Uzanto:ArnoLagrange/Lingvoj de Eŭropo

en "rectified". *Fonto* Spiridon Manoliu

Hindeŭropa lingvaro			Ne hindeŭropaj
Slava Orienta slava Rusa Ukraina Belorusa Okcidenta slava Pola, Kaŝuba, Mazuria Soraba Ĉeĥa Slovaka Suda slava Slovena Serbokroata Bulgara, Makedona Balta Litova Latva, Latgalia	Latinida Franca, Valona Rumana Kataluna, Arpitana Kastilia, Asturia-Leona, Aragona Portugala, Galega Itala, Suda latinida Orienta latinida (Arumana) Kelta Gaela Kimra Manksa Bretona	Ĝermana Norda Islanda Feroa Norvega Sveda Dana okcidenta Germana Nederlanda Frisa Angla Aliaj Hindoeŭropaj lingvaroj Greka Irana Albana Armena	Finno-Ugra Finno-Perma Finna, Karela, Vepsa, Mordva, Maria Samea Estona Ugra Ĥanta, Mansa Hungara Aliaj Eŭska Kaŭkaza lingvaro Tjurka lingvaro Kalmika Ŝemida, inkluzive de malta kaj Araba Berbera

Ĉi tiu mapo donas bildon de la lingvoj de Eŭropo iom fantazian. Ĝi similas la realon sed entenas multajn erarojn aŭ malaktualaĵojn : iuj lingvoj estas montritaj laŭ etendo kiun ili iam havis kaj foje kiel neniam havis.

Lingvoj laŭ familioj

Okcidenta skandinava

1 Islanda

2 Feroa

3 Sudokcidenta norvega

4 Sudorienta norvega

5 Tronda

6 Jamtska

7 Nordnorvega

Orienta skandinava

8 Norrlanda

9 Orientsveda

10 Svelanda

11 Dalekarla

12 Gotalanda

13 Gotlanda

14 Skana (inkl. Bornhoman dialekton)

15 Insula dana

16 Orienta jutlanda

17 Okcidenta jutlanda

18 Suda jutlanda

okcident-skandinavia

orient-skandinavia

linio inter nord- kaj okcidentĝermana

angla kaj skota

frisa

nederlanda

platgermana

mezgermana

supragermana

Malaltgermana

19 (Norda) Malaltsaksa

20 Meklemburga-Okcidentpomera

21 Marka

22 Ostfala

23 Vestfala (inkl. Nederlandan malaltsaksan)

24 Orientfrisa (inkl. Groningan)

25 Malalta franka (inkl. Nederlandan)

Frisa

26 Okcidenta frisa (Westerlauwers)

27 Saterfisa

28 Nordfrisa

Centra germana

29 Centra Franka (inkl. Luksemburgan)

30 Turinga-supra saksa (inkl. Altgermanan)

31 Laŭzica

Supra germana

32 Supra franka

33 Aŭstro-Bavara

34 Alemana Ŝvaba (inkl. Svisan)

Angleca

35 Sudorienta angla

36 Sudokcidenta angla

37 Kimruja angla

38 Centra angla

39 Norda angla

40 Skota angla

41 Irlanda angla

Diskuto

Komparo de lingvomapoj de Eŭropo montras diferencojn laŭ

limoj de Eŭropo

ĉu inkluzivas aŭ ne

orientan Rusion
Kaŭkazon
Turkion
NordAfrikon
Gronlandon

pozicio de lingvoj

ĉu ŝtata kaj oficiala
ĉu neŝtata kaj oficiala
ĉu nek ŝtata nek oficiala
ĉu minoritata
ĉu endanĝerigita (kaj kiagrade)

Iuj mapoj montras nur la oficialajn, aliaj nur la minoritatajn. En realo en la sama teritorio, ofte estas parolataj pli ol unu lingvo. Iuj mapoj montras tiun interplektiĝon per mikso de koloroj aŭ eventuale per uzo de aparta koloro por du- aŭ plurlingva regiono.

