Niĝero

Membro de
	Multflanka Investado-Garantia Agentejo (2012–); Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj (1997–); Observejo Ekonomika kaj Statistika de Afriko Sub-Sahara (1993–); Tutmonda Pridogana Organizo (1981–); Internacia Financa Korporacio (1980–); Internacia Civildefenda Organizaĵo (1977–); Internacia Organizaĵo de la Franclingvio (1970–); Organizaĵo de Islama Kunlaboro (1969–); Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado (1966–); Interpol (1964–); Internacia Disvolviĝa Asocio (1963–); Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo (1963–); Universala Poŝta Unio (1961–); Internacia Telekomunika Unio (1960–); Unesko (1960–); Monda Organizaĵo pri Meteologio (1960–); Unuiĝintaj Nacioj (1960–); African Groundnut Council (en) ; Organizaĵo por Harmoniigo en Afriko pri Komerca Juro ; Monda Organizaĵo pri Sano ; Ekonomia Komunumo de Okcidentafrikaj Ŝtatoj ; Grupo pri Teraj Observoj ; Afrika Unio ; Conseil de l'Entente (en) ; Monda Organizaĵo pri Komerco ; Afrika Banko por Disvolviĝo ; Grupo de Afrikaj, Karibaj, kaj Pacifikaj Ŝtatoj vd

	Niĝero
	Niĝera respubliko
	République du Niger
Detaloj	Detaloj
	Nacia himno: 'La Nigérienne'
respubliko ; lando sen maraliro ; suverena ŝtato ; lando vd
Bazaj informoj
Ĉefurbo	Niameo
Oficiala(j) lingvo(j)	franca lingvo
Uzata(j) lingvo(j)	haŭsa ;
Plej ofta(j) religio(j)	islamo
Areo	1 267 000 km²;
Loĝantaro	22 772 361 (2020)
Loĝdenso	165 loĝ./km²
Loĝantoj	Haŭsoj ; Zarmaoj
Horzono	+1
Interreta domajno	ne
Landokodo	NE
Telefona kodo	+227
Internacia aŭtokodo	RN
Plej alta punkto	Mont Idoukal-n-Taghès
Plej malalta punkto	Niĝero
Politiko
Politika sistemo	respubliko
Ŝtatestro	Mohamed Bazoum (ekde 2021)
Ĉefministro	Ouhoumoudou Mahamadou (ekde 2021)
Sendependiĝo disde Francio	3-a de aŭgusto 1960
Ekonomio
Valuto	okcidentafrika franko (CFA)
MEP	laŭ 2007
– suma	4,17 mrd US$
– pokapa	313 US$
Membro de
	Multflanka Investado-Garantia Agentejo (2012–); Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj (1997–); Observejo Ekonomika kaj Statistika de Afriko Sub-Sahara (1993–); Tutmonda Pridogana Organizo (1981–); Internacia Financa Korporacio (1980–); Internacia Civildefenda Organizaĵo (1977–); Internacia Organizaĵo de la Franclingvio (1970–); Organizaĵo de Islama Kunlaboro (1969–); Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado (1966–); Interpol (1964–); Internacia Disvolviĝa Asocio (1963–); Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo (1963–); Universala Poŝta Unio (1961–); Internacia Telekomunika Unio (1960–); Unesko (1960–); Monda Organizaĵo pri Meteologio (1960–); Unuiĝintaj Nacioj (1960–); African Groundnut Council (en) ; Organizaĵo por Harmoniigo en Afriko pri Komerca Juro ; Monda Organizaĵo pri Sano ; Ekonomia Komunumo de Okcidentafrikaj Ŝtatoj ; Grupo pri Teraj Observoj ; Afrika Unio ; Conseil de l'Entente (en) ; Monda Organizaĵo pri Komerco ; Afrika Banko por Disvolviĝo ; Grupo de Afrikaj, Karibaj, kaj Pacifikaj Ŝtatoj vd
	v • d • r

Ĉi tiu artikolo temas pri la ŝtato en Afriko. Por aliaj signifoj vidu la artikolon Niĝero (rivero).

