Ortuella

Ortuella
	Bizkaia, Euskal Herria
	Ortuella udalerria Serantes menditik ikusita.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Bizkaia
Eskualdea	Meatzaldea, Bilbo Handia
Izen ofiziala	Ortuella
Alkatea	Saulo Nebreda Trevejo (EAJ)
Posta kodea	48530
INE kodea	48083
Herritarra	ortuellar
Kokapena
Koordenatuak	43°18′37″N 3°03′25″W / 43.310277777778°N 3.0569444444444°W
Azalera	7,7 km²
Garaiera	70 metro
Distantzia	14 km Bilbora
Demografia
Biztanleria	8.536 (2023); 70 (2022)
Dentsitatea	110,86 bizt/km²
Hazkundea; (2003-2013)	-% 4,18
Zahartze tasa	% 17,32
Ugalkortasun tasa	‰ 32,19
Ekonomia
Jarduera tasa	% 74,4 (2011)
Genero desoreka	% -0,44 (2011)
Langabezia erregistratua	% 16,09 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 19,78 (2010)
Kaleko erabilera	% (2016)
Etxeko erabilera	% 7.09 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera	1901. urtea
Webgunea	http://www.ortuella.biz

Ortuella Bizkaiko mendebaldeko udalerri bat da, Enkarterrikoa, Meatzaldea eskualdekoa. 8.358 biztanle zituen 2016. urtean.

Geografia

Udalerria Trapagako haranaren iparraldean dago, Serantes mendiaren magalean. Ortuellako erliebea orokorrean malkartsua da. Herriaren erdigunea muino batean dago, udalerriaren ipar-ekialdean. Mendebaldean, gune industrialak eta trenbidea daude.

Udalerri mugakideak

Ortuellak mugakide ditu Abanto ipar-mendebaldean, Santurtzi iparraldean, Portugalete ipar-ekialdean, Trapagaran ekialdean, eta Galdames hegoaldean.

Auzoak

Ortuellak auzo hauek ditu:^[4]

Cadegal: 46 biztanle.
Orconera: 39 biztanle.
Nocedal: 204 biztanle.
Ortuella: 7.475 biztanle.
Triano: 10 biztanle.
Urioste: 803 biztanle.

Horietatik batzuk auzo historikoak dira, tartean Urioste edo Nocedal, Ortuella sortu baino lehen biztanlegune propioak izanak. Cadegal eta Orconera meatzaritzaren hasierarekin batera sortu ziren. Triano auzoa, berez, Abanto-Zierbenan dago, baina auzoko etxe batzuk Ortuellan daudenez zerrendan sartu da.

Ortuella biztanlegunea lehendabizikoz XVIII. mendearen bukaeran aipatzen da, eta bertan badaude zenbait auzo ere. Nagusienak Ralera, trenbideak banatuta, Otxartaga, Gorbea (hasieran Felix Basozabal), Mendialde eta Ganguren dira.

Historia

Franco-Belga Elkartearen trenbidea eta instalazioak Ortuellan. Atzean Cadegal mendiko plano inklinatua. 1882.

Ortuellako erdigunean, N-634 errepide nagusia.

Bañales eta Saugal auzoetako ikuspegi orokorra.

Ortuellako udaletxea

Ortuellaren historiak Enkarterriko historiarekin lotura handia izan du. Betidanik, Somorrostro Haranaren errepublika barruan egon zen, zehatzago, bertoko Hiru Kontzejuetan, Sestao eta Trapagaranekin batera. Hala ere, kontzejuaren izena ez zen Ortuella izan, Santurtzi baizik (zehazki, Santurce-Ortuella), eta izen bera mantendu zuen kontzejua udalerri bihurtu zenean.

Udalerriaren izen ofiziala 1901 arte Santurce-Ortuella izan zen. Urte hartan Santurtziko udalerria Ortuellatik banandu zen. Banaketa gertatu zenean Ortuellak Santurtzik baino 3 bider biztanle gehiago zituen arren, Santurtzik gaur egun 45.000 biztanle inguru dauzka, Ortuellak baino ia lau bider gehiago. Arrazoia meatzeen gorakadan eta horrek erakarritako etorkinak izan ziren.

1980ko hamarkadan, ofizialki Santurtzi hitza izenetik kendu zuten, Ortuella soilik izateko, bertokoek erabiltzen duten toponimoa; ebazpena Eusko Jaurlaritzak 1981eko martxoaren 27an egin eta maiatzaren 29ko EHAAn argitaratu zuen.

Herriaren historiako gertakaririk latzenetako bat 1980ko urriaren 23an gertatu zen, gas leherketa batek Marcelino Ugalde ikastetxean 52 lagun hil zituenean: 49 haur, 2 irakasle eta sukaldari bat.

Demografia

Ortuellako biztanleria

Politika eta administrazioa

Trantsizioa hasi zenetik udal gobernua PSE-EEk izan zuen, baina 1999ko hauteskundeetan PSEk gehiengo osoa galdu zuen eta EA haiekin batu zen gobernua osatzeko. Egoera politiko latza sortu zen, baina EAk PSErekin gobernatzen jarraitu zuen.

