Κοινό Τουρκικό Αλφάβητο

Ο όρος Κοινό Τουρκικό Αλφάβητο αναφέρεται σε δύο διαφορετικά συστήματα που χρησιμοποίησαν το λατινικό αλφάβητο για την γραφή πολλών Τουρκικών γλωσσών. Το παλιό σύστημα αναπτύχθηκε στη Σοβιετική Ένωση και χρησιμοποιείται στη δεκαετία του 1930, ενώ το σημερινό σύστημα αποτελείται από 34 γράμματα που αναγνωρίζονται από το Τουρκικό Συμβούλιο. Τα γράμματα είναι τα εξής:

Κοινό Τουρκικό Αλφάβητο
Κεφαλαία γράμματα	A	Ä	B	C	Ç	D	E	F	G	Ğ	H	I	İ	J	K	L	M	N	Ñ	O	Ö	P	Q	R	S	Ş	T	U	Ü	V	W	X	Y	Z
Πεζά γράμματα	a	ä	b	c	ç	d	e	f	g	ğ	h	ı	i	j	k	l	m	n	ñ	o	ö	p	q	r	s	ş	t	u	ü	v	w	x	y	z

• Οι μακρές μορφές των φωνήεντων εμφανίζονται με μία περισπωμένη (στα τουρκικά): Â, Ê, Î, Ô, Û.

Ιστορία

Μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ, στις δημοκρατίες όπου η κύρια γλώσσα ανήκε στις τούρκικες γλώσσες, η ιδέα του παντουρκισμού έγινε δημοφιλής, και ως εκ τούτου, η ανάκτηση τουλατινικού αλφαβήτου. Για τους σκοπούς της ενοποίησης και με πρωτοβουλία της Τουρκίας, το Νοέμβριο του 1991 πραγματοποιήθηκε ένα διεθνές επιστημονικό συμβούλιο στην Κωνσταντινούπολη, για την παραγωγή τυποποιημένου αλφαβήτου για τις τουρκικές γλώσσες. Το αλφάβητο που θεσπίστηκε βασίζεται στο τουρκικό, αλλά με την προσθήκη των επιπλέον γραμμάτων ä, ñ, q, w και x. Τελικά το αλφάβητο αποτελείται από 34 γράμματα, από τα οποία τα 29 έχουν ληφθεί από την τουρκική.

Ωστόσο, το 1992 το Αζερμπαϊτζάν τροποποίησε το αλφάβητο και αντικατέστησε το γράμμα ä με το ə, το οποίο χρησιμοποιήθηκε στο παλιό κυριλλικό αλφάβητο και στο Γιαναλίφ.

Το αλφάβητο υιοθετήθηκε από το Αζερμπαϊτζάν τον Δεκέμβριο του 1991, από το Τουρκμενιστάν τον Απρίλιο του 1993 και από το Ουζμπεκιστάν, το Σεπτέμβριο του 1993. Το Σεπτέμβριο του 1993 στο επόμενο συνέδριο στην Άγκυρα, οι εκπρόσωποι του Αζερμπαϊτζάν, του Τουρκμενιστάν και του Ουζμπεκιστάν έχουν δηλώσει επίσημα τη μετάβαση σε ένα νέο αλφάβητο.

Τον Μάιο του 1995 η Κυβέρνηση του Ουζμπεκιστάν αρνήθηκε πλήρως το νέο αλφάβητο, υπέρ ενός άλλου, και υιοθετήθηκε το τυποποιημένο εικοσιεξαγράμματο λατινικό αλφάβητο. Η αλλαγή στο τυποποιημένο λατινικό αλφάβητο ίσχυσε και για την γλώσσα Καρακαλπάκ.

Το Τουρκμενιστάν εισήγαγε το νέο αλφάβητο το 1995, με την προσθήκη μερικών επιπλέον γραμμάτων σε σύγκριση με το Κοινό Τουρκικό Αλφάβητο.

Τέλος, το κοινό αλφάβητο χρησιμοποιείται από τα αζερικά (1991, με την αλλαγή ενός γράμματος το 1992), τα γκαγκαουζικά (1996), τα κριμαϊκά ταταρικά (1992, επίσημα από το 1997), τα ταταρικά στην Ταταρική Βικιπαίδεια (από το 2013) και ορισμένα μέσα μαζικής ενημέρωσης (από το 1999).