Niĝero (oficiala nomo: Niĝera respubliko en la franca lingvo République du Niger) estas respubliko, eksa franca kolonio, en Okcidenta Afriko kun militreĝima registaro. Ĝi havas limon kun Alĝerio kaj Libio norde, Ĉado oriente, Niĝerio kaj Benino sude kaj Malio kaj Burkina Faso okcidente. La nomo devenas de la rivero Niĝero, kiu trafluas la relative dense loĝatan sudokcidentan parton de la lando.

Niĝero estas lando sen maraliro enhavanta partojn de Saharo, Sahelo kaj partojn de la sudana regiono. La loĝantaro ofte suferas pro troa sekeco kaj malsatego^[1] La lando estas unu el la plej malriĉaj de la mondo laŭ la indico de homa disvolviĝo. Dum la lastaj jaroj ekestis defioj rilate al la stabileco en la lando pro infiltrado de ĵihadismaj milicoj^[2].

Historio

En 1921 la lando iĝis kolonio de Francio kaj parto de Franca Okcidenta Afriko. En 1960 ĝi akiris sendependecon, sed fariĝis milita respubliko. En 1993 okazis la unuaj multpartiaj elektoj.

Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj Niĝera puĉo de 2023 kaj Niĝera krizo (2023-nuna).

Ekde 2015, la landlima regiono inter Burkino, Malio kaj Niĝero estis grundo por ĝihadismaj fortoj devenantaj de Malio.^[3] La ribelo okazis en du apartaj regionoj de Niĝero. En la sudokcidento, la Islama Ŝtato en la Granda Saharo kaj la Nusrat al-Islamo faris atakojn en la trilima areo kun Burkino kaj Malio. Dume, en la sudoriento, la Islama Ŝtato en la Okcidenta Afrika Provinco establis kontrolon en partoj de suda Niĝero.^[3]

La 26an de julio 2023, puĉo okazis en Niĝero, dum kiu la prezidenta gardisto de la lando forigis kaj arestis prezidanton Mohamed Bazoum. Poste, generalo Abdourahamane Tchiani, la Komandanto de la Prezidenta Gvardio, proklamis sin la gvidanto de la lando kaj establis la Nacian Konsilion por la Sekureco de la Patrujo, post konfirmi la sukceson de la puĉo

Ekonomio

Grava ekonomia faktoro estas la minado de Urano norde de Agadez fare de la franca firmao Areva. Niĝero estas la plej grava afrika produktanto de Urano^[4] kaj liveras 40% de la Urano bezonata de Francio.^[5]

Naturo

La Nacia Parko W inkludas areojn de tri landoj, nome Niĝero, Benino kaj Burkino.

Politiko

La niĝera konstitucio aprobita per referendumo en 2010 estas surbaze de tiu en Francio konsistante el duonprezidenta sistemo de registaro kun rekta demokratio por la elekto de la prezidento (ĉiujn kvin jarojn). La ŝtatestro kaj ĉefkomandanto de la armetrupoj havas ampleksajn potencojn. La prezidento nomumas kaj eksigas la registaron estrita de la ĉefministro. La tradiciaj regantoj (france: chefs traditionnels) estas sub la kontrolo de ŝtato. Sur loka nivelo ili prenas sur sin juĝajn taskojn, interalie^[6].

Politikaj indicoj publikigitaj de neregistaraj organizaĵoj
Indeksa nomo	indeksa valoro	Monda Rango	interpreta helpo	Jaro
Indekso de fragilaj ŝtatoj	96 el 120	21 de 179	Stabileco de la lando: Alarmo 0 = tre daŭrigebla / 120 = tre alarma Rango: 1 = plej delikata lando / 179 = plej stabila lando	2021^[7]
indekso de demokratio	3.22 el 10	125 de 167	Aŭtoritata reĝimo 0 = aŭtoritata reĝimo / 10 = plena demokratio	2021^[8]
Libereco en la Monda Indekso	51 el 100	—	Libereco statuso: parte libera 0 = ne libera / 100 = libera	2022^[9]
Gazetara Libereco-Indekso	67,8 el 100	59 el 180	Rekoneblaj problemoj por gazetara libereco 100 = bona situacio / 0 = tre serioza situacio	2022^[10]
Indekso de Korupta Percepto (CPI)	31 el 100	124 el 180	0 = tre korupta / 100 = tre pura	2021^[11]

La 26-an de julio 2023 sekve de puĉo prezidanto Mohamed Bazoum estis eksigita kaj la potencon transprenis la Nacia Konsilio pri Gardado de la Patrujo subestre de generalo Abdourahamane Tchiani. La Ekonomia Komunumo de Okcidentafrikaj Ŝtatoj kondamnis la puĉon, same kiel Unuiĝintaj Nacioj, Francio kaj Usono. Malio, Burkino kaj Gvineo subtenis ĝin.

