Arabic Language and Literature

İnsan dilinin değişken yapısı, dilbilimcileri bu değişimlerin keyfiyeti ve sebepleri üzerinde düşünmeye itmiştir. Dildeki değişimler, sınırlı yapısal ve fonetik değişimlerin yanı sıra daha çok anlam değişmelerinin sonucu olarak ortaya çıkar. Dildeki anlam değişimlerini takip etmek, o dilin anlam serüvenini ortaya koymaya ve dil-insan zihni, dil-toplum gibi ilişkileri anlamlandırmaya yardımcı olur. Tüm dillerde olduğu gibi, Arap dilinde de anlam değişmeleri gerçekleşmiştir. Arap dilbilimcilerini anlam konusunda çalışmaya yönelten ilk saik şüphesiz İslam dininin kutsal metinlerinin analiz etme arzusu olmuştur. Hicrî birinci yüzyılda başlayan bu çaba, daha sonraları kutsal metinlerle sınırlı kalmamış, çeşitli sebeplerle, Arap dilinin bütününü kapsayan bir çalışma alanı haline gelmiştir. Arap dilbilimcileri, bazen dinî metinlerin açıklanması, bazen edebî tenkid faaliyetleri, bazen de Arap dilinin muhafazası gayreti gibi pek çok gereklilikten dolayı dildeki anlam değişmelerini, bu değişimlerin nedenlerini ve keyfiyetini ortaya koymak istemişlerdir. Bu çalışmaların hız kazandığı bir dönemde yaşayan ve din bilimlerinde olduğu kadar dil konusunda da çalışmalar yapmış olan İbn Kuteybe (ö.276/889), Arap dilindeki anlam değişmelerine, kelimelerin anlam kökenlerine ve değişimin sebeplerine işaret eden çalışmalar yapmış olan alimlerdendir. Gerek kendisinden önceki görüşleri aktarması, gerekse kendi döneminin eğilimleri ve tartışmalarına değinmesinden dolayı, onun eserlerinde anlam değişmeleri olgusuna ilişkin pek çok bilgi bulunmaktadır. Bu çalışmada, dildeki anlam değişmeleri olgusu, sebepleri ve keyfiyeti Arap dili üzerinden, genel olarak ilk dönem Arap dilbilimcilerin görüşleri ve özelde İbn Kuteybe'nin konu ile ilgili çalışmaları esas alınarak değerlendirilecektir.

Dil, onu konuşan toplumun yaşantısından bağımsız değildir. İnsan için duygu, düşünce, tecrübe ve eşyayı ifade etme yolu olan dil, bu olguların tümü ile doğrudan ilişkilidir. Dil, insan zihni ile dış dünya arasında bir bağ kurmaktadır ve bu bağ ilişkili olduğu her iki tarafa da bağımlıdır. Söz konusu bağlantı dilin iki ana unsuru olan ses (lafız) ve anlam (mana) ile kurulur. Bu yüzden, insan zihninde ve dış dünyada meydana gelen değişimler, dilin hem ses hem de anlam boyutunda yansımasını bulur. Böylece dil, insan ve toplum gerçekliğine bağlı olarak değişime uğrar.

Ebû Hilâl el-ʻAskerî (ö. 400/1009), hicrî üçüncü yüzyılın ikinci yarısında, zengin dil ve edebiyat bilgisi ve edebî zevki ile öne çıkmış çok yönlü bir âlimdir. Onun belâgat ve edebiyat alanında meşhur olmuş eseri es-Sınâʻateyn, edebiyat, belâgat ve eleştiri alanlarında önemli bir kaynaktır. el-ʻAskerî’nin söz konusu kitabı, hicrî dördüncü yüzyılda ilerleme kaydeden belâgat ilimleri ile edebî eleştiri arasındaki yöntem farklılığına dair tartışmalar açısından da önem taşımaktadır. el-ʻAskerî kendisinden önce belâgat ve edebiyat sahalarında ele alınmış konulara, farklı görüşlere, hem Arap nesrine hem de Arap şiirine dair geniş bilgisine dayanarak yeni bir yazım metodu girişiminde bulunmuştur. Onun bu girişimi edebiyat tarihçileri arasında farklı yorumlanmıştır. Kimilerine göre bir belâgat âlimi, kimilerine göre bir eleştirmen olan el-ʻAskerî kitabında belâgat, edebiyat ve eleştiri ilimlerini birleştiren bir yaklaşım sergilemiştir. Onun bu yaklaşımı, edebiyat ve belâgat ilimlerinin yönt...

Necip Mahfuz  ile gerçekleştirdiği bir mülakat esnasında, mülakatı gerçekleştiren konuşmacı onun çalışmalarının üç ana eksen etrafında döndüğü iddia eder: Politika, cinsellik ve din. Mahfuz bu iddiayı kabul etmektedir ve cinselliğe olan ilgisinin politikaya olan ilgisine bağımlı olan ikincil bir konu olduğunu ve din konusundaki ilgisinin de muhtemelen diğer bağımlı faktör olduğunu iddia ederek ilk iki eksen ile ilgili uzun yorumlara girişmektedir.
Ancak, tam bu noktada, mülakatı gerçekleştiren talihsiz konuşmacıyı o malum soruya geçmemesi için uyarır ve gayet ciddi bir şekilde onu şöyle durdurur : "Çetrefilli bir mesele olan din konusunda konuşmayacağım. Bu, eleştirmenlerin değerlendirmelerine açık bırakmayı tercih ettiğim bir konu."
Bu makale , yazarın açıkça yorum yapmaktan kaçındığı bu çetrefilli soruya bir cevap arama girişimidir.

Ebû Hilâl el-ʻAskerî (ö. 400/1009), hicrî üçüncü yüzyılın ikinci yarısında, zengin dil ve edebiyat bilgisi ve edebî zevki ile öne çıkmış çok yönlü bir âlimdir. Onun belâgat ve edebiyat alanında meşhur olmuş eseri es-Sınâʻateyn, edebiyat, belâgat ve eleştiri alanlarında önemli bir kaynaktır. el-ʻAskerî'nin söz konusu kitabı, hicrî dördüncü yüzyılda ilerleme kaydeden belâgat ilimleri ile edebî eleştiri arasındaki yöntem farklılığına dair tartışmalar açısından da önem taşımaktadır. el-ʻAskerî kendisinden önce belâgat ve edebiyat sahalarında ele alınmış konulara, farklı görüşlere, hem Arap nesrine hem de Arap şiirine dair geniş bilgisine dayanarak yeni bir yazım metodu girişiminde bulunmuştur. Onun bu girişimi edebiyat tarihçileri arasında farklı yorumlanmıştır. Kimilerine göre bir belâgat âlimi, kimilerine göre bir eleştirmen olan el-ʻAskerî kitabında belâgat, edebiyat ve eleştiri ilimlerini birleştiren bir yaklaşım sergilemiştir. Onun bu yaklaşımı, edebiyat ve belâgat ilimlerinin yöntemleri açısından tartışılmıştır. Bu çalışmada, es-Sınâʻateyn eseri üzerinden el-ʻAskerî'nin edebî eleştiride izlediği yöntem, edebî eleştirinin seyrindeki yeri, eleştiriye dair görüşlerinin kaynakları ve kitabının özgünlüğü ele alınacak; onun belâgat, edebiyat ve edebî eleştiri ilimleri arasındaki konumu hakkında ortaya konulan görüşler değerlendirilecektir.