Interlingvao

Por samtitola artikolo vidu la paĝon Interlingvao (apartigilo).

Interlingvao aŭ Interlingua (nomo en tiu lingvo) estas planlingvo novlatina aŭ novlatinoida, ellaborita de skipo de filologoj de IALA inter 1948 kaj 1950. La vortprovizo kaj gramatiko estas precipe derivata de kvin lingvoj: la franca, itala, portugala, hispana kaj angla.

Interlingvao (Interlingua)
konstruita lingvo • internacia planlingvo
Parolata en	25 landoj, plejparte en Eŭropo
Parolantoj	nekonata
Skribo	latina alfabeto
Kreinto	IALA/Alexander Gode
Dato	1951
Oficiala statuso
Reguligita de	IALA
Lingvaj kodoj
Lingvaj kodoj
ISO 639-1	ia
ISO 639-2	ina
ISO 639-3	ina
Glottolog	inte1239
Angla nomo	Interlingua
Franca nomo	interlingua
Vikipedio

La projekto klasigeblas kiel Eŭroklono, do naturalisma planlingvo bazita sur eŭropaj lingvoj.

Historio

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Historio de Interlingvao.

Interlingvaon ellaboris skipo de filologoj de IALA inter 1948 kaj 1950 sub la gvido de la germandevena filologo Alexander Gode. Li estas ankaŭ la ĉefa aŭtoro de la bazaj vortaro "Interlingua-English-Dictionary" kaj gramatiko "Interlingua - A Grammar of the International Language", ambaŭ aperintaj en la jaro 1951, ĉirkaŭ duonjaron post la forpaso de Alice Vanderbilt Morris, la fondinto de IALA kaj ties motoro dum la jaroj 1924-1950.

Tradicie oni prezentas Interlingvaon kiel naturalisman planlingvon, kiu estas studinda, ĉar ĝi per sia vortprovizo kaj gramatiko kongruas kun la ĉefaj okcidentaj lingvoj, kaj sekve peras ilian esprimkapablon kaj kulturon. Iuj uzantoj do asertas, ke Interlingvao valoras ne tiom kiel komunikilo, ol kiom instruo kaj enkonduko en lingvostudon. Krome, freŝa projekto provis korekti ĝiajn malfacilaĵojn cele al ĝia praktika uzo kiel interkomprenilo por ĉiuj latinidanoj: dua lingvo komprenebla tuj, preskaŭ plene kaj senlerne de 900 milionoj da homoj. Tamen la plej granda disvastigo de Interlingvao okazis ne en latinidaj landoj, sed en ĝermanaj landoj, ĉefe en Skandinavio. Tie okazis la plej granda venko de Interlingvao, la publikado de medicinaj resumoj en tiu lingvo dum 15 jaroj. Dume ĝuste la anoj de latinidaj lingvoj ŝajnas esti tiuj, kiuj malplej bezonas Interlingvaon, ĉar ĉiuj ĉi lingvoj, escepte de la rumana kaj franca, estas facile interkompreneblaj. Ekzemple italo ne bezonas helpon por kompreni tekstojn en la portugala, kaj parolanto de la potugala tre facile legas hispanlingvajn librojn.

La kuracisto dana Jørgen Michelsen iĝis prezidanto de "Union Danese pro Interlingua" (Dana Unio por Interlingvao) 1960. Tiam li proponis al monata Danish Medical Bulletin (Dana medicina bulteno), verkita nur en la angla, tradukadon de resumoj al Interlingvao, farota de li mem, Poul Moth kaj Bjarner Svejgaard. En 1960 oni publikigis la resumojn nur en unu numero. Ekde 1961 la publikigo okazis regule. En 1965, Jørgen Michelsen lasis la laboron. Lin anstataŭis Bent Andersen. En 1976 ĉesis la publikigo de tiuj resumoj.

Parolantaro

Teorie, Interlingvaon povas pli-malpli kompreni sen studo la parolantoj de ĝiaj fontlingvoj : 1240 milionoj da homoj, unu kvinono de la homaro. Fakte komprenas ĝin kleraj homoj parolantaj la latinidajn lingvojn, t.e. verŝajne ĉirkaŭ 100 aŭ 150 milionoj da homoj. En la komenco de la 21a jarcento ĝi estas la ĉefa konkuranto de Esperanto inter la planlingvoj.

Laŭ iuj taksoj, Interlingvao havas proksimume mil fluajn parolantojn. Inter multaj aliaj uzoj, ĝi estas, malofte, uzata en resumoj de sciencaj artikoloj. Por tia uzo, la lingvo estas ideala: uzata kiel lingvo legata de tiuj, kiuj havas bonan scion de latinaj radikoj pro laboro kaj studo en scienco. Malgraŭ tio, Interlingvao ankoraŭ ne trovis ian subtenon de iu registaro.

