Ουνιταριανισμός

Ο ουνιταριανισμός ως θρησκευτικό δόγμα πρεσβεύει την ελευθερία χρήσεως της λογικής στη θρησκεία και διακηρύσσει ότι ο Θεός έχει μόνον μία υπόσταση, απορρίπτοντας τη θεϊκή φύση του Χριστού και το δόγμα της Αγίας Τριάδος. Ο ουνιβερσαλισμός ως θρησκευτική κίνηση υποστηρίζει ότι η Αγία Γραφή δεν διδάσκει την αιώνια οδύνη στην κόλαση, και ακολουθώντας τον Ωριγένη, τον Αλεξανδρινό λόγιο και θεολόγο του 3ου αιώνα, βεβαιώνει την καθολική αποκατάσταση των πάντων ενώπιον του Θεού, τη σωτηρία της ψυχής όλων των ανθρώπων.

Οι Ουνιταριανοί και οι ουνιβερσαλιστές (αγγλ. Unitarians and Universalists), οι οποίοι στις ΗΠΑ συγχωνεύτηκαν, είναι ομάδες φιλελεύθερων θρησκευόμενων.

Ιστορική εξέλιξη του ουνιταριανισμού

Οι ρίζες της θεολογικής αντίληψης του Θεού ως μιας μόνον υπόστασης και της ανθρώπινης φύσης του Χριστού βρίσκονται στον μοναρχιανισμό του 2ου και 3ου αιώνα και στον αρειανισμό του 3ου και 4ου, δόγματα τα οποία καταδικάστηκαν από την Εκκλησία ως αιρετικά.

Σοκινιανοί

Ο σύγχρονος ουνιταριανισμός κατάγεται από την Προτεσταντική Μεταρρύθμιση του 16ου αιώνα, όταν ορισμένοι φιλελεύθεροι, ριζοσπαστικοί και ορθολογιστές Μεταρρυθμιστές επανήλθαν στην πλατωνική αντίληψη του ορθού λόγου και της ενιαίας φύσης του Θεού. Πολλοί από αυτούς τους στοχαστές έφυγαν από την Ιταλία για να αποφύγουν τις διώξεις από την Ιερά Εξέταση.

Ο Μιχαήλ Σερβέτους, διακεκριμένος νεοπλατωνικός, αναγκάστηκε να διαφύγει στη Γενεύη, όπου οι καλβινιστές τον καταδίκασαν στον δια πυρός θάνατο, γεγονός για το οποίο οι σύγχρονοι ουνιταριστές τον θεωρούν ως τον πρώτο σύγχρονο) ουνιταριστή μάρτυρα, αν καi δεν ήταν ουνιταριστής ούτε με την έννοια του 17ου αιώνα, ούτε με την σημερινή έννοια. Όσο οξύς κι αν είναι στην κριτική του για τη διαμόρφωση του (τότε) ορθόδοξου δόγματος της τριάδας, ο Σερβέτους περιγράφεται καλύτερα ως ιδιαίτερα ανορθόδοξος τριαδιστής. Ορισμένοι Ιταλοί κατέφυγαν στην Πολωνία, αναμεσά τους ο Φάουστους Σοκίνους, ο οποίος το 1579 εγκαταστάθηκε στην Κρακοβία. Ο Σοκίνους διακήρυττε την απολύτως ανθρώπινη φύση του Ιησού. Στην Τρανσυλβανία μία από τις ηγετικές προσωπικότητες της πρώτης περιόδου ήταν ο Φερεντς Ντάβιντ, ο οποίος καταδικάστηκε ως αιρετικός, επειδή δίδασκε ότι δεν έπρεπε να απευθύνονται προσευχές στον Ιησού (εφόσον ο Ιησούς ήταν μόνον άνθρωπος). Πέθανε στη φυλακή το 1579. Η Εκκλησία που ίδρυσε ο Ντάβιντ είναι η αρχαιότερη από τις ουνιταριανιστικές κοινότητες που διατηρήθηκαν ως τις μέρες μας.

