Edukira joan

Mundus Cereris

Wikipedia, Entziklopedia askea
Autore ezberdinek Mundus Cereris delakoaren kokapenari buruzko adierazpen kontrajarriak dituzte, baina bere ezaugarriengatik, erromatar foroan dagoen "Umbilicus Urbis" (hiriaren zilborra) bezala ezagutzen den adreiluzko eraikina bere kanpoaldea izan daiteke.

Mundus Cereris (Zeresen mundua) Erromako Palatinoaren oinetan zegoen putzu biribila zen; irekitzen zenean, bizidunen eta hildakoen mundua harremanetan jartzen zuen. Lapis Manalisarekin (Manen harria) ixten zen[1]. Umbilicus Urbisarekin (Hiriaren zilborra) identifikatu izan da, Erromako erdigune teoriko eta sinbolikoa[2]. Baliteke Umbilicus Urbis Romae mundus lurpekoaren kanpoaldea izatea (lurraren gainetik).

Mundus eta Erromaren fundazioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tradizioaren arabera, mundusa Romulok Erromaren fundazioan erritualki zulatu eta zigilatu zuen lurrazpiko mundurako putzu edo ahoa zen, Erromaren erdian zegoena, dekumano eta kardo ardatzak gurutzatzen ziren lekuan. Plutarkok[3], Erromaren sorrera deskribatzen duen kapituluan, jatorri etruriarreko fundazio errituen artean zulo zirkular bat ireki zela kontatzen du, eta, bertan, legez probetxugarri ziren gauza guztien hasikinak edo primiziak sartu zituztela, eta kolono berri bakoitzak beren ama hiritik ekarritako eskukada bana bete lur zulora bota eta nahastu zirela[4]. Zuloari mundus izena jarri omen zioten. Ondoren pomeriuma edo muga sakratua ezartzen du Romulok.

Historikoki erromatarren erlijioan leku sakratutzat jotzen zen eta, bere kokapena zalantzazkoa den arren, pomeriumaren barruan egon beharko luke, Erroma hiriaren muga erritualaren barruan, seguruenik Palatinoan[5]. Nahiz eta mundusaren tradizioak nekazaritzako jatorria izan lezakeen eta mundus zereala gordetzeko lur azpiko silo bat izan zitekeen, laster Dis Pater eta Proserpinarekin erlazionatu izan zen, hildakoen jainko-jainkosekin[2].

Mundus patet

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Putzuak forma biribila zuen, eta bazirudien lurrean hondoratutako umetoki alderantzikatu baten forma sinbolikoa gogorarazten zuela. Katon legelariak mundusaren forma zeruko gangaren erreflexu edo alderantzikatze gisa ulertu zuen. Lapis Manalis bezala ezagutzen den harrizko lauza batekin zigilatuta zegoen[6].

Urtean hiru aldiz irekitzen zen putzua (abuztuaren 24an, urriaren 5ean eta azaroaren 8an) "mundus patet" (mundua irekita dago) iragarpen ofizialarekin; hildakoen izpirituei atea irekitzen zitzaien libre ibiltzeko bizidunen munduan eta nekazal edo behe mailako jainko-jainkosei eskaintzak egiten zitzaizkien, Zeresi barne, lur emankorraren jainkosa eta inframunduko atarien zaindari gisa.

Mundua irekita zegoen egunetan, erromatarrek (bizidunen munduak) hildakoen espiritu kolektiboekin, Di Manesekin (hildakoen izpirituei eskainitako beste festak Parentaliak eta Lemuraliak ziren), harreman ofizialak ezartzen zituzten. Munduaren funtzio sekundario edo berantiar hau ez dago frogatuta Errepublika Berantiarra baino lehen, Varronen arabera[7].

Erritoak izaera araztailea zuen eta, beraz, geroago etorriko ziren gertaera sakratuak prestatzen zituen. Izaera iniziatikoa zuen, izan ere, purifikazioa bizitza indibidual edo kolektibo berri baten hasieran berehala eta halabeharrez aurrez aurre dagoen eragiketa sakratua da, balio berak dituen erritu ktoniko bat izateaz gain. Bere irekierak behe mailatik hildakoen izpirituei aldi baterako baimena eskaintzen zien bizidunen artean legez noraezean ibiltzeko, Warde Fowlerrek honela deskribatzen duen horretan: "oporrak, nolabait esateko, mamuentzat"[8].