Gramatiko

Vortprovizo

Interlingvao pruntas vortojn laŭ jenaj reguloj:

• Vorto eniras Interlingvaon se ĝi ekzistas en almenaŭ tri el la kvar fontlingvoj: la angla, franca, itala aŭ hispana/portugala – la lastaj validas kiel unu. Se vorto ekzistas nur en du el la fontolingvoj, tiam ĝia ekzisto en la germana aŭ la rusa akceptigas ĝin.
• La interlingvaa formo de vorto estas la supozebla praformo ("prototipo").

Interlingvao tiel rekte kaj nerekte ĉerpas el la grekolatina vortaro, internacia en la praktiko de scienco. En komparo kun Esperanto Interlingvao ne abunde uzas regulajn afiksojn:

esperante	interlingvae
sana	san
sano	sanitate
malsana	malade
malsano	maladia
malsanulejo	hospital
saniĝi	recovrar
sanigi	curar
malsaniĝi	cader malade

Elparolo kaj literumo

Al la bazaj 26 literoj respondas sonoj, kiuj en kelkaj okazoj regule dependas je la antaŭa aŭ posta literoj (vidu ekzemple ĉe "c"). En multaj okazoj estas preferinda prononco laŭeble konforma al la originala lingvo (ekzemple walzer, germandevena, sonas kiel [valtser]). Pro tio la sekvaj reguloj estas indikaj, oni lernu la prononcojn kun la vortoj.

La elparolo de interlingvao toleras iom da vario. En la ĉi-suba listo eblaj variaĵoj aperas post oblikva streko.

a [a ], b [b ], ch [k ] aŭ [ŝ ] / [ĉ ], c [k ] aŭ [c ] (antaŭ i kaj y), d [d ], e [e ], f [f ], gi [ĵ ] antaŭ a, o, u, g [g ] aŭ [ĝ ] (en finaĵo "-age"), h [h ] (krom en ph, rh, th), i [i ] aŭ [j ] (antaŭ vokalo), j [ĵ ] / [ĝ ], k [k ], l [l ], m [m ], n [n ], o [o ], ph [f ], p [p ], qu [kŭ ] aŭ [k ] (en vortetoj "que" "qui" kaj derivaĵoj), rh [r ], r [r ], s [s ] aŭ [z ] (inter vokaloj), th [t ], t [t ] aŭ [ts ] (antaŭ diftongo komenciĝanta per i), u [u ] aŭ [ŭ ] (antaŭ vokalo), v [v ], w [ŭ ] aŭ [v ], x [ks ], y [i ] aŭ [j ] (antaŭ vokalo), z [z ]

Duoblaj konsonantoj estas elparolataj kiel unuoblaj: "ecclesia" [e'klezja].

Diftongiĝas: "ai" [aj], "au" [aŭ], "ei" [ej], "eu" [eŭ], "oi" [oj], "ou" [oŭ].

Akcento trafas la silabon antaŭ la lasta konsonantgrupo, ne enkalkulante la finaĵon "-s" de plurnombro: "regula" [re'gula], plurnombre "regulas" [re'gulas], "trovar" [tro'var]. Pro etimo ekzistas esceptoj, kiel "corpore" ['korpore], "nomine" ['nomine].

Ekzemploj: "corde" ['korde], "concerto" [kon'tserto], "schola" ['skola], "choc" [ʃok], "agente" [a'gente], "avan'tage" [avan'taʒe], "secretario" [sekre'tarjo], "mangiar" [man'ʒar], "quanto" ['kwanto], "que" [ke], "absolute" [apso'lute], "accusativo" [akuza'tivo], "telephono" [tele'fono], "nation" [na'tsjon], "industria" [indus'tria], "puero" ['pwero], "typo" ['tipo], "yogurt" [jo'gurt]

Ekzistas dua ortografio pli proksima al tiuj de latinidaj lingvoj, kiu ne notas "ph" sed "f", ne "y" sed "i" kaj ŝanĝas ankaŭ la finaĵojn de kelkaj vortoj. Tiu pli simpla literumo malofte uziĝas.

Sintakso

La gramatiko estas la minimuma gramatiko komuna al la kvar fontlingvoj. Ekzemple, ĉiu fontlingvo faras per finaĵo plurnombron de o-vortoj, kutime "-s", kaj tial Interlingvao havas tian finaĵon. Aŭ, ekzemple, ne ĉiu fontlingvo kongruigas la substantivon kun la adjektivo (t.e, la angla), tial Interlingvao ne akordigas ilin.

