Πελασγοί
| Αυτό το λήμμα τεκμηριώνεται κυρίως με πρωτογενείς πηγές. Παρακαλούμε βελτιώστε το προσθέτοντας δευτερογενείς ή τριτογενείς πηγές. |
Οι Πελασγοί ήταν λαός που θεωρούταν πιθανώς προκάτοχοι και πρόγονοι των Ελλήνων.[1][2][3] Σύγχρονοι ιστορικοί, αρχαιολόγοι και γλωσσολόγοι έχουν προσπαθήσει να συνδέσουν τους «Πελασγούς», όρο με μάλλον ασαφές περιεχόμενο, με διάφορους υλικούς πολιτισμούς, γλωσσολογικές ομάδες κ.λ.π. αλλά πρόκειται περί άλυτου προβλήματος. Οι συνεχείς επεξεργασίες των ελληνικών παραδόσεων και μύθων καθιστούν δύσκολο τον διαχωρισμό σαφών «αναμνήσεων ιστορικών γεγονότων» και μυθοπλασίας όσον αφορά στις πληροφορίες που δίνουν οι αρχαίοι συγγραφείς για τους Πελασγούς.[4]
Περιοχές όπως η Θεσσαλία και η Αττική θεωρούνταν παραδοσιακά ως περιοχές στις οποίες κατοικούσαν Πελασγοί. Γενάρχης των Πελασγών αναφέρεται ο Πελασγός. Με τ' όνομά του συνδέθηκαν πολυάριθμοι θρύλοι και παραδόσεις.
Οι Πελασγοί στις αρχαίες πηγές
ΕπεξεργασίαΓια τους Πελασγούς στη μυθολογία και την ιστορία, έχουν γράψει πολλοί αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται οι: Ησίοδος, Όμηρος, Έφορος, Στράβων, Σκύμνος, Ηρόδοτος, Μενεκράτης, Παυσανίας, Θουκυδίδης, Ευριπίδης, Αισχύλος, Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, Αντικλείδης, καθώς και ο Πλάτων.
Ο Όμηρος περιγράφει τον Αχιλλέα να προσεύχεται στον Δωδώνιο Δία ως τον αρχέγονο θεό των Πελασγών: «Βασιλέα Ζευ, φώναξε, Άρχοντα της Δωδώνης, θεέ των Πελασγών, που κατοικούν μακριά, που έχεις τη χειμωνιάτικη Δωδώνη κάτω από την εξουσία σου, όπου οι Ιερείς σου οι Σελλοί κατοικούν γύρω σου με τα πόδια τους άπλυτα και τα καταλύματά τους πάνω στο έδαφος[5].» Για την Ήπειρο, στην Ιλιάδα, αναφέρεται στην προσευχή του Αχιλλέα ο Ζευς, ο οποίος προσφωνείται βασιλιάς της Δωδώνης και των Πελασγών.[6] Ο Στράβων μνημονεύει τον Ησίοδο, ο οποίος είχε αποκαλέσει τη Δωδώνη ως το Πελασγών έδρανον (fr.225).
Για την Πελοπόννησο, ο Ησίοδος αναφέρει τον μύθο πως πρώτος κάτοικος της Αρκαδίας ήταν ο Πελασγός, ο δε Έφορος ότι όλοι οι Πελασγοί είναι αρκαδικής καταγωγής, σημείο που αναφέρει ο Στράβων [7]. Ο δε Παυσανίας συμπληρώνει πως την εποχή που βασίλευε ο Πελασγός, όλη η Πελοπόννησος λεγόταν Πελασγία ή Αχαϊκόν Άργος. Ο δε Διονύσιος Αλικαρνασσεύς διατρανώνει: «των Πελασγών το γένος εκ Πελοποννήσου το αρχαίον» (Ι 17). Αλλά και ο Ευριπίδης στο έργο του «Αρχέλαος» αναφέρει πως «όταν ο Δαναός ήλθε στο Άργος κι έκτισε την πόλη του Ινάχου, και ενώ οι κάτοικοι λέγονταν «Πελασγιώται» εκείνος τους όρισε με νόμο αυτοί σε όλη την αρχαία Ελλάδα να λέγονται Δαναοί». Επίσης, ο Ηρόδοτος σημειώνει πως «όσο καιρό οι Ίωνες κατοικούσαν στην Πελοπόννησο στην περιοχή της σημερινής Αχαΐας, πριν ακόμη να έλθουν ο Δαναός και ο Ξούθος ονομάζονταν Πελασγοί Αιγιαλείς και που έλαβαν τελικά το όνομα Ίωνες από τον Ίωνα του Ξούθου»[8]. Τέλος, ο Στράβων αναφέρει ότι ο Αισχύλος στις Ικέτιδες, καθώς και στις Δαναΐδες αναφέρεται στην καταγωγή των Πελασγών από το Άργος (Ε κεφ. Β).