Το Ταταρικό λατινικό αλφάβητο προτάθηκε το Σεπτέμβριο του 1999 και απορρίφθηκε τον Ιανουάριο του 2005, χρησιμοποιούσε αρκετά πρόσθετα γράμματα (ŋ αντί του ñ, ə αντί του ä), καθώς και το γράμμα ɵ αντί του τουρκικού ö. Από τις 24 Δεκεμβρίου 2012, το συνολικό τουρκικό αλφάβητο χρησιμοποιείται επίσημα ως μέσο για την μεταγραφή του ταταρικού κυριλλικού αλφαβήτου.

Αντιστοιχίες γραφήματων-φωνημάτων

Οι ορθογραφίες των τουρκικών γλωσσών είναι σε μεγάλο βαθμό φωνητικές, που σημαίνει ότι η προφορά μιας λέξης μπορεί συνήθως να προσδιορίζεται από την ορθογραφία. Για παράδειγμα, η τουρκική ορθογραφία είναι πολύ τακτική και η προφορά μιας λέξης μπορεί σχεδόν πάντα να καθορίζεται από την ορθογραφία. Αυτόν τον κανόνα εξαιρούνται τα πρόσφατα δάνεια και τα κατάλληλα ονόματα. Τα γράμματα που αντιπροσωπεύουν ήχους φωνηέντων στις Τουρκικές γλώσσες είναι, σε αλφαβητική σειρά, ⟨a⟩, ⟨ä⟩ και ⟨e⟩, ⟨ı⟩, ⟨i⟩, ⟨o⟩, ⟨ö⟩, ⟨u⟩, ⟨ü⟩.