La limoj montritaj sur iuj mapoj estas foje fantaziaj (ekzemple pri la bretona, la irlanda, la kataluna, la okcitana) montritaj pli etenditaj ol ili fakte estas nuntempe (kaj eĉ foje iam ajn).

En plurlingva regiono povas ĉu kunloĝi unulingvaj homoj parolantaj ĉiu nur sian lingvon, ĉu partoj (kiom?) de la loĝantaro estas pli malpli du-(aŭ plur-)lingva. Tiu-kaze interese estu havi statistikajn datumojn pri :

respektiva nombro da unulingvuloj
nombro da du- aŭ plurlingvuloj
lingvo-kapablo (kompren- esprim- parola skriba) kaj -uzo (hejma, surstrata, laboreja, administra) rilate al ĉiu el la regataj lingvoj.

Enkondukoteksto

Eŭropo estas mondparto arte difinita, geografie nur parto de Eŭrazia aŭ eĉ de Eŭraziafrika kontinento. Tradicie limoj de Eŭropo estas Mediteraneo Atlantiko Uralo Kaŭkazo kaj Nigra maro: tiuj limoj estas arbitraj kaj ne malhelpis konstantajn kontaktojn inter loĝantoj ambaŭflanke de ili. La nomo "Eŭropo" fontas el priskribo de la mondo konata de la antikvaj Helenoj kiuj nomis Azio la mondparton oriente de Egea maro, Afriko la mondparton sude de Mediteraneo kaj Eŭropo la parton al kiu apartenas Grekio, kiu situas Okcidente kaj Norde de tiuj maroj. El tiu helena mondkoncepto fontas la nuntempa priskribo de la mondo kiun ne pravigas fizika geografio sed ja homaj kulturo kaj tradicio. Eŭropon karakterizas kulturo kaj historio kiuj se ne absolute disigas ĝin de najbaraj mondpartoj, ebligas difini ĝin kiel nomebla objekto. La precipaj trajtoj de la Eŭropa kulturo estas hindeŭropaj lingvoj por plej multaj el la popoloj kaj kristana religio kun ties variaĵoj (katolikoj, protestantoj, anglikanoj, ortodoksoj) por la plejmulto. Tamen pluraj eŭropaj popoloj ne apartenas al la hindeŭropa grupo (uraloj, altajoj, eŭskoj, kaŭkazoj), kaj pluraj ne estas kristanaj : ankaŭ estas islamanoj kaj animistoj. Ankaŭ ne estas netransirebla limo kun najbaraj mondpartoj: Nord-Afriko, Okcident-Azio, Nord-Atlantiko. Superrigardo de eŭropaj lingvoj sekve nepre ne strikte haltu sur arbitraj limoj. Ekzemple Islando kvankam kuŝanta proksime de Gronlando, estas konsiderata kiel eŭropa - ĉar islandanoj estas parencaj al eŭropaj skandinavoj- dum Gronlando estas geografie konsiderata kiel apartenanta al Ameriko dum laŭ politika kaj etna vidpunktoj ĝi estas konsiderata jen kiel eŭropa (danaj posedaĵo kaj loĝantaro) jen kiel amerika (inuitaj loĝantaro kaj parta memstareco). Studoj pri eŭropaj lingvoj sekve ofte ne havas samajn limojn. Ĉi tie, koncentriĝante sur Eŭropo, estos ankaŭ pritraktitaj najbaraj mondpartoj : Nord-Afriko, Turkio, Okcident-Azio, Kaŭkazo, Uralo, Gronlando.

Tiel difinita Eŭropo estas multetna kaj en ĉi tiu mondparto estas parolataj multaj lingvoj. Lingvojn oni povas apartigi laŭ kategorioj:

ŝtataj lingvoj
lingvoj de malplejmultoj
1. dialektoj de ŝtataj lingvoj
2. lingvoj de najbaraj ŝtatoj
3. minoritataj lingvoj nek ŝtataj nek de najbara lando
lingvoj de enmigrintoj

