Βικιπαίδεια

Παναγία

θρησκευτικό πρόσωπο, μητέρα του Ιησού
Αυτό το λήμμα αφορά τη μητέρα του Ιησού Χριστού. Για άλλες χρήσεις, δείτε: Παναγία (αποσαφήνιση).

Η Παναγία, η οποία συχνά αναφέρεται με το πραγματικό της όνομα Μαρία (Αραμαϊκά, Εβραϊκά: מרים, Μαριάμ) αλλά και ως Παρθένος Μαρία ή Θεοτόκος, καταγόταν από τη Ναζαρέτ της Γαλιλαίας και σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη είναι η μητέρα του Ιησού Χριστού. Οι Μουσουλμάνοι αναφέρονται στο πρόσωπό της επίσης αποκαλώντας την Παρθένο Μαρία αλλά και χρησιμοποιώντας τον προσδιορισμό Σαϊντά που σημαίνει Κυρία. Η Παναγία κατέχει ιδιαίτερη θέση στην χριστιανική διδασκαλία και πίστη, ενώ αποτελεί σεβάσμιο πρόσωπο και στον Μουσουλμανισμό.

Παναγία
Μεγάλη Παναγία του 13ου αιώνα από το Γιαροσλάβλ .
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		ܡܪܝܡ (Αραμαϊκά) και מרים (Εβραϊκά)
Γέννηση1ος αιώνας π.Χ.
Σεπφωρίδα ή Ιερουσαλήμ
Θάνατος1ος αιώνας ή 48
Τόπος ταφήςΤάφος της Παναγίας
ΚατοικίαΝαζαρέτ
ΕθνικότηταΕβραίοι
ΘρησκείαΙουδαϊσμός
Χριστιανισμός
Eορτασμός αγίου15 Αυγούστου
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςImperial Aramaic
Πληροφορίες ασχολίας
Οικογένεια
ΣύζυγοςΙωσήφ ο Μνήστωρ[1]
ΤέκναΙησούς Χριστός
Ιάκωβος ο αδελφόθεος
Simon, brother of Jesus
Jude
Joses
ΓονείςΙωακείμ[2][1] και Αγία Άννα[2][1]
ΑδέλφιαΣαλώμη
Μαρία του Κλωπά
ΣυγγενείςΕλισάβετ και Ιωάννης ο Βαπτιστής
ΟικογένειαΑγία Οικογένεια
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Οι αναφορές στο πρόσωπο της Παναγίας από την Καινή Διαθήκη ξεκινούν με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, δηλαδή την εμφάνιση στη Μαρία του Αρχαγγέλου Γαβριήλ και την μεταφορά της χαρμόσυνης είδησης ότι είναι η εκλεκτή για να φέρει στον κόσμο τον Υιό του Θεού, τον Ιησού Χριστό. Οι αναφορές συνεχίζονται καθ' όλη τη διάρκεια της περιγραφής της ζωής του Χριστού, από την Γέννηση μέχρι τη Σταύρωσή του. Σύμφωνα με την χριστιανική παράδοση, η Παναγία γεννήθηκε στην Ιερουσαλήμ. Ήταν κόρη του κτηνοτρόφου Ιωακείμ και της Άννας, που καταγόταν από το βασιλικό γένος του Δαυίδ. Η Άννα ήταν στείρα, όμως λύνεται η στειρότητα της και γεννάται η Παναγία. Η Ορθόδοξη Εκκλησία εορτάζει το γεγονός αυτό της συλλήψεως στις 9 Δεκεμβρίου. Στα "απόκρυφα" κείμενα αναφέρονται τα Εισόδια, η Κοίμηση αλλά και η Ανάληψή της.[3]

Προσωνύμια - επικλήσεις

Επεξεργασία
 
Μονή Παναγίας Κοσμοσώτειρας, Φέρες Θράκης. Η Παναγία Κοσμοσώτειρα εορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο και αποτελεί θρησκευτικό σύμβολο και προστάτιδα της Θράκης.