Ekstera politiko

Niĝero apartenas al la AKP-ŝtatoj, internacia organizaĵo de ĉi-momente 77 ŝtatoj el la regionoj Afriko, Karibio kaj la Pacifika Oceano. Ĝi estas ankaŭ membro de la Afrika Unio kaj la Komunumo Ekonomia de Okcidentafrikaj Ŝtatoj kaj membras ankaŭ en la Niĝeria Basena Aŭtoritato kaj la Basena Komisiono de la Lago Ĉadio (franca mallongigo CBLT), la Movado de Nealiancitaj Landoj, la Organizaĵo de Islama Kunlaboro kaj la Organizaĵo por la Harmoniigo de Komerca Juro en Afriko (angla mallongigo OHADA). La plej okcidentaj regionoj de Niĝerio estas kunigitaj kun apudaj regionoj de Malio kaj Burkino sub la Integrita Disvolva Aŭtoritato de la Regiono Liptako-Gurma, ofte konata kiel la Aŭtoritato de Liptako-Gurma (akronime ALG).

La 17-an de septembro 2023 Malio, la novaj puĉaj aŭtoritatoj de Niĝero kaj Burkino establis Aliancon de Ŝtatoj de Sahelo, kadre de kiu ili aranĝos komunan defendon kaj kunlaboron. En la sama monato Francio anoncis retiriĝon de siaj trupoj, kion postulis Niĝero. La 16-an de marto 2024 Niĝero informis pri nuligo de la milita kunlaboro kun Usono kaj postulis foriron de la usonaj trupoj de sia teritorio. En aprilo 2024 venis la unuaj 100 militfakuloj el Rusio kaj sekvan monaton 60 el ili estis deplojitaj en usona militbazo N 101 ĉe Niameo.

Lingvoj

Lingvoj: haŭsa (parolata de 56% de la loĝantaro kaj kiun 85% niĝeranoj komprensas), la songai-djerma lingvaro, la fulana, la tamaja kaj la franca.

Esperanto

En Niĝero ekzistas Niĝerlanda Esperanto-Klubo ne aliĝinta al UEA.

Bibliografio

Thomas Krings, Sahelländer, WBG-Länderkunden, Wissenschaftliche Buchgesellschaft Darmstadt, 2006, ISBN 3-534-11860-X

Referencoj

↑ Jon Gambrell: 10 million face famine in West Africa. The Independent, 30. Mai 2010.
↑ (en) Death toll mounts in 'terrorist' attacks in Niger. En: TRT World. la 3-an de januaro 2021, alirite la 14-an de februaro 2021
↑ ^3,0 ^3,1 Violent Extremism in the Sahel (angle). Alirita 2023-07-28.
↑ Thomas Krings, S. 157
↑ http://www.latribune.fr/entreprises-finance/industrie/energie-environnement/20120611trib000703254/hollande-prone-la-cooperation-sur-l-uranium-avec-le-niger.html La Tribune vde la 11-a junio 2012
↑ (en) Abdourahmane Idrissa, Samuel Decalo: Historical Dictionary of Niger. 4-a eldono. Scarecrow, Plymouth 2012, ISBN 978-0-8108-6094-0, paĝoj 117–118.
↑ (en) Indekso de fragilaj ŝtatoj: Tutmondaj Datumoj. Fund for Peace , 2021, alirita 30 oktobron 2022
↑ Democracy Index de The Economist Intelligence Unit. The Economist Intelligence Unit, 2021, alirite la 30-an de oktobro 2022 .
↑ (en) Landoj kaj Teritorioj. Freedom House, 2022, alirite la 30-an de oktobro 2022
↑ (en) 2022 Monda Gazetara Libereco-Indekso. Reporters Without Borders , 2022, alirite la 30-an de oktobro 2022
↑ (de) CPI 2021: Tabellarische Rangliste. Transparency International Deutschland e. V., 2022, alirite la 30-an de oktobro 2022