Frankismoko krimenen aurkako Argentinako kereila

Frankismoko krimenen aurkako Argentinako kereila Espainian 1936ko uztailaren 17tik 1977eko ekainaren 15era bitartean izandako genozidio-krimenengatik eta gizateriaren aurkako krimenengatik Argentinako auzitegi penal batean jarritako salaketa da.

Gasteizko martxoaren 3ko sarraskia ikertutako krimenen artean dago.

María Romilda Servini epaileak ireki zuen kasua, gizateriaren aurkako krimenak epaitzeko jurisdikzio unibertsalaren printzipioan oinarrituta; 2010eko apirilaren 14an Argentinako eta Espainiako zenbait erakunde humanitariok egindako bi salaketekin hasi zen, eta horiekin batera Adolfo Pérez Esquivel, 1980ko Bakearen Nobel sariduna, Inés García Holgado eta Dario Rivasíasekin batera, Severino Rivas Barjaren semea, 1937ko urtarrilaren 4an eraildako Castro de Reyko alkate sozialista zena. 2013ko urtarrilean 150 ziren salatzaileak.

Kereilak Amnesty Internationalen babesa jaso zuen; izan ere, 2012ko txostenean, kasu itxiek, zauri irekiek, salatzen zuten Espainian ez dela ikerketa judizial sakonik egin frankismoaren diktaduran egindako abusuen inguruko inguruabarrei buruzko egia aurkitzeko.

Aurrekariak

Baltasar Garzonek frankistak epaitzeko saiakera egin zuen, 2008an.

2007ko uztailaren 18an, hainbat elkartek Auzitegi Nazionalean salaketak aurkeztu zituzten, Francisco Francoren erregimen diktatorialaren krimenak eta desagerpenak ikertzeko, baina atzera bota zituzten, "Krimenak preskribatu egin zirelako edo, nolanahi ere, 1977ko Espainiako Amnistiaren Legearen mende zeudelako".

2008ko irailean, Entzunaldiko Instrukzioko Ez. 5, Baltasar Garzón, salaketa hauek berrezarri zituen, desagertutako 130,000 lagunen izenekin. Auzitegi Nazionaleko Fiskaltzak argudiatu zuen genozidio-krimenak eta gizateriaren aurkako krimenak ez zeudela tipifikatuta 1932ko Zigor Kodean, eta kode horrek agintzen zuela egin zirenean, eta ezin dela atzeraeraginez aplikatu; nahitaezko desagerpena duten bahiketak, bestetik, ez direla delitu iraunkorrak; delituak eta zigorrak preskribatu egingo liratekeela eta egitateak ezin izango liratekeela gizateriaren aurkako krimentzat hartu.^[1]

Hala ere, Garzonek kasua ikertzeko eskuduntzat jo zuen bere burua, eta preskribatzen ez duten krimenak direla babestuz, Francoren erregimenari genozidio-delitua leporatu zion 2008ko urriaren 14an, hilketa horiek erregimenak antolatutako etsai politikoa akabatzeko kanpaina bati zegozkiola iritzita.^[2] Azkenik, azaroaren 18an, epaileak Francoren eta haren gobernuko beste 44 goi-kargudunen erantzukizun penala deklaratu zuen, guztien heriotza-ziurtagiria egiaztatu ondoren, hau da, bizirik zirela. Gainera, hilobiak dauden probintzietako instrukzio-auzitegiei helarazi zien krimenen ikerketa. Lurralde-auzitegi horiek ikerketarik egin gabe aurkeztu zituzten kasu gehienak. Azkenik, Espainiako justiziak betoa jarri zion ikerketa horri.^[3]

Argentinako kereilan ikertutako krimenak

Buenos Airesko Krimen eta Korrekzio Arloko 1 zenbakiko Epaitegi Nazionala, Servini epaileak osatua, "Gerra Zibilean eta frankismoan genozidio edota gizateriaren aurkako ekintza izugarriak egin ote ziren" ikertzen ari da.

Ikertutako krimenen artean tortura eta espetxeratzea, nahitaezko desagerpenak, hilketak, lan behartuak, haur lapurtuak eta heriotza-epaiak aipatzen dira. Frankismoko azken exekuzioak, Salvador Puig Antichena edo Gasteizko martxoaren 3ko sarraskia, sartu izanak behin betiko bultzada eman zion salaketari.

Kronologia 2010-2014

Espainiako Auzitegi Nazionalak akusatu frankisten estraditazioen aurka jarri zen.

2010eko apirilaren 14: Dario Rivasek eta Inés García Holgadok, frankismoaren errepresioaren biktimen bi senidek, kereila bat aurkeztu zuten Buenos Airesko Kriminal eta Korrekzional Federaleko 1. zenbakiko Epaitegi Nazionalean, giza eskubideen nazioarteko zuzenbidearen eta Argentinako konstituzioaren eta legeen arabera.^[4] Abokatuak Carlos Slepoy eta Ana Messuti izan ziren Madrilen; David Baigún, Máximo Castex, Ricardo Huñis, Beinusz Szmukler, Carlos Zamorano eta Héctor Trajtemberg Argentinan.^[5]

2012ko ekainaren 21: AQUA Sarea sortu zen, gero CeAQUA bihurtu zena. Frankismoaren Krimenen Aurkako Kereilaren Euskal Plataforma ere sortu zen;^[6] pixkanaka beste plataforma batzuk sortu ziren Espainian.