Ο Δεκαπενταύγουστος για τους Έλληνες είναι το Πάσχα του καλοκαιριού μια από τις μεγαλύτερες γιορτές της Ορθοδοξίας. Οι Έλληνες τιμούν με μεγαλοπρέπεια, λαμπρότητα, αλλά και ευλάβεια την Κοίμηση της Θεοτόκου σε όλη τη χώρα. Αμέτρητα τελετουργικά, ήθη, έθιμα και παραδόσεις αναβιώνουν σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, όπου περισσότερα από 500 «Θεοτοκωνύμια» δηλώνουν τη λατρεία στο πρόσωπο της Παναγίας στο οποίο όλοι αναγνωρίζουν ότι πρόκειται για την μητέρα όλων των Χριστιανών. Στον Ελληνικό λαό η επίκληση της Παναγίας, είναι περισσότερο καθιερωμένη ως Θεοτόκο Μαρία, ή Μεγαλόχαρη, ή Παναγία ή Μητέρα Μαρία και Αγία Μαρία για τους Δυτικούς, τις περισσότερες φορές ακολουθείται από προσωνύμιο π.χ. η Κεχαριτωμένη, η Παντοβασίλισσα, η Παντάνασσα, κ.ά. Τα προσωνύμια αυτά προέρχονται από διάφορους λόγους και αιτίες π.χ. τρόπου αγιογραφίας, ή παράστασης, (Βρεφοκρατούσα, Γλυκοφιλούσα, Θρηνούσα κλπ.), ή υπό τη θεολογική ιδιότητα (Πάντων Ελπίς, Ελεούσα, Κυρά, Μεγαλόχαρη, κλπ.),ή από τον κτήτορα του ναού ή της μονής της (Καπνικαρέα κλπ.), ή από την παλαιότητα του εικονίσματός της (Μαυριώτισσα, Γερόντισσα, κλπ.), ή από τον τρόπο εύρεσης της εικόνας της (Καμαριανή, Θεοσκέπαστης, Σπηλαιώτισσας, Πλατανιώτισσας, Πορταΐτισσας, Μυρτιδιώτισσας, Φανερωμένης, Φιδού κ.ά.), καθώς επίσης και από τον τόπο προέλευσης της εικόνας (π.χ. Αθηνιώτισσα, Αργοκοιλιώτισσα (Νάξου), Βατοπεδινή, Πολίτισσα, Ψαριανή, Κυρία της Ξηροκρήνης κ.ά.), ή ακόμη και από ιδιάζοντα γνωρίσματά της (π.χ. Εικοσιφοίνισσα, Λογγοβάρδα, Παλατιανή, Ολυμπιώτισσα κλπ.). Επίσης προσωνύμια απαντώνται και από τον κτήτορα του αφιερωμένου ναού (π.χ. Καλλιγού, Λυκοδήμου κλπ.). Τέλος απαντώνται προσωνύμια που δίνονται ανάλογα της εποχής και των εργασιών που συμπίπτει η εορτή της π.χ. Φλεβαριανή, Μεσοσπορίτισσα, Ακαθή (=εκ του Ακάθιστου ύμνου) κλπ. Πολλές δε Μονές, χωριά, χερσόνησοι και νησίδες των χριστιανικών χωρών φέρουν το αυτό όνομα.[4]

Αγιογραφία

Επεξεργασία
 
Παναγία η Καρδιώτισσα (μεταξύ 1400-1450), Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.