2003ko hauteskundeetan PSE-EEk bost zinegotzi eskuratu zituen, EAJk lau, EAk 3 eta EBk bat. Ezker abertzalearen hautagaitzak ezin izan zuen aurkeztu legez kanporatzearen ondorioz. Gauzak horrela, EAJk eta EAk gobernu berri bat eratu zuten.

2007ko hauteskundetan, lehen aldiz EAJk lortu zituen zinegotzi gehien, sei. PSE-EEk bost lortu zituen eta EAk bi. EAJren eta EAren arteko gobernua berriz egin zen. EBk, berriz, bere zinegotzia galdu zuen 36 botoren aldeaz, eta orduan ere ezker abertzaleak ezin izan zen aurkeztu, bi hautes zerrenda debekatu ostean.

2008ko urrian, EAko zinegotzi batek bere taldea utzi zuen, adskribatu gabeko zinegotzi izatera igaroz.

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeen emaitzen ondorioz, EAJ alderdiko Oskar Martínez hautatu zuten alkate. EAJk sei zingeotziak mantendu zituen, baina PSE-EEren gainbeherak jarraitu zuen eta lau zinegotzi soilik lortu zituen. Ezker abertzaleak, Bildu koalizioaren bidez, hiru zinegotzi eskuratu zituen.

2015eko udal hauteskundeak

2015eko udal hauteskundeetan EAJk lehendik zuen gehiengoa mantendu zuen, sei zinegotzirekin, eta EAJ alderdiko Saulo Nebreda Trevejo hautatu zuten alkate. Borobil herri plataforma geratu zen bigarren (bi zinegotzi), PSE-EEK bi zinegotzi eskuratu zituen, Bilduren ondorengoa zen Euskal Herria Bilduk beste bi eta Irabazik bat.

Ortuellako udalbatza
Alderdia		2015eko maiatzaren 24a		2011ko maiatzaren 22a
Alderdia		Zinegotziak	Boto kopurua	Zinegotziak	Boto kopurua
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ-PNV)	6 / 13	1.875 (% 41,73)	6 / 13	1.580 (% 35,92)
	Borobil	2 / 13	772 (% 17,18)
	Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE))	2 / 13	659 (% 14,67)	4 / 13	1.149 (% 26,12)
	Euskal Herria Bildu (EH BILDU)*	2 / 13	555 (% 12,35)	3 / 13	1.035 (% 23,53)
	Irabazi (2015) / Ezker Batua - Berdeak (EB-B) (2011)	1 / 13	505 (% 11,24)	0 / 13	184 (% 4,18)
* 2011n Bildu koalizioa aurkeztu zen. ** 2011n Ezker Batua-Berdeak-INDAZ koalizioa aurkeztu zen.
Datuen iturria: 2015eko eta 2011ko udal hauteskundeen emaitzak euskadi.eus webgunean

Azpiegiturak

Garraioa

Errepideak

Trena

Bilboko Renfe Aldirien C-2 lineak hiru geltoki ditu herrian:

Ortuellako geltokia, Bañales auzoan.
Sagrada Familiako geltokia, Ralera auzoan.
Uriosteko geltokia, izen bereko auzoan kokatuta.

Astelehenetik ostiralera 20 minutuko maiztasunaz ibiltzen da trena ordu gorietan, eta 30 minutukoaz egunaren gainontzeko orduetan. Larunbat eta igandeetan maiztasuna 30 minutukoa da. Horrez gain, ostiral eta larunbat gauetan gau jaia gaueko zerbitzuak eskaintzen dira.

Autobusa

Bizkaibus hiri-arteko zerbitzuko hurrengo lineak udalerria zeharkatzen dute:

Ondasun nabarmenak

Apold-Fleisner labea, Sociedad Franco-Belgaren labe-industriala.
Ortuellako udaletxea

Ortuellar ospetsuak

Jose Aretxabaleta (1838-1912), naturalista, farmazialaria, entomologoa, geologoa, botanikoa eta unibertsitateko irakasle eusko-uruguaitarra.
Juan Antonio Ipiña (1912-1974), futbolari ohia.
Vera Hernáez (1938), moda disenatzailea.
José Antonio Pastor (1959), PSEko politikaria.
Iñaki Bijandi (1961), txirrindulari ohia.
Joseba Agirre López (1964), futbolari ohia eta entrenatzailea.

Erreferentziak

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
↑ Euskaltzaindiaren toponimia

Ikus, gainera

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Euskal Herriko Wikiatlasa

Peñas Negras Ingurumen Interpretazioko Zentroa

Kanpo estekak

Datuak: Q4474
Multimedia: Ortuella / Q4474
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Ortuella

[Udalbiltza-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.

[2] «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).

[3] «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).

[4] Euskaltzaindiaren toponimia

[1]

[2]

[3]

[4]