H: berrikuspenen arteko aldeak

	H
Euskal alfabetoa
	A a • B b • C c • (Ç ç)1 • D d; E e • F f • G g • H h • I i • J j; K k • L l • M m • N n • Ñ ñ • O o; P p • Q q • R r • S s • T t • U u; V v • W w • X x • Y y • Z z
	Digramak: dd • tt • ts • tx • tz
Beste irudikapen batzuk
Bandera
Braille	⠓
ASL
Kodeak	morse kodea: ....; NATO alfabeto fonetikoa: Hotel; Braille ASCII (en) : H
	1ç letra, c letraren aldaera da euskal alfabetoan.

Nabigazio historia interaktiboa

← Aurreko ezberdintasuna

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

IkusizkoaWikitestua

Lerroan

Hauxe da oraingo bertsioa, 02:11, 20 iraila 2024 data duena

H, hatxe edo mutua euskal alfabetoko zortzigarren hizkia da. H (larriz) eta h (xehez) idazten da. Euskara batuaren ahoskera zainduan, h letra bi eratara ahoska daiteke: hasperendua (ekialdeko euskalkietan egiten den eran) edo soinurik gabe (mendebaldeko euskalkietan egiten den eran).^[1]

Bokalen arteko edo bokalen aurreko hasperena ahoskatzen den tokietan pseudo-igurzkari glotal bezala ahoskatzen da. Baina Euskal Herriko leku gehienetan hasperen hori galdu eta mututu egin da. Eki-ekialdeko zenbait tokitan, ordea, herskari hasperendun batzuk oraindik ere bereiztu egiten dira: / p^h /, / t^h /, * / k^h /. Grafikoki tradizioan <ph>, <th> eta <kh> bezala idatzi dira.

H larria hidrogeno elementu kimikoa adierazteko erabiltzen da; aldiz, h xehea orduaren ikurra da Nazioarteko Unitate Sisteman.

Erabilera idatzia historian

Euskara

Non ahoskatzen den hasperena eta non bihurtu den mutu, 3 isoglosa.

H letra gaur egun euskaraz Euskal Herriko iparraldean ezagutzen dugun soinua adierazteko aspalditik erabili izan da. Euskarazko lehen testuetan, adibidez 1545. urteko Bernart Etxepareren Linguae vasconum primitiae, jadanik agertzen da.

Mende batzuk lehenago Donemiliagako goldean, 1.025 urteko dokumentuan, ikus daiteke hegoaldeko toponimo askotan H hori agertzen zela eta ahozkatzen zela pentsatzeko arrazoiak badaude.^[2]^[3]

H letrari dagokion soinuari hasperen deitu izan zaio. Soinu hori fonema da gaur egungo ekialdeko euskalki batzuetan eta badaude nahiko zantzu^[3] pentsatzeko fonema hori beste euskalki batzuetan ere ahoskatzen zela. Euskararen dokumentu zaharrenak aztertu dituzten filologoek^[4] uste dute hasperena oso zabaldua egon zela euskararen eremuetan, baina gaur egun, ipar-ekialdeko euskalkietan bakarrik egiten da hasperena eta hego-mendebaldeko euskalki gehienetan hasperena mutu bihurtu da.

1968. urtean, euskara batuaren ortografia bateratzerako prozesuan, erabakirik polemikoena^[5] izan zen hasperen hori idatzi edo ez idatzi. Herskariei lotutako hasperenak ez idaztea erabaki zen, Koldo Mitxelenaren proposamenari jarraiki, eta bakarrik idaztea bokal aurreko eta bokalen arteko hasperenak.

Erreferentziak

↑ Euskaltzaindia: 87. araua, Euskara batuaren ahoskera zaindua.
↑ (Gaztelaniaz) Koldo Mitxelena, 1990, Fonética histórica vasca.
↑ ^a ^b Michelena, Luis.. (1990). Fonética histórica vasca. Diputación Foral de Guipuzkoa ISBN 84-7907-016-1. PMC 28114467. (Noiz kontsultatua: 2020-11-24).
↑ Michelena, Luis, 1915-1987.. (1990). Textos arcaicos vascos. ISBN 8450592036. PMC 1120306032. (Noiz kontsultatua: 2020-11-24).
↑ Villasante, Luis, 1920-. (D.L. 1980). La h en la ortografía vasca : razones y motivos, reglas : catálogo de voces con comentario. Edit. Franciscana Aránzazu ISBN 84-7240-119-7. PMC 9083349. (Noiz kontsultatua: 2020-11-24).

