Espresionismo

Ernst Ludwig Kirchner, Hiru bainulari, 1913.

Espresionismoa 1905-1925 urteetan Ipar Europan eta, bereziki, Alemanian zabaldutako abangoardiako arte mugimendua izan zen. Artearen arlo ezberdinetan garatu zen, hala nola, margolaritza, arkitektura, literatura, antzerkia, zinema, musika eta dantza. Espresionismoa Alemanian hasi zen hedatzen, eta Europa guztira zabaldu zen Lehen Mundu Gerraren ondoren.

XIX. mendearen bukaeratik 1925. urte ingurua arte, Lehen Mundu Gerraren aurreko giro gorabeheratsu eta ilunaren inguruan zabaldu zen espresionismoa, Alemaniatik Europa guztira. Garai honetan Alemanian Weimar Errepublika eman zen. Margolaritzari dagokionez, inpresionismoaren eta naturalismoaren kontrako erreakzio gisa antolatu zen higikunde espresionista. Aitzindariak Vincent van Gogh, Edvard Munch, James Ensor, Georges Rouault eta Gustav Klimt izan ziren. Artista espresionistak bere sentiberatasunaren arabera irudikatzen du mundua: norberaren ikuspuntuak eta ikusmoldeak moldatzen dute errealitatea. Honela, emoziak aurreko ilustrazio garaian izan ez duten garrantzia izango dute.

Alemanian bi taldek jarri zituzten estetika modu berri haren oinarriak: Die Brücke eta Der Blaue Reiter taldeek hain zuzen. Die Brücke (euskaraz Zubia) taldea 1905ean sortu zen, Dresden hirian, tradizio akademikoarekin hautsi eta orduko gizarteari aurre egin nahiak elkartzera bultzatu zituen artista batzuen ekimenez. Talde hartatik sortu ziren Alemaniako espresionismoaren lehenengo adierazpenak. Taldearen burua Ernst Ludwig Kirchner pintorea (1880-1938) izan zen. Der Blaue Reiter (euskaraz Zaldun urdina) taldea, berriz, 1910ean sortu zen, Munichen, artearen adierazpideak berriztatzeko asmoz bildu ziren pintore batzuen ekimenez. Taldearen fundatzaileak Vasili Kandinski (1866-1944) eta Franz Marc (1880-1916) margolariak izan ziren.

Espresionismo zinematografikoa

Espresionismo zinematografikoari dagokionez, hainbat ezaugarri erkide izan zituen garaiko abangoardia estetikoekin, besteak beste Sobietar Batasuneko artearekin eta surrealismoarekin; hiru ezaugarri orokorretan bildu daitezke:

1. Aurreko urteetan ezarri zenarekin hausteko nahia, honela Griffithen arte burgesarekin apurtuz.
2. Arte oso bat aldarrikatu zen, hau da, denontzat izango zen artea (mugimendu horiek arte burgesa kultura jakin bati zuzenduta zegoela eta dirudunen artea zela argudiatzen baitzuten).
3. Errealitatea ezagutzen dugun moduan eraldatu nahi zuten, nahiz eta maila desberdinetan banandu daitekeen planteamendu hori. Espresionismoa adibidez ez zen Sobietar Batasuneko artea bezain erradikala izan aspektu horretan.

Siegfried Kracauerek zinema espresionistaren irakurketa psikologikoa egiten du masen profil psikologikoan oinarriturik. Bere ustez, Alemaniako Weimar garaiko kaosa autoritatea edo diktadorearen gizarte beharra irakurtzen du; horregatik, garaiko filma espresionistetan, horrelako tirano bat agertzen zen beti. Lotte H. Eisnerek germaniarren berezko arima krisi egoeretan azalaratzen zela esan zuen; kasu horretan, demiurgoa izango zen berezko jokaera, zeinek borondaterik gabeko automatak sortuko zituen; horrek boteretsuaren eta botererik gabeko pertsonaren arteko dikotomiak sortu zituen zineman.

Gizarte irakurketez gain teknikoki bide zehatzak erabili ziren. Doppelganger, adibidez, sarritan ematen zen argia eta iluna edo itzalen bitartez, izaera bikoitzeko pertsonaiak irudikatzeko. Sigmun Freudek landutako Unheimlicha sarritan agertzen da garai horretako filmetan ere, kasu horretan patu tragikoari loturik (sarritan patu tragikoa aurreratzeko ere erabiltzen ziren itzalak).

Egileei dagokienez, artistek beraien barne mundua irudikatu nahi zuten, eta ez errealitatea; horretarako, pertsonai baten subjektibotasunaren bitartez, plano hermetikoak sortzen ziren. Filmako pertsonaien egoera abiapuntu gisa hartuz eraikitzen ziren inguruak (primitibismoaren eragina agerikoa da eraikitze prozesu horietan).

Erreferentziak

• Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2012/10/31 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Kanpo estekak

• Espresionismoa, Gizapedian.

• Datuak: Q80113
• Multimedia: Expressionism / Q80113