Πόντος
Το Ποντιακό Κράτος (Πόντος) δεν είναι επίσημο σύγχρονο κράτος. Καθορίζεται από την σύνθεση περιοχών του σύγχρονου τουρκικού κράτους. Αυτές οι περιοχές βρίσκονται σήμερα στην βορειοανατολική Τουρκία. Ο Πόντος υπήρξε στην αρχαιότητα βασίλειο επί Μιθριδάτη και την ύστερη βυζαντινή περίοδο.
Οι σχέσεις των Ελλήνων με την παρευξείνιο περιοχή ανάγονται στην μυθολογική περίοδο της ελληνικής ιστορίας. Αποτέλεσμα της σχέσης αυτής των Ελλήνων με το χώρο είναι η επισήμανση από σύγχρονους ιστορικούς του γεγονότος ότι οι Έλληνες είναι ένας από τους αρχαιότερους λαούς της περιοχής.
Τα πρώτα ελληνικά ευρήματα χρονολογούνται το 10ο π.Χ. αιώνα. Ο Μ. Rostovzeff υποστηρίζει ότι οι Έλληνες προσέγγισαν τις ακτές του Εύξεινου Πόντου κατά την περίοδο του σιδήρου, περί το 1100 π.χ. Ο G. Bordman αναφέρει ότι η πρώιμη ελληνική παρουσία στον ευξεινοποντιακό χώρο οφείλεται στην αναζήτηση σιδήρου. Υπάρχει όμως και η θεωρία ότι η περιοχή του Πόντου κατοικήθηκε πολύ νωρίτερα από πρωτοελληνικούς πληθυσμούς, εφόσον η κοιτίδα των Ινδοευρωπαίων -σύμφωνα με νεότερες απόψεις- βρίσκεται στο χώρο των ανατολικών ακτών του Εύξεινου Πόντου και του Καυκάσου.
Ο Τραπεζούντιος Βησσαρίων, όπως και άλλοι μελετητές, αργότερα, θεωρούν το χώρο του ανατολικού Πόντου πρωτοελληνικό. Ο Βησσαρίων αναφερόμενος στην Τραπεζούντα τη χαρακτηρίζει: «Πρεσβυτάτης είπερ άλλη τις υπαρχούσης», ενώ ο Ευγενικός των Βυζαντινών γράφει: «Τραπεζούς η πόλις, πόλις αρχαιοτάτη και των γε εν τη εώα πασών αρίστη».
Η καταγεγραμμένη, πάντως, εγκατάσταση ταυτίζεται με τον ελληνικό αποικισμό, όταν οι Μιλήσιοι ίδρυσαν την Ηράκλεια και τη Σινώπη, η οποία με τη σειρά της ίδρυσε την Τραπεζούντα, πρωτεύουσα του μικρασιατικού Πόντου. Την εποχή εκείνη κατοικούσαν διάφορες βάρβαρες φυλές στο εσωτερικό του. Κανένα όμως από αυτά τα φύλα δεν δημιούργησε ιδιαίτερο πολιτισμό και δεν άφησε μνημεία, ώστε να μπορούν οι ιστορικοί να τα ταυτοποιήσουν και να τα κατατάξουν.
Η κύρια μητρόπολη των ελληνικών πόλεων του Πόντου ήταν η μικρασιατική Μίλητος, η οποία κυριάρχησε στον αποικισμό του Εύξεινου Πόντου. Η ίδρυση της Σινώπης τον 9ο π.χ αιώνα, αποτέλεσε την απαρχή για ίδρυση μιας σειράς ελληνικών πόλεων καθ’ όλο το μήκος της παραλίας.
Στην Ταυρική χερσόνησο (Κριμαία) ιδρύθηκαν επίσης πολλές ελληνικές πόλεις: το Παντικάπαιον, η Φαναγόρεια, η Θεοδόσια, η Χερσόνησος κ.ά. Στο μυχό της Αζοφικής Θάλασσας ιδρύθηκε η Ταναΐς.
Ο Ξενοφών συναντά το 401 π.Χ. στα νότια παράλια του Εύξεινου Πόντου, "... πόλεις ελληνίδας" και αναφέρει την Τραπεζούντα, τα Κοτύωρα, την Κερασούντα, την Αμισό, τη Σινώπη.
Το Βασίλειο του Πόντου
Ο ελληνικός πολιτισμός κυριαρχούσε και χαρακτήριζε το Βασίλειο του Πόντου, που δημιούργησε η παρθικής καταγωγής δυναστεία των Μιθριδατών.
Η συγκεκριμένη δυναστεία προήλθε από την ομάδα εκείνη των Πάρθων που συνεργάστηκε με τα ελληνικά στρατεύματα του Αλεξάνδρου και χρησιμοποιήθηκε για την εμπέδωση της ελληνικής κυριαρχίας στην Ανατολή. Ο πατέρας του ιδρυτή του βασιλείου, ο Μιθριδάτης ο πρεσβύτερος, επικυριαρχούμενος από τον Αντίγονο, ήταν ο τύραννος της βιθυνικής Κίου και ανεψιός του τυράννου της Χίου.
Μιθριδάτης ΣΤ’ ο Ευπάτωρ
Σημαντικότερος θα είναι ο τελευταίος βασιλιάς του Πόντου ο Μιθριδάτης Στ' Ευπάτωρ, ο οποίος διαδέχτηκε το 120 π.Χ. τον πατέρα του.
Αργυρό τετράδραχμο που απεικονίζει τον Αλέξανδρο με κέρατα.
