Interna milito

Interna milito (ofte nomata ankaŭ enlanda milito kaj intercivitana milito) estas milito, en kiu la fortoj partoprenantaj en la konflikto apartenas al la sama lando, imperio aŭ (alitipa) politika estaĵo, kaj batalas por alpreni la regadon de la regno. La esprimoj intercivitana milito, civitana milito aŭ civila milito ne ĝustas, ĉar ili supozigas, ke la armita konflikto ne enhavas armeojn, kio maloftas aŭ tute ne eblas: civiluloj kiam armiĝas jam ne plu estas civiluloj.

Sekvo de la Batalo de Gettysburg, Usona Enlanda Milito, 1863.

Germana artilerio en Malmi, Helsinki, dum la Batalo de Helsinki la 12an de aprilo 1918, dum la Finna Enlanda Milito.

Detruego en Granollers post atako de germana aviadilo la 31an de majo 1938 dum la Hispana Enlanda Milito.

Interna milito estas milito inter fakorganizitaj grupoj ene de la sama ŝtato aŭ respubliko, aŭ, malpli ofte, inter du landoj kreitaj de antaŭe unuiĝinta ŝtato. La celo de unu flanko povas klopodi preni kontrolon de la lando aŭ regiono, por atingi sendependecon por regiono, aŭ por ŝanĝi registarpolitikojn. La esprimo civila milito estas adapto de la tre konata latina esprimo bellum civile kiu kutime rilatis al la diversaj intercivitanaj militoj de la Romia Respubliko en la 1-a jarcento a.K.

Interna milito estas alt-intensa konflikto, ofte implikante kutime armetrupojn, kiu estas eltenita, organizita kaj grandskala. Internaj militoj povas rezultigi nombregojn de viktimoj kaj la konsumo de signifaj resursoj.

Internaj militoj ekde la fino de Dua Mondmilito daŭris averaĝe iom pli ol kvar jarojn, kio estas rimarkinda pliiĝo de la unu-kaj-duonjara averaĝo de la 1900-1944 periodo. Dum la indico de apero de novaj internaj militoj estis relative stabila ekde la mezo de la 19-a jarcento, la kreskanta daŭro de tiuj militoj rezultigis kreskantajn nombrojn da militoj daŭrantajn en ĉiu tempo. Ekzemple, ekzistis ne pli ol kvin internaj militoj survoje samtempe en la unua duono de la 20-a jarcento dum pli ol 20 samtempaj internaj militoj okazis proksime al la fino de la Malvarma Milito antaŭ ol ĝi finiĝis. Ekde 1945, enlandaj militoj rezultigis la mortojn de pli ol 25 milionoj da homoj, same kiel la malvola delokiĝo de milionoj pliaj. Enlandaj militoj krome rezultigis ekonomian kolapson; Somalio, Birmo (Mjanmao), Ugando, Demokratia Respubliko Kongo kaj Angolo estas ekzemploj de landoj kiuj estis konsideritaj kun esperplenaj futuroj antaŭ esti englutitaj en internaj militoj.

Formala klasigo

Batalo de Tewkesbury (1471) de la Militoj de rozoj en Anglio.

James Fearon, akademiulo de enlandaj militoj en Universitato Stanford, difinas internan militon kiel "perforta konflikto ene de lando kontraŭbatalita fare de fakorganizitaj grupoj kiuj planas preni potencon en la centro aŭ en regiono, aŭ ŝanĝi registarpolitikojn". Ann Hironaka plue precizigas, ke unu flanko de enlanda milito estas foje "la" ŝtato. La intenseco ĉe kiu burĝa tumulto iĝas interna milito estas pristudita fare de akademiuloj. Kelkaj politikaj sciencistoj difinas enlandan militon kiel okazigo de pli ol 1000 viktimoj, dum aliaj plue precizigas ke almenaŭ 100 devas veni de ĉiu flanko. La projekto Correlates of War (Korelacioj de Milito), datenserio vaste uzita de akademiuloj pri konfliktoj, klasifikas intercivitanajn militojn kiel okazigo de pli ol 1000 milit-rilataj viktimoj por jaro de konflikto. Tiu indico estas malgranda frakcio de la milionoj mortigitaj en la Dua Sudana Enlanda Milito kaj en la Kamboĝa Enlanda Milito, ekzemple, sed ekskludas plurajn tre diskonigitajn konfliktojn, kiaj ekzemple La Problemoj de Nord-Irlando kaj la lukto de la Afrika Nacia Kongreso en la epoko de Apartismo en Sudafriko.

Bazite sur la kriterio de viktimoj (1000) por jaro, ekzistis 213 internaj militoj de 1816 ĝis 1997, 104 kiuj okazis de 1944 ĝis 1997. Se oni utiligas la malpli-rigorajn 1000 viktimojn kiel totala kriterio, ekzistis 90 internaj militoj inter 1945 kaj 2007, kun 20 daŭrantaj internaj militoj en 2007.

La Konvencio de Ĝenevo ne specife difinas la esprimon "interna milito", tamen oni skizas la respondecajn kampojn de partioj en "armita konflikto ne de internacia karaktero". Tio inkludas internajn militojn, aliflanke neniu specifa difino de interna milito estas disponigita en la teksto de la Konvencioj.

Tankoj surstrate de Adis-Abebo post kiam la ribeluloj kaptis la ĉefurbon dum la Etiopia Interna Milito (1991).

Tamen la Internacia Komitato de la Ruĝa Kruco serĉis disponigi iun klarigon tra siaj komentaĵoj pri la Konvencio de Ĝenevo, notante ke la Konvencioj estas "tiel ĝeneralaj, tiel neklaraj, ke multaj el la delegacioj timis, ke eble estos prenita por kovri ajnan agon faritan fare per forto de armiloj". Sekve la komentaĵoj zorgas pri malsamaj "kondiĉoj" laŭ kiuj la apliko da la Ĝeneva Traktato dependus, la komentaĵo tamen substrekas, ke tiuj ne devus esti interpretitaj kiel rigidaj kondiĉoj. La kondiĉoj listigitaj fare de la IKRK en ĝia komentaĵo estas kiel sekvas:

(1) Ke la partio en ribelo kontraŭ la laŭjure registaro posedu fakorganizitan militforton, aŭtoritaton respondecan por siaj agoj, agante ene de difinita teritorio kaj havante la rimedojn por respekti kaj certigai respekton por la Konvencio.

(2) Ke la laŭleĝa registaro havu devon havi rimedon al la regulaj militfortoj kontraŭ ribelantoj fakorganizitaj tiel armea kaj en posedo de parto de la nacia teritorio.

