Revolutionary |last=Ratner |first=Michael |author-link=:en:Michael Ratner |year=1997 |publisher=Ocean Press |isbn=1-875284-76-1 |url=https://archive.org/details/cheguevarafbiusp0000ratn |ref=refRatner1997}}
* <cite id=refRodriguez1989>[[:en:Félix Rodríguez (Central Intelligence Agency)|Rodriguez, Félix I.]] and John Weisman (1989). ''Shadow Warrior/the CIA Hero of a Hundred Unknown Battles''. New York: Simon & Schuster. {{ISBN|0-671-66721-1}}.</cite>
* <cite id=refRyan1998> Ryan, Henry Butterfield (1998). ''The Fall of Che Guevara: A Story of Soldiers, Spies, and Diplomats''. New York: Oxford University Press. {{ISBN|0-19-511879-0}}.</cite>
* {{cite book |title=The Life & Times of Che Guevara |url=https://archive.org/details/lifetimesofchegu0000sand |last=Sandison |first=David |year=1996 |publisher=Paragon |isbn=0-7525-1776-7 |ref=refSandison1996}}
* <cite id=refSchipani2007> Schipani, Andres (۲۳ سپتامبر ۲۰۰۷). "[https://www.theguardian.com/world/2007/sep/23/theobserver.worldnews The Final Triumph of Saint Che] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210217163100/https://www.theguardian.com/world/2007/sep/23/theobserver.worldnews |date=17 فوریه 2021}}". ''The Observer''. (Reporting from La Higuera.)</cite>
* <cite id=refSelvage1985> Selvage, Major Donald R. – USMC (۱ آوریل ۱۹۸۵). ''[http://www.globalsecurity.org/military/library/report/1985/SDR.htm Che Guevara in Bolivia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110524235928/http://www.globalsecurity.org/military/library/report/1985/SDR.htm |date=24 مه 2011}}''. Globalsecurity.org. Accessed 5 January 2006.</cite>
* {{cite book |title=Viva Che!: The Strange Death and Life of Che Guevara |last=Sinclair |first=Andrew |year=2006 |orig-year=1968 |publisher=Sutton publishing |isbn=0-7509-4310-6 |url=https://archive.org/details/vivachestrangede0000unse |ref=refSinclair1968/06}}
* {{cite book |title=Modern Latin America |last1=Skidmore |first1=Thomas E. |author-link1=:en:Thomas Skidmore |last2=Smith |first2=Peter H. |year=2008 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-505533-7 |page=[https://archive.org/details/modernlatinameri00skid_2/page/436 436] |url=https://archive.org/details/modernlatinameri00skid_2 |url-access=registration |ref=refSkidmore}}
* {{cite book |title=Guevara, Also Known as Che|last=Taibo II |first=Paco Ignacio|author-link=:en:Paco Ignacio Taibo II |year=1999 |publisher=St Martin's Griffin. 2nd edition |isbn= 0-312-20652-6|ref=refTaibo1999}}
* <cite id=refCastrosbrain1960>''Time Magazine'' cover story (۸ اوت ۱۹۶۰). "[http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,869742,00.html Castro's Brain] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200930222331/http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,869742,00.html |date=30 سپتامبر 2020}}".</cite>
* <cite id=refTime1970> ''Time Magazine'' (۱۲ اکتبر ۱۹۷۰). "[http://www.time.com/time/printout/0,8816,942333,00.html Che: A Myth Embalmed in a Matrix of Ignorance] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130826060200/http://www.time.com/time/printout/0,8816,942333,00.html |date=26 اوت 2013}}".</cite>