O Ευπάτωρ παρουσιαζόταν ως καταγόμενος από τον Αλέξανδρο, Κύρρο και Σέλευκο Νικάτωρα, ενώ στα νομίσματα απεικονιζόταν με την μορφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Υπήρξε μια προικισμένη προσωπικότητα που προσπάθησε για τους δικούς τους λόγους να αντισταθεί στον ρωμαϊκό επεκτατισμό. Ο ίδιος, προβάλλοντας τον εαυτό του ως τον υπέρμαχο του Ελληνισμού και του απελευθερωτή των Ελλήνων από το ρωμαϊκό ζυγό, υποκίνησε την κοινωνική εξέγερση των ελληνικών πόλεων που βρισκόταν υπό ρωμαϊκή κατοχή. Ο T. Reinach στο έργο του “Mithridate Eupator, roi de Pont” (1890) τον περιγράφει ως άνθρωπο μεγάλου ηθικού αναστήματος και γενναίο πολεμιστή. Οι πρώτες του επιτυχημένες εκστρατείες ήταν στην Κολχίδα και στην Κριμαία, τις οποίες προσάρτησε στο κράτος του. Μετά από τις πρώτες του επιτυχίες, ο Ευπάτορας αποφάσισε να εκδιώξει τους Ρωμαίους από τη Μικρά Ασία. Ήδη, οι Ρωμαίοι εκμεταλλευόμενοι την πολυδιάσπαση του ελληνικού κόσμου της ελληνιστικής εποχής σε αντιμαχόμενα βασίλεια και δημοκρατίες, κατάφεραν να κυριαρχήσουν στη Μεγάλη Ελλάδα αρχικά, να θέσουν υπό τον έλεγχό τους την κυρίως Ελλάδα στα Βαλκάνια και να επεκταθούν και στη μικρασιατική χερσόνησο.
Προσπαθώντας ο Ευπάτορας να αποτρέψει τις εξελίξεις αυτές, κήρυξε το 88 π.χ. τον πόλεμο κατά των Ρωμαίων. Οι περισσότερες ελληνικές πόλεις της δυτικής Μικράς Ασίας συμμάχησαν μαζί του. Επίσης, πλήθος πόλεων στη νότια βαλκανική, όπως η Αθήνα, συντάχθηκαν με τον Μιθριδάτη ελπίζοντας ότι θα φέρει την απελευθέρωση των Ελλήνων. Το 88 π.χ. ο Μιθριδάτης οργάνωσε τη μεγάλη σφαγή των Ρωμαίων και Ιταλών εποίκων στη Μικρά Ασία. Πιθανολογείται ότι κατά τη σφαγή που ονομάσθηκε «Εσπερινός της Εφέσου» εξοντώθηκαν περίπου 80.000 άτομα. Επικεφαλής των ρωμαϊκών στρατευμάτων ανέλαβε ο Σύλλας. Μέχρι την άνοιξη του 87 π.χ. το μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας επανακατατακτήθηκε από τους Ρωμαίους. Αξιοσημείωτη υπήρξε η άμυνα της Αθήνας και του Πειραιά το 86 π.χ. Ο Σύλλας δε δίστασε να καταστρέψει τους πλατάνους που βρισκόταν στην Ακαδημία του Πλάτωνα, ούτε να κόψει τα δέντρα του Άλσους του Απόλλωνα Λυκείου προκειμένου να κατασκευάσει πολιορκητικές μηχανές. Η άλωση της Αθήνας χαρακτηρίστηκε από πρωτοφανείς βαρβαρότητες κατά του πληθυσμού, ενώ στον Πειραιά καταστράφηκαν οι λιμενικές εγκαταστάσεις, όπως οι Νεώσοικοι. Το ίδιο έτος ο Σύλλας νίκησε τα στρατεύματα του Πόντου και των συμμάχων τους σε δύο μάχες στη Βοιωτία. Ο Α’ Μιθριδατικός Πόλεμος τελείωσε το 85 π.χ. με τη συνθήκη που συνήφθη στη Δάρδανο του Ελλησπόντου. Ο Μιθριδάτης υποχρεώθηκε να γίνει φόρου υποτελής στη Ρώμη, να παραδώσει το στόλο του και να πληρώσει μεγάλη πολεμική αποζημίωση. Το 83 π.χ. ο Σύλλας επέστρεψε στην Ιταλία με άφθονα λάφυρα. Μεταξύ των λαφύρων συμπεριλαμβανόταν η φημισμένη Βιβλιοθήκη του Απελλίκοντος, πολλά έργα τέχνης, ακόμα και δωρικοί κίονες για να χρησιμοποιηθούν στο ναό του Καπιτωλίου Διός. Ο Β’ Μιθριδατικός Πόλεμος άρχισε το 83 π.χ. όταν οι Ρωμαίοι εισέβαλλαν ξαφνικά στον Πόντο. Ο πόλεμος αυτός έληξε με την απώθηση των Ρωμαίων και τη νίκη του Ευπάτορα. Οι εχθροπραξίες γενικεύτηκαν από το 74 π.χ. οπότε και άρχισε ο Γ’ Μιθριδατικός πόλεμος. Αρχικά τα ποντιακά στρατεύματα νίκησαν τους Ρωμαίους στη Χαλκηδόνα, απέναντι από την Κωνσταντινούπολη. Στη συνέχεια ο Μιθριδάτης ηττήθηκε από τον Λούκουλλο έξω από την Κύζικο. Θα υποστεί ακόμα δύο ήττες. Το τελικό χτύπημα θα το δώσει ο Πομπήιος. Σημαντική βοήθεια στους Ρωμαίους είχαν προσφέρει και οι Πάρθοι. Ο Μιθριδάτης κατέφυγε στο Παντικάπαιο της Κριμαίας. Από εκεί άρχισε να σχεδιάζει εισβολή στην Ιταλία μέσω του Δούναβη. Έχει όμως εγκαταλειφθεί και από τον Τιγράνη, τον τελευταίο του σύμμαχο, ο οποίος συνθηκολόγησε με τους Ρωμαίους και αποσύρθηκε στο βασίλειό του της Αρμενίας. Η εξέγερση των στρατευμάτων του με επικεφαλής τον γιο του Φαρνάκη Β’ θα θέσει τέρμα στις επιδιώξεις του. Αδυνατώντας να αυτοκτονήσει λόγω του ότι είχε εθίσει τον εαυτό του στα δηλητήρια - Μιθριδατισμός, θα διατάξει έναν Γαλάτη μισθοφόρο να τον θανατώσει. Το σώμα του στάλθηκε στον Πομπήιο, ο οποίος το έθαψε στο βασιλικό νεκροταφείο της Σινώπης. Οι μελετητές του αναφέρουν: «Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι ο Μιθριδάτης ήταν ένα ηγεμόνας εκπληκτικής ενεργητικότητας και αποφασιστικότητας ή ότι διέθετε αξιόλογες πολιτικές ικανότητες. Ήταν όμως άτυχος, γιατί είχε να αντιμετωπίσει τρεις εξαιρετικά ευφυείς Ρωμαίους στρατηγούς και γιατί ό ελληνιστικός κόσμος βρισκόταν στο τελικό στάδιο της κατάρρευσής του.»
