Wikipedia

Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluaren beto eskubidea

Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluaren beto eskubidea nazioarteko politikan eragin zabala duen gertakari bat da. Nazio Batuen Gutunaren 27. artikuluaren arabera, Segurtasun Kontseiluko erabaki mamitsu guztiek bederatzi kideren baiezko botoa behar dute. Kide iraunkor baten ezezko botoak edo "betoak" atzera botatzen du proposamenaren onarpena, nahiz eta orokorrean behar diren bederatzi botoak lortu.[1] Kasu gehienetan abstentzioa ez da betotzat hartzen, nahiz eta zenbait kasutan, esaterako, Nazio Batuen Gutuneko aldaketak edo Nazio Batuen kide berri baten proposamenak, bost kide iraunkorren baiezkoa eskatzen den. Tramite mailako prozedurak ezin dira betatu, eta beraz, betoa ezin da eztabaida ekiditeko erabili.[2]

Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluaren gela.

Beto eskubideak eztabaida ugari sortu ditu. Babesten dutenek esaten dute nazioarteko egonkortasuna mantentzeko balio duela[3], eta interbentzio militarraren aurrean eraginkorra dela, baina kritikoek diote Ameriketako Estatu Batuen posizio dominantea egonkortzeko balio duela[4]. Kritikoen arabera, betoa da NBEren jarduerarik antidemokratikoena[5], eta gerra krimenen eta gizateriaren aurkako krimenen aurrean ekintza ezaren jatorria, ez duelako baimentzen NBEk ekintzarik hartzea beto eskubidea duten herrialdeen eta euren aliatuen aurka[6].

Betoaren jatorria

aldatu

Estatuek nazioarteko erakundeen ekintzei betoa jartzeko ideia ez zen berria 1945ean. 1919an Nazioen Elkartea sortu zenetik, Ligako Kontseiluko kide bakoitzak, iraunkorra izan ala ez, beto bat zuen prozeduraz kanpoko edozein bototan. 1920tik aurrera 4 kide iraunkor eta 4 ez-iraunkor zeuden, baina 1936rako kide ez-iraunkorren kopurua 11ra igo zen. Beraz, 15 beto zeuden indarrean. Hau, ligako zenbait akatsetako bat zen, zenbait arazotan akzioa ezinezko bihurtu zuena.

Segurtasun Kontseiluko kide iraunkorrak (betoa) aho batez hartzeko Nazio Batuen Gutunaren xedapena eztabaida luze baten emaitza izan zen, Dumbarton Oaks (1944ko abuztua-urria) eta Jaltako (1945eko otsaila) konferentzietan egindakoa[7]. Ebidentzia da Erresuma Batuak, Ameriketako Estatu Batuek, Sobietar Batasunak eta Frantziak aho batekotasunaren printzipioa bultzatzen zutela eta horretan arrazoituta zeudela. Potentzia handiek elkarrekin jardungo dute, baita beren eskubide subiranoak eta interesak babesteko arduragatik ere. Harry Trumanek, 1945eko apirilean Estatu Batuetako presidente izatera iritsi zenak, honako hau idatzi zuen bere memorietan: "Gure aditu zibil eta militar guztiek alde egin zuten, eta beto hau gabe, Senatuak ez zuen inolako akordiorik onartuko"[8].

Estatu Batuek, Erresuma Batuak, Txinak, Frantziak eta Sobietar Batasunak gainerako gobernuei ezarri zieten betoa. Nazio Batuen Erakundea sortzeko negoziazioetan, beto-boterea erresumindu zuten herrialde txiki askok, eta, izan ere, betoa proposatu zuten nazioek behartu zuten mehatxu baten bidez, betorik gabe ez baitzen NBErik. Puntu hori San Frantziskoko Konferentzian argi geratu zen, Tom Connally senatari estatubatuar eta bere herrialdeko delegazioko kideak betoaren aurkako herrialdeetako ordezkariei esan zienean "Konferentzia honetatik etxera joan eta betoa garaitu dutela esan dezakete. Baina, zein izango da haien erantzuna gutuna non dagoen galdetzen zaienean?". Jarraian, Connallyk Nazio Batuen Gutunaren zirriborroaren kopia bat hautsi zuen.

Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluaren beto sistema NBEri bere kide sortzaile nagusien aurka etorkizuneko edozein ekintza zuzenean hartzea debekatzeko ezarri zen.