(3) (a) Ke la laŭjure registaro agnosku la ribelantojn kiel militemuloj; aŭ (b) Ke ĝi postulu por si mem la rajtojn de militemulo; aŭ (c) Ke ĝi aljuĝis la ribelantrekonon kiel militemuloj por la celoj nur de la nuna Konvencio; aŭ (d) Ke la disputo agnosku la tagordon de la Sekureckonsilio aŭ la plenkunsido de la Unuiĝintaj Nacioj kiel minaco al internacia paco, pacrompo, aŭ ago de agreso.

(4) (a) Ke la ribelantoj havu organizon asertantan havi la karakterizaĵojn de Ŝtato; (b) Ke la ribelantoj faru aŭtoritatajn ekzercojn kiel reale aŭtoritata de facto super la loĝantaro ene de difinita parto de la nacia teritorio; (c) Ke la armetrupoj agu sub la direkto de fakorganizita aŭtoritato kaj estu pretaj observi la ordinarajn militleĝojn; (d) Ke la ribelanta aŭtoritato jesu esti ligitaj per la provizaĵoj de la Konvencio.

Kialoj de interna milito laŭ la Modelo Collier–Hoeffler

Akademiuloj esplorantaj la kialon de interna milito estas altiritaj per du kontraŭstaraj teorioj, nome por avideco kontraŭ plendo. Malglate deklarite: ĉu konfliktoj estas kaŭzitaj fare de homoj kiuj, ĉu difiniĝas laŭ etneco, religio aŭ alia socia alligiteco, aŭ ĉu konfliktoj komenciĝas ĉar ĝi estas rilataj al la ekonomiaj plej bonaj avantaĝoj de individuoj kaj grupoj kiuj komencas ilin? Scienca analizo apogas la konkludon ke ekonomiaj kaj strukturaj faktoroj estas normale pli gravaj ol tiuj de identeco en okazoj de interna milito.

Ampleksa studo de interna milito estis aranĝita fare de teamo de la Monda Banko komence de la 21-a jarcento. La studkadro, kiu estis nomita la Modelo Collier–Hoeffler, ekzamenis 78 kvinjarajn pliigojn de interna milito okazintaj de 1960 ĝis 1999, same kiel 1,167 kvinjarajn pliigojn de "neniu enlanda milito" por komparo, kaj submetis la datenojn lokitajn al regresa analizo por vidi la efikon de diversaj faktoroj. La faktoroj kiuj pruviĝis havi statistike signifan efikon al la ŝanco ke interna milito okazus en iu antaŭfiksita kvinjara periodo estis:

Havebleco de financo

Ekonomia dependo el riĉo, kia diamantoj, ĉi tie minataj de tiuj infanoj en Sieraleono, rilatas al pliiĝanta risko de interna milito. (Vidu ankaŭ artikolon Konflikta diamanto.)

Alta proporcio de primaraj krudmaterialoj en naciaj eksportaĵoj signife pliigas la riskon de konflikto. Lando ĉe "pintodanĝero", kun krudvaroj konsistantaj el 32% da malneta enlanda produkto, havas 22% riskon de falado en internan militon en antaŭfiksita kvinjara periodo, dum lando kun neniuj primaraj krudvaraj eksportaĵoj havas 1% da risko. Se disagregite, nur nafto kaj ne-naftaj grupiĝoj montris malsamajn rezultojn: lando kun relative malaltaj niveloj de dependeco de naftaj eksportaĵoj estas ĉe iomete malpli risko, dum altnivela dependeco de petrolo kiel eksportaj rezultoj en iomete pli da risko de interna milito ol nacia dependeco de alia primara krudvaro. La verkintoj de la studo interpretis tion kiel la rezulto de la facileco laŭ kiu primaraj krudvaroj povas esti eldevigitaj aŭ kaptitaj kompareble al aliaj formoj de riĉo; ekzemple, estas facile kapti kaj kontroli la produktadon de orminejo aŭ naftejo komparite kun sektoro de vestoproduktado aŭ gastigaj servoj.

Dua fonto de financo estas naciaj diasporoj, kiuj povas financi ribelojn kaj insurekciojn el eksterlande. La studo trovis ke statistike interŝanĝi la grandecon de la diasporo de lando de la plej malgranda trovita en la studo al la plej granda rezultis en sesobla pliiĝo en la ebleco de interna milito.

Ŝancokosto de ribelo

Armitaj volontuloj de Jihad al-Mukadas dum la Palestina Enlanda Milito de 1947–1949 en la Brita mandato Palestino.

Pli alta maskla mezlerneja estado, popersona enspezo kaj ekonomikreska ofteco, ĉio havis signifajn efikojn al reduktado de la ebleco de interna milito. Specife, maskla mezlerneja estado 10% super la mezumo reduktis la eblecon de konflikto je proksimume 3%, dum kreskorapideco 1% pli alta ol la studmezumo rezultigis malkreskon en la ebleco de enlanda milito de proksimume 1%. La studo interpretis tiujn tri faktorojn kiel anstataŭantoj por eviti ribelon, kaj tial ke pli malalta enspezo instigas al ribelo. Vortumite alimaniere: junaj maskloj (kiuj konsistigas la vastan plimulton de batalistoj en internaj militoj) malpli ligas supozeble ribelon se ili ricevas edukon aŭ havas komfortan salajron, kaj povas racie supozi, ke ili prosperos en la estonteco.

Malalte popersona enspezo estis proponita kiel kialo por plendo, ekigante armitan ribelon. Tamen, por ke tio estu vera, oni atendus ekonomian malegalecon ankaŭ signifa faktoro en ribeloj, kie ĝi ne estas. La studo tial finis ke la ekonomia modelo de ŝancokosto pli bone klarigis la rezultojn.

Armea avantaĝo

Komunistaj soldatoj dum la Batalo de Siping, Ĉina enlanda milito, 1946

Altaj niveloj de loĝantara disiĝo kaj, laŭ pli malgranda mezuro, la ĉeesto de montara tereno, pliigis la eblecon de konflikto. Ambaŭ de tiuj faktoroj favoras ribelantojn, ĉar loĝantaro disiĝinta transe direkte al la landlimoj estas pli malfacila kontrolebla ol tiu koncentrita en centra regiono, dum montoj havigas terenon kie ribelantoj povas serĉi rifuĝon. Same disponeblo de antaŭvidita armeaj fortoj kompare kun alia flanko kiu aŭ ne disponas je tio aŭ disponos el ĝi nur post ties plua preparo, povas enkuraĝigi la ribelantojn aŭ ekantojn de interna milito.