Ο Πόντος κατά τη Ρωμαϊκή Εποχή - Ρωμαιοκρατία
Την περίοδο των πολέμων διαδέχτηκε μια περίοδος ανασυγκρότησης. Ο Πομπήιος οργάνωσε την επαρχία Βιθυνίας-Πόντου, η οποία περιλάμβανε και τα δυτικά εδάφη του Πόντου με κύριες πόλεις την Αμισό και τη Σινώπη. Τα δυτικά εδάφη είχαν ονομασθεί σε Πολεμωνιακό Πόντο, ενώ τα ανατολικά σε Γαλατικό Πόντο. Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο ο Πόντος γνώρισε μεγάλη οικονομική ανάπτυξη γιατί εντάχθηκε στον παγκοσμιοποιημένο ρωμαϊκό χώρο και γιατί εμπορικά αναπτύχθηκε η ενδοχώρα του με την ίδρυση νέων ελληνικών πόλεων (Νικόπολη, Πομπηιούπολη, Μαγνόπολη, Διόσπολη κ.ά.) και με τη διάνοιξη της νέας εμπορικής οδού που συνέδεε τη Βιθυνία με την Αρμενία. Το 48 π.χ. ο γιος του Ευπάτορα Φαρνάκης, εκμεταλλευόμενος τον εμφύλιο πόλεμο που είχε ξεσπάσει στη Ρώμη, προσπάθησε να δημιουργήσει και πάλι το βασίλειο του πατέρα του. Η ήττα του από τον Καίσαρα θα θέσει τέλος στην ύστατη προσπάθεια αναβίωσης του Βασιλείου του Πόντου. Το 39 π.χ. παραχωρήθηκε στον Πόντο μια ελεγχόμενη αυτονομία. Από τις αρχαίες ελληνικές πόλεις της ποντιακής παραλίας, η Αμισός διατηρεί, χάρη στον Λούκουλλο, το χαρακτήρα της ελεύθερης συμμαχικής πόλης. Η Σινώπη, αντιθέτως, χαρακτηρίζεται αποικία, η οποία διοικούνταν με τον τρόπο διοίκησης των πόλεως της Ιταλίας. Το 64 μ.χ. ο Πόντος ενώθηκε με την επαρχία της Γαλατίας. Στη συνέχεια, κατά τις νέες διοικητικές ρυθμίσεις του Διοκλητιανού, ο Πόντος με επαρχίες τον Διόσποστο και τον Πολεμωνιακό Πόντο θα συγκροτήσει την «Ποντική Διοικησιν».
Η περίοδος της ρωμαιοκρατίας και της επικράτησης του χριστιανισμού συνοδεύτηκε από την απώλεια του εθνωνύμιου "Έλλην" -το οποίο εξάλλου είχε αποκτήσει αποκλειστικά θρησκευτική σημασία δηλώνοντας τον παγανιστή- και την παράλληλη επικράτηση του ονόματος "Ρωμαίος", δηλαδή "Ρωμιός", το οποίο επιβιώνει μέχρι σήμερα στους παρευξείνιους ελληνικούς πληθυσμούς.
Το Βυζάντιο
Μετά τη διάλυση του ρωμαϊκού κράτους σε δυτικό και ανατολικό, ο Πόντος, όπως και ολόκληρη η Μικρά Ασία και η βαλκανική, εντάχθηκαν στο ανατολικό τμήμα. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία υπήρξε το κέντρο του εκχριστιανισμένου ελληνορωμαϊκού κόσμου, όπως αυτός είχε γίνει αντιληπτός από τους Έλληνες και γενικά τους ελληνόφωνους της Ανατολής. Η Κωνσταντινούπολη θα γίνει πρωτεύουσα αυτού του κόσμου και θα πάρει τα προσωνύμια της "Νέας Ρώμης" και "Νέας Ιερουσαλήμ".
Ο Νίκος Γ. Σβορώνος γράφει για την μετεξέλιξη της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας: "…έντονη και διαρκής τάση του (του Βυζαντίου) προς τον εξελληνισμό, έως τη μεταβολή του σε ένα ελληνικό εθνικό κράτος, είναι πλέον μια ιστορική διαπίστωση γενικά παραδεκτή. Ανάμεσα στους λαούς που απάρτισαν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ο Ελληνισμός αποτελεί το δυναμικότερο, αν όχι το πολυπληθέστερο, στοιχείο της ήδη από την πρώτη της εμφάνιση.»
Η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ γράφει γι αυτό το νέο κράτος: "Η ελληνικότητα σα μάθημα μεγαλοσύνης μαζί με τη Ρώμη θα ξαναβρεί προοδευτικά τίτλους ευγένειας στο ρωμαϊκό χριστιανικό κράτος του Βυζαντίου. Ανανεωμένη από τα διδάγματα της νέας πνευματικής χριστιανικής αρετής, η ελληνική παιδεία και εμπειρία, θα αποτελέσει προοδευτικά το υπόβαθρο για το ξεκίνημα κάθε αναγέννησης, που μετά την πτώση της Πόλης θα στηρίξει τον ευρωπαϊκό νεότερο κόσμο. Στη διαχρονικότητα της ιστορίας, το Βυζάντιο, χάρη στον ελληνοπρεπή και χριστιανομαθή ανθρωπισμό του, που θα στεριώσει με τον καιρό, θα γίνει η μεσαιωνική Αυτοκρατορία του ανανεωμένου Ελληνισμού".
Η Αυτονομία του Πόντου
Ο Πόντος οργανώθηκε σε αυτόνομη «διοίκηση» της υπαρχίας της Ανατολής με πρωτεύουσα την Καισάρεια της Καππαδοκίας. Η Καισάρεια υπήρξε και κέντρο διάδοσης του χριστιανισμού. Από κει διαδόθηκε ο χριστιανισμός στην ευρύτερη περιοχή του Εύξεινου Πόντου, την Αρμενία και σε περιοχές της Κασπίας Θάλασσας.
* Με τον 28 κανόνα της Δ’ Οικουμενικής Συνόδου (451 μ.Χ.) ο Πόντος εντάχθηκε στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης.
* Κατά τον 8ο αιώνα εντάχθηκε στη θεματική οργάνωση του Βυζαντίου. Τα εδάφη του θα μοιραστούν σε τρία Θέματα, της Κολωνείας, των Αρμενιακών και της Χαλδίας.
