Sao Tome eta Principe

	República Democrática de São Tomé e Príncipe
	Ereserkia: Independência total (en)
	Goiburua: Unidade, Disciplina, Trabalho; ("Batasuna, diziplina, lana")
; flag of São Tomé and Príncipe (en)	; coat of arms of São Tomé and Príncipe (en)
Geografia
Hiriburua	Sao Tome; 0°19′48″N 6°43′48″E
Azalera	1.001 km² (171.)
Punturik altuena	Pico de São Tomé (2.024 m)
Punturik sakonena	Ozeano Atlantikoa (0 m)
Kontinentea	Afrika
Mugakideak	Gabon, Ekuatore Ginea eta Nigeria
Administrazioa
Sao Tome eta Principeko presidentea	Carlos Vila Nova (en)
Sao Tome eta Principeko lehen ministroa	Patrice Trovoada (en)
Legebiltzarra	Asamblea Nacional de Santo Tomé y Príncipe (en)
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi AFRISTAT (en) ; Aduanen Mundu Erakundea; Afrikako, Karibeko eta Ozeano Bareko Herrialdeak; Afrikar Batasuna; Alliance of Small Island States (en) ; Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea; Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua; Economic Community of Central African States (en) ; Frankofonia; Garapeneko Afrikako Bankua; Gulf of Guinea Commission (en) ; International Centre for Settlement of Investment Disputes (en) ; Interpol; Multilateral Investment Guarantee Agency (en) ; Munduko Meteorologia Erakundea; Nazio Batuen Erakundea; Nazioarteko Finantza Korporazioa; Nazioarteko Garapen Elkartea; Osasunaren Mundu Erakundea; Portugesezko Herrialdeen Komunitatea; Posta Batasun Unibertsala; Telekomunikazioen Batasun Internazionala; UNESCO;
Demografia
Biztanleria	204.327
Dentsitatea	204,12 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi portugesa ;
Erabilitako hizkuntzak	ikusi portugesa, Principense (en) , Forro Creole (en) eta Angolar (en) ;
Ezkontzeko adina	genero guztiak: 18
Emankortasun-tasa	4,576 (2014)
Eskolaratu gabeko umeak	4.104 (2015)
Bizi-itxaropena	66,624 (2016)
Giniren koefizientea	40,7 (2017)
Giza garapen indizea	0,618 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	390.871.568,63008 $ (2017)
BPG per capita	1.921 $ (2017)
BPG erosketa botere paritarioa	686.242.114 nazioarteko dolar (2017)
BPG per capita EAPn	3.358,548 nazioarteko dolar (2017)
BPGaren hazkuntza erreala	4 % (2016)
Erreserbak	58.950.229 $ (2017)
Inflazioa	5,1 % (2016)
Historia
	Sorrera data: 1975eko uztailaren 12a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+239
ISO 3166-1 alpha-2	ST
ISO 3166-1 alpha-3	STP
Ordu eremua	ikusi UTC±00:00 ; : Africa/Sao_Tome (en) ;
Elektrizitatea	220 V. 50 Hz.europar loki eta Schuko
Internet domeinua	.st
	saotome.st

Sao Tome eta Principe^[1] (portugesez: São Tomé e Príncipe, /sɐ̃w tuˈmɛ i ˈpɾĩsɨpɨ/ ahoskatua), ofizialki Sao Tome eta Principeko Errepublika Demokratikoa (portugesez: República Democrática de São Tomé e Príncipe), erdialdeko Afrikako uhartedi-estatua da, Gineako golkoan, Gabonen mendebaldean. Sao Tome, Príncipe eta beste uharte txiki batzuek osatua da. 1.001 kilometro koadroko eremua du, eta 2016an 199.910 biztanle zituen.^[2] Hiriburua Sao Tome da

Geografia

Sao Tome eta Principe Ozeano Atlantikoko uhartedia da, Gineako golkoan, Gabongo itsasertzetik 300 kilometrora. Bi uharte nagusi dira, Sao Tome (836 km²) eta Príncipe (128 km²); gainerakoak oso txikiak dira. Uharteak jatorri bolkanikokoak dira. Sao Tome menditsuena da eta bertan dago Pico de São Tomé (2024 m), herrialdeko mendirik garaiena. Pico de Príncipe (948 m) Príncipe uharteko mendirik aipagarriena da.