Ŝtataj lingvoj

En Eŭropo ŝtatoj organiziĝis sur nacia bazo precipe de la 19a jarcento. Dum antaŭe regnoj estis vastaj kaj multetnaj, laŭ la tempo estas emo al kreo de unuetnaj ŝtatoj. La fenomeno ekaperis kun la naciismo de la Revolucioj de 1848 kaj pluiris dum la 20a kaj 21a jarcentoj kio rezultis ekzemple en la diseriĝon en 1918 de la multetna Aŭstri-Hungara Imperio al aro da ununaciaj ŝtatoj (Hungario, Ĉeĥoslovakio kiu mem disiĝis en 1992 al Ĉeĥio kaj Slovakio, Jugoslavio kiu ankaŭ disiĝis en 2002 al Slovenio, Kroatio, Serbio, Bosnio, Montenegro, Kosovo kaj Makedonio). Sekve de tiu naciisma emo, multaj eŭropaj ŝtatoj estas ununaciaj kaj havas unu oficialan lingvon. Tamen multaj landoj estas ekster tiu skemo: en multaj landoj estas minoritatoj kiuj parolas lingvon de najbara lando, kaj ene de multaj landoj estas malplimultoj kiuj parolas ĉu apartan lingvon, ĉu dialekton de la nacia lingvo. Ĉiuj tiuj homoj plej ofte estas dulingvaj, tio estas ke ili regas almenaŭ kaj sian hejman lingvon kaj la ŝtatan.

Dialektoj ĝenerale estas nomataj variaĵoj de iu agnoskata lingvo plej ofte oficiala en iu ŝtato. Multaj dialektoj nuntempe estas endanĝerigitaj: la plejmulto aŭ eĉ ĉiuj parolantoj de la dialektoj ankaŭ parolas la oficialan lingvon de la ŝtato kei ili loĝas. Multaj dialektoj estas parolataj nur de tre malmultaj maljunaj homoj. Novaj generacioj ne kapablas paroli ilin. Kelkaj dialektoj jam malaperis, kaj estas antaŭvideble ke estonte multaj el tiuj dialektoj malaperos krom se estos faritaj specialaj penoj por pluvivigi ilin.

Apartigo de lingvoj kaj de dialektoj estas ofte afero politika pli ol lingvoscienca. Estas nomata lingvo lingvo agnoskita de iu ŝtato, kaj dialekto lingvo ne agnoskata. Tamen lingvistike ne ekzistas akceptebla distingo inter dialekto kaj lingvo. Pro politikaj kaŭzoj oni foje nomas du variaĵojn de unu lingvo ĉu per du apartaj nomoj ĉu per la sam nomo. Ekzemple la montenegra estas konsiderata aparta de la serba precipe de tiuj kiuj subtenas sendependecon de Montenegro rilate al Serbio dum tiuj kiuj konsideras ke temas pri la sama lingvo por plejmulto el ili ankaŭ opinias ke ambaŭ landoj devus esti kunigitaj. Simile pri apartigo de valencia dis de kataluna aŭ de okcitana dis de kataluna.