Ο Πόντος βαθμιαία απόκτησε μεγάλη στρατιωτική σημασία για την άμυνα της αυτοκρατορίας κατά των Αράβων αρχικά και των τουρκομανικών φυλών στη συνέχεια. Μεγάλες οικογένειες αναδείχτηκαν την περίοδο αυτή στον Πόντο, όπως οι Κομνηνοί, οι Ταρωνίτες, οι Γαβράδες κ.ά. Η ισχυροποίηση των οικογενειών αυτών θα οδηγήσει στην εμφάνιση τάσεων αυτονόμησης από την κεντρική διοίκηση.
Η χαρακτηριστικότερη ήταν η ανταρσία των Γαβράδων τον 11ο αιώνα. Η οικογένεια των Γαβράδων καταγόταν από την Άτρα της Αργυρούπολης. Την επαρχία τους τη Χαλδία την ονόμαζαν "Χώραν Τραπεζουσίαν".
Η Άλωση του 1204 και η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας
H άνοιξη του 1204 μ.X. υπήρξε μοιραία για τον Eλληνισμό. Στις 13 Aπριλίου οι Σταυροφόροι είχαν εκπορθήσει την Kωνσταντινούπολη και είχαν καταλύσει την Ελληνική Aυτοκρατορία του Bυζαντίου. Διέλυσαν έτσι τον κεντρικό ιστό του μοναδικού χριστιανικού κράτους της Aνατολής, που θα μπορούσε να αποτελέσει ουσιαστικό εμπόδιο στο επεκτατικό Iσλάμ, αραβικό και τουρκικό.
H πράξη αυτή της Καθολικής Δύσης θα υψώσει εφεξής αξεπέραστο τείχος μεταξύ της δυτικής και ανατολικής χριστιανοσύνης και θα διευκολύνει την επικράτηση των Tούρκων μουσουλμάνων. Mετά την κατάληψη της Πόλης από τους Σταυροφόρους, οι Eλληνες θα ιδρύσουν τρία κράτη, ένα στα Bαλκάνια και δύο στη Mικρά Aσία.
Mε κέντρα τη Nίκαια της Bιθυνίας, την Ήπειρο και την Τραπεζούντα του Πόντου θα ξεκινήσουν οι προσπάθειες για ανακατάληψη της πρωτεύουσας. Mακροβιότερο από τα τρία αυτά κράτη υπήρξε η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, το οποίο θα επιζήσει 257 χρόνια.
Iδρύθηκε από τα αδέλφια Aλέξιο και Δαβίδ Kομνηνό. Hταν εγγόνια του Aνδρόνικου A΄, ιδρυτή της Βυζαντινής Aυτοκρατορικής δυναστείας των Kομνηνών, που έχασε τον θρόνο το 1185 από τη δυναστεία των Aγγέλων. Τα δύο αδέλφια είχαν καταφύγει στη τους Θαμάρ, βασίλισσα της Ιβηρίας, η οποία τους βοήθησε να κυριαρχήσουν στην περιοχή του Πόντου. Πιθανότατα, είχαν φτάσει στην Ιβηρία το 1203, επειδή είχαν προβλέψει τη μοίρα της Πόλης και όχι το 1185 όπως κάποιοι θεωρούν. Οι δύο Κομνηνοί έφτασαν στην Τραπεζούντα τον Απρίλιο του 1204, αφού είχε καταληφθεί από τους Λατίνους η Κωνσταντινούπολη.
H ύπαρξη δυναμικού ελληνικού πληθυσμού στην περιοχή, επέτρεψε τη δημιουργία μιας ισχυρής κρατικής εξουσίας, η οποία διεκδικούσε τη συνέχιση της βυζαντινής αυτοκρατορικής ιδέας. Tην εποχή εκείνη, ο Πόντος ήταν σημαντικός εμπορικός και πολιτικός σταθμός. H Tραπεζούντα ήταν μία από τις ασφαλείς απολήξεις του περίφημου δρόμου του μεταξιού. Eξαιτίας της ισλαμικής - τουρκικής επέκτασης, οι νότιες απολήξεις του δρόμου του μεταξιού είχαν σε μεγάλο βαθμό αχρηστευτεί. Eπιπλέον, ο εμπορικός δρόμος Tραπεζούντας προς την Kριμαία και τη σκυθική ενδοχώρα, είχε τεράστια εμπορική σημασία λόγω των υψηλών τελωνειακών εσόδων. Πολιτικά ο Πόντος βρισκόταν σε κομβικό σημείο. Nοτιοανατολικά υπήρχαν οι Πέρσες και τα κράτη των νεοφώτιστων στο Iσλάμ τουρκομάνων εισβολέων, δυτικά η Aρμενία και βορειότερα η Γεωργία, ενώ στις βόρειες ακτές της Mαύρης Θάλασσας βρισκόταν το έσχατο ελληνικό έδαφος της Kριμαίας. Στη συνέχεια, υπήρχαν οι απέραντες στέπες, όπου κυριαρχούσαν οι νομάδες και έφταναν μέχρι τις περιοχές των Σλάβων και των Σουηδών. Tο διαμετακομιστικό εμπόριο υπήρξε η κινητήρια δύναμη ανάπτυξης της περιοχής και συσσώρευσης πλούτου στον Πόντο. Στο βόρειο Εύξεινο Πόντο κυριαρχούσαν οι Έλληνες της Κριμαίας. Συγκατοικώντας με άλλους λαούς, όπως Αλάνοι (πρόγονοι των σημερινών Οσετίνων), Ζίκχοι, Γότθοι κ.ά. αποδείχτηκαν ως το πλέον δυναμικό στοιχείο. Οι μόνοι που ανταγωνίστηκαν εμπορικά τους Έλληνες ήταν οι λατινικές δυνάμεις της Γένοβας και της Βενετίας, οι οποίες θα χρησιμοποιήσουν τους Τάταρους για να εδραιώσουν τη θέση τους στην Κριμαία