Plendo

La plej multaj defendantoj por "plendo" - la teorio ke internaj militoj komenciĝas pro temoj de identeco, prefere ol ekonomio - estis statistike sensignifaj, inkluzive de ekonomia egaleco, politikaj rajtoj, etna polusiĝo kaj religia frakciecigo. Nur etna domineco, la okazo kie la plej granda etno konsistas el plimulto de la loĝantaro, pliigis la riskon de enlanda milito. Lando karakterizita per granda etna domineco havas preskaŭ dufoje la eblecon de interna milito. Tamen, la kombinitaj efikoj de etna kaj religia frakciecigo, t.e. la pli granda ŝanco ke ĉiu du hazarde elektitaj popoloj de apartaj etnaj aŭ religiaj grupoj, la malplia ebleco de interna milito, ankaŭ estis signifa kaj pozitiva, tiel longe kiel la lando evitis etnan dominecon. La studo interpretis tion kiel deklarado ke malplimultoj pli ribelas supozeble se ili sentas ke ili estas dominitaj, sed ke ribeloj pli okazas supozeble ĉe la pli homogena estu la loĝantaro kaj pli koheziaj la ribelantoj. Tiuj du faktoroj povas tiel esti viditaj kiel mildigaj unu por la alia en multaj okazoj.

Loĝantaro

La diversaj faktoroj kontribuantaj al la risko de enlandamilita pliiĝo pliiĝas rilate al la kvanto de loĝantaro. La risko de interna milito pliiĝas ĉirkaŭ proporcie kun la grandeco de la loĝantaro de lando. La plej evidentaj okazoj estas tiuj de imperioj kiuj enhavu diversajn popolojn kaj naciojn; estas tre probable, ke kelka(j) el ili povas deziri sendependecon, pli favoran sintenon, preferon disde rivaloj ktp. En homogenaj ne tro grandaj naciaj komunumoj estas malprobabla la eblo de interna milito, se ne intervenas aliaj gravaj faktoroj; ekzemple en Islando, Danio aŭ Madagaskaro (homogenaj) aŭ Gronlando (malaltega loĝdenseco).

Malriĉeco

Estas interrilato inter malriĉo kaj ebleco de eksplodo de interna milito, sed la kaŭzeco (kio kaŭzas la alian) estas neklara. Kelkaj studoj trovis, ke en regionoj kun malalta enspezo popersona, la verŝajneco de eksplodo de enlanda milito estas pli granda. Ekonomikistoj Simeon Djankov kaj Marta Reynal-Querol argumentas, ke la interrilato estas falsa kaj ke pli malalta enspezo kaj akrigitaj konfliktoj estas anstataŭe produktoj de aliaj fenomenoj. Kontraste, studo de Alex Braithwaite kaj kolegoj montris sistematan pruvaron de "kaŭziga direkto el malriĉo al konflikto".

Tempodaŭro

Salvadora Enlanda Milito, 1990.

Ju pli da tempo pasis ekde la lasta enlanda milito, des malpli probable estas ke okazu konflikta milito. Tiu studo havis du eblajn klarigojn por tio: unu pri oportuno kaj la alia pri plendo. La pasinta tempo povas reprezenti la malvalorigon de ajna kapitalo pri kiu la ribelo okazis kaj tiel pliiĝas la oportuna kosto restartigi la konflikton. Alternative, la pasinta tempo povas reprezenti la laŭgradan procezon de mildigo de malnovaj rankoroj. La studo trovis, ke la ekzisto de diasporo substance malpliigas la pozitivan efikon de la tempopaso, ĉar la financado fare de diasporoj kompensas la malvalorigon de ribel-specifa kapitalo. Krome la diasporoj kapablas reteni la ideologiajn rankorojn, kiuj en ĉiutaga vivo de la lando iom post iom povas ekvanuiĝi.

Evolupsikologo Satoshi Kanazawa argumentis, ke grava kaŭzo de intergrupa konflikto povas esti la relativa disponeblo de virinoj en reprodukta aĝo. Li trovis, ke poliginio ege pliigis la oftecon de enlandaj militoj, sed ne tiom de interŝtataj militoj. Gleditsch kaj kolegoj ne trovis rilaton inter etnaj grupoj kun poliginio kaj pliigita ofteco de enlandaj militoj, dum landoj kiuj havas laŭjuran poligamion povas havi pli da internajn militojn. Ili argumentis, ke mizogineco estas pli bona klarigo ol poliginio. Ili trovis, ke pliigo de virinrajtoj estis asociataj kun pli malmultaj internaj militoj ol laŭjura poligamio se la virinrajtoj estis kontrolitaj.

Politika fakulo Elisabeth Wood el la Universitato Yale proponas alian racian klarigon kial civiluloj ribelas kaj/aŭ subtenas internan militon. Pere de siaj studoj pri la Salvadora Enlanda Milito, Wood trovis, ke la tradiciaj klarigoj pri "avaro kaj plendo" ne estas sufiĉe por klarigi la aperon de insurekcia movado. Anstataŭe, ŝi argumentas, ke "emociaj engaĝigoj" kaj "moralaj memdevigoj" estas la ĉefaj tialoj kial miloj da civiluloj, plej el ili el malriĉaj kaj ruraj aredevenoj, aliĝis aŭ subtenis la Fronton Farabundo Martí por Nacia Liberigo, spite la fakton, ke individue oni frontas altajn riskojn kaj ne oni antaŭvidas virtualajn atingojn. Wood atribuas partoprenon en la interna milito ankaŭ al la valoro kiun la insurekciantoj atribuis al la ŝanĝo de la sociaj rilatoj en Salvadoro, sperto kiun ŝi difinas kiel "pleasure of agency" (agentoplezuro).

Daŭrado kaj efikoj

Evidente la antaŭe menciitaj ĝeneralaj konsideroj efikas tre diverse sur la tre diversaj konfliktoj de tre diversaj landoj kaj epokoj. Ann Hironaka, aŭtoro de la verko Neverending Wars, dividis la modernan historion de la internaj militoj en tiuj de antaŭ la 19-a jarcento, tiuj de la 19-a jarcento ĝis la komenco de la 20-a jarcento, kaj tij de la 20-a jarcento. En la 19-a-jarcenta Eŭropo, la longo de enlandaj militoj klare falis, grandparte pro la naturo de la konfliktoj kiel bataloj por atingi aŭ sekurigi la centran povon de la ŝtato, la forto de la centrigitaj registaroj, kaj la normala rapida kaj decidiga interveno de aliaj ŝtatoj por subteni la registarojn. Post la Dua Mondmilito la averaĝa daŭrado de la internaj militoj kreskiĝis ĝis preterpasi la normon de antaŭ la 19-a jarcento, ĉefe pro la malforteco de multaj postkoloniaj ŝtatoj kaj la interveno de gravaj potencoj je ambaŭ flankoj de konfliktoj. La plej evidenta komuneco inter internaj miltoj estas ke ili okazas plej ofte en malfortaj ŝtatoj.