Ο Ηρόδοτος αναφέρει την ύπαρξη πελασγικού έθνους στην Αττική[9] και συμπληρώνει πως όταν ο Κροίσος θέλησε να μάθει ποιοι Έλληνες είναι οι πιο ισχυροί, βρήκε πως πρώτοι ήταν οι Λακεδαιμόνιοι και μετά οι Αθηναίοι, οι πρώτοι από τη φυλή των Δωριέων και οι δεύτεροι από των Ιώνων. «Πράγματι αυτοί οι λαοί ήσαν οι πλέον εξέχοντες, οι δεύτεροι μεν καταγωγής πελασγικής, οι πρώτοι δε καταγωγής ελληνικής»*.
Στους Πελασγούς της Φθίας αναφέρεται ο Στράβων. Εκεί, μεταξύ άλλων περιοχών, ζούσαν Πελασγοί και κατονομάζει τη μία από τις τέσσερις πόλεις του βασιλείου των Πηλέα - Αχιλλέα, το οποίο συμπίπτει με τη σημερινή Ανατολική - Βορειανατολική Φθιώτιδα και τμήματα των σημερινών νομών Λαρίσης και Μαγνησίας[εκκρεμεί παραπομπή], το Πελασγικόν Άργος, την αποκαλούμενη αργότερα Κρεμαστή Λάρισα (κοντά στη σημερινή κωμόπολη Πελασγία) στην περιοχή που εκτείνονταν από «τη Θεσσαλία μεταξύ των εκβολών του Πηνειού και των Θερμοπυλών μέχρι της ορεινής χώρας σε όλη την έκταση της Πίνδου, αφού οι Πελασγοί ήταν κυρίαρχοι των τόπων αυτών» και ιδιαίτερα πως είχαν επεκταθεί «προπάντων μεταξύ των Αιολέων που ήταν ανά τη Φθία και τη Θεσσαλία.»[10] Αργότερα, κατά τους ιστορικούς χρόνους, το νότιο τμήμα της Θεσσαλίας μεταξύ Λάρισας και Φερών διατηρούσε το όνομα Πελασγιώτις.
Για τη Μακεδονία, χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Αισχύλου στο έργο Ικέτιδες (235 - 260), όπου ο βασιλιάς Πελασγός απευθυνόμενος στον Χορό, αφού πρώτα διερωτάται για το πλήθος που φέρνει μαζί του ο Δαναός και ότι στην Ελλάδα το μόνο που καταλαβαίνει κάποιος είναι ότι είναι όλοι αυτοί είναι ικέτες[11], μετά αναφέρει: «Του γηγενούς Παλαίχθονος είμαι εγώ γιος, ο Πελασγός, που κυβερνώ τη χώρα. Και αφού είμαι ο βασιλιάς επόμενο είναι να πάρουν από μένα τ΄ όνομά τους οι Πελασγοί που κατοικούν τη χώρα. Όλη αυτή που τη διασχίζει ο αγνός Στρυμόνας στη δυτική πλευρά του. Και τη χώρα των Περραιβών ακόμη εξουσιάζω και όσα μέρη είναι πέρα από την Πίνδο και της Δωδώνης τα βουνά. Τα σύνορά μου ορίζει η θάλασσα»[12].