Τα δύο ισχυρά ελληνικά κράτη της Μικράς Ασίας με πρωτεύουσες την Tραπεζούντα και τη Nίκαια διεκδικούσαν κληρονομικά –το καθένα για τον εαυτό του– την απελευθέρωση της Kωνσταντινούπολης από τους Δυτικούς και την αποκατάσταση της βυζαντινής εξουσίας. Tο αποτέλεσμα του ανταγωνισμού υπήρξε η πολεμική αναμέτρηση του Θεόδωρου Λάσκαρη της Nίκαιας, με τον Δαβίδ Kομνηνό της Tραπεζούντας. H νίκη του πρώτου στην Hράκλεια περιόρισε τις ποντιακές φιλοδοξίες. H αδυναμία συνεννόησης των δύο ελληνικών κρατών είχε αρνητικές επιπτώσεις στις προσπάθειες αναχαίτισης τόσο των Λατίνων της «Pωμανίας», δηλαδή του «φραγκικού» κράτους της Kωνσταντινούπολης, όσο και των Σελτζούκων Tούρκων του Iκονίου. Tα βυζαντινά όνειρα των Kομνηνών θα λάβουν τέλος το 1261 με την απελευθέρωση της Kωνσταντινούπολης από τον Mιχαήλ H΄ Παλαιολόγο της Nίκαιας. Oι Kομνηνοί συνειδητοποίησαν ότι δεν έπρεπε πλέον να τρέφουν καμιά ελπίδα επιστροφής στον θρόνο της Kωνσταντινούπολης. Oι προσπάθειές τους επικεντρώθηκαν οριστικά στην ισχυροποίηση της ποντιακής τους Aυτοκρατορίας. Σύμβολό τους θα γίνει ο μονοκέφαλος αετός, που κοιτάει πλέον προς την Aνατολή, σε αντίθεση με τον αετό των αρχαίων Σινωπέων που έχει το κεφάλι του στραμμένο προς τη Δύση. Oι Πόντιοι Aυτοκράτορες, μετά την επίσημη αναγνώριση του κράτους τους από τον Παλαιολόγο, θα ονομάζονται «εν Xριστώ πιστοί βασιλείς και αυτοκράτορες πάσης Aνατολής, Iβήρων και Περατείας» σε αντίθεση με τους αυτοκράτορες της Kωνσταντινούπολης, που διατήρησαν τον παραδοσιακό τίτλο: «βασιλείς και αυτοκράτορες των Pωμαίων». Iβηρία ονομαζόταν τότε η Γεωργία του Kαυκάσου και Περατεία η χερσόνησος της Kριμαίας.
Η παράδοση της Τραπεζούντας και το τέλος του ελληνικού κόσμου
Ο Μωάμεθ αντιλαμβανόμενος τον κίνδυνο που εγκυμονούσε για το κράτος του μια ενδεχόμενη συμμαχία των ηγεμόνων της Ανατολής, αποφάσισε να χτυπήσει πριν ισχυροποιηθούν οι αντίπαλοί του. Την άνοιξη του 1461 άρχισαν με απόλυτη μυστικότητα οι οθωμανικές προετοιμασίες. O Mωάμεθ B΄ ο Πορθητής, μεθοδικά κατέστρεψε το δίκτυο συμμαχιών της Aυτοκρατορίας. Παραπλανώντας αρχικά και καταλαμβάνοντας στη συνέχεια τη Σινώπη, που ήταν ένα αντιοθωμανικό μουσουλμανικό εμιράτο του Ισμαήλ, στράφηκε προς την Ανατολή με στόχο την άλωση της Τραπεζούντας. Εισέβαλε μέσω της Αμάσειας και της Σεβάστειας στην Αρμενία και κατανίκησε τα στρατεύματα του Σουλτάνου της Μεσοποταμίας, συμμάχου των Τραπεζουντίων. Ο οθωμανικός στόλος απέπλευσε από τη Σινώπη και κατευθύνθηκε προς την Τραπεζούντα. Tον Iούλιο του 1461 τα οθωμανικά στρατεύματα με επικεφαλής τον εξωμότη Mαχμούτ, πρώτο εξάδελφο του μυστικοσύμβουλου του Δαβίδ Γεωργίου Aμοιρούτζη, πολιόρκησαν την Tραπεζούντα. O λαός της πόλης ήταν αποφασισμένος να προβάλει αντίσταση στην τουρκική απειλή. Mε μυστικές διαπραγματεύσεις Aμοιρούτζη με τον Mωάμεθ μέσω του Mαχμούτ, ο Δαβίδ πείστηκε να παραδώσει την πόλη έπειτα από πολιορκία 32 ημερών, ενάντια στη θέληση του λαού. Στο Χρονικό της Μονεμβασίας αναφέρεται ότι ο Αμοιρούτζης και ο Μαχμούτ ήταν πρώτα ξαδέλφια και ότι ο Μωάμεθ κλήθηκε από τον Αμοιρούτζη: Και τούτος ο πρωτοβεστιάριος ήτον επίβουλος του Κυρ Δαβίδ, και αυτός έκαμε και τον Σουλτάνον και ήλθε κατά της Τραπεζούντος, και έκαμε τον Κυρ Δαβίδ και προσεκύνησεν. Παρά την παράδοση της πόλης, οι Oθωμανοί προέβησαν σε βιαιότητες κατά του πληθυσμού. Από τους κατοίκους της Τραπεζούντας απέμεινε μόνο το ένα τρίτο και αυτό υποχρεώθηκε να ζήσει στα προάστια της πόλης. Οι υπόλοιποι, είτε κατασφάχτηκαν από τους γενίτσαρους, είτε στάλθηκαν στη μισοερειπωμένη Κωνσταντινούπολη. Πολλοί διαμοιράστηκαν στους στρατιώτες για να τους υπηρετούν ως σκλάβοι. Οκτακόσιοι έφηβοι επιλέχτηκαν και υποχρεώθηκαν να ενταχθούν στον οθωμανικό στρατό. Ο Μωάμεθ παρέμεινε στην πόλη μέχρι την επόμενη άνοιξη για να επιβλέψει την εφαρμογή των διαταγών του και την εξαφάνιση όλων των ιχνών του τελευταίου ελληνικού κράτους. O Δαβίδ με την οικογένειά του και την περιουσία του εγκαταστάθηκε στη Αδριανούπολη. Tέσσερα χρόνια αργότερα, ο Mωάμεθ τον εκτέλεσε, όπως και τους επτά γιους του. Πιθανότατα εκτελέστηκε για να πάρει ο Σουλτάνος το μεγαλύτερο μέρος του τραπεζουντιακού θησαυρού που είχε μεταφέρει ο Δαβίδ. Άλλη ερμηνεία είναι ότι ο Μωάμεθ φοβόταν ότι υπήρχε πιθανότητα να προσβλέπουν οι χριστιανοί στον Δαβίδ, ως τον τελευταίο εκπρόσωπο της ελληνικής αυτοκρατορίας. Ως αφορμή αναφέρεται η ύπαρξη μιας επιστολής που απέστειλε στον Δαβίδ η Δέσποινα Αικατερίνη, σύζυγος του Χασάν Μπέη των Τουρκμένων –η μητέρα του οποίου ήταν Τραπεζούντια πριγκήπισσα- με την οποία ο Μωάμεθ διείδε την πιθανότητα προθέσεων παλινόρθωσης των Κομνηνών. Έτσι, οι Οθωμανοί κατάκτησαν όλο τον παλιό ελληνικό κόσμο. Η οσμανική πραγματικότητα βασιζόταν στην νομαδική παράδοση μιας φυλής κτηνοτρόφων πολεμιστών, η οποία ζούσε είτε από αυτά που παρείχε η φύση είτε από όσα μπορούσε να κατακτήσει με τη βία. Η