Sefardi

Sefardiak ; יהדות ספרד (Yahadut Sefarad)
	; 1. lerroa: Maimonides• Isaac Abrabanel• Baruch Spinoza• David Nieto• Daniel Mendoza• David Ricardo; 2. lerroa: Moses Montefiore• Benjamin Disraeli• Sabato Morais• Emma Lazarus• Benjamin Cardozo• David de Sola Pool; 3. lerroa: Basil Henriques• Pierre Mendès-France• Sam Costa• Jacques Derrida• Sílvio Santos• Hank Azaria
Biztanleak guztira
	1,5–2,0 milioi inguru (juduen %15a)
Biztanleria nabarmena duten eskualdeak
	Israel: 1.1-1.5 million; Frantzia: 300,000-400,000; Ameriketako Estatu Batuak: 100,000-250,000; Argentina: 50,000-150,000; Espainia: 31,500-40,000; Suitza: 20,000-50,000; Turkia: 20,000-25,000; Uruguai: 10,000-30,000; Venezuela: 5,000-35,000; Peru: 3,000; Grezia: 2,000-8,000; Portugal: 2,500; Erresuma Batua: 2,000 +; Puerto Rico: 1,500; Bulgaria: 1,000-3,000; Bosnia-Herzegovina: 1,200; Kanada: 1,000 +; Brasil: 1,000 +; Italia: 1,000 +; Mexiko: 1,000 +; Herbehereak: 1,000 -; Gibraltar: 600; Kuba: 500 +; Filipinak: 500; Txile: 400 +; Serbia: 400; Mazedonia: 200; Errusia: 100 +; Kolonbia: 100 +; Egipto: 100; Aljeria: 80; Errumania: 50 +;
Hizkuntza
	Historikoak: ladino, haketia, judu-portuges, judukatalan, shuadit, eta juduen nafar-aragoiera ; Egungoak: hebreera eta herrialdekoa
Erlijioa
	Judaismoa
Zerikusia duten beste giza taldeak
	Juduak

Sefardiak (hebreeraz: sing. סְפָרַדִּי Sefaraddi Səp̄āraddî, plur. סְפָרַדִּים Sefaraddim Səp̄āraddîm; ladinoz: pl. Sefardies) honako bi taldeetako kideak dira:^[1]

adiera zorrotzean, Iberiar penintsulatik XV. mendean kanporatutako juduen ondorengoak;
adiera zabalean, eta batez ere erlijio arloan, sefardi-liturgia erabiltzen duten juduak; hor Mizrahi juduak barnean daude eta Israelen batzuetan ashkenaziak ez diren judu guztiak izendatzeko erabiltzen da.

Sefarad (hebreeraz: ספרד Səfarád Səp̄aráḏ / Səp̄āraḏ) hitzak "espainiar" esan nahi: Biblian agertzen den toponimoa da,^[2] identifikatu gabekoa. Gero, juduek Iberiar penintsula identifikatzeko erabili zuten eta egun hebreeraz "Espainia" esan nahi du.

Historikoki lau taldetan banatu dira:

Gehienak 1492an Iberiar penintsulatik kanporatutako juduen ondorengoak dira, Otomandar Inperioan, batez ere Salonikan eta Istanbulen, kokatu zirenak.
Iparraldeko Marokon eta Aljerian finkatu zirenak.^[3]
Hasieran, kristautasunera aldaturiko juduak gero Europara ihes egin eta beren erlijioa berreskuratu zutenak.
Kriptojuduak, Penintsulan geratu eta bere erlijioa ezkutuan mantendu zutenak.