Κατά τον Ηρόδοτο, «τη Σαμοθράκη κατοικούσαν παλαιότερα Πελασγοί». [13]. Ο ίδιος, αναφερόμενος στον 5ο αιώνα π.Χ., σημειώνει τόσο για την Ίμβρο όσο και για τη Λήμνο, ότι την εποχή εκείνη και τα δύο αυτά νησιά τα κατοικούσαν ακόμα οι Πελασγοί[14]. Και η Λέσβος κατά τον Στράβωνα, (Ε, κεφ.Β΄), λεγόταν Πελασγία. Ο Αθηναίος Αντικλείδης, Αλεξανδρινός ιστορικός, παραδίδει κατά μαρτυρία του Στράβωνα (E κεφ.B) πως οι Πελασγοί εκείνοι που ζούσαν στη Μακεδονία και στην Αττική ήταν εκείνοι που κατοίκησαν και στα γύρω από την Ίμβρο και τη Λήμνο μέρη και πως μερικοί απ' αυτούς υπό τον Λύδο τον Τυρρηνό μετανάστευσαν στην Ιταλία, που απετέλεσαν και στη συνέχεια το έθνος των Τυρρηνών ή Ετρούσκων.
Κατά την Περσική εκστρατεία, ο Ηρόδοτος αναφέρει πως οι Κυκλάδες πρόσφεραν 17 πλοία συμπληρώνοντας ότι «και αυτοί ήταν λαός Πελασγικός που αργότερα όμως ονομάσθηκαν Ίωνες» [15].
Για την Κρήτη παραδίδεται, από τον Όμηρο, στην Οδύσσεια (Τ 175) η παρουσία των «δίων Πελασγών». [16]
Ο Ηρόδοτος αναφέρει πως στον Ελλήσποντο πελασγικές εγκαταστάσεις υπήρχαν στις περιοχές Πλακία και Σκυλάκη και πως οι Πελασγοί αυτοί του Ελλησπόντου προέρχονταν από την Αττική[17].
Για τη Μικρά Ασία, ο Όμηρος, στην Ιλιάδα, χαρακτηρίζει τους γείτονες των Κιλίκων της Τρωάδας, Πελασγούς, και συγκεκριμένα αναφέρει πως «ο Ιππόθοος οδηγούσε τα φύλα των κονταρομάχων Πελασγών αυτών που κατοικούσαν στην εύφορη Λάρισσα»[18]. Ο δε Μεκράτης ο Ελαΐτης θεωρεί τους Πελασγούς κατοίκους όλης της ιωνικής ακτής: «την παραλίαν την νυν Ιωνικήν πάσαν από Μυκάλης αρξαμένην υπό Πελασγών οικείσθαι πρότερον». Ακόμη όμως και ο Ηρόδοτος επισημαίνει για τους Αιολείς πως «στους παλαιότερους χρόνους και αυτοί λέγονταν Πελασγοί».
Και για την Κύπρο ο Ηρόδοτος αναφέρει πως είχαν μεταναστεύσει εκεί Πελασγοί από την Αρχαία Αθήνα, τη Σαλαμίνα, την Κύθνο και από την Αρκαδία[19]. Μάλιστα ο βασιλιάς της Τεγέας, Αγαπήνωρ, ήταν ο ιδρυτής της Πάφου.
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ ΗΡΟΔΟΤΟΣ, ΒΙΒΛΙΟ Α', ΚΛΕΙΩ 1.56.2: μετὰ δὲ ταῦτα ἐφρόντιζε ἱστορέων τοὺς ἂν Ἑλλήνων δυνατωτάτους ἐόντας προσκτήσαιτο φίλους. ἱστορέων δὲ εὕρισκε Λακεδαιμονίους τε καὶ Ἀθηναίους προέχοντας, τοὺς μὲν τοῦ Δωρικοῦ γένεος, τοὺς δὲ τοῦ Ἰωνικοῦ. ταῦτα γὰρ ἦν τὰ προκεκριμένα, ἐόντα τὸ ἀρχαῖον τὸ μὲν Πελασγικόν
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Ύστερα έβαλε μπρος να εξετάζει ποιοί ανάμεσα στους Έλληνες ήσαν οι δυνατότεροι, που θα μπορούσε να τους κάνει φίλους. Και ψάχνοντας έβρισκε πως ξεχώριζαν οι Λακεδαιμόνιοι και οι Αθηναίοι, οι πρώτοι ανάμεσα στους Δωριείς, οι δεύτεροι ανάμεσα στους Ίωνες. Γιατί αυτά τα έθνη ήσαν τα πιο γνωστά, όντας τα παλιά χρόνια το τελευταίο πελασγικό [1] - ↑ Abel 1966, σελ. 13: "Common fifth century tradition claimed not only that the Pelasgians were the oldest inhabitants of Greece and among the ancestors of the Greek heroes."