ιδιοποίηση του μόχθου των παραγωγικών κοινωνιών και ατόμων υπήρξε θεμελιώδες γνώρισμα της τουρκικής εξουσίας. Ο πρωτογονισμός των τουρκομανικών ομάδων που εισέβαλαν στη Μικρά Ασίας καθόρισε την κοινωνική δομή στα κράτη που δημιούργησαν. Ακριβώς για αυτό ο όρος «τουρκικό κράτος» στο έργο του Χέγκελ σημαίνει την πρωτόγονη κοινωνική οργάνωση του κράτους. Η επικράτηση των μουσουλμάνων στο χώρο της οθωμανικής αυτοκρατορίας, διαμόρφωσε εντελώς νέες συνθήκες. Οι χριστιανοί υπήκοοι του σουλτάνου υποβαθμίστηκαν στη θέση του ραγιά, ο οποίος ανήκε – όσον αφορά την ύπαιθρο - σε φεουδαρχικές οικογένειες. Πλήθος περιορισμών, καθώς και σκληρή φορολόγηση, καθόρισαν το πλαίσο μέσα στο οποίο θα ζήσουν οι ραγιάδες. Οι ελληνικοί πληθυσμοί κατάφεραν να διατηρηθούν σε κάποιο βαθμό λόγω της μεγάλης αντιπαλότητας των δύο πολιτισμικών συστημάτων, του χριστιανισμού και του ισλάμ. Ο Νίκος Σβορώνος γράφει: "Ιδιαίτερος υπήρξε ο ρόλος της τουρκικής κατάκτησης. Οι αθρόοι εξισλαμισμοί των πρώτων αιώνων της κατάκτησης συνετέλεσαν βέβαια στον εκτουρκισμό ενός μέρους της Μικράς Ασίας, που χάνεται για τον ελληνισμό και εξασθένισαν τον ελληνισμό στη Βαλκανική. Αλλά, αφετέρου, η αγεφύρωτη διαφορά της θρησκείας των δύο λαών προφύλαξε γενικά ότι απέμεινε από τον Ελληνισμό από την ανάμιξη με το τουρκικό στοιχείο."
Η οθωμανική κυριαρχία
Ο Πόντος μοιράστηκε από τους Οθωμανούς σε δύο μπεηλερμπεάτα, κάτι σαν τα Θέματα των Βυζαντινών: της Τραπεζούντας και του «Ρουμ», δηλαδή των Ρωμιών, που περιλάμβανε τα δυτικά εδάφη και το εσωτερικό του Πόντου. Κατά τον 18ο αιώνα, στο χώρο του μικρασιατικού Πόντου υπήρχαν τρεις μητροπόλεις, η μητρόπολη Αμασείας με τίτλο μητροπολίτη «Υπέρτιμος και έξαρχος παντός Ευξείνου Πόντου», Νεοκαισαρείας και Ινέου με τίτλο «Υπέρτιμος και έξαρχος Πόντου Πολεμωνιακού» και Τραπεζούντας με τίτλο «Υπέρτιμος έξαρχος πάσης Λαζικής». Η ελληνική κοινωνία του μικρασιατικού Πόντου θα σημαδευτεί - όπως και κάθε άλλο μέρος του ελληνικού κόσμου- από τον εξισλαμισμό και την εμφάνιση του κρυπτοχριστιανικού φαινομένου. Το πρώτο κύμα εξισλαμισμών θα εμφανιστεί μετά την παράδοση της Τραπεζούντας στους Οθωμανούς. Οι χριστιανοί εκδιώκονται και περιθωριοποιούνται και οι εκκλησίες μετατρέπονται σε τεμένη. Στη Τραπεζούντα και στην περιφέρειά της οι εξισλαμισμοί θα λάβουν μεγάλη έκταση. Οκτώ χιλιάδες χριστιανοί από την πάλαι ποτέ πρωτεύουσα των Κομνηνών θα ιδρύσουν ορεινούς οικισμούς στην περιοχή της Θοανίας, που θα μείνει γνωστή ως Τόνια. Οι πληθυσμοί αυτοί θα εξισλαμιστούν στη συνέχεια. Το μεγάλο κύμα εξισλαμισμών θα ενσκήψει στα τέλη του 17ου αιώνα. Όπως μας πληροφορεί ο μητροπολίτης Τραπεζούντος Χρύσανθος, οι εξισλαμισμοί στον Πόντο πραγματοποιήθηκαν την περίοδο 1648-1687 από τις πιέσεις των φεουδαρχών, των Ντερεμπέηδων. Γράφει ο Χρύσανθος: "Ενεκα των από των Τερε-βέηδων πιέσεων τούτων και των δεινών διωγμών οι από του ποταμού Ακάμψιος (Τσορόχ) μέχρι Τραπεζούντος συμπαγείς ελληνικοί πληθυσμοί, οι κατοικούντες τας περιφερείας Ριζαίου, Οφεως, Σουρμένων και Γημωράς εξισλαμίστηκαν αθρόως. Οι χριστιανοί της περιφέρειας Οφεως είχον εξισλαμισθεί κατά την παράδοσιν ομού μετά του επισκόπου αυτών Αλεξάνδρου μετονομασθέντος Ισκεντέρ...". Ο πατριάρχης Ιεροσολύμων Δοσίθεος επισκέφθηκε την Τραπεζούντα το 1681 και δίνει πολύτιμες πληροφορίες για τον εξισλαμισμό των Ελλήνων. Αναφέρει ότι τον χρόνο της επίσκεψής του επραγματοποιήθει ο εξισλαμισμός των ελληνικών πληθυσμών της Θοανίας, της Τόνγιας. Σε οθωμανικό ντοκουμέντο που αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές της ζωής του υπόδουλου ποντιακού ελληνισμού ένα αιώνα μετά την άλωση της Τραπεζούντας συμπεραίνεται ότι "θεώρησαν πιο αρμόζον και συμφέρον γι αυτούς να αλλαξοπιστήσουν για να βελτιώσουν την κοινωνική τους κατάσταση." Από τα τέλη του 17ου αιώνα θα ξεκινήσει η εκπαιδευτική κίνηση στον Πόντο όπως και στον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο. Η Τραπεζούντα θα εξελιχθεί σε κέντρο των ελληνικών γραμμάτων. Το πρώτο σχολείο που λειτούργησε ήταν το «Φροντιστήριον Τραπεζούντος» το 1682. Στη Σινώπη υπήρχε ελληνικό σχολείο από το 1675. Στην Αργυρούπολη ιδρύθηκε το 1733 και στα τέλη του 18ου αιώνα ιδρύθηκαν σχολεία στη Σαμψούντα και στην Κερασούντα. Κατά το 19ο αιώνα εκατοντάδες ελληνικά και αλληλοδιδακτικά σχολεία ιδρύθηκαν στον Πόντο.