Κύρια γραφήματα των τουρκικών γλωσσών
Κοινά γραφήματα	A	Ă	Ä	Ë	E	B	C	Ç	J	D	Ḑ	F	G	Ğ	Ģ	H	Ḩ	X	I	İ	K	Ķ	Q	L	Ḽ	M	N	Ņ	Ñ	O	Ö	P	R	S	Š	Ş	Ț	T	U	Ü	V	W	Y	Z	Ž
Τουρκικά	A	-	-	-	E	B	C	Ç	J	D	-	F	G	Ğ	-	H	-	-	I	İ	K	-	-	L	-	M	N	-	-	O	Ö	P	R	S	-	Ş	-	T	U	Ü	V	-	Y	Z	-
Ταταρικά	A	-	Ä	-	E	B	C	Ç	J	D	-	F	G	Ğ	-	H	-	X	I	İ	K	-	Q	L	-	M	N	-	Ñ	O	Ö	P	R	S	-	Ş	-	T	U	Ü	V	W	Y	Z	-
Αζερικά	A	-	Ə	-	E	B	C	Ç	J	D	-	F	G	Ğ	-	H	-	X	I	İ	K	-	Q	L	-	M	N	-	-	O	Ö	P	R	S	-	Ş	-	T	U	Ü	V	-	Y	Z	-
Τουρκμενικά	A	-	Ä	-	E	B	J	Ç	Ž	D	-	F	G	-	-	H	-	-	Y	I	K	-	-	L	-	M	N	-	Ň	O	Ö	P	R	S	-	Ş	-	T	U	Ü	W	-	Ý	Z	-
Καζακικά	A	-	Ä	E	É	B	-	Ç	J	D	-	F	G	Ğ	-	H	-	X	I	İ	K	-	Q	L	-	M	N	-	Ñ	O	Ö	P	R	S	-	Ş	C	T	U	Ü	V	W	Y	Z	-
Ουζμπεκικά	A	O	A	-	E	B	-	CH	J	D	-	F	G	Gʻ	-	H	-	X	-	I	K	-	Q	L	-	M	N	-	NG	O	Oʻ	P	R	S	-	SH	-	T	U	-	V	-	Y	Z	-
Ουιγουρικά	A	-	E	-	Ë	B	J	CH	ZH	D	-	F	G	GH	-	H	-	X	-	I	K	-	Q	L	-	M	N	-	NG	O	Ö	P	R	S	-	SH	-	T	U	Ü	V	-	Y	Z	-
Μπασκιρικά	A	-	Ä	-	E	B	-	Ç	J	D	-	F	G	Ğ	-	H	-	X	I	İ	K	-	Q	L	-	M	N	-	Ñ	O	Ö	P	R	S	Ś	Ş	-	T	U	Ü	V	W	Y	Z	Ź
Κουμίκ	A	-	-	-	E	B	C	Ç	J	D	-	F	G	Ğ	-	H	-	X	I	İ	K	-	Q	L	-	M	N	-	Ñ	O	Ö	P	R	S	-	Ş	-	T	U	Ü	V	W	Y	Z	-
Γκαγκαουζικά	A	-	Ä	-	E	B	C	Ç	J	D	-	F	G	-	-	H	-	-	I	İ	K	-	-	L	-	M	N	-	-	O	Ö	P	R	S	-	Ş	Ţ	T	U	Ü	V	-	Y	Z	-
Καρατσάι-Μπαλκαρικά	A	-	Ä	-	E	B	C	Ç	J	D	-	F	G	Ğ	-	H	-	-	I	İ	K	-	Q	L	-	M	N	-	Ñ	O	Ö	P	R	S	-	Ş	-	T	U	Ü	V	W	Y	Z	-
Κριμαϊκά Ταταρικά	A	-	-	-	E	B	C	Ç	J	D	-	F	G	Ğ	-	H	-	-	I	İ	K	-	Q	L	-	M	N	-	Ñ	O	Ö	P	R	S	-	Ş	-	T	U	Ü	V	-	Y	Z	-
Σαλάρ	A	-	-	-	E	B	C	Ç	J	D	-	F	G	Ğ	-	H	-	X	I	İ	K	-	Q	L	-	M	N	-	Ñ	O	Ö	P	R	S	-	Ş	-	T	U	Ü	V	-	Y	Z	-
Σαλάρ (νέα επίσημη ορθογραφία)	A	-	-	-	E	B	J/ZH	Q/CH	R	D	-	F	G	GH	-	H	-	K	U	I	K	-	G	L	-	M	N	-	NG	O	Ö	P	R	S	-	X/SH	-	T	U	Ü	W	-	Y	Z	-
Αραβικό αλφάβητο	أ	ع	ء	ء	أ	ب	ج	چ	ژ	د	ڏ	ف	گ	ݝ	غ	ه	ح	خ	إ	إ	ك	ٯ	ق	ل	ڵ	م	ن	ڠ	ڭ	ۆ	ۆ	پ	ر	س	ث	ش	ڞ	ت	ٱ	ٱ	ۋ	و	ي	ز	ذ
Κυριλλικό Αλφάβητο	А	Ӑ	Ә	Є	Е	Б	Җ	Ч	Ж	Д	Ӡ	Ф	Г	Ғ	Ӷ	Һ	Ҳ	Х	Ы	И	К	Қ	Ҡ	Л	Љ	М	Н	Њ	Ң	О	Ө	П	Р	С	Ҫ	Ш	Ц	Т	У	Ү	В	Ў	Й	З	Ҙ
ΔΦΑ	[/ɑ/]	[/ɒ/]	[/æ/]	[/je/]	[/e/]	[/b/]	[/d͡ʒ/]	[/t͡ʃ/]	[/ʒ/]	[/d/]	[/d͡z/]	[/f/]	[/ɡ/]	[/ɣ/]	[/ʕ/]	[/h/]	[/ħ/]	[/x/]	[/ɯ/]	[/i/]	[/k/] [/c/]	[/q/]	[/q/] [/ɢ/]	[/l/]	[/ɫ/]	[/m/]	[/n/]	[/ɲ/]	[/ŋ/]	[/o/]	[/ø/]	[/p/]	[/r/]	[/s/]	[/θ/]	[/ʃ/]	[/t͡s/]	[/t/]	[/u/]	[/y/]	[/v/]	[/w/]	[/j/]	[/z/]	[/ð/]
Ää=Əə=Эə Č=J Š=Ť και Ž=Ď Ț=T+S και Ḑ=D+Z Ṡ=ص και Ḋ=ض Ṫ=ط και Ż=ظ Μακρά: Â, Ê, Î, Ô, Û. Βραχέα: Ă, Ĕ, Ĭ, Ŏ, Ŭ. Λεπτά: Βαρεία (ˋ) - γράμματα συμφώνων

