Amilotx mottodun

Amilotx mottoduna
	Irudi gehiago
Iraute egoera
	; Arrisku txikia (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
Klasea	Aves
Ordena	Passeriformes
Familia	Paridae
Generoa	Lophophanes
Espeziea	Lophophanes cristatus; Linnaeus, 1758
Banaketa mapa
Datu orokorrak
Masa	1,31 g
Zabalera	100.000 mm
Kumaldiaren tamaina	6,3
Errute denbora	14 egun

Amilotx mottoduna (Lophophanes cristatus) paridae familiako hegazti paseriformea da, Europa osoko basoetan bizi dena^[1].

Amilotx mottodunak bizkarralde arre-grisaxka eta sabelalde zurixka ditu. Lepoa, aurpegia eta burua zuri-beltzak eta buruan kolore bereko luma-mototsa. Intsektuak jaten ditu eta habia zuhaitzetako zuloetan egiten du. Euskal Herrian, eskualde atlantikoko hostozabalen eta koniferoen basoetan arrunta da, baina eskualde Mediterraneoko leku askotan ez da ageri.^[2]

Deskribapena

Erraz identifikatzen den txoria da. Lehen begiratuan, gandor nabarmen bat ikusiko dugu, beltzez eta zuriz zikindua, bere gogo-aldartea adierazten du, txandaka tolestuaz edo zabalduaz. Gandor zorrotz horren azpian, masail zuridun buru bat eta marra beltz bat begien parean, masailaren azpian zirkuluerdian jarraitzen duena. Lepoko beltza ere badu, lepotik gandorreraino luzatzen dena. Goiko aldeak arre-grisaxkak ditu, eta sabela berriz zurixka, alboetan arre samarra. Kolore horrek ezin hobeto bereizten du beste amilotx batzuengandik. Arra eta emea ia berdinak dira, emearen gandorra zertxobait txikiagoa izaten da eta lepoko beltza estuagoa. Gazteei mototsa ozta-ozta ikusten zaie.

Biologia eta ohiturak

Oso sedentarioa da, eta bere lurraldea apeu indartsu batekin markatzen du, eta basoko ibiltariei ere oparitzen die. Nahiko fidakorra, erraz ikusten da alarma-jarreran adar baten gainean, edo intsektuak bilatuz likenez jositako adar eta enborren gainean, non trebea den. Zuhaitzen izurriteen aurkako borrokan laguntzaile handia da, eta horrek merezi du gure zaintza eta errespetua. Ia intsektuak bakarrik jaten ditu, mota guztietako beldar defoliante eta minatzaileetatik hasi eta pinuaren beldar eta prozesionaria, eta askotariko zuraren intsektu zulatzaile eta minatzaileak (xilofagoak) eta hosto jale (fitofagoak). Neguan, bere izaera ez lagunkoia ahaztu egiten du, eta taldetan biltzen da beste parido batzuekin batera, erregetxo eta gerri-txoriekin, basoetan zehar mugituz pinazi eta hazien bila, dieta osatzeko. Nolanahi ere, leku irekietan hegan egiteari uko egiten dio, eta janari faltak bakarrik behartzen du horretara.

Oso sedentarioa da eta urteak joan urteak etorri kume leku bera aukeratzen du. Habia apirilaren erdialdean hasten du. Habia kokatzeko, zuhaitz zaharrak eta zuloak dituztenak aprobetxatzen ditu, eta aurkitzen ez baditu, habiak egiteko zuloak egin ditzake. Koniferoen basoetan dauden zulo naturalen eskasia ordezkatu dute txoritxo ekintzaile hauek, adar eta motzondo deskonposatuak haztatuz mokoaz barrunbe egoki bat zulatzen dute. Barrunbearen barruan goroldio eta likenezko katilutxo bat egiten dute, ilez, artilez eta amaraunez tapizatuta. Barrunbea eta habia emeak egiten ditu, eta bertan 4 - 8 arrautza zuri ipintzen ditu, pixka bat arrez zikinduak, uniformeagoa polo lodian.

Txitatzen duen bitartean, 13 - 18 egunez arrak emea elikatzen du. Txorikumeen eklosioaren ondoren, emea oraindik beste 6 - 7 egunez habian egoten da. Gero biak arduratzen dira elikaduraz, baina emeak ekartzen du gehien, agian aurreko alferkeria konpentsatzeko. Txorikumeek hori mate koloreko zintzurra dute, kaskabeltz txikiaren antzera, beste kaskabeltz batzuek laranjatua dute. Txorikumeen aho-barrunbearen kolorazio deigarri hori, beste hegazti batzuetan bezala, dei bat da, eta gurasoak elikatzera bultzatzen ditu.

Txorikumeek hiru astera uzten duten habia, baina oraindik 10 edo 15 egunez gurasoen beharra daukate. Ez da arraroa emeak bigarren errunaldia egitea, baina batzuetan gertatzen da, lehen txitaldia bere kabuz moldatzeko ez dela gai, horregatik, arraren esku uzten du, lehen txorikumeak eta bera elikatzea.

Hegazti hau erabat babestuta dago nekazaritzarako onuragarria delako, eta beste kaskabeltz batzuentzat hartutako babes-neurriek mesede egingo liokete

Banaketa, habitata eta estatusa

Bere banaketa eremua, Europa da soilik, ia kontinente osoa hartzen du, Iberiar penintsulatik Uraletaraino eta Mediterraneo aldetik Eskandinavia-Finlandiaraino, Italian falta den arren, eta Britainiar uharteetan Eskozian bakarrik agertzen da. Iberiar eskualde guztietan, hegoalderantz mendian.

Euskal Herrian ia banaketa orokorra du, baina ez da ugaria. Kantauri isurialdean eta Arabako mendebaldeko pinudietan da ohikoena. Europako eremu gehienetan badirudi koniferetako espezie ia esklusiboa dela, baina gure lurraldean, ez ugari, pagadi zaharretan ere ageri da, urriagoa beste hostozabal batzuetan. Pinuen landaketak mesede egin dion espezietako bat da, gaur egun kantauriar isurialdean oso ugariak dira, baina ez dirudi beste leku batzuetako pinudi naturaletan bezain arrunta denik, agian ustiategi-motagatik izango da, zahartu gabe mozketagatik.^[3]

Erreferentziak

↑ BirdLife International (2008). Lophophanes cristatus. IUCN 2008. IUCN Red List of Threatened Species
↑ Jon Larrañaga Elhuyar, K.E. (1996). Euskal Herriko fauna (ornodun lehortarrak). Lizarra Imprimategia, 192 or. ISBN 84-87114-09-1..
↑ (Gaztelaniaz) Administracion de la Comunidad Autonoma de Euskadi. (1989). Euskal Autonomiu Elkarteko Ornodunak. Graficas Santamaria S.A, 278 or. ISBN 84-7542-639-5..