* <cite id=refUSArmy1967> U.S. Army (۲۸ آوریل ۱۹۶۷). ''[http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB5/che14_1.htm Memorandum of Understanding Concerning the Activation, Organization and Training of the 2d Ranger Battalion – Bolivian Army] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110310152143/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB5/che14_1.htm |date=10 مارس 2011}}''. Accessed 19 June 2006.</cite>
* <cite id=refLlosa2005> [[:en:Álvaro Vargas Llosa|Vargas Llosa, Alvaro]] (۱۱ ژوئیه ۲۰۰۵). "[http://www.independent.org/newsroom/article.asp?id=1535 The Killing Machine: Che Guevara, from Communist Firebrand to Capitalist Brand] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110428222029/http://www.independent.org/newsroom/article.asp?id=1535 |date=28 آوریل 2011}}". ''The Independent Institute''. Accessed 10 November 2006.</cite>
* <cite id=refPeoplesWeekly2004> "World Combined Sources" (۲ اکتبر ۲۰۰۴). "[http://www.peoplesworld.org/che-guevara-remains-a-hero-to-cubans/ Che Guevara remains a hero to Cubans] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160510201146/http://peoplesworld.org/che-guevara-remains-a-hero-to-cubans |date=10 مه 2016}}". ''People's Weekly World''.</cite>
* {{cite book |title= Latin America in the Era of the Cuban Revolution |last=Wright |first=Thomas C. |year=2000 |edition= Revised |publisher= Praeger |isbn= 0-275-96706-9|ref=refWright2000}}
{{refend}}
{{پایان چپ‌چین}}

== پیوند به بیرون ==
{{چپ‌چین}}
{{refbegin|colwidth=25em}}
* A&E Biography: [http://www.biography.com/people/che-guevara-9322774/videos/che-guevara-revolutionary-rebel-19573315841 Che Guevara - Revolutionary Rebel] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170203124900/http://www.biography.com/people/che-guevara-9322774/videos/che-guevara-revolutionary-rebel-19573315841 |date=3 فوریه 2017}}
* BBC Audio Archive: [https://www.bbc.co.uk/archive/cuba/6228.shtml Profile of Che Guevara] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210217163104/https://www.bbc.co.uk/archive/the-sunday-feature--che/zfnf7nb |date=17 فوریه 2021}}
* BBC News – Che Guevara Images: [http://news.bbc.co.uk/2/hi/in_pictures/7029522.stm Set 1] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210127004433/http://news.bbc.co.uk/2/hi/in_pictures/7029522.stm |date=27 ژانویه 2021}}, [http://news.bbc.co.uk/2/hi/in_pictures/7034237.stm Set 2] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210126042050/http://news.bbc.co.uk/2/hi/in_pictures/7034237.stm |date=26 ژانویه 2021}}, [http://news.bbc.co.uk/2/hi/in_pictures/7035498.stm Set 3] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210125145144/http://news.bbc.co.uk/2/hi/in_pictures/7035498.stm |date=25 ژانویه 2021}}
* Che Guevara Internet Archive: [http://www.marxists.org/archive/guevara/audio.htm Speeches] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210212204705/https://www.marxists.org/archive/guevara/audio.htm |date=12 فوریه 2021}}, [http://www.marxists.org/archive/guevara/images.htm Images] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201008195912/https://www.marxists.org/archive/guevara/images.htm |date=8 اکتبر 2020}}