Τα απελευθερωτικά κινήματα των λαών
Η αφύπνιση των κατακτημένων λαών είχε οδηγήσει στην απελευθέρωσή τους στη Βαλκανική. Στο βαλκανικό Νότο έγινε κατορθωτή η δημιουργία ενός μικρού ελληνικού βασιλείου, ως απόρροια της μεγάλης ελληνικής αντιοθωμανικής Επανάστασης που άρχισε το 1821.
Η συμμετοχή του Πόντου ανιχνεύεται στη στρατολόγηση Φιλικών, στη συμμετοχή εθελοντών στον Ιερό Λόχο και στις επαναστατημένες περιοχές, και στη συμμετοχή των μεγάλων ποντιακών οικογενειών της Κωνσταντινούπολης. Σημαντική εκπρόσωπος της ποντιακής συμμετοχής υπήρξε η οικογένεια των Υψηλαντών, η οποία, όπως και η άλλη ποντιακή οικογένεια των Μουρούζηδων, έδωσαν τα πάντα στον Αγώνα. Η οικογένεια των Υψηλαντών ενσάρκωσε με τον πλέον αποκαλυπτικό τρόπο το γεγονός της στράτευσης όλων στο στόχο της πολιτικής αποκατάστασης των Ελλήνων.
Μετά τη δημιουργία του κράτους της Ελλάδας, γεννήθηκαν νέα εθνικά κράτη. Η Ρουμανία το 1862, το Μαυροβούνιο το 1860, η Σερβία το 1876, η Βουλγαρία το 1878 και η Αλβανία το 1913. Αλλά και στην ίδια τη Μικρά Ασία εμφανίστηκαν τάσεις ανεξαρτησίας στους Αρμένιους, στους Έλληνες του Πόντου και της Ιωνίας και αργότερα στους Κούρδους. Την κατάσταση που επικρατούσε στη Μικρά Ασία περιγράφει γλαφυρά το 1909 η εφημερίδα "Ο Λαός", που εκδιδόταν στην Κωνσταντινούπολη: "Τουρκικός λαός λογιούνταν όλοι οι μουσουλμάνοι, δηλαδή οι πιστοί καθώς ονομαζόντουσαν μόνοι τους… Όλοι οι μουσουλμάνοι ήταν ίσοι αναμεταξύ τους. Όλοι μπορούσαν να γίνουν πασάδες ή στρατηγοί. Μα δεν παραδέχονταν για ίσους με τον εαυτό τους τους χριστιανούς και τους εβραίους παρά τους ονομάζανε γκιαούρηδες. Τους απογόνους των παλαιών κατοίκων τους ματαχειρίζονταν σαν ξένους. Δεν τους επέτρεπαν να γίνουν αξιωματικοί ή υπάλληλοι. Δεν τους δέχονταν για μάρτυρες στα τουρκικά δικαστήρια. Η τουρκική κυβέρνηση τους ανέχονταν μόνο, βάζοντάς τους να πληρώνουν ένα χωριστό φόρο, το χαράτσι. Τους ονόμαζαν ραγιάδες (κοπάδια) και δεν τους ήθελαν για άλλο τίποτα παρά για να τρέφουν το μουσουλμανικό λαό. Στις επαρχίες μόνο οι μουσουλμάνοι ήτανε γαιοκτήμονες. Οι χριστιανοί ήταν αγρότες, απαράλλαχτα όπως οι δούλοι στο μεσαίωνα. Πριν την κατοχή, οι χριστιανοί αυτοί ήσαν έθνη ανεξάρτητα και πάντα είχαν βαστάξει τη γλώσσα, τη φορεσιά τους και τις συνήθειές τους..."
Οι νεότουρκοι
Ένας σημαντικός παράγοντας που εμπόδισε την πραγματοποίηση μεταρρυθμίσεων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και απόδοσης ίσων δικαιωμάτων σ' όλους τους πολίτες, ανεξαρτήτως θρησκεύματος, ήταν ο νεαρός τουρκικός εθνικισμός. Με την εμφάνισή του ο όρος "Τούρκος" άρχισε να αποκτά θετική σήμανση, ενώ για πρώτη φορά ο χώρος που καταλάμβανε η Οθωμανική Αυτοκρατορία αρχίζει να περιγράφεται ώς "Τουρκία". Μέχρι εκείνη τη στιγμή το ισλάμ και οι νέες παντουρκιστικές ιδέες δεν σχετίζονταν με συγκεκριμένο εθνικό έδαφος. Ο νέες εθνικιστικές απόψεις που εμφανίζονται καθορίζουν ως εθνικό χώρο των Τούρκων μια εκτεταμένη περιοχή από το Αιγαίο έως τη θάλασσα της Κίνας. Το παντουρκιστικό κίνημα στοχεύει ακριβώς στη δημιουργία αυτής της νέας τουρκικής αυτοκρατορίας, όπου δεν θα υπάρχει θέση για κανένα άλλο έθνος, εκτός απ' αυτό των Τούρκων. Ένας από τους πατέρες του παντουρκισμού, ο Ζιγιά Γκιοκάλπ (Giokalp) πρότεινε ανοιχτά την υπέρβαση της χαλαρής, πολυεθνικής και θρησκευτικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με την μετατροπή των ομάδων που ζούσαν σ' αυτήν σ' ένα συμπαγές ομοιόμορφο τουρκικό σώμα (compact body). Tις απόψεις αυτές υλοποίησαν οι Οθωμανοί αξιωματικοί που είχαν βρεθεί στη Γαλλία, και προσπάθησαν να ντύσουν με τις αξίες του διαφωτισμού τις ρατσιστικές επιδιώξεις του παντουρκισμού. Τον Οκτώβριο του 1911 οι Νεότουρκοι -ως κυβέρνηση της χώρας- αποφάσισαν σε συνέδριό τους την εξόντωση των μη μουσουλμανικών εθνοτήτων και τη βίαιη τουρκοποίηση των - πολυεθνοτικής καταγωγής - μουσουλμανικών πληθυσμών.