Lando	Oficiala(j) lingvo(j)	(Regione) agnoskataj lingvoj	Dialektoj de la ŝtata(j) lingvo(j)^[1]	Aliaj lingvoj ^[2]
Albanio	albana		gega (nordorienta nordokcidenta meza suda ), toskera (mizeka, laba / labë)
Andoro	kataluna 44%			franca 7%, hispana 33%, portugala 8%
Armenio	armena
Aŭstrio	germana	hungara, kroata, slovena	alemana (bodenseealemanisch), bavara (simittl-, sid-, ostmittl-boarisch weanarisch )	kroata (gradišćanskohrvatski), romanĉa
Azerbajĝano	azera
Belgio	franca 38%, nederlanda 52%, germana ~1%		franca: pikarda, lorena, valona nederlanda flandra (vlaemsch, ôostvlams, zuid-braobans, plat-lemburgs) germana: franka (ripuara, lëtzembuergesch)
Belorusio	belorusa 81%		sarednebelaruskaja=centra (minska), paŭnoĉna-usĥodni = nordorienta (polckaja, viceskaja, usĥodnje-magilejuskaja), paŭdnjeva-zaĥodni= sudokcidenta (grodzenska-baranavickaja, mazirskaja, sluckaja)	jida, pola 4% (mazova), rusa 11%, ukraina 2,4%, latvoj, ciganoj (k.a. jerloj), litovoj, slovakoj, selonoj, jatvingoj, moldavoj (rumanoj), rutenoj kaj germanoj
Bosnio kaj Hercegovino	bosna, kroata, serba
Britio (Unuiĝinta Reĝlando de Britio kaj Irlando)	angla	irlanda, ulsterskota, skotgaela, skota, kimra, kornvala	angla: kampara okcidenta, kimra angla, midlanda, brummy, suda, cockney, elflueja (aŭ kenta), orienta angla, orienta midlanda, scouse, lancashire, yorkshire, norda, geordie, mackem, cumbrian, mezulstera skota: suda, centra, norda kaj altlanda, insula orkada, ŝetlanda, ulsterskota	anglonormandaj: dgèrnésiais, jèrriais, sèr Keltaj lingvoj: manksa, irlanda
Bulgario	bulgara		preĥodni (transira), prizrensko-jużnomoravski severozapadni-nordokcidenta, miziiski, jugozapadni=sudokcidenta, balkanski, rupski	gaŭgaza, pomaka, krimtatara (qirimtatar tili), turka (qirim türkeçesi),
Ĉeĥio	ĉeĥa		jihozápadočestá, středočeská, severovýchodočeská, českomoravská, středomoravská, východomoravská
Danio	dana		jysk=jutlanda (synnerjysk, vestjysk, nørrejysk, ødtjysk), ømål = insula	frisa (nordfrisk), malaltgermana (holstener)
Estonio	estona		suda =lõunaeesti (voroa võro, mulga, tarta, seta)	bielorusa, rusa (350 mil), ukraina , setuoj (otodoksaj estonoj), judoj; malaperontaj : germana, sveda, iĵora
Ferooj	feroa, dana
Finnlando	finna 92%, sveda 5,5%	samea 25% el 7000 sameoj	finnaj: lounaismurteet, etelä-phjanmannmurre, hämäläismurteet, kaakkoismurteet, savolaismurteet, keski- ja phljoispohjalaiset murteet , peräpohjan murteet ; sveda: östsvenska mål; samea: davvisámegiella, anarâškielâ, nuortalašgiella	estona, romaa 10 000, rusa
Francio	franca		Nordfrancaj : galo, mayennais, angevin, normaund (cotentinais, caöcheis, peurch'ron), francien, orléanais, tourangeau, poetevin, saintonjhouê, berrichon, bourbonnais, picard (ch'timi), champaignat, bouguignon-morvandiau, lorrain, frainc-comtou Arpitanaj: forêz, jurassien, lyonè-frncoprovençâl, dôfenâ, savoyârd Okcitanaj: gascon (bearnés), lengadocien (brageiregués, tolosenc, mompelhierenc, gavaldanés), lemosion, creissent, auvernhat (bais-auvernhat), vivaroaupenc (cisalpin), provençau (munegascu, niçart)	latinidaj : kataluna (capcinès, rossellonès), toskana : korsika (cismontanu capcorsu, cismontanu, oltramontanu, oltramontanu sartenese), ligura (bunafifazzinu) ĝermanaj : alzaca (elsässerditsch), franka (lothringisch), flandra 'keltaj : bretona (kernevek, leoneg, tregerieg, gwenedeg)' eŭska (lapurtera, behe nafarrera, xiberoa)
Germanio	germana		malaltgermana: westfäälschet platt, ollnborger platt, 8, hamborger platt, ostfäälschet platt meza germana: altgermana:	nederlanda (plat-lèmburgs, klverlandisch, ostbergisch), dana (synnejysk), frisa (seeltersk, nordfriisk), soraba (alta, malalta)
Grekio	greka		cakona, dimotiki, dodekanesa, kreta, ponta, traka, romaniotes = yevanic	albana (arbërisht, çamë), bulgara (pomaka), makedona, arumana, meglena, romaa (Vlachoura-Roma), turka, judhispana
