Irure
| Irure | |
|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |
 Herriko etxe tradizional bat | |
 | |
| Kokapena | |
| Herrialdea | Nafarroa Garaia |
| Eskualdea | Ibarrak (Iruñerria) |
| Udalerria | Esteribar |
| Administrazioa | |
| Mota | leku |
| Izen ofiziala | Irure |
| Posta kodea | 31698 |
| Herritarra | irurear |
| Geografia | |
| Koordenatuak | 42°54′00″N 1°32′07″W / 42.90012444°N 1.53529554°W |
| Garaiera | 552 metro |
| Distantzia | 17,6 km (Iruñetik) |
| Demografia | |
| Biztanleria | 6 (2020) |
Irure[1][a] Esteribar udalerriko leku bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Iruñerria eskualdeko Ibarrak azpieskualdean.
2020 urtean 6 biztanle zituen.
Bertako biztanleak irurearrak dira.
Izena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Irure toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Iurure (1268)
- Irure (1275)
- Iriuerre (1276)
- Irure (1277)
- Yriurre (1278)
- Yrure (1279)
- Yrrure (1587)
- Irure (1800)
Geografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Irure Esteriberran dago.
Ingurune naturala eta klima
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Esteribarko udalerriaren azalera handia dela eta, klima alde handiak daude Esteribar iparraldearen eta hegoaldearen artean. Hala, udalerria klima kontinentalaren eta klima atlantikoaren mugan kokatzen da. Ezaugarri kontinental mediterraneoak ekialdean nabarmentzen dira, eta ezaugarri atlantikoak, berriz, mendebaldean. Urteko batez besteko tenperatura 8 °C eta 12 °C bitartekoa da, eta prezipitazioak 1 000 eta 1 600 mm bitartekoak. Urteroko egun euritsuak 120 - 140 inguru izaten dira.
Pagoak eta pinu basatiek udalerriaren basoen %68 hartzen dute. Horrez gain, haritzak eta gaztainondoak daude ibarreko gunerik lauenetan. Birlandatutako basoen azalera 128 hektareakoa da, eta batez ere pinu beltz austriarra erabiliz egin zen XIX. mendetik aurrera. Pagoak ugariagoak dira udalerriaren iparraldeko gune menditsuenetan.
Estazio meteorologikoak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Esteribarren dagoen Eugi kontzejuan, itsasoaren mailatik 617 metrora, Nafarroako Gobernuak 1968an jarritako estazio meteorologikoa dago.[3] Gainera, 1975ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Irotz lekuan, itsasoaren mailatik 479 metrora.[4] Bestalde, 1995ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Zubiri kontzejuan, itsasoaren mailatik 526 metrora.[5] Irotzeko estazioa da Irurerako balio egokienak ematen dituena, hurbilen dagoena baita.
 Datu klimatikoak (Irotz, 1981-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 18.0 | 22.0 | 26.0 | 30.0 | 38.0 | 41.0 | 42.0 | 42.0 | 38.0 | 33.0 | 24.0 | 20.0 | 42.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.3 | 10.1 | 13.8 | 15.6 | 19.9 | 24.4 | 27.6 | 27.8 | 24.0 | 18.6 | 12.3 | 9.0 | 17.6 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 4.4 | 5.4 | 8.4 | 10.2 | 14.0 | 17.9 | 20.5 | 20.5 | 17.2 | 13.2 | 8.2 | 5.2 | 12.1 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 0.4 | 0.8 | 3.0 | 4.7 | 8.2 | 11.4 | 13.5 | 13.1 | 10.4 | 7.8 | 4.1 | 1.3 | 6.6 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -5.9 | -5.0 | -3.0 | -0.5 | 2.3 | 5.7 | 7.9 | 7.5 | 4.7 | 1.3 | -2.6 | -5.1 | -5.9 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 90.1 | 76.0 | 74.3 | 92.5 | 73.9 | 51.7 | 35.1 | 32.3 | 59.6 | 84.0 | 107.4 | 98.5 | 875.4 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 57.3 | 42.0 | 59.5 | 40.0 | 42.0 | 38.0 | 50.0 | 84.0 | 69.0 | 59.0 | 64.0 | 50.0 | 84.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 12.0 | 10.9 | 10.4 | 12.8 | 11.3 | 7.0 | 4.3 | 5.7 | 7.7 | 10.9 | 12.3 | 12.7 | 117.9 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 1.5 | 1.5 | 1.1 | 0.7 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.5 | 1.5 | 6.8 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[6] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1049an dokumentatuta dago, Larrasoañako San Agustin monasterioko « dekanietako » baten egoitza gisa. Erdi Aroan errege-erreginen jaurerria zen. Urteko bularra, 1280an 16 kahize eta erdi gari eta 74 soldata eta erdi zituena, 1427 kahitze eta erdi gari eta 2 sos izatera jaitsi zen. Beherakada horrek demografia-atzerakada nabarmena iradokitzen du.
1835-1845eko udal-erreforma orokorrak arte, Esteribar ibarreko diputatuak eta herriko erregidoreak gobernatzen zuten, txandaka aukeratzen baitzen hiru etxeen artean (bi 1847an). Azken egun horretan, herrikoak hornitzen zituen apaizak, eta apaizak eta erregeak, txandaka, elizaren onura. Bertakoak beste biderik ez zuen.
Demografia eta biztanleria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2020 urteko erroldaren arabera 6 biztanle zituen Idoiek.[7]
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 9 | 8 | 8 | 8 | 8 | 7 | 7 | 7 | 7 | 7 | 7 | 6 | 7 | 5 | 6 | 5 | 11 | 6 | 6 | 6 | 6 |
Kultura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskara
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Esteribarko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Erroibar eta Artzibar ibarrekin hitz egiten zena.[8]
Koldo Zuazok, 2010ean, Esteriberrak nafarrera euskalkian sailkatu zituen.[9]
Irureko azpieuskalkia esteribarrera da, eta, zehazki, Erdiesteribartar aldaera. 2007ko udazkenean, euskaldun behintzat gabeak baziren ibarran.[10]
Euskararen Foru Legea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Esteribar eremu euskalduneko udalerria da. 2001eko erroldan, herritarren % 25ek zekien euskaraz.
1986tik geroztik, Esteribar udalerriaren izen ofiziala Esteribar da.
Jaiak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- San Gregorio baselizarako erromeria: maiatzaren 9an
- Jaioneko jaiak, irailaren bigarren asteburuan
Ondasun nabarmenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Jasokuntzeko eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
Oharrak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- ↑ [https:https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=471&lang=eu&kodea=5640 «Irure - Lekuak - EODA»] www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ Irotzeko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ «Irure» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
- ↑ Euskaltzaindia. Hegoaldeko goi-nafarrera. Esteribarrera.