En la 19-a kaj komenco de la 20-a jarcentoj

Artileria lernejo de la kontraŭ-socialismaj "blankuloj" dum la Finna Enlanda Milito, 1918.

Internaj militoj en la 19-a jarcento kaj komence de la 20-a jarcento tendencis esti mallongaj; internaj militoj inter 1900 kaj 1944 daŭris averaĝe unu jaron kaj duonon. La ŝtato mem formis la evidentan centron de aŭtoritato en la majoritato de okazoj, kaj la internaj militoj estis tiel luktitaj por atingi la kontrolon de la ŝtato. Tio estas, kiu havis la kontrolon de la ĉefurbo kaj de la militistaro povis normale subpremadi ajnan rezistadon. Ribelo kiu malsukcesis rapidi kapti la ĉefurbon kaj kontroli la militistaron per si mem normale estis kondamnita al rapida detrua malvenko. Por ekzemplo, la lukto asocia kun la Pariza Komunumo de 1871 okazis preskaŭ tute en Parizo mem, kaj finis rapide tuj post la militistaro flankis kun la registaro de Versajlo kaj konkeris Parizon.

La povo de neŝtataj agantoj rezultis en pli malalta valorigo de la suvereneco en la 18-a kaj 19-a jarcentoj, kio siaflanke malpliigis la nombron de enlandaj militoj. Por ekzemplo, la piratoj de Berberio estis agnoskita kiel de facto ŝtatoj ĉar ili disponis de militista povo. La berberaj piratoj tiel ne havis neceson ribeli kontraŭ la Otomana Imperio – ilia teoria ŝtata registaro – por atingi rekonon de sia suvereneco. Kontraste, ŝtatoj kiel Virginio kaj Masaĉuseco en Usono ne havis suverenecan statuson, sed havis gravajn politikan kaj ekonomian sendependecojn kongrue kun malforta federacia kontrolo, kio malpliigis la klinon al separemo.

Aviadilo Savoia-Marchetti SM.81, subtenita de pli malgrandaj Fiat CR.32 de la itala "Aviazione Legionaria", alianca kun la naciisma armeo de Francisco Franco, bombardas sur Madridon dum la Hispana Enlanda Milito (1936–1939).

Kunfrontoj inter du ĉefaj tutmondaj ideologioj, nome monarkismo (reakcia) kaj demokratio, kondukis al kelkaj internaj militoj. Tamen dupolusa mondo dividita inter tiuj du ideologioj, ne disvolviĝis, ĉefe pro la dominado fare de monarkiistoj laŭlonge de plej parto de la periodo. La monarkiistoj tiel normale intervenis en aliaj landoj por haltigi la demokratajn movadojn ekkontrolante kaj formante demokratiajn registarojn, kiuj estis viditaj de la monarkiistoj kiel kaj danĝeraj kaj neantaŭvideblaj. La Grandaj Potencoj (difinitaj en la Viena kongreso de 1815 kiel Unuiĝinta Reĝlando, Habsburga Aŭstrio, Prusio, Francio, kaj Rusio) ofte kunordigis intervenojn en la internaj militoj de aliaj landoj, preskaŭ ĉiam je la flanko de la respektivaj registaroj, apogitaj de la kontraŭrevoluciaj fortoj. Pro la milita forto de tiuj Grandaj Potencoj, tiuj intervenoj preskaŭ ĉiam montriĝis decidigaj kaj rapide finigis la internajn militojn.

Estis kelkaj esceptoj el la ĝenerala regulo de rapidaj enlandaj militoj dum tiu periodo. La Usona Enlanda Milito (1861–1865) estis enkutima pro kelkaj tialoj, sed almenaŭ pro tiuj du jenaj: oni luktis pro regionaj identecoj kaj pro politikaj ideologioj, kaj ĉio finis per elĉerpiga milito, pli ol pro decidiga batalo por la kontrolo de la ĉefurbo, kiel estis la normo en aliaj ne tiom novaj ŝtatoj. La Hispana Enlanda Milito (1936–1939) montriĝis escepta ankaŭ pro multaj tialoj, inter kiuj elstaras la fakto ke ambaŭ flankoj de la milito ricevis subtenon el intervenaj grandaj potencoj: Germanio, Italio, kaj Portugalio subtenis la flankon de la ribelanta Francisco Franco, dum Francio kaj Sovetunio subtenis la establitan regustaron. Tiel tiu iĝis duaranga milito, en kiu ĉefe la klara apogo de Germanio, kaj duarange de Italio, klinigis la ekvilibron al la insurekcia flanko, dum la teoria politiko de neinterveno fare de la eŭropaj demokratioj lasis la respublikan flankon senapoga, dum Sovetunio influis ĉefe en la finaj etapoj de la milito kiel klopodo plilongigi ĝin ĝis la antaŭvidita eksplodo de la Dua Mondmilito.

Ekde 1945

Internaj militoj kaj aliaj militoj ekde 1946. Desube, verde, koloniaj militoj ĝis la 1970-aj jaroj; blue, militoj inter ŝtatoj; flave, internaj militoj; kaj ruĝe, internaj militoj kun interveno de aliaj landoj.

Membroj de ARDE Frente Sur ripoze post marŝado je la soldatejo de la Sandinista Fronto de Nacia Liberigo en El Serrano dum la Nikaragva Revolucio (1987).

En la 1990-aj jaroj, ĉirkaŭ dudek internaj militoj estis okazantaj samtempe dum averaĝa jaro, proporcio ĉirkaŭ dekobla al la historia averaĝo ekde la 19-a jarcento. Tamen, la proporcio de novaj internaj militoj ne speciale pliiĝis; la drasta pliigo en la nombro de pliiĝantaj militoj post la Dua Mondmilito estis rezulto de la triobligo de la averaĝa daŭrado de la internaj militoj ĝis ĉirkaŭ kvar jaroj. Tiu pliigo estis rezulto de la pliigita nombro de ŝtatoj, la fragileco de la novaj ŝtatoj formitaj post 1945, la malpliigo de la interŝtataj militoj, kaj la rivaleco de la Malvarma Milito.