• Τα ημι-φωνήεντα (Γλωττιδικά Γράμματα) εμφανίζονται με σύμβολο βραχύτητας (ή με αντίστροφη περισπωμένη στα Τσουβασικά): Ă, Ĕ, Ĭ, Ŏ, Ŭ.
• Το φώνημα [/θ/] (αντιπροσωπεύεται από τα εξής γράμματα: Š ή Ť στο λατινικό αλφάβητο, ث στο αραβικό αλφάβητο, στο κυριλλικό αλφάβητο: Ҫ) είναι παρόν μόνο στα Μπασκιρικά. 
• Το φώνημα [/ð/] (στο λατινικό αλφάβητο: Ž ή Ď, αραβικό αλφάβητο: ذ, στο κυριλλικό αλφάβητο: Ҙ) είναι παρόν μόνο στα Μπασκιρικά
• Το γράμμα Ä μερικές φορές γράφεται ως Əə ή Эə (με λατινικούς χαρακτήρες).
• Τα φωνήματα [/t͡s/] (Ț) και [/d͡z/] (Ḑ) εκπροσωπούνται στο Λευκορωσικό αραβικό αλφάβητο των Τάταρων Λίπκα.
• Κάποια χειρόγραφα γράμματα έχουν διαφορετικές μορφές. Για παράδειγμα: Čč=Jj, Ķķ=Ⱪⱪ, και Ḩḩ=Ⱨⱨ.
• ٯ = ق (εκπροσωπεί το φώνημα [/q/]) ή ڨ (εκπροσωπεί το φώνημα [/ɢ/]).

Μη-Τουρκικά (Σλαβικά ή αραβικά) Γράμματα

Παραδείγματα των λατινικών τουρκικών αλφαβήτων (1922-1940) 

• Το γράμμα Ţ (T με υπογεγραμμένη, πεζή μορφή: ţ) είναι ένα γράμμα που χρησιμοποιείται στο ρουμανικό αλφάβητο, και χρησιμοποιείται για να εκπροσωπήσει το ρουμανικό και Μολδαβικό ήχο [/t͡s/]. Το γράμμα γράφεται όπως το T με ένα μικρό κόμμα στο κάτω μέρος, και έχει πεζές και κεφαλαίες παραλλαγές. Το γράμμα χρησιμοποιείται επίσης στο Γκαγκαουζιανό αλφάβητο και Λιβονικό αλφάβητο. Το γράμμα αντιστοιχεί στο Κυριλλικό Τσε (Ц) στην εκλατινοποίηση κυριλλικών τουρκικών αλφαβήτων.
• Το γράμμα Ḑ (D με υπογεγραμμένη, πεζή μορφή: ḑ) είναι ένα γράμμα που αποτελεί μέρος του παλιού ρουμανικού αλφαβήτου, που χρησιμοποιήθηκε για να εκπροσωπήσει το παλιό ρουμανικό και Μολδαβικό ήχο [/d͡z/]. Το συγκεκριμένο γράμμα γράφεται όπως το γράμμα D με ένα μικρό κόμμα στο κάτω μέρος. Έχει πεζές και κεφαλαίες παραλλαγές. Αποτελεί επίσης μέρος του λιβονικού αλφάβητου. Το γράμμα αντιστοιχεί στο Κυριλλικό Ντζε (Ӡ) στην εκλατινοποίηση κυριλλικών τουρκικών αλφαβήτων. 
• Τα γράμματα Ṡ (ص), Ż (ظ), Ṫ (ط) και Ḋ (ض) μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο για την μεταγραφή αραβικών, καθώς τα εμφατικά σύμφωνα που αντιπροσωπεύουν δεν υπάρχουν στις τουρκικές γλώσσες. Για παράδειγμα: Ramaḋan, Kaḋı, Kaḋa, Ḋarb, Ḋarbe, Ṡahib, Ṡabun, Huṡuṡ, Arḋ, Ṡabr, και άλλα.
• Το λατινικό γράμμα Ë (E με διαλυτικά) δεν έχει καμία σχέση με το Κυριλλικό γράμμα Ё (Γιο). Το λατινικό γράμμα Ë αντιπροσωπεύει τον ήχο [/je/] και, επομένως, αντιστοιχεί στο Κυριλλικό γράμμα Є στα ουκρανικά ή στο Е στα ρωσικά. 

Στην ΕΣΣΔ

Το Ομοιόμορφο Τουρκικό Αλφάβητο ήταν το λατινικό αλφάβητο που χρησιμοποιήθηκε από τους μη Σλαβικούς λαούς της ΕΣΣΔ στη δεκαετία του 1930. Το αλφάβητο χρησιμοποίησε επίσης γράμματα από το Γιαναλίφ, καθώς το Γιαναλίφ ήταν μέρος του ομοιόμορφου αλφάβητου. Το ομοιόμορφο αλφάβητο χρησιμοποιεί λατινικά γράμματα, εκτός από το "w". Κάποια επιπλέον γράμματα, θεσπίστηκαν στο αλφάβητο.