- ↑ Brug 1985, σελ. 41: "The Greek sources identify the Pelasgians as forerunners of the Greeks in the Peloponnesus and Attica."
- ↑ Για κάποιες γενικές πληροφορίες επί του θέματους, βλ. Christiane Sourvinou-Inwood Herodotos (and others) on Pelasgians, στο "Herodotus and his world", Oxford University Press, 2003 και Michel B. Sakellariou Pelasgés, στο "Peuple préhelléniques d'origine indo-européennee", Εκδοτική Αθηνών, 1977
- ↑ Όμηρος, «Ιλιάδα», ραψωδία Β, 681-685
- ↑ Όμηρος, Ιλιάδα, Π' 233-235 - [...]Ζεῦ ἄνα Δωδωναῖε Πελασγικὲ[...]
- ↑ Στράβων, Γεωγραφικά, Βιβλίο Ε' - [...]καὶ γὰρ Ἀρκαδικὸν ἔθνος φασί, καθάπερ τὸ Πελασγικόν, καὶ πλανητικὸν ἄλλως, ὥσπερ ἐκεῖνο.
- ↑ Ηρόδοτος, Ιστορίαι, Βιβλίο Ζ', 94 - Ἴωνες δὲ ὅσον μὲν χρόνον ἐν Πελοποννήσῳ οἴκεον τὴν νῦν καλεομένην Ἀχαιίην, καὶ πρὶν ἢ Δαναόν τε καὶ Ξοῦθον ἀπικέσθαι ἐς Πελοπόννησον, ὡς Ἕλληνες λέγουσι, ἐκαλέοντο Πελασγοὶ Αἰγιαλέες, ἐπὶ δὲ Ἴωνος τοῦ Ξούθου Ἴωνες.
- ↑ Ηρόδοτος, Ιστορίαι, Βιβλίο Α', 57 - [...]τὸ Ἀττικὸν ἔθνος ἐὸν Πελασγικὸν[...]
- ↑ Strabo, Geography, Book V, 2.4 (LacusCurtius) - And Thessaly is called "the Pelasgian Argos" (I mean that part of it which lies between the outlets of the Peneius River and Thermopylae as far as the mountainous country of Pindus), on account of the fact that the Pelasgi extended their rule over these regions.
- ↑ ΑΙΣΧΥΛΟΣ, ΙΚΕΤΙΔΕΣ, στίχοι 235-245: ποδαπὸν ὅμιλον τόνδ᾽ ἀνελληνόστολον πέπλοισι βαρβάροισι κἀμπυκώμασι χλίοντα προσφωνοῦμεν; οὐ γὰρ Ἀργολὶς ἐσθὴς γυναικῶν οὐδ᾽ ἀφ᾽ Ἑλλάδος τόπων. ὅπως δὲ χώραν οὔτε κηρύκων ὕπο, ἀπρόξενοί τε, νόσφιν ἡγητῶν, μολεῖν ἔτλητ᾽ ἀτρέστως, τοῦτο θαυμαστὸν πέλει. κλάδοι γε μὲν δὴ κατὰ νόμους ἀφικτόρων κεῖνται παρ᾽ ὑμῶν πρὸς θεοῖς ἀγωνίοις· μόνον τόδ᾽ Ἑλλὰς χθὼν συνοίσεται στόχῳ. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Ποιο να ᾽ν᾽ αυτό το ανελληνόστολο το πλήθος με ξενικιά εντυμή και πέπλα στολισμένοπου προσφωνούμε; βέβαια Αργολική δεν είναι ουδ᾽ απ᾽ τα μέρη η φορεσιά σας της Ελλάδας. Μα πώς στη χώρα εδώ τολμήσετε να ρθείτε άφοβα χωρίς συνοδειά κηρύκων, δίχως πρόξενο μ᾽ ούτε κι οδηγό, για με είναι θάμα.Βέβαια κλαδιά από μέρος σας, κατά τους νόμους των ικετών, βλέπω στημένα στους βωμούς μας·μα μόνο απ᾽ το σημάδι αυτό θα ᾽χε η Ελλάδα να συμπεράνει·[2]
- ↑ Αισχύλος, Ικέτιδες, στ.250-260 (Perseus) - τοῦ γηγενοῦς γάρ εἰμ' ἐγὼ Παλαίχθονος ἶνις Πελασγός, τῆσδε γῆς ἀρχηγέτης. ἐμοῦ δ' ἄνακτος εὐλόγως ἐπώνυμον γένος Πελασγῶν τήνδε καρποῦται χθόνα. καὶ πᾶσαν αἶαν+, ἧς δι' ἁγνὸς ἔρχεται Στρυμών, τὸ πρὸς δύνοντος ἡλίου, κρατῶ. ὁρίζομαι δὲ τήν τε Περραίβων χθόνα, Πίνδου τε τἀπέκεινα, Παιόνων πέλας, ὄρη τε Δωδωναῖα. συντέμνει δ' ὅρος ὑγρᾶς θαλάσσης: τῶνδε τἀπὶ τάδε κρατῶ
- ↑ Ηρόδοτος, Ιστορίαι, Βιβλίο Β', 51 - τὴν γὰρ Σαμοθρηίκην οἴκεον πρότερον Πελασγοὶ[...]