Στην χριστιανική εκκλησιαστική τέχνη και ειδικότερα στην αγιογραφία έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερος κύκλος αγιογράφησης εικόνων της Παναγίας από τις οποίες οι πλέον καθιερωμένοι τύποι είναι: η Θεοτόκος ως αυτοτελής παράσταση ή μαζί με το Θείο βρέφος: η Δεομένη η Πλατυτέρα, η Γαλακτοτροφούσα, Οδηγήτρια, Νικοποιός, Ελεούσα ή Γλυκοφιλούσα, Αγιοσορίτισσα, Παναγία η Σκέπη, Βλαχερνίτισσα, Παναγία του Πάθους (Αμόλυντος), Παναγία με το παίζον παιδίον, Παναγία η ''Αγία Παρασκευή''.[5] Συναποκεινόζεται με την Αγία Οικογένεια,[6] ενώ θέματα του βίου της εικονογραφούνται, όπως ο Ασπασμός του Ιωαακείμ και της Άννης, η Γέννηση της Θεοτόκου, Η Αγία Άννα θηλάζουσα την Θεοτόκο, Βρεφοκρατούσα Αγία Άννα, Η Κολακεία της Θεοτόκου, Επταβηματίζουσα, Η Ευλογία της Θεοτόκου υπό των ιερέων, Εισόδια της Θεοτόκου, Η παραλαβή της πορφύρας υπό της Θεοτόκου, Η εξανθήσασα ράβδος του Ιωσήφ, Η παραλαβή της Θεοτόκου από τον Ιωσήφ εις τα ίδια,Ευαγγελισμός της Θεοτόκου παρά το φρέαρ, Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, Ο ασπασμός της Θεοτόκου και της Ελισάβετ, οι υποψίες και η θλίψη επί τη εγκύω ή το Όνειρο του Ιωσήφ, Το ύδωρ της ελέγξεως, η Θεοτόκος στο ταξίδι προς τη Βηθλεέμ, η Θεοτόκος στην απογραφή του Κυρήνιου, η Κοίμηση της Θεοτόκου.[7]

 
Παναγία η Πάντων Ελπίς, κειμήλιο Μικρασιατών στον Ιερό Ναό Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης Ιπποδρομίου Θεσσαλονίκης.

Λαογραφία

Επεξεργασία
 
Ο Ιερός Ναός Παναγίας Φανερωμένης Νέας Μηχανιώνας Θεσσαλονίκης, που κτίσθηκε από τους Μικρασιάτες και στεγάζει την εικόνα της Παναγίας Φανερωμένης από τη Μηχανιώνα της Μικράς Ασίας.

Η Παναγία είναι το περισσότερο από κάθε άλλο ιερό πρόσωπο που τιμά ο ελληνικός λαός όπως αποδεικνύεται τόσο στις εκφράσεις επίκλησης όπως «Παναγία μου, Παναγία μου» ή «Παναγιά μου πρόφθασε...» κλπ. όσο και από τη πλούσια υμνολογία καθώς και από το πλήθος των ναών που είναι αφιερωμένοι σ΄ εκείνη, όπου σύμφωνα με τη χριστιανική παράδοση παρακαλεί συνέχεια τον Ιησού για τη σωτηρία του κόσμου. Ιδιαίτερα σ΄ ελληνικά νησιά όπου βρίσκονται εικόνες της αποτελούν σήμερα πανελλήνια προσκυνήματα όπως η Παναγία της Τήνου, η Παναγία η Εκατονταπυλιανή στη Πάρο, η Παναγία η Αργοκοιλιώτισσα και Παναγία η Δροσιανή στη Νάξο και η Παναγία Ψαριανή στα Ψαρά. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή πολλές εικόνες της Θεοτόκου μεταφέρθηκαν από τους Μικρασιάτες στον ελλαδικό χώρο, όπως η Παναγία Φανερωμένη από τη Μηχανιώνα της Μικράς Ασίας στην Νέα Μηχανιώνα Θεσσαλονίκης, η Παναγία η Βουρλιώτισσα από τα Βουρλά στον Μητροπολιτικό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου Νέας Φιλαδέλφειας Αττικής, η Παναγία Παραβουνιώτισσα από τη Γαλλιμή Προκοννήσου του Μαρμαρά στην Ερέτρια, η Παναγία Κορυφινή από τη μικρασιατική νήσο Καλόλιμνο του Μαρμαρά στα Νέα Μουδανιά κ.ά.[8]