Αγγλικός ουνιταριανισμός

Αν και ορισμένοι μη ορθόδοξοι Άγγλοι στοχαστές εμπνεύστηκαν από τον Σοκίνο και άλλους, ο βασικός κορμός του βρετανικού ουνιταριανισμού όπως και του αμερικάνικου, προέρχεται από τον καλβινικό πουριτανισμό. Το καλβινικό δόγμα της θείας πρόνοιας, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη τότε επιστημονική θεώρηση του κόσμου, οδήγησε σε επίταση του ορθολογισμού και της ηθικής στις πεποιθήσεις των πιο φιλελεύθερων καλβινιστών κληρικών. Ο Τζόσεφ Πρίστλυ, Άγγλος επιστήμονας και διαφωνών ιερωμένος, ήταν από εκείνους που άρχισαν να κηρύσσουν τον «ουνιταριανικό χριστιανισμό», δίνοντας έμφαση στην ανθρώπινη φύση του Ιησού, την παντοδυναμία του Θεού και την ορθολογική ικανότητα του ανθρώπου. Οι Άγγλοι ουνιταριανοί απέκτησαν ισχύ στο Κοινοβούλιο και στα ελεύθερα επαγγέλματα και επιρροή στους οπαδούς της κοινωνικής μεταρρύθμισης. Ορισμένοι οι οποίοι απέρριπταν τον όρο «ουνιταριανισμός» ως διασπαστικό και αποσχιστικό, υιοθέτησαν την ονομασία «Ελεύθεροι Χριστιανοί». Στη Σκωτία και την Ιρλανδία το κίνημα δεν είχε τόσο μεγάλη επιρροή.

Αμερικάνικος ουνιταριανισμός

Ο αμερικάνικος ουνιταριανισμός εξελίχθηκε με πιο αργούς ρυθμούς. Κατάγεται από τις Κογκρεσιοναλιστικές Εκκλησίες της Νέας Αγγλίας. Η αυτονομία των κογκρεσιοναλιστών παρακινούσε τους ιερωμένους να υποστηρίζουν τη μετριοπάθεια, τη λογική και την ηθική απέναντι στην αναζωπύρωση του θρησκευτικού πνεύματος. Το κίνημα του υπερβατισμού του 19ου αιώνα επέδρασε στον ουνιταριανισμό εισάγοντας ένα νέο ενδιαφέρον για τις διαισθητικές και συγκινησιακές πλευρές της θρησκείας. Όταν ο ουνιταριανισμός εξαπλώθηκε στις Μεσοδυτικές Πολιτείες, οι θρησκευτικές του αρχές στηρίχθηκαν περισσότερο στις ανθρώπινες προσδοκίες και την επιστημονική αλήθεια παρά στον χριστιανισμό και στη Βίβλο.

Το 1825 οι βρετανικές και αμερικάνικες ουνιταριανιστικές ομάδες, δημιουργούν εθνικούς συλλόγους. Το 1961 οι Αμερικανοί ουνιταριανοί συγχωνεύθηκαν με την εθνική οργάνωση Ουνιβερσαλιστικών Εκκλησιών με τις οποίες συνδεόταν με την κοινή παράδοση του φιλελεύθερου ιδεαλισμού. Ως προς τη συγκρότησή τους, οι περισσότεροι ουνιταριανοί και ουνιβερσαλιστές είναι οργανωμένοι σε αδελφότητες, ενώ οι μορφές της λατρείας τους στηρίζονται στην προτεσταντική παράδοση.

Βλέπε επίσης

• Ιάκωβος Παλαιολόγος (1520–1585)
• Σοκινιανοί, Λαίλιος Σοκίνος (1525-1562)
• Ουνιβερσαλισμός

Πηγές

Πάπυρος Larousse Britannica,2006