- ↑ Ηρόδοτος, Ιστορίαι, Βιβλίο Ε', 26 -[...]λαβὼν δὲ παρὰ Λεσβίων νέας εἷλε Λῆμνόν τε καὶ Ἴμβρον, ἀμφοτέρας ἔτι τότε ὑπὸ Πελασγῶν οἰκεομένας.
- ↑ Ηρόδοτος, Ιστορίαι, Βιβλίο Ζ', 95 -[...]νησιῶται δὲ ἑπτακαίδεκα παρείχοντο νέας, ὡπλισμένοι ὡς Ἕλληνες, καὶ τοῦτο Πελασγικὸν ἔθνος; ὕστερον δὲ Ἰωνικὸν ἐκλήθη κατὰ τὸν αὐτὸν λόγον καὶ οἱ δυωδεκαπόλιες Ἴωνες οἱ ἀπ᾽ Ἀθηνέων.
- ↑ Όμηρος, Οδύσσεια, τ' 175 - Κρήτη τις γαῖ' ἔστι μέσῳ ἐνὶ οἴνοπι πόντῳ[...]ἐν δ' ἄνθρωποι πολλοὶ ἀπειρέσιοι, καὶ ἐννήκοντα πόληες·[...] ἐν μὲν Ἀχαιοί, ἐν δ' Ἐτεόκρητες μεγαλήτορες, ἐν δὲ Κύδωνες Δωριέες τε τριχάϊκες δῖοί τε Πελασγοί.
- ↑ Ηρόδοτος, Ιστορίαι, Βιβλίο Α', 57 -[...]καὶ τῶν Πλακίην τε καὶ Σκυλάκην Πελασγῶν οἰκησάντων ἐν Ἑλλησπόντῳ, οἳ σύνοικοι ἐγένοντο Ἀθηναίοισι, καὶ ὅσα ἄλλα Πελασγικὰ ἐόντα πολίσματα τὸ οὔνομα μετέβαλε.
- ↑ Όμηρος, Ιλιάδα, Β' 840 - Ἱππόθοος δ' ἄγε φῦλα Πελασγῶν ἐγχεσιμώρων τῶν οἳ Λάρισαν ἐριβώλακα ναιετάασκον·
- ↑ Ηρόδοτος, Ιστορίαι, Βιβλίο Ζ', 90 - οὗτοι μὲν οὕτω ἐστάλατο, Κύπριοι δὲ παρείχοντο νέας πεντήκοντα καὶ ἑκατόν, ἐσκευασμένοι ὧδε· τὰς μὲν κεφαλὰς εἱλίχατο μίτρῃσι οἱ βασιλέες αὐτῶν, οἱ δὲ ἄλλοι εἶχον κιθῶνας, τὰ δὲ ἄλλα κατά περ Ἕλληνες. τούτων δὲ τοσάδε ἔθνεα εἰσί, οἳ μὲν ἀπὸ Σαλαμῖνος καὶ Ἀθηνέων, οἳ δὲ ἀπ᾽ Ἀρκαδίης, οἳ δὲ ἀπὸ Κύθνου, οἳ δὲ ἀπὸ Φοινίκης, οἳ δὲ ἀπὸ Αἰθιοπίης, ὡς αὐτοὶ Κύπριοι λέγουσι.