Ομοιόμορφο Τουρκικό αλφάβητο

Κεφαλαία γράμματα	A	B	C	Ç	D	E	Ə	F	G	Ƣ	H	X	İ	J	K	Q	L	M	N	Ꞑ	O	Ɵ	P	R	S	Ş	T	U	Y	V	Z	Ƶ	Ь
Πεζά γράμματα	a	b	c	ç	d	e	ə	f	g	ƣ	h	x	i	j	k	q	l	m	n	ꞑ	o	ɵ	p	r	s	ş	t	u	y	v	z	ƶ	ь

• 'Ꞑꞑ: ( )

Βιβλιογραφία

• Heinz F. Wendt: Fischer Lexikon Sprachen, 1961 ((ISBN 3-596-24561-3))
• Bilal N. Şimşir: Türk Yazi Devrimi, Ankara 1992, S. 119
• Helmut Glück (Hrsg.): Metzler Lexikon Sprache, 2005 [S. 417] ((ISBN 3-476-02056-8))
• Proceedings of the International Symposium of Contemporary Turkish Alphabet (Milletlerarası Çağdaş Türk Alfabeleri Sempozyumu Bildirisi), 1991, İstanbul, M.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 1992 [2].
• Zentrum für Türkeistudien, Essen: Aktuelle Situation in den Turkrepubliken – Innenpolitik, Sicherheitspolitik, Wirtschaft, Umwelt, Bevölkerung (Working Paper 14, 1994)
• FSP Entwicklungssoziologie, Bielefeld: Formen der Transvergesellschaftung als gegenläufige Prozesse zur Nationsbildung in Usbekistan (Working Paper 334, 2000)
• Der Fischer Welt Almanach '94 – Zahlen, Daten, Fakten, 1993 (S. 846)
• Mehmet Tütüncü: Alphabets for the turkic languages
• Herbert W. Duda: Die neue türkische Lateinschrift. I. Historisches. In: Orientalistische Literaturzeitung 1929, Spalten 441–453. – II. Linguistisches. In: Orientalistische Literaturzeitung 1930, Spalten 399–413.
• F.H. Weißbach: Die türkische Lateinschrift. In: Archiv für Schreib- und Buchwesen 1930, S. 125–138.
• Yakovlev N.F. "Development and succeeding problems in Latinizing alphabets", No 2, 1936, pp. 25–38 (In Russian) Н.Ф. Революция и письменность
• Луначарский. Латинизация русской письменности
• Статья «Новый алфавит» в Литературной энциклопедии
• Nevzat Özkan, Gagavuz Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1996
• Jaꞑalif/Яңалиф". Tatar Encyclopedia. (2002). Kazan: Tatarstan Republic Academy of Sciences Institution of the Tatar Encyclopaedia
• Закиев. Тюрко-татарское письмо. История, состояние, перспективы. Москва, "Инсан", 2005
• G.A Gaydarci, E.K Koltsa, L.A.Pokrovskaya B.P.Tukan, Gagauz Türkçesinin Sözlüğü, TC Kültür Bakanlığı Yayınları
• Nevzat Özkan, Gagauz Destanları, Türk Dil Kurumu Yayınları
• Prof. Dr. Mustafa Argunşah-Âdem Terzi-Abdullah Durkun, Gagauz Türkçesi Araştırmaları Bilgi Şöleni, Türk Dil Kurumu Yayınları
• Gagauzum Bucaktır Yerim, Tatura Anamut Ocak Yayınları
• Yakovlev N.F. "Development and succeeding problems in Latinizing alphabets", "Revolution and script" No 2, 1936, pp. 25–38 (In Russian) Н.Ф. ЯКОВЛЕВ: «О развитии и очередных проблемах латинизации алфавитов», Революция и письменность, № 2, 1936, стр. 25–38
• Minglang Zhou (2003). Multilingualism in China: the politics of writing reforms for minority languages, 1949-2002. Volume 89 of Contributions to the sociology of language (illustrated ed.). Published Walter de Gruyter. p. 174. (ISBN 3-11-017896-6). Retrieved 2011-01-01.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Kitabs, the unique highlight of the Belarusian language

Δείτε επίσης

• Εκλατινισμός στην Σοβιετική Ένωση