Ezagutzen den erromatar egutegirik zaharrenean, mundus-egunak C(omitiales) bezala markatuta daude (Komizioak biltzen ziren egunak). Geroko autoreek dies religiosus gisa markatzen zituzten, Manen sekretuak 'argitara' ateratzen zirelako eta, horregatik, edozein jarduera ofizial debekatzen zen, baina ezkontzak ere). Gaur egungo adituak azalpen bat bilatzen saiatzen dira geroko elementu grekoen sarrera eta egokitzapenean, munduaren jatorrizko errituetan txertatutakoetan[9]. Abuztuaren 24ko errituak Consualia eta Opiconsivia nekazal jaien artean egiten ziren; urriaren 5ekoak Ieiunium Cererisen ondoren, eta azaroaren 8koak Plebeio Jokoetan. Oro har, mundusa irekitzen zen egunetan Zeresi egindako erritoak iradokitzen dira, hiriak ezartzeko haziaren jainkosa zaindari gisa, eta etorkizuneko bizitzaren zaindari gisa, zeina bere alaba Proserpinak, Dis Paterren erregina-kideak, neguko hilabeteetan batera gobernatu baitzuen[4].

Warde Fowlerrek espekulatzen du mundusa Erromako ale hazien lehen biltegia (penus) izango zela, geroago erromatar estatuko penus sinboliko bilakatuz[4].

Hemendik beste hirietara zabaldu zen, eta finkatu zen hiru egun jakinetan (abuztuaren 24an, urriaren 5ean eta azaroaren 8an) hirietako mundusak irekitzea. Inperio garaian izaera onbera eta baita babeslea ere izan ohi zuten hildakoen izpirituek[10].

Halloween

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sarritan nabarmendu da erritualaren eta Halloween jaiaren arteko analogia[11], baina baita Ulisesek Hadesen sarreran zulatutako zuloarekin ere, Odisearen XI. liburuan[12].

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ «Festus : de la signification des noms : livre II (traduction)» remacle.org (Noiz kontsultatua: 2023-11-01).
  2. ↑ a b Marqués, Néstor F.. (2018). Un año en la antigua Roma: la vida cotidiana de los romanos a través de su calendario. Espasa ISBN 978-84-670-5151-3. (Noiz kontsultatua: 2023-11-01).
  3. ↑ «Plutarko, Romulus 11, 1-3» www.perseus.tufts.edu (Noiz kontsultatua: 2023-11-01).
  4. ↑ a b c (Ingelesez) Fowler, W. Warde. (1912-11). «Mundus Patet. 24th August, 5th October, 8th November» The Journal of Roman Studies 2: 25–33.  doi:10.2307/295939. ISSN 1753-528X. (Noiz kontsultatua: 2023-11-01).
  5. ↑ Bayet, Jean. (1984). La religión romana : historia política y psicológica. Madrid, España : Ediciones Cristiandad ISBN 978-84-7057-363-7. (Noiz kontsultatua: 2023-11-01).
  6. ↑ Antza denez, ez zen pontifizeek lehorteak arintzeko erabiltzen zuten lapis manalis bera.
  7. ↑ Makrobiok aipatua, 1.16.18.
  8. ↑ Fowler, W. Warde. (1912). «Mundus Patet. 24th August, 5th October, 8th November» The Journal of Roman Studies 2: 25–33.  doi:10.2307/295939. ISSN 0075-4358. (Noiz kontsultatua: 2023-11-01).
  9. ↑ (Frantsesez) Humm, Michel. (2004). «Le mundus et le Comitium : représentations symboliques de l'espace de la cité» Histoire urbaine n° 10 (2): 43.  doi:10.3917/rhu.010.0043. ISSN 1628-0482. (Noiz kontsultatua: 2023-11-01).
  10. ↑ Fernández Vega, Pedro Ángel. (1999). La casa romana. Akal Ed ISBN 978-84-460-1266-5. (Noiz kontsultatua: 2023-11-01).
  11. ↑ (Gaztelaniaz) «Mundus patet, el Halloween de la antigua Roma» historia.nationalgeographic.com.es 2023-10-25 (Noiz kontsultatua: 2023-11-01).
  12. ↑ «HALLOWEEN - MUNDUS PATET» romanoimpero.com (Noiz kontsultatua: 2023-11-01).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Mundus_Cereris&oldid=9436748"(e)tik eskuratuta