Nazioen Elkartearen (1919-1946) ikasgaietako bat izan zen nazioarteko erakunde batek ezin duela funtzionatu potentzia handi guztiak kide ez badira. Sobietar Batasuna 1939ko abenduan kanporatu zuten, Finlandiari eraso egin zionean, Bigarren Mundu Gerra hasi eta gutxira.

1944an erabaki zen Erresuma Batua, Txina, Sobietar Batasuna, Estatu Batuak eta, "Bere garaian", Frantzia Kontseilu sortu berri bateko kide iraunkorrak izango zirela. Frantzia, Alemaniak garaitua eta okupatua izan zen (1940-44), baina, Nazioen Elkarteko kide iraunkor bezala izan zuen paperak, bere botere kolonial izaerak eta aliatuen aldeko Frantzia Askeko indarren jarduerek, beste laurekin batera kontseilu bat egitea ahalbidetu zion.

27. artikulua

aldatu

Nazio Batuen Gutunaren 27. artikuluak honako hau ezartzen du:

«

27. art.

  • 1. Boto bana izango du Segurtasun Kontseiluko kide bakoitzak.
  • 2. Bederatzi kideren baiezko botoarekin onartuko dira prozedurari dagozkion erabakiak.
  • 3. Bederatzi kideren baiezko botoarekin edo kide iraunkor guztien botoekin onartuko dira gainerako arazo guztiei buruzko erabakiak.
 »


"Beto-boterea" Nazio Batuen Gutunean esplizituki aipatzen ez bada ere, Segurtasun Kontseiluaren erabaki "substantiboek" "kide iraunkorren boto konkurrenteak" behar izateak esan nahi du kide iraunkor horietako edozeinek eragotzi dezakeela Kontseiluak gai "substantiboei" buruzko edozein ebazpen-proiektu onartzea.

Beto eskubidearen erabilpena

aldatu
 
Irango Mohammad Mossadegh Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluan hizketan.

Betoaren benetako erabilera eta betoa erabiltzeko aukera Segurtasun Kontseiluaren funtzionamenduaren funtsezko ezaugarriak izan dira NBEren historian zehar. Segurtasun Kontseiluko kide iraunkor batek betoa saihestu dezake, baldin eta proposamen horrek ez badu inoiz lortzen eskatutako gehiengoa. NBEren lehen bi hamarkadetan, mendebaldeko herrialdeak sarritan gai izan ziren ebazpenak betoa erabili gabe garaitzeko. Sobietar Batasuna egoera horretan zegoen 1970 eta 1980ko hamarkadetan. Betoaren erabilerak gai jakin bati buruz beto-ahalmena duen herrialde baten edo batzuen isolamendu diplomatikoa islatu du. Betoaren erabilera edo mehatxua dela eta, Segurtasun Kontseiluak, kasurik onenean, zeregin mugatua izan lezake kide iraunkorrek parte hartzen duten gerra eta esku-hartze jakin batzuetan, adibidez Aljerian (1954-1962), Suezen (1956), Hungarian (1956), Vietnamen (1946-75), Txina-Vietnam gerran (1979), Afganistanen (1979-88), Panaman (1989), Iraken (2003) eta Georgian (2008)[9].

Krisietan Nazio Batuen Erakundearen ekintzarik gabeko kasu guztiak ez dira betoaren benetako erabileraren ondorio izan. Adibidez, Iran-Irak gerran (1980-1988) ez zen betoa erabili, baina NBEren papera oso txikia izan zen, amaiera fasean izan ezik. Era berean, 2003tik aurrera Nazio Batuek Sudango Darfur eskualdeko krisian izan zuten parte-hartze mugatua ez zen betoaren benetako erabileraren ondorio izan, baizik eta jarduteko borondate orokorrik ez izatearen ondorio.

1990etik, betoa neurriz erabili da. 1990eko maiatzaren 31tik 1993ko maiatzaren 11ra bitarteko epea NBEren historian betorik gabe luzeena izan zen. 1989. urtearen amaierara arte, Segurtasun Kontseiluak 646 ebazpen onartu zituen, bataz beste 15 urteko. Ordutik igarotako urteetako zifrek erakusten dute Segurtasun Kontseiluak aktibitaterik handiena izan zuela 1993an, eta, ondoren, murrizketa-maila apala izan zuela.