Post la Dua Mondmilito, la plej gravaj eŭropaj potencoj senigis sin el siaj kolonioj je pliigita proporcio: la nombro de eks-koloniaj ŝtatoj plialtiĝis el ĉirkaŭ 30 ĝis preskaŭ 120 post la milito. La proporcio de ŝtatoformado ekvilibriĝis en la 1980-aj jaroj, kiam jam malmultaj kolonioj restis. Pli da ŝtatoj estis oportuno por la eksplodo de pli da longaj internaj militoj. Hironaka statistike mezuris la efikon de la pliiĝinta nombro de eks-koloniaj ŝtatoj kiel kaŭzo de la pliigo de internaj militoj post la Dua Mondmilito je ĉirkaŭ +165% super la nombro de antaŭ 1945.

Kvankam la novaj eks-koloniaj ŝtatoj ŝajne sekvis la modelon de la idealigita ŝtato — centrigita registaro, teritorio determinita per difinitaj landlimoj, kaj civitanaro kun difintaj rajtoj — same kiel ekhavis la normalaĵojn kiel naciaj flago kaj himno, sidloko en la Unuiĝintaj Nacioj kaj oficiala ekonomia politiko, ili estis fakte multe pli malfortaj ol la okcidentaj ŝtatoj kies modelojn ili teorie sekvis. En okcidentaj ŝtatoj, la strukturo de la registaroj ege kongruis kun la veraj kapabloj de la ŝtatoj, kiuj estis prilaboritaj laŭlonge de jarcentoj. La disvolvigo de fortaj administraciaj strukturoj, partikulare tiuj rilataj al la kolekto de impostoj, estis forte asociata kun la intensa militagado inter atakemaj ŝtatoj en la 17a kaj 18a jarcentoj, aŭ kun la ideo de la fama formulo de Charles Tilly kiam li diris jenon: "Milito faras la ŝtaton kaj la ŝtato faras la militon". Por ekzemplo, la formado de modernaj ŝtatoj kiel Germanio kaj Italio en la 19a jarcento estas tre ligita al la militoj de ekspansio kaj plifirmigo faritaj de Prusio kaj Reĝlando Piemonto-Sardio, respektive. La okcidenta procezo formi efektivajn kaj nepersonecajn burokratarojn, disvolvigante efikajn impostosistemojn, kaj integrado de nacia teritorio pluis en la 20-a jarcento. Tamen, la okcidentaj ŝtatoj kiuj estis survivintaj en la lasta duono de la 20-a jarcento estis konsiderataj "fortaj" pro la simpla tialo ke ili estis sukcesintaj disvolvigi la instituciajn strukturojn kaj la militkapablon postulitan por survivi la predadon fare de la aliaj rivalaj ŝtatoj.

Usona "Cadillac Gage Light Armored Reconnaissance Vehicle" kaj itala "Fiat-OTO Melara Tipo 6614" kontrolas angulon dum la Somalia Enlanda Milito (1993).

En akra kontrasto, malkoloniigo estis tute diferenca procezo de ŝtatoformado. Plej imperiaj potencoj ne estis antaŭvidintaj neceson prepari siajn koloniojn por la sendependigo; por ekzemplo, Britio havigis limigitan memregadon al Hindio kaj Srilanko, dum traktis Britan Somalilandon nur kiel iomete pli ol komercejo, dum ĉiuj gravaj decidoj por la kolonioj de Francio estis faritaj en Parizo kaj Belgio estis malhelpinta ajnan memregadon ĝis subite havigis sendependecon al siaj kolonioj en 1960. Kiel la okcidentaj ŝtatoj de antaŭaj jarcentoj, la novaj eks-kolonioj ne havis aŭtonomajn burokratarojn, kiuj povus fari decidojn bazitajn sur la profito al la societo kiel tuto, pli ol reagi al la korupto kaj al nepotismo por favori partikularan interesgrupon. En tia situacio, la frakcioj manipulis la ŝtaton por siaj propraj profitoj aŭ, alternative, la ŝtatestroj uzis la burokrataron por favori siajn proprajn personajn interesojn. La manko de fidinda regeco estis komponita per la fakto ke plej kolonioj estis ekonomie en tre malbona situacio je la sendependigo, ĉar mankis kaj produktivan ekonomian bazon kaj impostosistemon kiu efektive profitigu la rimedojn de la ekonomia aktiveco. Inter la raraj ŝtatoj kiuj havis bonan ekonomian situacion je la momento de la malkoloniigo estis Barato, al kiu fakuloj aldonas fidinde ke ankaŭ Ugando, Malajzio kaj Angolo povus esti inkluditaj. La imperiaj potencoj ne faris la teritorian integradon prioritato, despli ke ofte ili mem limigis tiujn teritoriojn arbitre kaj tute senracie, kaj krome ili povis malkuraĝigi la naskantan naciismo kiel rivala danĝero al sia regado. Multaj novaj sendependaj ŝtatoj tiel troviĝis tute malriĉigitaj, post la rabado fare de la metropoloj, sen minimuma administracia kapablo en fragmentita socio, dum frontis la esperoj por la plenumoj de la tujaj postuloj de moderna ŝtato. Tiaj ŝtatoj estis konsiderataj "malfortaj" aŭ "fragilaj". La kategoriigo kiel "forta"-"malforta" ne estas la sama kiel "okcidentaj"-"neokcidentaj", ĉar kelkaj latinamerikaj ŝtatoj kiel Argentino kaj Brazilo kaj mezorientaj ŝtatoj kiel Egiptio kaj Israelo estis konsiderata kiel posedantoj de "fortaj" administraciaj strukturoj kaj ekonomiaj infrastrukturoj.

Kontrolejo kontrolita de libana armeo kaj usonaj marsoldatoj, dum la Libana milito de 1982. La Libana Enlanda Milito (1975–1990) karakteriziĝis pro la multaj eksterlandaj intervenoj.

