Orka

Orka
Irudi gehiago
Iraute egoera
Daturik gabe  (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
Klasea	Mammalia
Ordena	Artiodactyla
Familia	Delphinidae
Generoa	Orcinus
Espeziea	Orcinus orca (Linnaeus, 1758
Banaketa mapa
Datu orokorrak
Ernaldia	16,5 hilabete
Kolorea	beltz eta zuri
Habitat	munduko ozeano
Genomaren kokapena	dnazoo.org…

Orka edo ezpalarta (Orcinus orca) Orcinus generoko zetazeo bakarra da, eta mundu osoko itsasoetan bizi da.

Izurdeekin batera, Delphinidae familian sailkatuta dago. IUCNek ezin izan du bere iraute egoera sailkatu, baina leku jakin batzuetan arriskuan dago. Ingelesez balea hiltzailea izenez ezagutzen den arren, ez da gizakientzat arriskutsua.

Ezaugarriak

Hamar bat metro luze da, beltza baina zuriuneak dituena sabel, lepo eta buruaren bi aldeetara (begi faltsuen itxura hartuz). Bizkar-hegal zorrotza izaten du; zenbaitetan, 1,80 metroraino iristen da. Emea arra baino txikiagoa izaten da. Barailetan 40-50 hortz koniko izaten ditu eta ar handi eta ondo haziak 5,5 tonako pisura irits daitezke; emeak, aldiz, normalean ez dira 4 tonako pisura heltzen.

Ohiturak eta bizi-zikloa

Itsaso guztietan bizi da, Iparburutik Hegobururaino. Hamar ale inguruko taldeetan ibiltzen da. Uretatik kanpora jauzi egiten du batzuetan. Erasokor fama du: ehiztari bikaina da eta itsaso zein ozeanoetan dagoen harraparirik indarstuena da, denetarik jaten du eta ez dago ihes egin diezaiokeen animaliarik. Superharraparien artean dago eta ez du etsai naturalik. Superharraparietako bat izanik, ozeano guztietako berebiziko espeziea da kate trofiko eta itsas habitaten osasunerako.

Elikadura

Ozeanoetan ez dago orka talde bati aurre egiteko gai den animaliarik, eta handienak ere haren menuan sartzen dira, kaxalotea, marrazo zuria, itsas elefantea eta itsas krokodiloa barne. Haren harrapakinak askotarikoak dira: arrain sarda handiak, mota guztietako itsas ugaztunak (balea urdinak —batez ere kumeak—, izurdeak, itsas txakurrak...), itsas narrastiak, itsas hegaztiak eta abar.

Munduko hainbat lekutan, orka taldeak harrapakin zehatzak ehizatzeko trebatu dira eboluzioaren poderioz. Esaterako, Europako iparraldean soilik arrainak jatea gustatzen zaie; eta beste hainbat lekutan, zetazeoak, itsas lehoiak edota pinguinoak nahiago dituzte.

Ehiza-teknikak

Munduan barrena, orkek ehizatzeko teknika ezberdinak erabiltzen dituzte, bizi diren inguruneari ondo moldatu eta egokituta, baina argentinar Patagoniako kostaldeetako orken ehizatze teknika arriskutsu eta eraginkorrak ospea eman die: pinguinoak eta itsas lehoiak harrapatzeko, kostaldera azkar igeri egin eta gorputz erdia (eta osoa, kasu askotan) ateratzen dute uretatik hondartzarako bidean harrapakinak harrapatzeko, lehorreratuta edo hondartuta hilik gertatzeko arriskuarekin. Dena den, arriskuak merezi omen du, ehizatzeko eraginkortasuna handia denean.

Adimena

Adimentsutzat jotzen dira: zetazeo guztien artean, orka bigarrena da burmuinaren tamainari dagokionez, kaxalotearen atzetik.

Animalia taldekoiak dira, ehiza, eraso edota defentsa estrategia landuak gara ditzaketelako eta gizakiak gatibu harturik, erraz treba ditzakeelako.

Gizabanako eta taldearen trebetasuna eta jakintza belaunaldiz belaunaldi igarotzen dutela frogatuta dago, amak bere kumeari ondo irakatsitako prozesu luzean.

Horretaz guztiaz gain, orkak hirugarrenen aldetik egoerari probetxua ateratzeko gai direla ere badakigu: esate baterako, arrantzaleen sareak bere onura edo etekinerako baliatzeko gai dira, eta iruzurrak etekina ekartzen badie, iruzur egiteko gai ere badira.

Haien komunikazioa garatua dela ere frogatuta dago, hizkera edo komunikatzeko era zein soinu anitzez osatua. Orken dialekto gisa ezagutzen den ideia nahiko zabalduta dago munduan alor biologikoan.

Zentzumenak

Orkak ikusmen eta entzumen fina (bai ur-azpian bai ur-kanpoan) izaten badute ere, bere zentzumenik fin, garatu eta ikusgarriena sonar (ekokokapen edo ekolokazio izenekin ere ezaguna) bidez egiten dutena da, 6. zentzumen gehigarri horrekin sagar baten tamainakoa edo handiagoa den edozer topatzeko gai dira, hamarnaka metrora eta urik ilunenetan ere. Sonar frekuentziak etengabe erabiltzen dituzte inguruan duten guztiaren etengabeko berri izateko. Beraz, zentzumen teknika hori oinarrizkoa eta berebizikoa da orken munduan (zetazeo gehienetan bezala), bai komunikaziorako zein elikadurarako.

Igeriketa eta urpekaritza

Orkak bizkor igeri egiteko gai dira, baina ez dute oso sakon urperatzeko dohainik. Oro har, 5-10 km/h-ko abiaduran mugitzen dira, baina 40 km/h-ko gehienezko abiadura har dezakete lasterka doazenean. Abiadura errekorra 55 km/h da; eta espezimen entrenatu baten urperatze errekorra 260 metrokoa da, nahiz eta bizitza basatian normalean horrelako sakontasunera murgiltzen ez diren. Batez besteko urperatze denbora 5 minutu pasatxokoa da.

Kanpo estekak

• Datuak: Q26843
• Multimedia: Orcinus orca / Q26843
• Espezieak: Orcinus orca