Hispanio	hispana 89%	eŭska 1%, kataluna 9%, galega 5%, okcitana	hispana (kastilia norda kaj suda, murcia, extremeño, andaluz meridional seso, andaluz méridional ceceo	kataluna (centra, nord-okcidenta, tortosí, valencià castellonenc, valencià centralo apitxat, valencià méridional, valencià alacanti, mallorqui, mallorqui de tàrbema, menorqui, eivissenc) okcitana arana aragona ozidental zentral semontanés oriental ribagorzán benasqués asturia artu extremanñu, estremenñu meriyunal, lionés, (bercianu, llionés, senabrés, oucidental) centra, orienta, cántabru ucidental montañes passiegu galega okcidenta, centra, orienta, galego-asturia, alentejano, firreirenu, portugués oliventinu, barranquenho eŭska batua, bizkaeira, gipuzkera, goi nafarrera, erronkariera
Hungario	hungara 95%		nyugati, dunátúli, déli, palóc, tiszai, észkkeleti	romaa (2,1 à 3 %), germana (1,2 %), serba (0,1 %), slovena (0,03 %), slovaka (0,4 %), kroata (bunjevci) (0,2 %), rumana (0,1 %), ukraina (0,1 %)
Irlando	angla 99%, irlanda (70 mil-1,6M)		irlanda angla (hibernoangla), sudulstera angla
Islando	islanda
Italio	itala	germana (cimbra, valza), franca, slovena, greka (vidu Grikon), albana (Arbëresh), sarda, okcitana, ladina arpitana, friula, kataluna, moliseslava	Venecia (bisiac) Gallo-itala (ruiascu, líguru, líguru tabarchin, piemmontèis, lumbaard uçidental, lumbaard uriental, lumbaard meridional, emiliàno, rumagnòl) Toska (capraiese, sassarese, castellanese, gadduresu) Centra itala (marĉigiàn, umbroi, laziale, romanesco) Suda itala (cioiaro o campaninoo, abbruzzése, nnapulitano, molisano, fuggiënë, bares, lucàne, cosentino) Sicilia tarandine, calabrese, sicilia Sarda (logudorese, nuorese, campidanese)	Arpitana (valdoten, piemont), Okcitana (vivaroaupenc), kataluna (català alguerès), ladina, friula, alemana (bodenseealemanisch), bavara (walscher - valza, sidtiroulerisch, tzimbrisch - cimbra, sidboarisch), slovena, kroata (moliseslava, na-našŭ), albana (arbërishtët), greka (Griko katoitaliki)
Kartvelio	kartvela
Kazaĥio	kazaĥa
Kosovo	albana, serba		gega	bosna, goranoj, arumana (vlaksoj), turka
Kroatio	kroata		štokavština, kajkavština, čakavština	slavonski, rumâreşte (istrioto, ćiribiri), hungara
Latvio	latva		latgalīšu	livona (līvõ kēļ), rusa (pskovskij), belorusa (polckja)
Liĥtenŝtejno	germana		alemana, bavara
Litovio	litova 83%		žemaitiu, aukštaičių	pola (mazowiecki) 6%, belorusa 1%, rusa 5%, ukraina, tatara, latva, romaa, germana, armena
Luksemburgo	luksemburga, franca, germana			angla, portugala (15%)
Nord-Makedonio	makedona
Malto	malta
Moldavio	moldava
Monako	franca
Montenegro	serba (montenegra)			albana
Nederlando	nederlanda	frisa	Nederlanda utrechts-alblasserwaards, zuid-gelders, zeêuws, braobans, holanda (westhoeks, waterlands), sudholanda, kennemerland, west-fries, zaans, tekselsk, plat-lèmburgs	Malaltgermana drèents, stellingwarfs, urkers, sallands, oost-veluws, west-veluws, grunnegs-oostfais, achterhooks, tweants Frisa noardhoeksk, wâldfrysk, sûdwesthoeksk, klaaifrysk, hylpersk, flylansk, skyklgersk, midslânsk, aasterk, amelânsk, skiermûntseagersk
Norvegio	norvega	samea
Pollando	pola	kasxuba, silezia
Portugalio	portugala
Rumanio	rumana	hungara, germana
Rusio	rusa			vota vaððaa tšeeli
San-Marino	itala
Serbio	serba			hungara, slovaka, rumana, kroata, panona rusina (rusnak)
Slovakio	slovaka	romaa
Slovenio	slovena
Svedio	sveda	samea, dalekarla
Svislando	franca (19,2%), germana (alemana 63,6%) , itala (7,6%)	romanĉa	romand, alemana aŭ svisgermana =hochalemannisch (höchstalemanisch, oberrhiinalemanisch, bodenseealemanisch) bavara, lumbaard ( ticinées), romanĉa (sursilvana, sutsilvana, surmirana, putera, valadera)	serbo-kroata (3%), hispana (1,7%), portugala (1,4%), turka (0,9%) angla (0,9%), jeniŝa de la svisaj ciganoj (proksimume 0,5 %), jida ^[3]
Turkio	turka
Ukrainio	ukraina
Vatikanurbo	franca, germana, itala, latina ^[4]

