Gustavo la 2-a Adolfo (Svedio)
Gustavo la 2-a Adolfo, svede Gustaf II Adolf, latine Gustavus Adolphus (1594-1632), estis reĝo de Svedio ekde 1611 ĝis sia morto en Lützen dum la Tridekjara Milito — unu el la plej fascinaj figuroj de la sveda historio ĝenerale kaj de la Tridekjara milito speciale.
Gustavo Adolfo fondis la svedan urbon Gotenburgo, kaj dum lia regado la ŝipo Vasa estis konstruita. Li mem aprobis la mezurojn de Vasa, kaj premis por la uzado de la erare konstruita danĝera ŝipo.
Vivo
[redakti | redakti fonton]
Post la morto de la patro (1611) la sveda parlamento deklaris la 17-jaraĝulon, kontraŭ garantio de konstituciaj rajtoj por la nobelaro, matura kaj reĝo de la lando. Ĉe lia tronpreno, Svedio estis batalanta kun Danio, Rusio kaj Pollando. En 1613 Gustavo Adolfo faris packontrakton kun la danoj, en 1617 kun la rusoj. Ligite al tio la rusoj cedis al Svedujo Ingrion kaj Orientan Karelion. La milito kontraŭ la poloj, kie temis pri la repuŝo de kontraŭreformacio kiel ankaŭ de la regpretendoj de la kuzo Sigismondo la 3-a Vasa, finiĝis ne antaŭ la 1629-a jaro. Svedio akiris tiam Livlandon. En 1619 li fondis la svedan urbon Gotenburgo.
Kaj por la financado de la militoj kaj por plifortigi la propran potencon interne (ekz. kontraŭ la Dinastio Vasa) Gustavo Adolfo farigis kune kun la kanceliero grafo Oxenstierna multajn reformojn. La administrado reorganizitis kaj la jurisdikcio novitis. La registaro dividitis en kvin sekciojn, la ekonomio subtenitis kaj la tuta militistaro iĝis nove kunmetita.
Maltrankviligite de la minaco de la katolikoj imperiestremaj ĝis la Balta Maro Gustavo Adolfo engaĝiĝis en la Tridekjara milito. En julio 1630 li albordiĝis en Pomerio. La nordgermanaj protestantaj dukoj nur hezite subtenis lin je la komenco; inverse Franclando, reprezentite de Kardinalo Richelieu, tuj faris alianckontrakton kun la Svedoj kontraŭ la Habsburgoj kio permesis al la sveda reĝo daŭrigi la militon surkontinente.
En 1631 Gustavo Adolfo venkis la imperiestrajn trupojn sub Tilly proksime de Breitenfeld, marŝis poste en la direkto de Suda Germanio kaj sukcese atakis la katolikojn ankoraŭ en 1632 en Rain am Lech; li mortis dum sukcesa batalo kontraŭ Albrecht von Wallenstein apud Lützen. La obdukcio de lia kadavro faritis en la Eskortejo de Weißenfels. Lia konfesprenanto dum la kampanjoj en Germanujo estis Jakob Fabricius.
Literaturo
[redakti | redakti fonton]- Felix Berner: Der Löwe aus Mitternacht. Verlag Bechtermünz, 1997.
- Jörg-Peter Findeisen: Gustav II. Adolf von Schweden: der Eroberer aus dem Norden. Katz, Gernsbach 2005, ISBN 3-938047-08-9.
- Marcus Junkelmann: Gustav Adolf (1594–1632): Schwedens Aufstieg zur Großmacht. Friedrich Pustet, Regensburg 1993, ISBN 3-7917-1397-3.
- Lutz Mohr: Der Gedenkstein für den Schwedenkönig Gustaf II. Adolf (1549-1632) in Peenemünde/Insel Usedom und das historische Umfeld. In: Steinkreuzforschung (SKF). Studien zur deutschen und internationalen Flurdenkmalforschung. Reihe B (Sammelbände). Hrsg. von Rainer H. Schmeissner, Sammelband Nr. 23 (NF 8), Regensburg 1996, S. 90-101.
- Jenny Öhman, Richard Hufschmied: „1920 der schwedischen Nation gewidmet“. Zur Geschichte des Kollers des Schwedenkönigs Gustav II. Adolf, in: Viribus Unitis. Jahresbericht 2007 des Heeresgeschichtlichen Museums, Wien 2008, ISBN 978-3-902551-06-1, S. 35-52.
- Hans Pehle: Der „Rheinübergang“ des Schwedenkönigs Gustav II. Adolf. Ein Ereignis im Dreißigjährigen Krieg. Forum-Verlag, Riedstadt 2005, ISBN 3-937316-15-9.
- Eduard Philippi: Der Tod Gustav Adolphs, Königs von Schweden, in der Schlacht bei Lützen am 6. November 1632. Zur Erinnerung bei der zweiten Säcularfeier. Leipzig, Carl Heinrich Reclam, 1832. Ca. 20 x 12,5 cm. IV S., 111 Seiten.
- Michael Roberts: The Military Revolution 1560–1660. 1956.
- E. M. Earle (Hrsg.): Makers of Modern Strategy: Military Thought from Machiavelli to Hitler. 1948.
- Otto Wenke, Claus Daschmann: Chronik von Ginsheim-Gustavsburg. Gemeinde Ginsheim-Gustavsburg, 1976
- Lajos Kakucs: Das Leben in Ginsheim-Gustavsburg im Wandel der Zeit. Gemeindevorstand der Gemeinde Ginsheim-Gustavsburg, 2005, ISBN 3-00-015225-3.
- Wolfgang Fritzsche, Erich Weiler: Gustavsburg. ISBN 978-3-00-023378-4.
- Maik Reichel, Inger Schuberth: Gustav Adolf, König von Schweden. Die Kraft der Erinnerung 1632-2007, Dössel 2007, ISBN 978-3-89923-165-6
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- Vikifontaro
- Informoj pri Gustavo la 2-a Adolfo (Svedio) en katalogo de la Germana Nacia Biblioteko (germane)
- Kial li engaĝiĝis en la Tridekjara milito
- Biografio ĉe ADB
| ||||||||