Historie, la internacia komunumo celis malfortajn ŝtatojn por teritoria absorbado aŭ por kolonia dominado aŭ, alternative, tiaj ŝtatoj estu fragmentitaj en pecoj sufiĉe malgrandaj por esti efektive administritaj kaj sekurigitaj fare de loka povo; aliflanke malgrandaj novaj ŝtatoj ne povos facile kontraŭi la politikojn kaj de la iama metropolo kaj de aliaj potencoj. Tamen, la internacia posta konduto rilate al la suvereneco de novaj ŝtatoj ŝanĝis post la Dua Mondmilito ĉar ekde tiam oni klopodis sub- kaj el-teni la ekziston ankaŭ de malfortaj ŝtatoj. Tiuj ricevis de jure suverenecon saman kiel tiu de aliaj malnovaj ŝtatoj, eĉ kiam ili ne havas ankoraŭ de facto suverenecon aŭ kontrolon de sia propra teritorio, inklude la privilegiojn de la internacia diplomatia agnosko kaj samrajtan voĉdonrajton en Unuiĝintaj Nacioj. Krome, la internacia komunumo ofte havigas evoluhelpon al malfortaj ŝtatoj, kio helpas pluteni la ŝajnigon de funkcianta moderna ŝtato kiu montru aspekton de ŝtato kapabla plenumi siajn respondecojn por kontrolo kaj ordo. La formado de forta fidinda reĝimo de internacia juro kaj de internaciaj reguloj kontraŭ teritoria agresado estas forte asocia kun la spektakla falo de la nombro de interŝtataj militoj, kvankam tio estis atribuita ankaŭa al la efiko de la Malvarma Milito aŭ al la ŝanĝanta naturo de la ekonomia disvolvigo. Sekve, milita agreso kiu rezultas en teritoria aneksigo iĝis pli kaj pli same rezultanta en internacia kondamno, diplomatia malaprobo, malpliigo de la internacia helpo aŭ komerco aŭ la aplikado de ekonomiaj punoj, aŭ, kiel en la okazo de la invado de Kuvajto de 1990 fare de la Irako de Saddam Hussein, en internacia militinterveno kiu reversu la teritorian agreson. Simile, la internacia komunumo malakceptis agnoski separismajn regionojn, tiel restigante kelkajn separismajn memdeklaritajn ŝtatojn kiel Somalilando en ia limbo aŭ stato de kvazaŭŝtato sen diplomatia agnosko. Ĉefe kiam tio kongruas kun la interesoj aŭ seninteresoj de la grandaj potencoj, kaj ĉefe de Usono en la komenco de la 21-a jarcento. Aliajn fojojn en similaj cirkonstancoj tiuj separismaj ŝtatoj, kiel Kosovo, pli kaj pli ricevas internaciajn agnoskojn. Tiaj ambaŭaj situacioj oftas en diversaj lokoj de la iama Sovetunio, kiel en Ukrainio kaj Kaŭkazo, kie la pezo de Rusio ofte influas la aferojn. Kvankam ne estas sufiĉe multe abunda aro da akademia esplorado ekzamenante tiujn rilatojn, la statistika studo de Hironaka trovis kunrilaton kiu sugestas, ke ĉiu grava internacia kontraŭ-separisma deklaro pliigis la nombron de internaj militoj je ĉirkaŭ +10%, aŭ ĝis totalo de +114% el 1945 ĝis 1997. La diplomatia kaj jura protektado havigita de la internacia komunumo, same kiel la ekonomia subteno al malfortaj registaroj kaj malkuraĝigo de separismo, tiel havis la neintencitan efikon kuraĝigi la eksplodojn de internaj militoj.

Rapida militŝipo de la ribelaj LTTE en Srilanko en 2003 preterpasas la kernon de liverŝipo de LTTE kiu estis atakita kaj vrakigita fare de registara aviadilaro, Srilanka Enlanda Milito (1983–2009).

Interveno fare de eksterlandaj landoj

Estis tiom enorme granda kvanto de internacia interveno en enlandaj militoj ekde 1945 ke oni argumentis, ke tio utilis por etendi la militojn. Laŭ Patrick M. Regan en sia libro Civil Wars and Foreign Powers (Civilaj militoj kaj eksterlandaj povoj, 2000) en ĉirkaŭ 2/3 el la 138 interŝtataj konfliktoj inter la fino de la Dua Mondmilito kaj 2000 okazis internacia interveno, kaj Usono intervenis en 35 el tiuj konfliktoj. Kvankam interveno okazis ekde kiam la internacia sistemo ekekzistis, ties naturo substance ŝanĝiĝis. Plej ofte kaj la ŝtato kaj la opoziciaj grupoj ricevis eksterlandajn subtenojn, kio ebligis, ke la militoj plue daŭros pasinte la punkton en kiu la enlandaj rimedoj estus elĉerpitaj. Superpotencoj, kiel la eŭropaj grandaj potencoj, neniam havis problemojn kiuj malhelpu ilin interveni en internaj militoj, se tio iom tuŝis iliajn interesojn, dum eĉ distantaj regionaj potencojn kiel ĉefe Usono povis deklari la intervenisman Doktrinon Monroe de 1821 por plej diversaj okazaĵoj en sia centramerika "korto", kaj ne nur. Tamen, la granda loĝantaro de malfortaj ŝtatoj post 1945 ebligis la intervenon fare de iamaj koloniaj potencoj, de regionaj povoj kaj de najbaraj ŝtatoj kiuj ofte havis ili mem malabundajn rimedojn.

Efektiveco de interveno

La efektiveco de interveno estis tre amplekse studita kaj debatita, parte ĉar la informo estis manipulita pro elektinteresoj; kiel Fortna estis argumentinta, pacfarantoj mem elektiĝis al malfacilaj aferoj. Studante tiun efikon, Forta subtenis, ke la pacfarado estis rimarkinde sukcesa en mallongdaŭraj militoj. Tamen, aliaj fakuloj malkonsentas. Knaus kaj Stewart estas tre skeptikaj pri la efektiveco de la intervenoj, subtenantem, ke ili povis funkcii nur kiam ili estis plenumitaj tre prudente kaj per graanda kompato al la kunteksto, strategio kiun ili nomis 'principled incrementalism' (principigita pliigo). Malmultaj intervenoj, laŭ ili, montris tian sintenon. Ekzemple en la Hispana Enlanda Milito nek Nazia Germanio nek Sovetunio sentis veran fratecon kun siaj apogataj partioj: Hitlero serĉis nur postan aliancon kaj trejnejon por sia militindustria klopodo, dum Sovetunio tute ne akceptis la revoluciajn atingojn en la respublikana flanko, kiun teorie ili apogis. Certe tiuokaze la eksterlanda interveno plilongigis la militon, kiun dekomence oni supozis por nur kelkaj monatoj, anstataŭ por tri jaroj. Tamen la eksterlanda interveno ne estis la nura tialo por la plilongigo de tiu interna milito: multaj fakuloj sugestas ankaŭ, ke la strategio de la insurekcia flanko celis ne nur la konkeron de la teritorio kaj de la ĉefurbo (kiel en aliaj internaj militoj), sed antaŭ tio, la fizikan ekstermon de la maldekstrema loĝantaro.