Klima tropikala da, beroa eta hezea. Urtaro euritsuak urritik maiatzera arte irauten du.^[3] Urtean 5.000 milimetro inguruko prezipitazioa jasotzen da hego-mendebaldeko mendi-mazeletan, eta 1.000 milimetro besterik ez iparraldeko lur behereetan.

Historia

Johannes Vingboonsek egindako Sao Tomeko mapa (1665).

1470ean, portugaldar itsasgizonak irisi ziren Sao Tome eta Principe uharteetara. XV. mendearen bukaeran Portugalgo juduak eta presoak eraman zituzten. Geroxeago azukre kanabera lantzen hasi ziren Afrikatik eramandako esklaboekin. Handik gutxira, esklaboen salerosketako gune nagusietako bat bilakatu ziren. XVII. mendean, herbeheretarrek hartu zituzten uharteak baina, handik gutxira, portugaldarren eskuetan geratu ziren berriro. Urte batzuetan gainbehera egin ondoren, XIX. mendean, kakao ekoizpenak handitu zuen uhartediaren garrantzia. 1876an esklabotasuna debekatu zen, baina 1909an Ingalaterrako eta Alemaniako txokolategileek Sao Tomeko kakaoa erosteari utzi zioten, jakin zutenean lursail handietako langileak esklabo gisa lan egiten zutela.

1953an, agintariek gogor zapaldu zituzten lursail handietako langileen matxinadak. 1960an, uharteak Portugalen itsasoz haraindiko probintzia bilakatu ziren. 1975eko uztailaren 12an, Portugalgo sistema politikoa aldatu zuen iraultzaren ondoren, uharteek burujabetasuna erdietsi zuten. Manuel Pinto da Costa ekonomialaria eta MLNSTP alderdi komunistaren idazkari nagusia izendatu zuten lehendakari. 1985etik aurrera, Pinto da Costa komunismotik urruntzen hasi zen, eta uharteetan bizi ziren angolar, kubatar eta sobietar soldadu eta teknikariek alde egin zuten.

Sao Tome eta Principeko presidente-jauregia.

1990eko irailean, konstituzio berria onartu zen, alderdi-aniztasunaren aldekoa. 1991ko urtarrileko ondorengo hauteskundeetan, Sao Tome eta Principeko Askapenerako Higikundea (MLSTP), ordura arte alderdi bakarra izandakoa, galtzaile izan zen, Konbergentzia Demokratikoa alderdiak (PCD) lortu baitzuen gehiengoa. Bi hilabete geroago, Miguel Trovoada aukeratu zuten Errepublikako presidente. 1994an, ordea, MLSTP alderdiak berreskuratu zuen agintea. Hurrengo urtean, abuztuaren 15ean, estatu kolpe militar bat izan zen, eta batasuneko gobernua osatu zen. 1996ko uztailean, Trovoada berriz presidente hautatu zutelarik, beste krisi bat sortu zen, MLSTParen kontra jokatzen baitzuen beti hark. MLSTP alderdiak lortu zuen berriz ere gehiengoa 1998ko azaroan, osoa gainera. Nazioartean, uhartedia Frankofoniako kide egin zen 1995ean; aldi berean, parte hartzen du Portuges Hizkuntzako Herrialdeen Elkarteko saioetan (CPLP), elkarte horren kide sortzaile baita 1996ko uztailaz geroztik.

2001eko hauteskundeetan, Fradique de Menezes aukeratu zuten lehendakari. 2002ko legebiltzarrerako hauteskundeetan, koalizio gobernu bat eratu zen, alderdi bakar batek ez zuelako gehiengoa lortu. 2003an, militar batzuek estatu kolpea jo zuten, baina nazioarteko herrialde askoren bitartekaritzak eragotzi zuen.

Gobernua eta administrazioa

Politika

Sao Tome eta Principe errepublika erdi presidentzialista da. Estatuburua presidentea da, boto zuzenaren bidez hautatzen dena bost urteko agintaldirako. Nazio Biltzarra legebiltzarra da eta, besteak beste, lehen ministroa aukeratzeko eskumena du.^[3]

Banaketa administratiboa

Sao Tome eta Principeko barrutiak

Herrialdea bi probintziatan banaturik dago, Sao Tome, batetik, eta Principe, bestetik, eta horiek zazpi barrutitan. Sei barruti Sao Tomen daude, eta zazpigarrena, Pagué, Principen.