2012ko azaroaren 28: 5.000 testigantzak Buenos Airesko 1. epaitegira eraman ziren.^[5]

2013ko martxoaren 21: Rodolfo Martín Villa, José Utrera Molina, Fernando Suárez González, Rafael Gómez-Chaparro Aguado (epaile-magistratua), Jesús Cejas Mohedano, Juan Antonio González Pacheco (Billy el Niño ezizenez ezaguna), José Ignacio Giralte González, Celso Galván Abascal eta Jesús Muñecas Aguilar nazioarteko atxilotze aginduak eman ziren.^[7]

2013ko apirilaren 25 eta 26an bertan behera utzi ziren lekukoekin planifikatutako bideokonferentziak. Maiatzaren 2, 3, 8, 9, 15 eta 16an berriz ere bertan behera geratu ziren, azken kasuetan Espainiako Kanpo Arazoetako eta Lankidetzako Ministerioak Carlos Bettini Argentinako enbaxadoreari egindako adierazpen baten ondorioz, gertatutakoengatik haserre zeudela.

2013ko maiatzean, 40 parlamentari eta senatari espainiarrek baino gehiagok dokumentu bat sinatu zuten salaketa babesteko.

2013ko irailaren 18: María Servini de Cubría epaileak torturatzeagatik akusatutako frankisten segurtasun-indarretako kide ohi batzuen aurkako bilatzeko eta atxilotzeko nazioarteko agindua eman zuen; hauek ziren: Juan Antonio González Pacheco, José Ignacio Giralte González, Celso Galván Abascal eta Jesús Muñecas Aguilar. Amnistia Internazionalak babesa eman zioten demandari. 2013ko irailaz geroztik, Argentinak ahalmena eman zien bere kontsulatuei demandarekin bat egin duten kexak jasotzeko eta aurkezteko.

2013ko azaroa: hamahiru salatzailek astea batean deklaratu zuten Argentinan. Buenos Airesera joan ziren deklaratzaileen artean, Ascensión Mendieta zegoen, 88 urtekoa, bere aita Timoteo Mendietarentzat justiziaren bila; Timoteko 1939ko azaroaren 16an frankistek fusilatua izan zen.

2013ko abenduaren 5ean, Pablo Ruz Auzitegi Nazionaleko epaileak kereilako bi akusatu deklaratzera deitu zituen.

2014ko urtarrilaren 31n, Auzitegi Nazionaleko Fiskaltzak Juan Antonio González Pacheco inspektore ohia Argentinara estraditatzearen aurka egin zuen. Otsailaren 2an, NBEko kontalariak gogor kritikatu zuen erabaki hori.^[8]

2014ko apirilaren 15ean, Auzitegi Nazionaleko hirugarren sekzioak Jesús Muñecas Aguilarren estradizioa baztertu zuen, eta apirilaren 30ean, bigarren atalak Antonio González Pachecorena baztertu zuen, Servini magistratuaren arrazoibide juridikoaren aurka argudiatuz, tortura delitu horiek «oso preskribatuta» daudela esanez.

2014ko maiatzaren 18tik 30era bitartean, Maria Servini epailea eta Ramiro González fiskala Espainiara joan ziren idazkari judizialekin: bidaia horretan hainbat testigantza jaso zituzten.

2014ko urriaren 31n, Servini epaileak Interpoli eskatu zion Martin Villa, Utrera Molina eta beste 18 inputatu atxilotzea estraditatzeko.

2014ko azaroaren 19an, Utrera Molinak Francisco Franco Fundazio Nazionalaren bitartez, diktadurako biktimak mehatxatu zituen haien "ohorea" zikintzeagatik.^[9]

Ez erantzuteko aitzakia

Espainiako Auzitegi Nazionalak 1977ko Amnistiaren Legea Amnistiari buruzko urriaren 15eko 46/1977 Legea 1977ko urriaren 15ean aldarrikatutakoa erabiltzen du aitzakia gisa. Legea urte horretako urriaren 17an BOEn argitaratu zenetik jarri zen indarrean.^[10]

2009ko urtarrilean, Nazio Batuen Erakundea Giza Eskubideen Batzordeak kargu hartu zion Espainiari 1977ko "Amnistiaren Legea benetan mantentzeagatik", eta gogorarazi zuen "gizateriaren aurkako krimenak preskribaezinak" direla, eta amnistiak "giza eskubideen urraketa larriekin lotutakoak bateraezinak" direla itunarekin.^[11] Espainiako gobernuak erantzun zuen gai horretan Batzordeak zuen eskumena zalantzan jarriz eta gogoraraziz Amnistiaren Legea frankismoaren aurkako erreibindikazioa zela, trantsizioari lagundu ziona.^[12]