Judu hispaniarrak kanporatzeko dekretua

"Fernando jauna eta Isael anderea, Jainkoaren graziaz Gaztela, Leon, Aragoi, Sizilia, Granadako errege-erreginak (...) Jakizue eta jakin behar duzue, esan digutenez gure erreinuetan kristau txar batzuk daudela gure Fede Santu Katolikotik judu egiten zirenak, horren erru handia juduen eta kristauen arteko komunikazioa dela, 1480ko Toledoko Gorteetan juduak apartatzea agintzen dugu (...) judu-auzo eta leku apartekoak emanez euren bekatuan elkarrekin bizitzeko (...) Eta kaltea hain handia denez, kristauek ez dute komunikaziorik izango juduekin, fede katolikoa nahasi eta harrokeriatan dabiltza eta (...). Beraz,Guk, prelatu eta zaldun handien eta zientzia eta kontzientziako pertsona batzuen aholku eta iritziari jarraituz (...) erabaki dugu judu guztiei gure erreinuetatik irteteko agintzea, eta ez daitezela inoiz itzuli; eta horren gainean agintzen dugu gutun hau zabaltzea (...) datorren uztailaren amaiera arte denak irten daitezen seme-alabekin, edozein adinetakoak direla, eta ez daitezela itzuli (...) heriotza-zigorra dute eta. Eta agintzen dugu gure erreinuetako inor ez dadila ausartu judurik hartzen, babesten edo defenditzen ez agirian ez isilpean behin uztaila amaituta (...) edo ondasun guztiak bahituko zaizkiola (...) Granadan aginduta. 1492ko martxoaren hogeita hamaikan".

Une horretan zegoen xenofobiaren erakusle dira koroaren zerbitzura zegoen humanista baten, Pedro Mártir de Angleríaren hitzak, Legatio Babilonica lanean: "Ikusiko duzue zeinen zikin, gorrotagarri, doilor eta arbuiagarri diren, konturatuko zarete giza salerosketatik guztiz baztertu behar direla, eta orduan aitortu beharko duzue nire errege-erreginak gizakietatik jakintsuenak izan zirela, hain zuzen ere hain ganadu gaitsesgarri eta morbosoa garbitzea pentsatu zutelako".

Rabbi nagusiak

Aurresefardiak

Saadia Gaon
Amram Gaon
Ḥananel ben Ḥushiel
Nissim Gaon

Al-Andalus

Isaac Alfasi
Joseph ibn Migash
Judah ben Barzillai
Solomon ibn Gabirol
Abraham ibn Ezra
Moses ibn Ezra
Judah ha-Levi
Bahya ibn Paquda
Maimonides

Iberiar penintsulako erresuma kristauak

Nahmanides
Shlomo ben Aderet
Yom Tov Asevilli
Nissim Gironakoa
Asher ben Jehiel
Jacob ben Asher
Moses Leongoa
David Abudirham
Isaak Campanton
Isaak Aboab

Kanporaketaren ondokoak

David ben Solomon ibn Abi Zimra
Jacob Berab
Levi ibn Ḥabib
Yosef Karo
Bezalel Ashkenazi
Moses ben Jacob Cordovero
Ḥayim Vital
Moses Alshech
Solomon Nissim Algazi
Yaakov Culi
Hayim Palaggi

Azkenak

Elijah Benamozegh
Shem Tob Gaguine
Solomon Gaon
David de Sola Pool
Odaviya Yosef
Mordechai Eliyahu
Shlomo Amar

Erreferentziak

↑ (Ingelesez) Raphael, Chaim. (1991). The Sephardi Story: A Celebration of Jewish History. Londres: Valentine Mitchell & Co. Ltd..
↑ Abdias, 1-20: Ipar Israelgo erbesteratuen gudarosteak kanaandarren lurra hartuko du Sareptaraino. Eta Jerusalemgo erbesteratuek, Sefaraden bizi direnek, Negeveko hiriak hartuko dituzte
↑ Samuel Toledano, "Espagne: les retrouvailles", Les Juifs du Maroc (Editions du Scribe, Paris 1992)

Kanpo estekak

Datuak: Q102251
Multimedia: Sephardi Jews / Q102251

[1] (Ingelesez) Raphael, Chaim. (1991). The Sephardi Story: A Celebration of Jewish History. Londres: Valentine Mitchell & Co. Ltd..

[1-20-2] Abdias, 1-20: Ipar Israelgo erbesteratuen gudarosteak kanaandarren lurra hartuko du Sareptaraino. Eta Jerusalemgo erbesteratuek, Sefaraden bizi direnek, Negeveko hiriak hartuko dituzte

[3] Samuel Toledano, "Espagne: les retrouvailles", Les Juifs du Maroc (Editions du Scribe, Paris 1992)

[1]

[2]

[3]