Asentsio
| Asentsioa | |
|---|---|
 | |
| Sailkapen zientifikoa | |
| Erreinua | Plantae |
| Ordena | Asterales |
| Familia | Asteraceae |
| Leinua | Anthemideae |
| Generoa | Artemisia |
| Espeziea | Artemisia absinthium Linnaeus, 1753 |
Asentsioa edo asentsio-belarra[1] (Artemisia absinthium) Asteraceae familiako landare belarkara da, sendabelar gisa erabilia. Antzinatetik da ezaguna bere propietateengatik. Antzinako egiptoarrek erabili zuten, eta baita antzinako grekoek ere.
Izena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Asentsio-belarrak duen absinthium abizena grekoko apsinthion hitzetik dator. Horrek desatsegina, gozagaitza, kaltegarria, galgarria, mina adierazten du, mikatzegia, gezamina, alegia. Hitz greko horretatik dator, asentsio bezala, ia galdua dugun euskarazko "axinse" izena.[2]
Deskribapena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Landare belarkara iraunkorra da, kamefitoa, 30-80 cm garai. Zurtoin zuzenak, berde zilarkarak. Hostoak kiribilean antolatzen dira zurtoinean; berde grisaxkak dira gainaldetik, eta zuriak azpialdetik. Ile zuri zetakaraz estalita daude, eta olioa ekoizten duten guruinak dituzte. Oinaldeko hostoak 25 cm-rainoko luzera izan dezakete; pinatuak dira, bi edo hiru aldiz pinatuak, eta peziolo luzeak dituzte. Goialdeko hostoak bakunak izan daitezke, eta peziolorik gabekoak.
Loreak hori argiak dira, tubularrak, kapitulutan bilduak eta panikulatan antolatuak. Loreak uda hasieratik udazken hasierara bitartean ateratzen dira. Polinizazioa anemofiloa da, hau da, haizearen bitartez egiten da. Fruitua akenio txiki bat da, hau da, perikarpoa haziari soldatu gabe daukan fruitu azalmehe eta lehorra. Haziak grabitatearen bidez sakabanatzen dira.
Banaketa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Europako, Asiako eta Iparraldeko Afrikako eskualde epeletakoa da, jatorriz.
Bizilekua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Erraz hazten da lurzoru txiro eta hareatsuetan, eta toki lehor eta eguzkitsuetan. Lurzoru nitrogenotan aberatsak ditu gustuko.
Osagaiak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Landareak esentzia berdexka edo urdinxka bat du, oso mikatza. Osagai nagusia tujona da, alkoholetan disolbagarria. Beste osagai bat absintina izeneko substantzia horixka da.
Erabilerak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Arrunt antzekoa den zizare-belarra bezala, asentsioa oso mikatza da.[2] Sendabelar gisa erabiltzen da, digestioari laguntzeko eta urdaileko minaren kontra. Egiptoar papiro batean aipatzen dira belarraren bertuteak, eta Hipokrates eta Galenok ere goraipatu zituzten osasunari dakarzkion onurak.[3]
Belar honekin egiten da absenta edari mitikoa. XIX. mende amaierako eta XX. mende hasierako Parisen, nor bazela adierazi nahi zuenak edari bizi hori hartu behar zuen, bere alkohol puskarekin, % 60tik gora izan ohi zuen. Alkoholaz gain tujona ere zuenez, osasungarri eta pozoi arteko muga azken horren aldera pasarazi zuten gaia, negozioa galtzen ari ziren ardo ekoizleek sustatutako propaganda txarrari esker. 1915etik aurrera debekatua egon zen, 1998an berriz onartu zen arte. Hala ere, absenta galarazia egonagatik asentsio-belarra bermutean hartu da, barra-barra, haren osagaietako bat baita.[2]
Sinonimia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Absinthium officinale Brot. 1804 nom. illeg.
- Absinthium vulgare Lam. 1779
- Artemisia pendula Salisb. 1796 nom. illeg.
- Artemisia rhaetica Brügger 1886
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Asentsio belar. Euskaltzaindiaren Hiztegia, euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-2-4).
- ↑ a b c Errekondo, Jakoba. Axinse. Argia aldizkaria, 2012ko apirilak 29, CC BY-SA 3.0, aldizkaria.elhuyar.eus (Noiz kontsultatua: 2021-2-4).
- ↑ Irazustabarrena Uranga, Nagore. Non dago maitagarri berdea?. Argia aldizkaria, 2007ko apirilak 8, CC BY-SA 3.0, aldizkaria.elhuyar.eus (Noiz kontsultatua: 2021-2-4).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- (Ingelesez) Artemisia absinthium, Flora of Pakistan, efloras.org
- (Ingelesez) Wormwood, erowid.org
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q25686
Multimedia: Artemisia absinthium / Q25686
Espezieak: Artemisia absinthium