1950ean Sobietar Batasunak beto boterea erabiltzeko aukera garrantzitsu bat galdu zuen. Gobernu sobietarrak "aulki hutsaren" politika onartu zuen Segurtasun Kontseiluan 1950eko urtarriletik, Nazio Batuen Erakundeak Txinako Herri Errepublikako ordezkariak Txinaren ordezkari legitimotzat onartzeari uko egin ziolako[9], eta Kontseiluak funtsezko gaiei buruz etorkizunean har dezakeen edozein erabaki saihesteko itxaropenarekin. Nahiz eta Gutuna idatzi (ez du ebazpenik onartzen abstentzioarekin edo beto-eskubidea duen kiderik gabe), abstentzio ez-blokeatzailetzat hartu zen. Izan ere, garai hartan Kontseiluaren praktika bihurtu zen, Kontseiluak ebazpen-proiektu ugari onartu baitzituen, kide iraunkor bakoitzak baiezko botorik eman ez bazuen ere. Sobietar Batasuna Segurtasun Kontseiluan ez egotearen emaitza, Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluaren 83 (1950eko ekainak 27) eta 84 (1950eko uztailak 7) ebazpenei betoa jartzeko moduan ez zegoela izan zen, Koreako Gerran borrokatu zuen Estatu Batuek zuzendutako koalizio militarra baimenduz[10].

Beto-ahalordea idazkari nagusiaren hautaketa blokeatzeko ere erabil daiteke[11]. Hala ere, hori ez da Segurtasun Kontseiluaren ebazpen baten betotzat jotzen, Segurtasun Kontseilua Batzar Nagusiari "gomendio" bat baino ez diolako ematen. 1981az geroztik, idazkari nagusi bati ere ez zaio betoa jarri formalki, Segurtasun Kontseiluak ez baitu botorik ematen hainbat inkestatan idazkari nagusi bat hautatu arte. Hautagai bat "adoregabetzeko" kide iraunkor baten botoa beto baten baliokidetzat jotzen da, eta hautagaia beto formalik behartu gabe erretiratuko da hautaketatik. Idazkari nagusi baten gomendio formala txalo bidez onartzen da.

Kide iraunkor orok hautagai bati gutxienez betoa jarri dio idazkari nagusi kargurako. Estatu Batuek beto sobietarra saihestu zuten 1950ean, Batzar Nagusiari Trygve Lie berriz hautatzeari buruz bozkatzeko eskatzean, Segurtasun Kontseiluaren gomendiorik gabe. Hala ere, idazkari nagusi bakoitza 1953tik gomendatu dute Segurtasun Kontseiluko kide iraunkorrek, aho batez. Betoak ez dira publikoki erregistratu 1981etik, inkesta boto sekretuaren bidez egiten delako. Hala ere, herrialdeek euren botoak iragarri ditzakete, aldi baterako kideak beste hautagai baten alde bozkatzera animatzeko.

Erabilpena herrialdearen arabera

aldatu
 
Beto eskubidearen erabilera herrialdearen arabera

Segurtasun Kontseiluaren historian, betoen ia erdia Sobietar Batasunak eman zituen, gehienak 1965a baino lehen[12]. 1966tik, igorritako 153 betoetatik 119 NATOko hiru kideetako batek igorri zituen: Estatu Batuak, Erresuma Batuak eta Frantziak[13].

1946tik 2016ra, 236 aldiz eman ziren betoak. Aldi horretarako, honela banatzen da erabilera:

  • Estatu Batuek 79 aldiz erabili dute betoa 1946 eta 2016 artean. 1972tik, bere beto boterea beste edozein kide iraunkorrak baino gehiago erabili du.
  • Sobietar Batasunak (eta 1991tik, Errusiak) 103 aldiz erabili du betoa, Segurtasun Kontseiluko beste edozein kidek baino gehiagotan[14].

Txina

aldatu

1946 eta 1971 artean, Txinak Nazio Batuetan zuen ordezkaritza Txinako Errepublikaren gobernuaren esku egon zen (Taiwanera 1949an erretiratu zena, gerra zibila galdu ondoren), non bere ordezkariak betoa behin bakarrik erabili zuen Mongoliaren atxikimendu eskaera blokeatzeko 1955ean, Txinako Errepublikak herrialdea Txinaren zatitzat hartu baitzuen. Honek, Mongoliaren onarpena 1961era arte atzeratu zuen, Sobietar Batasunak, Mongolia onartua izan ezean, berriki independizatutako Afrikako herrialde guztien onarpena blokeatuko zuela iragarri zuenean. Presio horren aurrean, Txinako Errepublikak amore eman zuen, protestapean.