Specimenoj

Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj

Interlingvae: Declaration Universal del Derectos Human: Tote le esseres human nasce libere e equal in dignitate e in derectos. Illes es dotate de ration e de conscientia e debe ager le unes verso le alteres in un spirito de fraternitate.

Esperante: Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj: Ĉiuj homoj estas denaske liberaj kaj egalaj laŭ digno kaj rajtoj. Ili posedas racion kaj konsciencon, kaj devus konduti unu al alia en spirito de frateco.

Patro nia

Interlingvae: Nostre Patre, qui es in le celos, que tu nomine sia sanctificate; que tu regno veni; que tu voluntate sia facite super le terra como etiam in le celo. Da nos hodie nostre pan quotidian, e pardona a nos nostre debitas como nos pardona a nostre debitores, e non duce nos in tentation, sed libera nos del mal.

Esperante: Patro Nia, kiu estas en la ĉielo, via nomo estu sanktigita. Venu via regno, plenumiĝu via volo, kiel en la ĉielo, tiel ankaŭ sur la tero. Nian panon ĉiutagan donu al ni hodiaŭ. Kaj pardonu al ni niajn ŝuldojn, kiel ankaŭ ni pardonas al niaj ŝuldantoj. Kaj ne konduku nin en tenton, sed liberigu nin de la malbono.

Listo de internaciaj kongresoj de Interlingvao

• 1955: 25–a ĝis 30-a de julio, Tours, Francio
• 1957: 3–a ĝis 10-a de aŭgusto, Bazelo, Svislando
• 1959: 1–a ĝis 6-a de aŭgusto, Tours, Francio
• 1971: 24–a ĝis 27-a de julio, Bazelo, Svislando
• 1974: 23–a ĝis 30-a de julio, Norwich, Britio
• 1983: 28-a de julio ĝis 3-a de aŭgusto, Sheffield, Britio
• 1985: 28-a de julio ĝis 4-a de aŭgusto, Taastrup, Danio
• 1987: 26–a de julio ĝis 2-a de aŭgusto, Parizo, Francio
• 1989: 22–a ĝis 30-a de julio, Zwolle, Nederlando
• 1991: 4–a ĝis 11-a de aŭgusto, Helsingborg, Svedio
• 1993: 24–a ĝis 31-a de julio, Borne, Nederlando
• 1995: 5–a ĝis 12-a de aŭgusto, Prago, Ĉeĥio
• 1997: 26-a de julio ĝis 2-a de aŭgusto, Strasburgo, Francio
• 1999: 24–a ĝis 31-a de julio, Focsani, Rumanio
• 2001: 28-a de julio ĝis 4-a de augusto, Gdansko, Pollando
• 2003: 26-a de julio ĝis 2-a de aŭgusto, Loveĉ, Bulgario
• 2005: 16-a de julio ĝis 22-a de julio, Svedio
• 2009: 15-a de julio ĝis 1-a de aŭgusto, Kirchheimbolanden, Germanio (proks. 30 partoprenantoj + tagaj gastoj)
• 2011: 23-a ĝis 30-a de julio, Chepelare, Bulgario
• 2014: 29-a de julio ĝis 3-a de aŭgusto, Åsa, Svedio
• 2015: 19-a ĝis 24-a de septembro, [Benidorm], Hispanio (21-a konferenco)
• 2017: 25-a ĝis 31-a de oktobro, [Las Palmas], Hispanio (22-a konferenco)

Revuoj

• Panorama in Interlingua
• Actualitates — Interlingua i Norden

• Contacto - Super Interlingua - estas revuo fondita en julio 1994 kaj publikigita en la angla lingvo, foje aperas tekstoj en Interlingua kun flanka traduko en la angla. Ĝi estis eldonita de "British Interlingua Society". Ĝi havas 3 eldonojn jare kun 8 paĝoj A5 (ISSN: 1356-0018).

Vidu ankaŭ

• Internacia planlingvo
• Internaciaj vortoj
• Lingvistiko
• Listo de lingvoj
• Lingva familio
• Esperanto kaj interlingvao komparataj

Eksteraj ligiloj

• Oficiala retejo de l'Union Mundial pro Interlingua
• Interlingvaa Vikipedio
• Filmita prelego en Interlingua de Marcus Scriptor, poeto kiu verkas en Interlingua kaj kiu ankaŭ lernis la lingvon Esperanto en 2014.
• (es, interlingua) Interlingua: el idioma que millones pueden entender sin haberlo estudiado | BBC Mundo
• (fr, interlingua) Carlos Valcárcel parle interlingua, la langue que vous connaissez sans le savoir