Aliaj fakuloj proponas pli specifajn kritikajn alirojn; Dube kaj Naidu, por ekzemplo, montris, ke la usona milithelpo, malpli konvencia sed tre ofta formo de interveno, ŝajne estis redirektita al paramilitistoj kaj tio pliakrigis la perfortemon kaj plilongigis la militojn. Weinstein subtenas pli ĝenerale ke la intervenoj povis interrompi la procezojn de 'aŭtonoma rekupero' pere de kio la milito interrompas ankaŭ la ŝtat-(re)konstruadon.

Averaĝe, enlandaj militoj kun eksterlanda interveno estis 300% pli longaj ol tiuj sen eksterlanda interveno. Pli partikulare, enlanda milito kun interveno en unu flanko estas 156% pli longa, dum kiam la interveno okazas en ambaŭ flankoj la averaĝa enlanda milito estas pli longa je aldona 92%. Se unu el la intervenaj ŝtatoj estas potenco, la enlanda milito estas plia 72% pli longa; konflikto, kiel la Angola Enlanda Milito, en kiu estis duflanka eksterlanda interveno, inklude superpotencon (fakte du superpotencoj plus unu regionan povon (Sudafriko) en la milito de Angolo), estus 538% pli longa averaĝe ol enlanda milito sen ajna internacia interveno.

Efiko de la Malvarma Milito

Falo kaj ekdetruo de la Berlina Muro en Checkpoint Charlie (1990).

La Malvarma Milito (1947–1991) havigis tutmondan reton de materiala kaj ideologia subteno kiu ofte helpis la plilongegigon de enlandaj militoj, kiuj estis luktitaj ĉefe en malfortaj eks-koloniaj ŝtatoj anstataŭ en la relative fortaj ŝtatoj kiuj estis aligitaj en la Varsovia Pakto aŭ en la Nordatlantika Traktatorganizo. En kelkaj okazoj, superpotencoj trudis la ideologion de la Malvarma Milito al lokaj konfliktoj, dum en aliaj okazoj la surlokaj agantoj uzis la ideologion de la Malvarma Milito por altiri la atenton de superpotenco por akiri subtenon. Uzanta apartan statistikan pritaksadon disde tiu uzita supre por la intervenoj, enlandaj militoj kiuj inkludis pro- aŭ kontraŭ-komunistaj fortoj daŭris 141% pli longe ol la averaĝa ne-malvarmamilita konflikto, dum malvarmamilitaj konfliktoj kiuj estis altirintaj superpotencan intervenon rezultis en militoj tipe daŭrantaj ĉirkaŭ tri fojojn pli longe ol aliaj enlandaj militoj. Male, la fino de la Malvarma Milito markita per la falo de la Berlina Muro en 1989 rezultis en la malpliigo de la daŭro de la malvarmamilitaj enlandaj militoj je 92% aŭ, alivorte dirite, okazis ĉirkaŭ dekobla pliigo en la proporcio de finigo de la malvarmamilitaj enlandaj militoj. Longdaŭraj malvarmamilitaj enlandaj militoj kiu vennis al sia fino estis la militoj de Gvatemalo (1960–1996), Salvadoro (1979–1991) kaj Nikaragvo (1970–1990).

Post-2003

Laŭ Barbara F. Walter, "la internaj militoj post-2003 estas diferencaj disde la antaŭaj enlandaj militoj pro tri rimarkindaj aferoj. Unue, plej el ili okazis/okazas en islam-majoritataj landoj. Due, plej el la ribelaj grupoj kiuj luktas en tiuj militoj svingas radikalajn islamismajn ideojn kaj celojn. Trie, plej el tiuj radikalaj grupoj celas transnaciajn klopodojn pli ol nur enlandaj klopodoj." Kelkaj el tiuj enlandaj militoj okazis en Somalio, Afganio, Irako, Libio, Sirio kaj Jemeno, dum pli malgrandaj konfliktoj okazis en Niĝerio, Sahelo kaj Egiptio. Walter argumentas, "ke la transformado de la informadika teknologio, speciale la alveno de la Web 2.0 komence de la 2000-aj jaroj, estas la granda plinovigo kiu ŝajne okazigis multajn el tiuj ŝanĝoj."

Efikoj

Enlandaj militoj ofte okazigas akrajn ekonomiajn konsekvencojn: du esplorstudoj ĉirkaŭkalkulis, ke ĉiu jaro de enlanda milito malpliigas la kreskon de la MEP je ĉirkaŭ 2%. Ili havas ankaŭ regionajn efikojn, malpliigante la kreskon de la MEP de la najbaraj landoj. Enlandaj militoj havas ankaŭ la potencialon fermi la landon en konfliktokaptilo, tio estas militkirlo, en kiu ĉiu konflikto pliigas la verŝajnecon de futuraj konfliktoj. Tio okazis iel en Kolombio kun preskaŭ du jarcentoj de enlandaj konfliktoj.

Okazantaj

• Somalia Enlanda Milito

Postmilite

Rekonstrui socion post interna milito ofte estas malfacila. En milito inter ŝtatoj ambaŭ flankoj povas simple iri sian apartan vojon post la milito per reveno al iuj apartigaj landlimoj. En interna milito ne nur la perforto devas ĉesi, sed la implikitaj partioj devas relerni vivi kune. Ĉi tiu proceduro povas esti malfacila en la okazo, ke signifa parto de la loĝantaro perdas la homojn plej proksimajn al sia koro dum la lukto, tiel kulpigante sian kontraŭulon.

Internaj militoj tendencis igi etnajn, religiajn aŭ ideologiajn partiojn fortikigi sian pozicion, kaj tiele reunuigi al socio povis pruvi malfacila. Pactrupoj de Unuiĝintaj Nacioj kiuj de tiam provis konservi pacon en post-intermilita socio ofte malsukcesis en siaj klopodoj.

Historiaj ekzemploj

Soldatoj de la Siberia Armeo en 1919 (Rusia Enlanda Milito).

1992: plimultiĝanta detruo de civilaj objektoj en Sarajevo dum la Bosnia Milito.