1971n Txinako Errepublika Nazio Batuetatik kanporatu ondoren, herrialdearen egungo gobernuak, Txinako Herri Errepublikak, igorritako lehen betoa 1972ko abuztuaren 25ean igorri zen Bangladesh Nazio Batuetan onartzeari buruz. 2014ko maiatzetik aurrera, Txinak 9 aldiz erabili du betoa. Begiraleek Txinaren alde egin dute, interes txinatarrekin zerikusi zuzenik ez duten ebazpenei abstentzioarekin erantzuten diotela ikusi dute, betoa jarri beharrean.

Sobietar Batasuna eta Errusia

aldatu

Nazio Batuen lehen urteetan, Sobietar Batasuneko komisarioak eta geroago Kanpo Arazoetako ministro izan zen Viatxeslav Molotovek betoa jarri zion ebazpenei, "Beto Jauna" bezala ezagutua izateraino. Izan ere, Sobietar Batasunarenak izan ziren inoiz emandako beto guztien ia erdia, 79 lehenengo 10 urteetan[15]. Molotovek, erregularki, onarpen eskaerak baztertu zituen, Estatu Batuek Sobietar Errepublika guztiak onartzeari uko egin ziotelako. Sobietar Batasuna desegin zenetik, Errusiak bere beto boterea neurriz erabili zuen 2014ko Ukrainako eta Siriako gatazketara arte.

Frantzia

aldatu

Frantziak bere beto-boterea neurriz erabiltzen du. Ebazpen-proiektu bati alde bakarrez betoa jarri zion azken aldia 1976an izan zen, Komoreen independentziari buruzko ebazpen bat blokeatzeko, Mayotte uhartea itsasoz haraindiko Frantziako lurralde gisa mantentzeko egin zena. Erresuma Batuarekin batera, 1956an Israelgo armadak Egiptoren aurka Suezko krisian egindako ekintza militarra bertan behera uztea eskatzen zuen ebazpen bati ere betoa jarri zion. Frantziak 1989ko abenduan erabili zuen azkenekoz bere beto boterea Panamako egoerari buruz. 2003an, Iraken berehalako inbasioari buruzko ebazpen beto frantziar baten mehatxuak tirabira sortu zuen Frantzia eta Estatu Batuen artean.

Erresuma Batua

aldatu

Erresuma Batuak 32 aldiz erabili du Segurtasun Kontseiluaren beto boterea. Lehen erabilera 1956ko urrian izan zen, Erresuma Batuak eta Frantziak Estatu Batuek Segurtasun Kontseiluko presidenteari Palestinari buruzko gutun bat betatu ziotenean. Berriena 1989ko abenduan izan zen, Erresuma Batuak, Frantziak eta Estatu Batuek betoa jarri ziotenean Estatu Batuen Panamako inbasioa gaitzesten zuen ebazpen proiektu bati.

Erresuma Batuak bere beto boterea erabili zuen, Frantziarekin batera, 1956an Suezko kanalaren (Frantzia eta Erresuma Batua militarki inplikatuta zeuden kanalaren) krisia konpontzera zuzendutako ebazpen proiektu bati betoa jartzeko. Erresuma Batua eta Frantzia, azkenean, Egiptotik erretiratu ziren, Estatu Batuek, "Bakearen Aldeko Batasuna" ebazpenaren ondorioz, Batzar Nagusiaren "larrialdiko saio berezi" bat bultzatu ondoren, Nazio Batuen Larrialdi Indarra (UNEF I) ezartzera eraman zuena 1001 ebazpenaren bidez. Erresuma Batuak ere zazpi aldiz erabili zuen betoa Rhodesiarekin lotuta 1963tik 1973ra, eta horietako 5 aldebakarrekoak izan ziren (Erresuma Batuak beto-boterea aldebakarrez erabili duen aldi bakarrak).