* Democracy Now: "[http://www.democracynow.org/2007/10/9/the_life_legacy_of_latin_american Life & Legacy of Che Guevara] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201106232512/https://www.democracynow.org/2007/10/9/the_life_legacy_of_latin_american |date=6 نوامبر 2020}}"
* ''Encyclopædia Britannica'': [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/248399/Che-Guevara Che Guevara entry] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150503130950/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/248399/Che-Guevara |date=3 مه 2015}}
* History A&E Video: [http://www.history.com/topics/che-guevara Che Guevara Fast Facts] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180710155453/https://www.history.com/topics/che-guevara |date=10 ژوئیه 2018}}
* In Defense of Marxism: [http://www.marxist.com/forty-years-death-che-guevara091007/print.htm 40th Anniversary Part 1] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210126112842/http://www.marxist.com/forty-years-death-che-guevara091007/print.htm |date=26 ژانویه 2021}} --- [https://web.archive.org/web/20140317225511/http://www.marxist.com/forty-years-death-che-guevara-part-two101007/print.htm Part 2]
* National Security Archive: [http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB5/index.html The Death of Che Guevara] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20000816041436/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB5/index.html |date=16 اوت 2000}}
* NPR Audio Report: [https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=4058889 Che Guevara Still an Icon] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200727203750/https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=4058889 |date=27 ژوئیه 2020}}
* ''The New York Times'' Interactive Gallery: "[https://www.nytimes.com/interactive/2007/10/08/world/americas/20071008_CHE_AUDIO_GRAPHIC.html A Revolutionary Afterlife] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150524154703/http://www.nytimes.com/interactive/2007/10/08/world/americas/20071008_CHE_AUDIO_GRAPHIC.html%23 |date=24 مه 2015}}"
* ''Slate'' Magazine: [http://todayspictures.slate.com/20080610/ Picture Essay of Che] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210126100909/http://todayspictures.slate.com/20080610/ |date=26 ژانویه 2021}}
* Slideshow: [https://www.theguardian.com/books/interactive/2009/jan/09/fidel-castro-che-guevara-biography ''Fidel and Che: A Revolutionary Friendship''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210215013646/https://www.theguardian.com/books/interactive/2009/jan/09/fidel-castro-che-guevara-biography |date=15 فوریه 2021}}
* ''The Guardian'': [https://www.theguardian.com/education/2001/jun/16/socialsciences.highereducation "Making of a Marxist" ~ Che's Early Journals] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210209021907/https://www.theguardian.com/education/2001/jun/16/socialsciences.highereducation |date=9 فوریه 2021}}
* The History Channel: ''[https://topdocumentaryfilms.com/the-true-story-of-che-guevara/ The True Story of Che Guevara] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210207153129/https://topdocumentaryfilms.com/the-true-story-of-che-guevara/ |date=7 فوریه 2021}}''