Εορτολόγιο

Επεξεργασία

Όλες οι εορτές προς τιμή της Παναγίας χαρακτηρίζονται «Θεομητορικές εορτές». Κυριότερη θέση κατέχει η Κοίμηση της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου που κατέχει ιδιαίτερη θέση στο λαϊκό καλαντάρι με νηστεία και τις «παρακλήσεις» που προηγούνται, όπου σε πολλά νησιά στολίζουν και τον επιτάφιό της. Σημαντική ακόμη εορτή είναι και τα Εισόδια της Θεοτόκου στις 21 Νοεμβρίου που λέγεται και «ημέρα της Παναγίας της Αρχισπορίτισσας» ή «Παναγίας της Μεσοσπορίτισσας» ή και της «Ξεσπορίτισσας"» ταυτιζόμενη με τις γεωργικές εργασίες, ή ακόμα και «Πολυσπορίτισσας» επειδή την ημέρα αυτή συνηθίζεται στα νησιά να βράζουν πολυσπόρια, τη λεγόμενη «μαεργιά». Επίσης ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου στις 25 Μαρτίου, που συνδυάστηκε με τον Ευαγγελισμό της ελληνικής εθνικής παλιγγενεσίας και που καθιερώθηκε πρώτη εθνική εορτή από τον Βασιλέα Όθωνα. Ακόμη, στις 31 Αυγούστου γιορτάζεται η Κατάθεση της Τιμίας Ζώνης της Θεοτόκου (δηλαδή η μεταφορά της Ζώνης της Παναγίας στον ναό της Θεοτόκου των Χαλκοπρατείων, στην Κωνσταντινούπολη το 395 μ.Χ. και το θαύμα της θεραπείας της αυτοκράτειρας Ζωής 410 χρόνια αργότερα μέσω της Ζώνης). Στις 8 Σεπτεμβρίου εορτάζεται το Γενέθλιον της Θεοτόκου, στις 9 Δεκεμβρίου η Σύλληψη της Θεοτόκου και στις 26 του ίδιου μήνα η Σύναξη (η συγκέντρωση των πιστών για την απόδοση τιμής στη Μητέρα του Σωτήρος). Πολύ σημαντική εορτή θεωρείται και η 28η Οκτωβρίου, η Αγία Σκέπη της Θεοτόκου, εορτή η οποία το 1952 μεταφέρθηκε από την 1η Οκτωβρίου στην 28η ως ένδειξη ευγνωμοσύνης προς την Παναγία για τη σκέπη και την προστασία της κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η 29η Απριλίου είναι η μόνη κινητή εορτή της Παναγίας, και τιμά την αποκάλυψη μιας ιερής πηγής στην Κωνσταντινούπολη από την Θεοτόκο σε έναν στρατιώτη. Τέλος ιδιαίτερη θέση κατέχουν οι λεγόμενοι «χαιρετισμοί» προς την Παναγία που ψάλλονται κατά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή.

Υμνολογία

Επεξεργασία

Γενικά οι ύμνοι που αναφέρονται στη Θεοτόκο ονομάζονται Θεοτοκία που ψάλλονται είτε μεμονωμένα είτε σε ιδιαίτερες ακολουθίες στις Θεομητορικές εορτές. Κυρίαρχη θέση απ' όλους τους ύμνους που γράφτηκαν για να τιμήσουν τη Θεοτόκο είναι ο Ακάθιστος Ύμνος που ψάλλεται στους ναούς την περίοδο της Σαρακοστής, ο οποίος και αναφέρεται στην ενσάρκωση του Ιησού Χριστού, τονίζοντας την απαρχή της σωτηρίας των ανθρώπων από του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.
Άλλοι επίσης σημαντικοί ύμνοι είναι οι περιλαμβανόμενοι στον Μικρό και Μεγάλο Παρακλητικό Κανόνα, τα τροπάρια των οποίων τονίζουν ιδιαίτερα τον χαρακτήρα της μεσίτριας μεταξύ Θεού και ανθρώπων και ταυτόχρονα την ευλάβεια των Χριστιανών, που ψάλλονται στις 14 πρώτες ημέρες του Αυγούστου, που προηγούνται της εορτής της Κοίμηση της Θεοτόκου.
Μεγάλος επίσης αριθμός είναι οι διάφορες δεήσεις και ευχαριστίες που ψάλλονται στις ιερές ακολουθίες επίσης με χαρακτήρα μεσιτείας επικαλούμενες σε περιπτώσεις θεραπείας, δοκιμασίας, παρηγοριάς, καθώς και για ενίσχυση της πίστης αλλά και ειρήνη στην Εκκλησία γενικότερα, το περιεχόμενο των οποίων θα μπορούσε να συνοψιστεί στη φράση - προσευχή προς τη Θεοτόκο:

"Την πάσαν ελπίδα μου εις Σε ανατίθημι, Μήτερ του Θεού, φύλαξόν με υπό την σκέπην Σου".