Ameriketako Estatu Batuak

aldatu

Charles W. Yost enbaxadoreak 1970ean eman zuen lehen beto estatubatuarra, Rhodesiako krisi batekin lotuta, eta Estatu Batuek beto bakartia eman zuten 1972an Israel Siria eta Libanoren aurkako gerragatik kondenatzen zuen ebazpen bat blokeatzeko. Ordutik, beto-boterearen erabiltzailerik ohikoena bihurtu da, batez ere Israel kritikatzen eta kondenatzen duten ebazpenetan, eta ia beti alde bakarretik gerra eta giza eskubideen urraketak direla eta. 2002tik, Negroponte doktrina aplikatu da Israelen eta Palestinaren arteko gatazkari buruzko ebazpenei betoa jartzeko. Batzar Nagusiaren eta Segurtasun Kontseiluaren arteko tirabira etengabea izan da. 2016ko abenduaren 23an, Obama administrazioak ez zuen bozkatu israeldarren kokaguneen amaiera eskatzen zuen ebazpen baten inguruan, eta horri esker onartu zen ebazpena[16][17].

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ Fasulo, Linda (2004). An Insider's Guide to the UN. New Haven, Connecticut: Yale University Press. ISBN 978-0-300-10155-3.
  2. ↑ Fomerand, Jacques (2009). The A to Z of the United Nations. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-5547-2.
  3. ↑ (Ingelesez) Putin, Vladimir V.. (2013-09-12). «Opinion | A Plea for Caution From Russia» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2021-12-30).
  4. ↑ Prashad, Vijay. (2020). Washington bullets. ISBN 978-1-58367-907-4. PMC 1184234342. (Noiz kontsultatua: 2021-12-30).
  5. ↑ Wilcox, Francis O.. (1945). «II. The Yalta Voting Formula» The American Political Science Review 39 (5): 943–956.  doi:10.2307/1950035. ISSN 0003-0554. (Noiz kontsultatua: 2021-12-30).
  6. ↑ (Ingelesez) Oliphant, Roland. (2016-10-04). «'End Security Council veto' to halt Syria violence, UN human rights chief says amid deadlock» The Telegraph ISSN 0307-1235. (Noiz kontsultatua: 2021-12-30).
  7. ↑ (Ingelesez) «Veto Power in United Nations» CQ Researcher by CQ Press (Noiz kontsultatua: 2021-12-30).
  8. ↑ (Ingelesez) Department Of State. The Office of Electronic Information, Bureau of Public Affairs. «The United States and the Founding of the United Nations, August 1941 - October 1945» 2001-2009.state.gov (Noiz kontsultatua: 2021-12-30).
  9. ↑ a b (Ingelesez) Malanczuk, Peter. (2002-04-12). Akehurst's Modern Introduction to International Law. Routledge ISBN 978-1-134-83387-0. (Noiz kontsultatua: 2021-12-30).
  10. ↑ (Ingelesez) Lowe, Vaughan; Roberts, Adam; Welsh, Jennifer; Zaum, Dominik. (2010-04-15). The United Nations Security Council and War: The Evolution of Thought and Practice since 1945. OUP Oxford ISBN 978-0-19-161493-4. (Noiz kontsultatua: 2021-12-30).
  11. ↑ (Ingelesez) Chesterman, Simon. (2007-01-29). Secretary or General?: The UN Secretary-General in World Politics. Cambridge University Press ISBN 978-1-139-46326-3. (Noiz kontsultatua: 2021-12-30).
  12. ↑ «The Power of the Veto» archive.globalpolicy.org (Noiz kontsultatua: 2021-12-30).
  13. ↑ (Ingelesez) Sciboz, Joëlle. «Research Guides: Security Council - Quick Links: Vetoes» research.un.org (Noiz kontsultatua: 2021-12-30).
  14. ↑ «ODS HOME PAGE» documents-dds-ny.un.org (Noiz kontsultatua: 2021-12-30).
  15. ↑ (Ingelesez) MacQueen, Norrie. (2012-12-01). The United Nations: A Beginner's Guide. Oneworld Publications ISBN 978-1-78074-180-2. (Noiz kontsultatua: 2021-12-30).
  16. ↑ (Gaztelaniaz) Welle (www.dw.com), Deutsche. «Consejo de Seguridad aprueba resolución contra asentamientos israelíes | DW | 23.12.2016» DW.COM (Noiz kontsultatua: 2021-12-30).
  17. ↑ (Gaztelaniaz) «La ira de Israel por la resolución de la ONU sobre los asentamientos judíos en territorio palestino» BBC News Mundo (Noiz kontsultatua: 2021-12-30).

Kanpo estekak

aldatu
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Nazio_Batuen_Segurtasun_Kontseiluaren_beto_eskubidea&oldid=9261101"(e)tik eskuratuta