Notoj kaj referencoj

↑ kursive: nomo de la dialekto en la dialekto mem
↑ kursive: popolnomoj, ne lingvonomoj
↑ procentaĵoj laŭ la stato de la jaro 1990
↑ Vatikanurbo#Oficialaj lingvoj

Tabelo

Klasifiko	Lingvo	Propra nomo	ISO 639-2	ISO 639-3	Angla nomo	Franca nomo	Statuso	Oficiala en	Parolata en	Denaska parolantaro	Fremdlingva parolantaro	ethnologue	proel	WT	WL
HindEŭropa	Hindeŭropa lingvaro Italika lingvaro Latinida lingvaro Okcidenta latinida lingvaro Franc-latinida lingvaro Franca lingvo
HindEŭropa	franca	français	fr	fra fre	French	français	oficiala en 24 landoj	Francio, Belgio, Luksemburgo, Svisio	Francio, Belgio, Luksemburgo, Svisio	77 milionoj	51 milionoj	fra	proel	WT	WL

Retejoj kun informoj pri lingvoj

Projekto

Interesaj fontoj estas la tre detalaj mapoj de muturzikin (kiuj emfazas minoritatajn lingvojn), la mapoj pri endanĝerigitaj lingvoj de PROEL, la slipoj de ethnologue.com : la tasko de vikipediisto estus kolekti kaj verkontroli ĉiujn tiujn informojn kaj desegni mapo(j)n kiuj plej ĝuste spegulus ilin. Bona rimedo estas tiu uzata en la mapo de latinidaj lingvoj kiuj montras per nur dika streko la teritorion kie lingvo estas oficiala kaj per koloraj areoj la regionoj kie diversaj minoritataj lingvoj estas parolataj.

Ĉi tiu paĝo kolektas informojn pri lingvoj de Eŭropo: indus fari la saman laboron por ĉiuj partoj de la mondo.

Eksteraj ligiloj

Lingvoj de Eŭropo: Mapo kaj tabela superrigardo de la lingvoj parolataj en Eŭropo kun statistikaj datenoj, Urion Argador (germane, angle, france, Esperante)
Lingvomapo de indiĝenaj lingvoj de Eŭropo, Muturzikin.com, la mapo emfazas regionajn dialektajn kaj minoritatajn lingvojn. (angle, Esperante, hispane, eŭske, france)
Lenguas de Europa PROEL
Lenguas en peligro de extinción en Europa PROEL
Languages of Europe Ethnologue
eurominority LA EŬROPAJ MINORITATOJ
lexilogos Langues du monde
Orient-Centra kaj sudorienta nacimapo

[1] ursive: nomo de la dialekto en la dialekto mem

[2] ursive: popolnomoj, ne lingvonomoj

[3] rocentaĵoj laŭ la stato de la jaro 1990

[4] Vatikanurbo#Oficialaj lingvoj

[1]

[2]

[3]

[4]