Μονές και Ναοί

Επεξεργασία
 
Η Μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης της Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας.

Σημαντικότερες Ιερές Μονές και Ιεροί Ναοί αφιερωμένοι στην Παναγία, εκ των πολλών εκατοντάδων Μονών και χιλιάδων Ναών που αριθμούνται τόσο στην Ελληνική επικράτεια όσο και στην άλλοτε Ελληνική ανατολή πλην εκείνων στην όλη ορθόδοξη Ανατολή και στη χριστιανική Δύση καθώς και Ιερών εικόνων της Παναγίας είναι (κατ' αλφαβητική σειρά):

A1) Ιερές Μονές Παναγίας (εντός Ελλάδος) - Α= ανδρικές (ανδρώες), Γ= γυναικείες
  • Γαλακτοτροφούσας Ασπροποτάμου
  • Γεννέσιον της Θεοτόκου Ψαρών Γ
  • Γιάτρισσας Λακωνίας

Κεχαριτωμένης Τροιζήνα

  • Υψενής Ρόδου Α
  • κ.ά. (υπό συμπλήρωση).

Α2) Μονές Παναγίας (εκτός Ελλάδος)

  • κ.ά. (υπό συμπλήρωση).

Οι παραπάνω Ιερές Μονές εορτάζουν συνηθέστερα την 15 Αυγούστου ή 8 Σεπτεμβρίου, ενίοτε όμως και 25 Μαρτίου. Επίσης υπάρχει και η ελληνόρυθμη Μονή της Παναγίας στη Κρυπτοφέρη (Γκρότα Φεράτα) πλησίον της Ρώμης. (δες επίσης Ελληνικά μοναστήρια για πλήρη κατάλογο μονών)

B) Σημαντικότεροι Ιεροί Ναοί

Επίσης και οι ναοί των άλλοτε Μονών "Μεγάλη Παναγιά" της Καισαριανής, Δαφνίου, της Παναγίας της "Αθηνιώτισσας" που είχε μετατραπεί ο Παρθενώνας και η Παναγία της Επισκοπής.

Τέλος, από τους αφιερωμένους στη Παναγία Ιερούς Ναούς της Δύσης σημαντικότερος είναι η Παναγία των Παρισίων και της Ανατολής, εκτός του Καθεδρικού της Ναζαρέτ, η Παναγία του Καζάν (Αγία Πετρούπολη).

Πηγές

Επεξεργασία
  • Κωνσταντίνος Καλοκύρης, Η Θεοτόκος εις την εικονογραφίαν ανατολής και δύσεως, εκδ. Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη, 1972

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. 118640909. Ανακτήθηκε στις 27  Μαρτίου 2024.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 (Ελληνιστική Κοινή) Ευαγγέλιο του Ιακώβου.
  3. ↑ «Ο ΒΙΟΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΜΑΡΙΑΣ». users.sch.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Νοεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 3 Δεκεμβρίου 2019. 
  4. ↑ ix8ys. «Ορθόδοξος Συναξαριστής :: Θεοτοκωνύμια - Ονόματα της Παναγίας». www.saint.gr. Ανακτήθηκε στις 3 Δεκεμβρίου 2019. 
  5. ↑ Κωνσταντίνος Καλοκύρης, Η Θεοτόκος εις την εικονογραφίαν ανατολής και δύσεως, εκδ.Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη, 1972, σελ.53-85
  6. ↑ Κωνσταντίνος Καλοκύρης, Η Θεοτόκος εις την εικονογραφίαν ανατολής και δύσεως, εκδ.Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη, 1972, σελ.85-87
  7. ↑ Κωνσταντίνος Καλοκύρης, Η Θεοτόκος εις την εικονογραφίαν ανατολής και δύσεως, εκδ.Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη, 1972, σελ.87-140
  8. ↑ Δίπτυχα της Εκκλησίας της Ελλάδος 2022, ISBN 99.22.110
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Παναγία&oldid=10819682"