Argentinako Parlamentuaren adierazpena

2013ko abuztuaren 28an Argentiano Parlamentuak adierazpen bat bozkatu zuen. Adierazpenean, parlamentariek erabat gaitzesten zituzten Espainian diktadura garaian “gertatutako gizateriaren aurkako krimenak eta horren arduradunek bizi zuten zigorgabetasuna”. Honekin erabat babesten zuten, Argentinan frankismoak sortu dituen krimenak ikertzeko irekita dagoen prozesua. Erabakia Espainiako Gobernuak gaiarekiko zuen pasibotasunaren ondorioz etorri dela azpimarratu zuten parlamentariek.^[13]

Maiatzaren Plazako Amek bere onespena eman zioten parlamentuak onartutako mozioari. Beraien esanetan “bidegabekeria horien arduradunak edozein herrialdetako epaitegiek jarraitu eta epaitu behar dituzte”. “Gaur egun Espainiak krimenen ikertzea eta aztertzea ukatzen badu, argentinarrak gara biktima guztiei gure babesa eta indarra emango diegunak, Memoria Historiakoa eta jazarpenaren amaiera lortze bidean”.^[14]

Nazioarteko atxilotze agindua

2013ko irailaren 19an, Argentinako justiziak, erregimen frankistan torturatzea egotzita, lau polizia espainiar atxilotzeko eskatu zuen: Jesús Muñecas Aguilar, Celso Galván Abascal, José Ignacio Giralte González eta Juan Antonio González Pacheco.

2014ko azaroaren 12an, Interpol erakundeari 20 pertsona atxilotzeko eskatu zuen epaileak, Francoren diktaduran egindako krimenengatik; besteak beste, Rodolfo Martín Villa, Antonio Carro Martínez, Licinio de la Fuente, José María Sánchez-Ventura Pascual, Alfonso Osorio, Benjamin Solsona Cortes, José Utrera Molina eta Fernando Suárez González.^[15] 2015eko martxoaren 13an, Ministroen Kontseiluak Utrera Molina eta Martín Villa ministro ohien estradizioa ofizialki ukatu zuen, Argentinari informazio gehiago eskatuz prozesua atzeratu ondoren.^[16]

Euskal Herrian

Asko dira kereilan gehitu diren udalak: Andoain, Iruñea, Eibar, Urduña... Elkarteen artean, bestetik, Frankismoaren Krimenen Aurkako Kereilaren Euskal Plataforma sortu zuten. Bertan mota askotako erakunde daude: Altafaylla Kultur Taldea, CNT Euskal Herria, Durango 1936 Kultur Elkartea, Euskal Memoria Fundazioa, Eusko Lurra Fundazioa, Egiari Zor Fundazioa, Garraxika Taldea, Gernika Batzordea, Goldatu Elkartea, Kereilarako Bulego Birtuala, Intxorta 1937 Kultur Elkartea, Lau Haizetara Gogoan Elkartea, Martxoak 3 Elkartea, Oroituz Andoain eta Sare Antifaxista.^[6] Azkenik, EAEko Eusko Legebiltzarrak kereilarekin ere bat egin zuen.

Iruditegia

Kereilan salatutako frankista batzuek:

Erreferentziak

Kanpo estekak

Datuak: Q20102391

[1] ttps://elpais.com/diario/2008/10/20/espana/1224453601_850215.html

[2] ttps://www.hoy.es/20081015/nacional/garzon-imputara-franquismo-delito-20081015.html

[3] ttps://web.archive.org/web/20191205071307/https://www.la-politica.com/ascension-mendieta/

[4] ttps://www.publico.es/internacional/presentada-argentina-querella-franquismo.html

[Izenik-gabekoa-pNoS-1-5] ttps://www.ceaqua.org/dossier-de-actividad/

[Izenik-gabekoa-pNoS-2-6] ttp://www.euskolurra.eu/frankismoaren-krimenen-aurkako-kereilaren-euskal-plataforma/

[7] ttps://www.elplural.com/politica/espana/orden-internacional-de-captura-contra-billy-el-nino-y-otros-tres-torturadores-franquistas_62771102

[8] ttps://elpais.com/politica/2014/04/30/actualidad/1398857175_118986.html

[9] ttps://www.ara.cat/politica/utrera-molina-exministre-franco-argentina-victimes_1_1986874.html

[10] ttps://web.archive.org/web/20120323064917/http://www.boe.es/aeboe/consultas/bases_datos/doc.php?id=BOE-A-1977-24937

[11] ttps://www.publico.es/actualidad/onu-amonesto-tres-veces-espana.html

[12] ttps://www.nuevatribuna.es/media/nuevatribuna/editmaker/pdf/CCPRespaña.pdf

[13] ttps://www.argia.eus/albistea/argentinako-parlamentuak-frankismoaren-krimenen-aurkako-auzia-babestu-du

[14] ttps://www.eldiario.es/internacional/franquismo-crimenes-ninosrobadosargentina_1_5790529.html

[15] ttps://www.ara.cat/politica/espanya-maniobra-detencio-carrecs-franquistes_1_2862103.html

[16] ttps://www.vilaweb.cat/noticia/4235842/20150313/lestat-espanyol-denega-lextradicio-ministre-signar-lexecucio-puig-antich.html

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]