Μαρκετερί

Το επάνω μέρος ενός τραπεζιού, το οποίο είναι επενδεδυμένο με μαρκετερί από ξυλόφυλλα (Isaac Leonard Wise, 1934).

Τεχνούργημα από μαρκετερί - Two Lovers

Η μαρκετερί (αγγλ. marquetry, γαλλ. marqueterie) είναι παραδοσιακή διακοσμητική τέχνη που περιλαμβάνει την κοπή και τη συναρμολόγηση διαφόρων φύλλων, είτε ξύλου (καπλαμάδων) σε ποικίλα χρώματα και σχέδια («νερά»), χωρίς ή με σπάνια φυσικά υλικά όπως, κόκκαλο χελώνας, φύλλα χαλκού, μπρούτζου, ασημιού και φίλντισι και άλλα. Το τελικό τεχνούργημα είναι κάτι σαν ζωγραφικός πίνακας και αποτελεί έργο διακόσμησης ενός χώρου, ή επίπλου ή αντικειμένου. Η αντίστοιχη διακοσμητική τέχνη για τα πατώματα ονομάζεται παρκετερί.

Ιστορικά στοιχεία

Η μαρκετερί αποτελεί παλιά τεχνική η οποία εμφανίστηκε περίπου το 2000 π.Χ. στην αρχαία Μεσοποταμία. Έπιπλα επικαλυμμένα με πολύτιμα ξύλα, μέταλλα, γυαλί και πολύτιμους ή ημιπολύτιμους λίθους είναι γνωστά από τον αρχαίο κόσμο, ενώ ρωμαϊκά έργα μαρκετερί έχουν ανακαλυφθεί σε τοποθεσίες της Πομπηίας και του Ερκουλάνεουμ, του 1ου αιώνα μ.Χ., αποδεικνύοντας ότι η τεχνική ήταν τότε πολύ προηγμένη και αναπτυγμένη.

Η αναβίωση της τεχνικής με προσθήκη του καπλαμά είχε την έμπνευσή της στη Φλωρεντία του 16ου αιώνα και στη Νάπολη, σαν από την κλασική έμπνευση. Η μαρκετερί μέσα από τις τεχνικές της Φλωρεντίας, δηλ. διαμέσου της επικάλυψης συμπαγών μαρμάρινων πλακών με σχέδια από μάρμαρα και ημιπολύτιμους λίθους. Η τεχνική είναι γνωστή στα αγγλικά ως pietra dura, για τους «σκληρούς λίθους» που χρησιμοποιούνται, όπως λ.χ. όνυχα, ιάσπες, κερατοειδή και χρωματιστά μάρμαρα.

Οι τεχνικές της μαρκετερί με χρήση φύλλων ξύλου (veneers) αναπτύχθηκαν στην Αμβέρσα και σε άλλα φλαμανδικά κέντρα, σε εργαστήρια κατασκευής ντουλαπιών στις αρχές του 16ου αιώνα. Το στυλ αυτό εισήχθη στη Γαλλία μετά τα μέσα του 17ου αιώνα, για να δημιουργηθούν έπιπλα υψηλής αισθητικής και πολυτέλειας που κατασκευάστηκαν στο βασιλικό εργοστάσιο των Gobelins, επιφορτισμένο με τη διακόσμηση επίπλων για τη εσωτερική διακόσμηση των Βερσαλλιών και των άλλων βασιλικών κατοικιών του βασιλέα Λουδοβίκου XIV.

Στη Γαλλία, οι πρώτοι δάσκαλοι της μαρκετερί ήταν ο Fleming Pierre Golle και ο γαμπρός του, André-Charles Boulle, ο οποίος ίδρυσε σειρές Παρισινών κατασκευαστών γραφείων (ébénistes) και έδωσε το όνομά του σε μια τεχνική μαρκετερί που χρησιμοποιεί χελώνα και ορείχαλκο, συνδυασμένο με κασσίτερο σε αραβικά ή περίπλοκα σχέδια φύλλων. Τα πιο διάσημα βασιλικά γαλλικά έπιπλα επενδυμένα με μαρκετερί είναι τα κομμάτια που παραδόθηκαν από τον Jean Henri Riesener στις 1770 και 1780. Το Bureau du Roi ήταν το πιο διάσημο από αυτά τα διάσημα αριστουργήματα.

Τεχνικές λεπτομέρειες

Η τέχνη αυτή περιλαμβάνει την κοπή και τη συναρμολόγηση μικρών τεμαχίων -διαφόρων υλικών- λεπτών σε πάχος, με διαφορετική υφή και χρώμα από τροπικά ή πολύχρωμα ξύλα, χαλκό, μπρούτζο κ.α., από τα οποία δημιουργούνται περίτεχνα σχέδια. Η μαρκετερί έχει πάρα πολλές εφαρμογές και χρήσεις, ως διακοσμητική επένδυση σε:

• ξύλινες επιφάνειες (τραπεζαρίες, μπουφέδες κ.α.)
• πόρτες εσωτερικού χώρου
• πορτάκια κουζίνας και ντουλάπας
• ειδικές κατασκευές λ.χ. ξύλινα τζάκια και σκάλες
• επενδύσεις τοίχων
• πίνακες
• όργανα μουσικής, και πάρα πολλά άλλα.

Πρωτίστως, η τέχνη της μαρκετερί απαιτεί σωστό σχεδιασμό (design), και μετέπειτα έπεται η υλοποίησή του με χειροποίητο τρόπο. Είναι μία χρονοφόρος διαδικασία που απαιτεί φαντασία και μεράκι.

Ειδικά για τα μαρκετερί με ξύλινους καπλαμάδες, αρχικά δημιουργείται σχέδιο (πατούρα) με τρόπο τέτοιο που να μπορεί να αναλυθεί σε μικρά κομμάτια. Γίνεται στη συνέχεια η τελική επιλογή χρωμάτων είτε από βαμμένους (τεχνητούς) καπλαμάδες είτε από φυσικό υλικό (προτιμούνται τα χρωματιστά είδη: δρυς, καρυδιά, ευκάλυπτος, μαόνια, σφενδάμι, έβενος, sapelli, κ.α.). Μετά έπεται το χειροποίητο κόψιμο των καπλαμάδων και όλων των λοιπών μεταλλικών υλικών σύμφωνα με το σχέδιο και η επιμελής ένωση των κομματιών.

Τυπικά τα πάχη των φύλλων κυμαίνονται γύρω στα 0,6 mm. Το τελευταίο στάδιο περιλαμβάνει τις συγκολλήσεις των κομματιών στην τελική διακοσμητική επιφάνεια.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

•  «Marquetry» Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάννικα 17 (11η έκδοση) 1911 
• Συνοπτική ιστορία της Μαρκετερί
• The Gubbio Studiolo and its conservation, The Metropolitan Museum of Art Libraries