Hizkuntza familia

Hizkuntza familia bat jatorritzat aitzin-hizkuntza bera duten hizkuntzek osatutako taldea da. Hizkuntza askoren kasuan, ezaguna da zein hizkuntza familiari dagokion; euskararen kasuan aldiz, ezezaguna da zein duen jatorriko hizkuntza; beraz, hizkuntza familiarik ez duela esan ohi da, eta hizkuntza bakartutzat jotzen da.

Hizkuntzalaritza historikoak hizkuntzen arteko erlazioak irudikatzeko zuhaitzen metafora darabil. Hau August Schleicher izeneko hizkuntzalari alemaniarrak garatu zuen 19. mendean (Stammbaumtheorie). Honi zor zaio hizkuntza familia terminoa; pertsonen arteko erlazio biologikoak irudikatzeko erabiltzen diren zuhaitz genealogikoak hizkuntzen arteko erlazioak irudikatzeko erabiltzen dira. Hizkuntzalaritza konparatiboak ezartzen ditu hizkuntza familien barneko lotura genetikoak. Familia bereko hizkuntzak edo ahaideak erlazio “genetikoa” dutela esaten da. Familien barruan, badaude ahaide estuagoak diren hizkuntza taldeak; adibidez, indoeuropar hizkuntzen familiaren baitan ingelesa, errusiera eta gaztelania daude, besteak beste; hizkuntza hauek ordea, subfamilia desberdinetan sailkatzen dira: ingelesa germaniarrean, errusiera eslaviarrean eta gaztelania hizkuntza erromantzeen azpitaldean. Hizkuntza hauek arkaismoak partekatzen dituzte sarri, hots, aitzin-hizkuntzaren ezaugarriak.

Aitzin-hizkuntzaren banaketa ardatz geografikoan gertatzea da ohikoena. Jatorrizko hiztun komunitate bateratua gutxinaka zatikatzen doa dialektalizazio prozesuaren bitartez eta amaieran hizkuntza berriak eta beregainak sortzen dira.

Hizkuntza familiak munduan

Ethnologue-ren arabera 7099 hizkuntza bizi daude munduan 141 hizkuntza-familiatan banatuta^[1]. “Hizkuntza bizia” deritzo pertsona talde batek egunerokotasunean komunikatzeko erabiltzen den tresna nagusiari. Aldiz, gaur egun hiztun komunitaterik ez daukaten hizkuntzei eta, beraz, egunero komunikatzeko erabiltzen ez direnei hizkuntza hilak deitzen diegu.

Familia nagusiak

Jatorri bera dutelako ahaide diren hizkuntzen familia horiez gainera, badira hainbat jatorritakoak baina eremu berekoak diren hizkuntzak bilduz eratutako familiak ere:

Hizkuntza bakartuak

Sakontzeko, irakurri: «Hizkuntza bakartu»

Munduko hizkuntza gehienak harreman genetikoa dute beste hizkuntza bat edo gehiagorekin eta, beraz, hizkuntza familia baten parte dira. Baina badira hizkuntza familia baten koka ezin daitezkeen hizkuntzak, ezin izan baita ezarri beste hizkuntzaren batekin harreman genetikorik duten. Hizkuntza mota honi hizkuntza bakartua deitzen zaio, eta hizkuntza bakarreko familiak eratzen dituzte.

Hizkuntza bakartuak bi motatakoak izan daitezke. Lehenengo mota hizkuntza familia baten parte da eta bere bakartutasuna hizkuntza familia horren barneko adar bakartu bat izatean datza; esate baterako, armenierak familia indoeuroparraren barneko adar bakartu bat osatzen du. Bigarren hizkuntza bakartu motarako ezin izan da ezarri inolako harreman genetikorik beste hizkuntzaren batekin; adibidez, euskara. Bada euskararen inguruan eztabaida ea erromatar garaian hitz egiten zen akitanierak zein harreman zeukan euskararekin; batzuk diote euskararen arbaso edo aurrekari zela eta beste batzuk euskararen ahaide litzatekeela diote. Dena dela, euskara hizkuntza bakartu absolutuaren adibidetzat erabili ohi da hizkuntzalaritzazko lan ugaritan.

Hiztun taldeak

Munduko biztanleria 3.000 bat talde etnolinguistikotan banaturik sailkatu zen 1970eko hamarkadan egindako ikerketetan. Taldeok hiztun-kopuru oso ezberdinetan banatuta daude: hizkuntza anitz dago oso hiztun gutxi dituena; aitzitik, badaude ehunka milioi hiztun dituzten bakar batzuk ere.