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Datuak: Q9914
Multimedia: H / Q9914

Artikulu hau zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.

[1] Euskaltzaindia: 87. araua, Euskara batuaren ahoskera zaindua.

[2] (Gaztelaniaz) Koldo Mitxelena, 1990, Fonética histórica vasca.

[Izenik_gabekoa-20230526110701-3] Michelena, Luis.. (1990). Fonética histórica vasca. Diputación Foral de Guipuzkoa ISBN 84-7907-016-1. PMC 28114467. (Noiz kontsultatua: 2020-11-24).

[4] Michelena, Luis, 1915-1987.. (1990). Textos arcaicos vascos. ISBN 8450592036. PMC 1120306032. (Noiz kontsultatua: 2020-11-24).

[5] Villasante, Luis, 1920-. (D.L. 1980). La h en la ortografía vasca : razones y motivos, reglas : catálogo de voces con comentario. Edit. Franciscana Aránzazu ISBN 84-7240-119-7. PMC 9083349. (Noiz kontsultatua: 2020-11-24).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
 {{euskal alfabetoa|uc=H|lc=h}}
-'''H''', '''hatxe''' edo '''mutua''' [[euskal alfabetoa|euskal alfabetoko]] zortzigarren letra da. '''H''' (larriz) eta '''h''' (xehez) idazten da. [[Euskara batu]]aren ahoskera zainduan, ''h'' letra bi eratara ahoska daiteke: [[kontsonante igurzkari|hasperendu]]a (ekialdeko euskalkietan egiten den eran) edo soinurik gabe (mendebaldeko euskalkietan egiten den eran).<ref>[https://www.euskaltzaindia.eus/dok/euskera/49472.pdf Euskaltzaindia: 87. araua, ''Euskara batuaren ahoskera zaindua''.]</ref>
+'''H''', '''hatxe''' edo '''mutua''' [[euskal alfabetoa|euskal alfabetoko]] zortzigarren hizkia da. '''H''' (larriz) eta '''h''' (xehez) idazten da. [[Euskara batu]]aren ahoskera zainduan, ''h'' letra bi eratara ahoska daiteke: [[Hasperen (fonetika)|hasperendua]] (ekialdeko euskalkietan egiten den eran) edo soinurik gabe (mendebaldeko euskalkietan egiten den eran).<ref>[https://www.euskaltzaindia.eus/dok/euskera/49472.pdf Euskaltzaindia: 87. araua, ''Euskara batuaren ahoskera zaindua''.]</ref>
-Bokalen arteko edo bokalen aurreko hasperena ahoskatzen den tokietan [[Kontsonante igurzkari|pseudo-igurzkari glotal]] bezala ahoskatzen da. Eki-ekialdeko zenbait tokitan herskari hasperendun batzuk oraindik ere bereiztu egiten dira: / p<sup>h</sup> /, / t<sup>h</sup> /, * / k<sup>h</sup> /. Grafikoki tradizioan <''ph''>, <''th''> eta <''kh''> bezala idatzi dira.
+Bokalen arteko edo bokalen aurreko hasperena ahoskatzen den tokietan [[Kontsonante igurzkari|pseudo-igurzkari glotal]] bezala ahoskatzen da. Baina Euskal Herriko leku gehienetan hasperen hori galdu eta mututu egin da. Eki-ekialdeko zenbait tokitan, ordea, herskari hasperendun batzuk oraindik ere bereiztu egiten dira: / p<sup>h</sup> /, / t<sup>h</sup> /, * / k<sup>h</sup> /. Grafikoki tradizioan <''ph''>, <''th''> eta <''kh''> bezala idatzi dira.
 H larria [[hidrogeno]] [[elementu kimiko]]a adierazteko erabiltzen da; aldiz, h xehea [[ordu]]aren ikurra da [[Nazioarteko Unitate Sistema]]n.
@@ 12. lerroa: / 12. lerroa: @@
 ''H'' letra gaur egun euskaraz [[Euskal Herri]]ko iparraldean ezagutzen dugun [[Fonetika|soinua]] adierazteko aspalditik erabili izan da. [[Euskara]]zko lehen testuetan, adibidez 1545. urteko [[Bernart Etxepare]]ren [[Linguae vasconum primitiae]], jadanik agertzen da.