* ''The Wall Street Journal'' Gallery: [https://www.wsj.com/articles/SB121329914405168815 "The Ubiquitous Che"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200910232242/https://www.wsj.com/articles/SB121329914405168815 |date=10 سپتامبر 2020}}
{{refend}}
{{پایان چپ‌چین}}

=== آرشیو رسانه‌ای ===
; ویدیوها
* سخنرانی گوارا در [[مجمع عمومی سازمان ملل متحد]] به تاریخ ۱۱ دسامبر ۱۹۶۴، [https://www.youtube.com/watch_popup?v=bufHojkoGtw در یوتیوب]
* مصاحبه گوارا با برنامه ''[[ملاقات با ملت]]'' شبکه [[سی‌بی‌اس]] به تاریخ ۱۳ دسامبر ۱۹۶۴ در [https://www.youtube.com/watch_popup?v=mzmOHy6Ine0 یوتیوب]
* مصاحبه گوارا در دوبلین ایرلند، با ترجمه انگلیسی در [https://www.youtube.com/watch_popup?v=vBYUOOEHbJw یوتیوب]
* شعرخوانی توسط گوارا، با زیرنویس انگلیسی در [https://www.youtube.com/watch_popup?v=QQI0BhEq4U8 یوتیوب]
* گوارا حمایت خود از فیدل کاسترو را نشان می‌دهد، در [https://www.youtube.com/watch_popup?v=emcJlShCmA4 یوتیوب]
* گوارا دربارهٔ کار صحبت می‌کند، با زیرنویس انگلیسی در [https://www.youtube.com/watch_popup?v=xh-MB_NDr-o یوتیوب]
* گوارا دربارهٔ حمله به خلیج خوک‌ها صحبت می‌کند، با زیرنویس انگلیسی در [https://www.youtube.com/watch_popup?v=OMA7Jv1RWIA یوتیوب]
* گوارا علیه امپریالیسم صحبت می‌کند، با زیرنویس انگلیسی در [https://www.youtube.com/watch_popup?v=wdo6FwAPyng یوتیوب]
* مصاحبه گوارا در پاریس، به زبان فرانسه در سال ۱۹۶۴، با زیرنویس انگلیسی در [https://www.youtube.com/watch_popup?v=128waCCK40I یوتیوب]

; صداها
* مصاحبه گوارا با برنامه ''مسائل و پاسخ‌ها'' در شبکه [[شرکت پخش رسانه‌ای آمریکا|ای‌بی‌سی]] به تاریخ ۲۴ مارس ۱۹۶۴ با گویندگی [[لیزا هووارد]]، در [https://www.youtube.com/embed/I3wAQG6HUGQ یوتیوب]

{{چه گوارا}}
{{سوسیالیسم انقلابی}}
{{سوسیالیسم}}
{{کمونیسم}}
{{Subject bar |portal1=زندگی‌نامه |portal2=تاریخ |commons=y |commons-search=Category:Che Guevara|q=y}}
{{مستند کردن}}

{{ترتیب‌پیش‌فرض:گوارا، چه}}
[[رده:افراد آرژانتینی ایرلندی‌تبار]]
[[رده:افراد آرژانتینی باسکی‌تبار]]
[[رده:افراد بحران کنگو]]
[[رده:امپریالیسم‌ستیزی]]
[[رده:انقلابیون اعدام‌شده]]
[[رده:انقلابیون اهل آرژانتین]]
[[رده:اهالی روزاریو، سانتا فه]]
[[رده:بازیکنان راگبی ۱۵ نفره اهل آرژانتین]]
[[رده:پادفرهنگ دهه ۱۹۶۰]]
[[رده:پزشکان اهل آرژانتین]]
[[رده:پزشکان سده ۲۰ (میلادی)]]
[[رده:جستارنویسان اهل آرژانتین]]
[[رده:چریک‌های اهل آرژانتین]]
[[رده:چه گوارا|چه گوارا]]
[[رده:خاطره‌نویسان روزانه اهل آرژانتین]]
[[رده:خاطره‌نویسان روزانه سده ۲۰ (میلادی)]]
[[رده:دانش‌آموختگان دانشگاه بوئنوس آیرس]]
[[رده:درگذشتگان ۱۹۶۷ (میلادی)]]
[[رده:دور از وطن‌های اهل آرژانتین در بولیوی]]
[[رده:دور از وطن‌های اهل آرژانتین در کوبا]]
[[رده:دور از وطن‌های اهل آرژانتین در مکزیک]]
[[رده:دیپلمات‌های اهل آرژانتین]]
[[رده:زادگان ۱۹۲۸ (میلادی)]]
[[رده:سفرنامه‌نویسان اهل آرژانتین]]
[[رده:سوسیالیست‌های اهل آرژانتین]]
[[رده:ضد تجدیدنظرطلبان]]
[[رده:قدیسان عامیانه]]
[[رده:کمونیست‌های اهل آرژانتین]]
[[رده:مارکسیست‌های اهل آرژانتین]]
[[رده:مخالفان آپارتاید در آفریقای جنوبی]]
[[رده:مخالفان سرمایه‌داری]]
[[رده:مرگ‌ها به وسیله اسلحه گرم در بولیوی]]
[[رده:مقاله‌نویسان سده ۲۰ (میلادی)]]
[[رده:نظریه‌پردازان انقلاب]]
[[رده:نظریه‌پردازان جنگ چریکی]]
[[رده:نظریه‌پردازان مارکسیست]]
[[رده:نویسندگان سیاسی اهل آرژانتین]]
[[رده:وزیران دارایی کوبا]]
[[رده:آمریکاستیزی]]
[[رده:افراد جنگ سرد]]
[[رده:استالینیسم]]