Zalba

Zalba
	Nafarroa Garaia, Euskal Herria
	Herriko etxe tradizional bat
Kokapena
Herrialdea	Nafarroa Garaia
Eskualdea	Pirinioaurrea
Udalerria	Lizoainibar-Arriasgoiti
Administrazioa
Mota	leku
Izen ofiziala	Urricelqui/Urritzelki
Posta kodea	31484
Herritarra	urritzelkiar, urrizelkiarrak
Geografia
Koordenatuak	42°50′03″N 1°27′02″W / 42.83417°N 1.45056°W
Garaiera	562 metro
Distantzia	27,3 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	26 (2022)

Zalba^[1]^[a] Lizoainibar-Arriasgoiti udalerriko Arriasgoiti ibarreko leku bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioaurrea eskualdean.

2022 urtean 26 biztanle zituen.

Bertako biztanleak zalbarrak dira.

Izena

Zalba toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[2]

Çalua (1266)
Çalba (1268)
Salua (1274)
Salva (1276)
Çalua (1366)
Calua (1366)
Calva (1380)
Zalba (1534)
Zalba (1802)
Zalba (1966)

Ezaugarriak

Armarria

Zalbako armarriak honako blasoi hau du:^[3]

«

Hondo zuri batez eta aurrean bi otsoez osatuta dago

»

Geografia

Zalba Arriasgoiti ibarran dago.

Ingurune naturala eta klima

Arriasgoiti Pirinioen (Erroibar) eta Pirinioaurrearen (Lizoainibar) arteko trantsizio-ibarra da, haitzarte estuak eta desnibel nabarmenak dituena. Ibaia zeharkatzen du Erro ibaiak, Irati-Aragoi ibaiaren adarrak.

Ibarreko klima azpi-mediterraneoa da, urteko batez besteko tenperatura 12 eta 13 gradu ingurukoa, eta batez besteko prezipitazioak 800 mm eta 1 000 mm bitartekoak. Urteko egun euritsuak 90 izaten dira, batez ere udaberri eta udazkenean. Uda garaian, bi hilabete lehor izaten dira, uztaila, eta, batez ere, abuztua.

Herrigunearen inguruko basoetan, birlandatutako pinuak dira nagusi. Birlandaketa hauek XIX. mendetik aurrera egin ziren, inguruko zerrategiek zuten hazkunde azkarreko zuhaitzen beharra zela eta. Oraindik ere, 100-120 hektarea gordetzen da.

Estazio meteorologikoak

Arriasgoitin dagoen Zalba herrian, itsasoaren mailatik 565 metrora, Nafarroako Gobernuak 1993n jarritako estazio meteorologikoa dago.^[4]

Datu klimatikoak (Zalba, 1993-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	17.0	21.0	25.0	28.0	31.0	38.5	37.5	39.6	35.0	29.2	22.0	17.2	39.6
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	8.1	9.3	12.5	15.6	19.1	24.3	27.1	27.3	23.4	18.4	11.7	8.6	17.1
Batez besteko tenperatura (ºC)	4.4	4.9	7.6	10.6	13.7	18.1	20.5	20.4	17.2	13.2	7.9	4.8	12.0
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	0.8	0.6	2.7	5.6	8.3	11.9	13.9	13.5	10.9	8.1	4.1	1.1	6.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-4.6	-4.5	-2.2	0.6	2.6	6.8	9.3	8.5	5.3	1.0	-2.3	-4.1	-4.6
Batez besteko prezipitazioa (mm)	118.8	100.2	94.8	92.3	74.5	54.9	38.4	39.6	64.7	80.1	121.0	108.5	987.8
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	2.3	45.7	63.6	62.8	50.0	81.8	72.9	74.0	64.0	74.8	47.8	95.5	95.5
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	15.1	13.9	13.1	14.3	12.8	7.9	6.1	6.3	8.6	11.9	15.7	15.0	140.7
Elur egunak (≥ 1 mm)	3.7	4.4	2.4	0.9	0.1	0.0	0.0	0.0	0.0	0.1	1.6	2.6	15.9
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua^[5]

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia

Iruñeko katedralak zenbait lursail izan zituen XII. mendetik. Herria Rediezmoaren Liburuan ageri da, 1268koan.

Arriasgoiti ibarrekoa izan zen, XX. mendera arte, non Arriasgoiti Lizoainibarrera sartu baitzen. 1835-1845eko udal-erreformak arte, ibarreko diputatuak (Arriasgoitikoak) herriko bizilagunen artean aukeratzen zen erregidoreak gobernatzen zuten. Gero, Zalba, udalerri osoa bezala, erregimen komunaren mende jarri zen.

Demografia

2022 urteko erroldaren arabera 26 biztanle zituen Zalbak.^[6]

2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
24	19	23	24	26	23	23	25	23	26	27	32	29	29	28	28	25	26	27	27	24

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Kultura

Euskara

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Arriasgoitiko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Esteribar eta Artzibar ibarrekin eta Pirinioaurreko Eguesibar eta Longida ibarrekin hitz egiten zena.^[7]

Koldo Zuazok, 2010ean, Arriasgoiti atzerakada-eremuan sailkatu zituen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.^[8]

Zalbako azpieuskalkia artzibarrera da, eta, zehazki, Arriasgoitiko aldaera.^[9]

Euskararen Foru Legea

Sakontzeko, irakurri: «Euskararen Foru Legea»

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Lizoainibar-Arriasgoiti eremu mistoko udalerria da. 2010eko erroldan, herritarren % 10,62ek zekien euskaraz.

Ondasun nabarmenak

San Joan eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
Zalbako jauregia, Erdi Aroko jauregia.
Zalbako zubia, Erro ibaiaren gaineko Erdi Aroko zubia.

Oharrak

↑ /s̻álβ̞a/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: zorrotza lehengo silaban

Erreferentziak

↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
↑ «Zalba - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Zalba» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
↑ Zalbako estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
↑ «Zalba» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
↑ Euskaltzaindia. Hegoaldeko goi-nafarrera. Artzibarrera.

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Lizoainibar-Arriasgoitiko Udalako webgune ofiziala

Datuak: Q12269172
Multimedia: Zalba / Q12269172

[2] /s̻álβ̞a/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: zorrotza lehengo silaban

[1] Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.

[3] «Zalba - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).

[4] Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).

[5] Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Zalba» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).

[6] Zalbako estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).

[7] «Zalba» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).

[8] Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.

[9] Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

[10] Euskaltzaindia. Hegoaldeko goi-nafarrera. Artzibarrera.

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]