-Mende batzuk lehenago [[Donemiliagako goldea]]n, 1.025 urteko dokumentuan, ikus daiteke hegoaldeko toponimo askotan H hori agertzen zela eta ahozkatzen zela pentsatzeko arrazoiak badaude.<ref> {{es}} [http://www.ehu.eus/ojs/index.php/ASJU/article/view/8531 Koldo Mitxelena, 1990, ''Fonética histórica vasca''.]</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=Michelena, Luis.|izenburua=Fonética histórica vasca|argitaletxea=Diputación Foral de Guipuzkoa|data=1990|url=https://www.worldcat.org/oclc/28114467|isbn=84-7907-016-1|pmc=28114467|sartze-data=2020-11-24}}</ref>
+Mende batzuk lehenago [[Donemiliagako goldea]]n, 1.025 urteko dokumentuan, ikus daiteke hegoaldeko toponimo askotan H hori agertzen zela eta ahozkatzen zela pentsatzeko arrazoiak badaude.<ref> {{es}} [http://www.ehu.eus/ojs/index.php/ASJU/article/view/8531 Koldo Mitxelena, 1990, ''Fonética histórica vasca''.]</ref><ref name="Izenik_gabekoa-20230526110701">{{Erreferentzia|abizena=Michelena, Luis.|izenburua=Fonética histórica vasca|argitaletxea=Diputación Foral de Guipuzkoa|data=1990|url=https://www.worldcat.org/oclc/28114467|isbn=84-7907-016-1|pmc=28114467|sartze-data=2020-11-24}}</ref>
-''H'' letrari dagokion soinuari [[hasperen]] deitu izan zaio. Soinu hori fonema da gaur egungo ekialdeko euskalki batzuetan eta badaude nahiko zantzu<ref>{{Erreferentzia|abizena=Michelena, Luis.|izenburua=Fonética histórica vasca|argitaletxea=Diputación Foral de Guipuzkoa|data=1990|url=https://www.worldcat.org/oclc/28114467|isbn=84-7907-016-1|pmc=28114467|sartze-data=2020-11-24}}</ref> pentsatzeko fonema hori beste euskalki batzuetan ere ahoskatzen zela. Euskararen dokumentu zaharrenak aztertu dituzten filologoek<ref>{{Erreferentzia|abizena=Michelena, Luis, 1915-1987.|izenburua=Textos arcaicos vascos|data=1990|url=https://www.worldcat.org/oclc/1120306032|isbn=8450592036|pmc=1120306032|sartze-data=2020-11-24}}</ref> uste dute hasperena oso zabaldua egon zela euskararen eremuetan, baina gaur egun, ipar-ekialdeko euskalkietan bakarrik egiten da hasperena eta hego-mendebaldeko euskalki gehienetan hasperena mutu bihurtu da.
+''H'' letrari dagokion soinuari [[Hasperen (fonetika)|hasperen]] deitu izan zaio. Soinu hori fonema da gaur egungo ekialdeko euskalki batzuetan eta badaude nahiko zantzu<ref name="Izenik_gabekoa-20230526110701"/> pentsatzeko fonema hori beste euskalki batzuetan ere ahoskatzen zela. Euskararen dokumentu zaharrenak aztertu dituzten filologoek<ref>{{Erreferentzia|abizena=Michelena, Luis, 1915-1987.|izenburua=Textos arcaicos vascos|data=1990|url=https://www.worldcat.org/oclc/1120306032|isbn=8450592036|pmc=1120306032|sartze-data=2020-11-24}}</ref> uste dute hasperena oso zabaldua egon zela euskararen eremuetan, baina gaur egun, ipar-ekialdeko euskalkietan bakarrik egiten da hasperena eta hego-mendebaldeko euskalki gehienetan hasperena mutu bihurtu da.
 [[1968]]. urtean, [[Euskara batuaren aroa|euskara batuaren]] [[ortografia]] bateratzerako prozesuan, erabakirik polemikoena<ref>{{Erreferentzia|abizena=Villasante, Luis, 1920-|izenburua=La h en la ortografía vasca : razones y motivos, reglas : catálogo de voces con comentario|argitaletxea=Edit. Franciscana Aránzazu|data=D.L. 1980|url=https://www.worldcat.org/oclc/9083349|isbn=84-7240-119-7|pmc=9083349|sartze-data=2020-11-24}}</ref> izan zen hasperen hori idatzi edo ez idatzi. [[Kontsonante herskari|Herskariei]] lotutako hasperenak ez idaztea erabaki zen, [[Koldo Mitxelena]]ren proposamenari jarraiki, eta bakarrik idaztea [[bokal]] aurreko eta bokalen arteko hasperenak.