• La Centjara milito (1337-1453)
• La Militoj de rozoj en Anglio (1455-1485) estis disputo pri la heredo (juro) de la angla krono inter la Lankastroj kaj la Jorkoj.
• La Germana Kamparana Milito (1524-1525)
• La Angla Enlanda Milito: 1642-1649 La Angla Parlamento ribelis kontraŭ Reĝo Karlo la 1-a.
• La Hispana Milito de Sukcedo (komenco de la 18-a jarcento) kaj la Hispana Milito de Sendependigo (komenco de la 19-a jarcento) estis militoj kun eksterlanda interveno kaj aligo de enlandanoj en ambaŭ flankoj.
• La vendea milito en Francio (1793)
• La diversaj enlandaj militoj en Kolombio en 1812-1814, 1851, 1854, 1860-1862, 1876-1877, 1884-1885, 1985, 1899-1902, kaj 1964-2016.
• La Argentinaj enlandaj militoj (1814-1880)
• La Karlismaj militoj en Hispanio, (1833-1840), (1846-1849), (1860) kaj (1872-1876).
• La Svislanda Enlanda Milito (Sonderbund milito de 1847)
• La Usona Enlanda Milito (1861-1865)
• La Finna Enlanda Milito (1918)
• La Rusia Enlanda Milito (1918-1922)
• La Irlanda Enlanda Milito (1922-1923)
• La Ĉina Enlanda Milito, (1927-1950)
• La Hispana Enlanda Milito (1936-1939)
• La Greka Enlanda Milito (1946-1949)
• La Korea milito (1950-1953)
• La Unua Sudana Enlanda Milito (1955-1972)
• La Gvatemala Enlanda Milito (1960-1996)
• La Niĝeria Enlanda Milito (1967-1970)
• La Etiopia Interna Milito (1975-1991)
• La Libana interna milito (1975-1990)
• La Angola Enlanda Milito (1975-2002)
• La Nikaragva Revolucio (1979-1990)
• La Intercivitana Milito de Salvadoro (1980-1992)
• La Libana milito de 1982
• La Dua Sudana Enlanda Milito (1983-2005)
• La Srilanka Enlanda Milito (1983–2009)
• La Somalia Enlanda Milito (1988-?)
• La Alĝeria Enlanda Milito (1991-1999)
• La Jugoslavaj Militoj (1991-2001)
• La Burunda enlanda milito (1993-2005)
• La Ruanda genocido (1994)
• La Unua Konga Milito (1996-1997)
• La Siria Enlanda Milito (2011-2019)
• La Libia enlanda milito (2011-?)
• La Sud-Sudana Enlanda Milito (2013-2020)
• La Dua Libia Enlanda Milito (2014-2020)

Literaturo

• Ali, Taisier Mohamed Ahmed kaj Robert O. Matthews, eld. Civil Wars in Africa: roots and resolution (1999), 322 paĝoj
• Mats Berdal kaj David M. Malone, Greed and Grievance: Economic Agendas in Civil Wars (Lynne Rienner, 2000).
• Paul Collier, Breaking the Conflict Trap: civil war and development policy, World Bank (2003) – 320 paĝoj
• Collier, Paul; Sambanis, Nicholas, eld. (2005). Understanding Civil War: Evidence and Analysis. 1: Africa. Washington, D.C.: The World Bank. ISBN 978-0-8213-6047-7.
• Collier, Paul; Sambanis, Nicholas, eld. (2005). Understanding Civil War: Evidence and Analysis. 2: Europe, Central Asia, and Other Regions. Washington, DC: The World Bank. ISBN 978-0-8213-6049-1.
• Ann Hironaka, Neverending Wars: The International Community, Weak States, and the Perpetuation of Civil War, Harvard University Press: Cambridge, Mass., 2005, p. 3, ISBN 0-674-01532-0
• Kalyvas, Stathis N. (2001). ""New" and "Old" Civil Wars: A Valid Distinction?". World Politics. 54: 99–118. doi:10.1353/wp.2001.0022. S2CID 144164335.
• David Lake kaj Donald Rothchild, eld. The International Spread of Ethnic Conflict: Fear, Diffusion, and Escalation (Princeton University Press, 1996).
• Licklider, Roy (1995). "The Consequences of Negotiated Settlements in Civil Wars, 1945–1993". American Political Science Review. 89 (3): 681–690. doi:10.2307/2082982. JSTOR 2082982.
• Mack, Andrew (2002). "Civil War: Academic Research and the Policy Community". Journal of Peace Research. 39 (5): 515–525. doi:10.1177/0022343302039005001. S2CID 145668725.
• Mason, T. David; Fett, Patrick J. (1996). "How Civil Wars End". Journal of Conflict Resolution. 40 (4): 546–568. doi:10.1177/0022002796040004002. S2CID 155874771.
• Stanley G. Payne, Civil War in Europe, 1905–1949 (2011). internal insurrections in Russia, Spain, Greece, Yugoslavia, and other countries; rete
• Patrick M. Regan. Civil Wars and Foreign Powers: Outside Intervention in Intrastate Conflict (2000) 172 paĝoj
• Stephen John kaj aliaj, eld. Ending Civil Wars: The Implementation of Peace Agreements (2002), 729 paĝoj
• Monica Duffy Toft, The Geography of Ethnic Violence: Identity, Interests, and the Indivisibility of Territory (Princeton NJ: Princeton University Press, 2003). ISBN 0-691-12383-7.
• Barbara F. Walter, Committing to Peace: The Successful Settlement of Civil Wars (Princeton University Press, 2002),
• Elisabeth Jean Wood; "Civil Wars: What We Don't Know," Global Governance, Vol. 9, 2003 pp 247+ reta versio Arkivigite je 2020-10-13 per la retarkivo Wayback Machine

Artikoloj

• Lars-Erik Cederman, Manuel Vogt. 2017. "Dynamics and Logics of Civil War." Journal of Conflict Resolution
• Blattman, Christopher; Miguel, Edward (2010). "Civil War". Journal of Economic Literature. 48: 3–57. doi:10.1257/jel.48.1.3.
• Kalyvas Stathis N. 2007. "Civil Wars." Oxford Handbook of Comparative Politics, edited by Boix Carles, Stokes Susan C., 416–434. Oxford, UK: Oxford University Press.
• Sambanis, Nicholas (2002). "A Review of Recent Advances and Future Directions in the Quantitative Literature on Civil War". Defence and Peace Economics. 13 (3): 215–243. doi:10.1080/10242690210976. S2CID 153678074.

Vidu ankaŭ

• Insurekcio
• Revolucio
• Ribelo
• Sendependeco
• Sendependiga milito
• Separismo
• Secesio
• Eŭropaj militoj de religio
• Fitna
• Commentarii de bello civili

• En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Civil war en la angla Vikipedio.