Hiztun horien jatorrizko hizkuntza bakarrik aintzakotzat hartuta egindako hurbilpen estatistiko batek honelako zerbait emango liguke:

Bost hizkuntza nagusi: txinerak 800 milioi ditu (500 milioi, mandarinerak); hindiak, 350; ingelesak, 320; frantsesak, 270; eta gaztelaniak, 210. Orotara, munduko giza biztanleen % 43.
Hizkuntza handiak: errusierak 150 milioi ditu (ukrainera eta bielorrusiera aparte); arabierak eta bengalerak, 130 milioi bana; portugesak, 120; japonierak, 110; alemanak, 105 (yiddisha barne nahi balitz). Denera, munduko biztanleen % 20 pasatxo.
Hamabi hizkuntza erdi-mailako: 70-35 milioi bana dituzte, eta honako hauek dira: javera, italiera, telugu, koreera, marathera, tamilera, vietnamera, turkiera, ukrainera, poloniera, gujaratera eta thailandiera. Orotara, munduko biztanleen % 14.
Beste 2.900 etno-hizkuntza: 30-20 milioi hiztunekoak dira Indiako zenbait hizkuntza, errumaniera, nederlandera, birmaniera eta beste; 15-6 milioi bitartekoak persiera, serbokroaziera, amharera, hungariera, txekiera, suediera, katalana eta kitxua; 5-3 milioikoak daniera, suomiera, albaniera, georgiera, galegoa, guaraniera; 2 milioiren azpitik geratzen dira estoniera, esloveniera, euskara, azteken nahuatla eta abar. Multzo honetakoek eta oraindik gutxiago dituztenek munduko biztanleen % 23 eskas biltzen dituzte orotara.

Hiztun kopurua eta banaketa geografikoa

Banaketa geografikoa

Badirudi, hizkuntza familia handiak iraultza motaren baten bitartez zabaltzen direla, teknologikoak, nekazaritzazkoak edo bestelakoak. Iraultza neolitikoek hizkuntza familia handien hedapen handienak ekarri zituen: afroasiarrak Afrikan eta Ekialde Hurbilean, sinotibetarrak Ekialde Urrunean eta indoeuropearrak mendebaldeko Eurasian.

Gaur egun, bi hizkuntza familia handienen (indeuropearra eta sinotibetarra) artean munduko biztanleriaren % 75 hartzen dute. Honi kontrajarrita, beste familia batzuk, amerindiarrak adibidez, milaka hiztun batzuk besterik ez dituzte.

Familiak hiztun kopuruaren arabera

Ondorengo taulan munduko familia nagusiak, hauen hiztun kopurua eta euren bilakaera ikus daitezke.^[2]

Familia/Taldea	Hizkuntza kopurua	Hiztunak (1980)		Hiztunak (2000)
Familia/Taldea	Hizkuntza kopurua	Milioi	%	Milioi	%
Indoeuropearra	386	2500	49,8	3000	49,9
Sinotibetarra	272	1088	21,7	1240	20,6
Austronesiarra	1212	269	5,4	300	5,0
Afroasiarra	338	250	5,0	400	6,7
Niger-Kongo	1354	206	4,1	235	3,9
Drabidikoa	70	165	3,3	185	3,1
Japonikoa	12	126	2,5	127	2,1
Altaikoa	60	115	2,3	164	2,7
Austroasiarra	173	75	1,5	100	1,7
Daika (Tai)	158	75	1,5	93	1,5
Korearra	1	60	1,2	75	1,2
Nilo-sahariarra	186	28	0,56	28	0,47
Uralikoa	33	24	0,48	20	0,33
Amerindiarra	985	22	0,45	22	0,37
Kaukasiarra	38	7,8	0,16	8,0	0,13
Miao-yao	15	5,6	0,11	10	0,17
Indopazifikoa	734	3,5	0,070	3,0	0,050
Khoisana	37	0,3	0,006	0,3	0,005
Austrialiako h.	262	0,03	0,001	0,03	0,0005
Paleosiberiarra	8	0,018	0,0004	0,015	0,0002
Bakartuak	296	2,0	0,040	2,0	0,033
GUZTIRA	6533	5022	% 100	7012	% 100

Taulako hizkuntzak 6533 dira guztira; horien artean desagertutako 310 hizkuntza (gaur egun hiztunik ez daukatenak), eta guztira 2 milioi hiztun dituzten 71 pidgin eta kreolera. Hauez gain, 75 keinu hizkuntza ezagutzen dira, hemen zenbatu ez ditugunak ez baitira zerrendatutako inongo hizkuntza familiren parte.

Erreferentziak

↑ (Ingelesez) «Summary by language family» Ethnologue (Noiz kontsultatua: 2018-02-13).
↑ Chrystal, David. The Cambridge Encyclopaedia of Languages. , 297 or..

Ikus, gainera

Babelgo dorrea

Kanpo estekak

Datuak: Q25295
Multimedia: Languages by family / Q25295

[1] (Ingelesez) «Summary by language family» Ethnologue (Noiz kontsultatua: 2018-02-13).

[2] Chrystal, David. The Cambridge Encyclopaedia of Languages. , 297 or..

[1]

[2]