	Barrutia	Hiriburua	Eremua (km²) ^[4]	Biztanleria (2012ko errolda)^[4]
1	Água Grande	Sao Tome	17	69.772
2	Cantagalo	Santana	119	17.169
3	Caué	São João dos Angolares	267	6.062
4	Lembá	Neves	230	14.676
5	Lobata	Guadalupe	105	19.414
6	Mé-Zóchi	Trindade	122	44.763
7	Pagué	Santo António	142	7.344

Demografia

Biztanleria

Biztanleriaren bilakaera 1960 eta 2006 bitartean

2016an 199.910 biztanle zituen.^[2] Adineka, honela dago banaturik biztanleria: 0-14 urte bitartekoak % 41,9 dira, 15-24 urte bitartekoak % 20,7, 25-54 urte bitartekoak % 30,8, 55-64 urte bitartekoak % 3,8 eta 65 urtetik gorakoak % 2,8. Bizi itxaropena 65,3 urtekoa da; 63,9 urtekoa gizonezkoena eta 66,7 urtekoa emakumezkoena (2017ko zenbatespenak). Biztanleen % 72,8 hirietan bizi da. Ugalkortasun-tasa osoa handia da: 2017ko estimazioen arabera, emakumeko 4,25 haur.^[3]

Banaketa etnikoa

Dirudienez, uharteak hutsik zeuden portugesak XV. mendean iritsi zirenean; ordutik aurrera, kolono portugesak eta esklabo beltzak, gehienak Angolatik helduak, bizi izan dira bertan. Horren ondorioz, gizartea eta kultura mestizoak dira.

Hizkuntzak

Hizkuntza ofiziala portugesa da baina, harekin batera, forro edo crioulo deritzana ere (portugesa eta fangeraren nahasketa da) mintzatzen da.

Erlijioa

Sao Tomeko katedrala.

Tchiloli

Biztanle gehienak (% 55,7) katolikoak dira, baina gutxiengo protestanteak ere daude. Erlijiorik gabekoak % 21,2 dira.^[3]

Hiri nagusiak

Sao Tome hiriburua eta hiri nagusia da; 67.000 biztanle zituen 2012an. Trindade (16.140 biztanle), Santana (10.290), Neves (10.068) eta Guadalupe (7.604) ere aipagarriak dira.^[4]

Ekonomia

Historikoki, sail handietan oinarritu da Sao Tome eta Principeko ekonomia (lantzeko lur guztien % 85). Sail handi horiek nazionalizatu egin ziren 1975ean, uhartediak independentzia eskuratu zuenean, baina 1990eko hamarkadaren hasieratik aurrera berriz pribatizatu ziren. Kakaoa izan da beti nekazaritza gai nagusia (esportazio guztien % 68 2010ean).^[3] Herrialdearen zorra handia da, nazioarteko laguntzaren mende dago eta kakoaren merkatuaren gorabeheren araberakoa da; laborantza modernizatzen ahalegintzen ari da gobernua, eta gero eta leku gehiago ematen zaio ekimen pribatuari. Principe uhartean eremu franko bat sortzeko plangintza osatu da. Itxaropen handiak daude Gineako golkoan ustez dagoen petrolio hobi batean jarriak; alabaina, Ekuatore Ginea eta Gabonekin uren jabetzaren arazoa argitu beharra dago aurrena.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2016-9-23 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
↑ ^a ^b World Population Prospects: The 2017 Revision, esa.un.org
↑ ^a ^b ^c ^d ^e The World Factbook: São Tomé and Príncipe. cia.gov (Noiz kontsultatua: 2018-7-13).
↑ ^a ^b ^c São Tomé and Príncipe. citypopulation.de (Noiz kontsultatua: 2018-8-10).

Kanpo estekak

(Ingelesez) CIA - World Factbook Geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak.
(Ingelesez) Turismo argibideak, saotome.st

Datuak: Q1039
Multimedia: São Tomé and Príncipe / Q1039

[Euskaltzaindia-1] Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .

[zenbatespen-2] World Population Prospects: The 2017 Revision, esa.un.org

[cia-3] The World Factbook: São Tomé and Príncipe. cia.gov (Noiz kontsultatua: 2018-7-13).

[cityp-4] São Tomé and Príncipe. citypopulation.de (Noiz kontsultatua: 2018-8-10).

[1]

[2]

[3]

[4]