Η απόφαση όριζε με σαφήνεια τις νέες κατευθύνσεις που αναιρούσαν πλήρως την παλιότερη πολιτική της σχετικής ανοχής:
"Η Τουρκία πρέπει να γίνει μωαμεθανική χώρα, όπου η μωαμεθανική θρησκεία και οι μωαμεθανικές αντιλήψεις θα κυριαρχούν και κάθε άλλη θρησκευτική προπαγάνδα θα καταπνίγεται... Αργά ή γρήγορα θα πρέπει να πραγματοποιηθεί η πλήρης οθωμανοποίηση όλων των υπηκόων της Τουρκίας. Και είναι ολοκάθαρο ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει με την πειθώ. Άρα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ένοπλη βία.... Η μουσουλμανική κυριαρχία είναι αναπόφευκτη και μόνο στους μουσουλμανικούς θεσμούς και παραδόσεις οφείλεται σεβασμός. Το δικαίωμα των άλλων εθνοτήτων να έχουν δικές τους οργανώσεις θα πρέπει να αποκλειστεί. Κάθε μορφή αποκέντρωσης και αυτοδιοίκησης θα θεωρείται προδοσία προς την τουρκική αυτοκρατορία. Η επικράτηση της τουρκικής γλώσσας αποτελεί ένα από τα βασικά μέσα για τη διατήρηση της μουσουλμανικής κυριαρχίας."
Αφορμή για την υλοποίηση των προαποφασισμένων σχεδίων έδωσε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι Νεότουρκοι στον Πόντο - όπως και στην υπόλοιπη Μικρά Ασία, καθώς και την Ανατολική Θράκη - άρχισαν με την επιστράτευσή όλων από 15 έως 45 ετών και την αποστολή τους στα Τάγματα Εργασίας. Η πλειονότητά τους στάλθηκε στις περιοχές μεταξύ Σεβάστειας και Βαν για την κατασκευή δρόμων. Παράλληλα αμφισβήτησαν το δικαίωμα των Ελλήνων να ασκούν ελεύθερα τα επαγγέλματά τους και επί πλέον απαγόρευσαν τους μουσουλμάνους να συνεργάζονται επαγγελματικά με τους Έλληνες με την ποινή της τιμωρίας από τις στρατιωτικές αρχές. Χρησιμοποιήθηκαν ακόμα και η ληστρικές ομάδες που δρούσαν στην παρανομία και ευνοήθηκε η δραστηριότητά τους.
Οι απόψεις των συμμάχων των Νεοτούρκων
Σε έγγραφο του αυστριακού υπουργού Εξωτερικών προς το Βερολίνο αναφέρονται τα εξής για την πολιτική των συμμάχων τους:
"Η πολιτική των Τούρκων είναι μέσω μιας γενικευμένης καταδίωξης του ελληνικού στοιχείου, να εξοντώσει τους Έλληνες ως εχθρούς του Κράτους, όπως πριν τους Αρμένιους. Οι Τούρκοι εφαρμόζουν τακτική εκτόπισης των πληθυσμών, δίχως διάκριση και δυνατότητα επιβίωσης, απ' τις ακτές στο εσωτερικό της χώρας, ώστε οι εκτοπιζόμενοι να είναι εκτεθειμένοι στην αθλιότητα και τον θάνατο από πείνα. Τα εγκαταλειπόμενα σπίτια των εξοριζομένων λεηλατούνται από τα τούρκικα τάγματα τιμωρίας ή καίονται και καταστρέφονται. Και όλα τα άλλα μέτρα τα οποία εις τους διωγμούς των Αρμενίων ευρίσκοντο εις ημερησίαν διάταξιν, επαναλαμβάνονται τώρα εναντίον των Ελλήνων."
Ο μαρκήσιος Pallavicini έγραφε τον Ιανουάριο του 1918:
"Είναι σαφές ότι οι εκτοπισμοί του ελληνικού στοιχείου δεν υπαγορεύονται ουδαμώς από στρατιωτικούς λόγους και επιδιώκουν κακώς εννοουμένως πολιτικούς σκοπούς."
Οι Αυστρογερμανοί μαρτυρούν ότι είχε ειπωθεί από ανώτερους αξιωματούχους ότι:
"Τελικά πρέπει να κάνουμε με τους Έλληνες ό,τι κάναμε με τους Αρμένιους... Πρέπει με τους Έλληνες, τώρα να τελειώνουμε."
Διαπίστωναν επίσης ότι η πολιτική της γενικευμένης εθνικής εκκαθάρισης υπογορεύτηκε κυρίως από την παντουρκιστική ιδεολογία και την περιφρόνηση για τους "άπιστους" (γκιαούρηδες). Ο Αυστριακός πρόξενος της Αμισού Κviatofski ανέφερε σε υπηρεσιακή του επιστολή ότι ο εκτοπισμός των Ελλήνων της ποντιακής παραλίας βρισκόταν στα πλαίσια του προγράμματος των Νεοτούρκων, με το οποίο επεδιώκετο η εξασθένηση του χριστιανικού στοιχείου. Θεωρούσε ο ίδιος ότι η καταστροφή αυτή θα είχε μεγαλύτερη απηχήση στην Ευρώπη απ' ότι οι σφαγές που είχαν διαπράξει κατά των Αρμενίων.
Μετά το '22
Οι εθνικές εκκαθαρίσεις - Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου - που θα γίνουν την περίοδο του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς και αυτές που θα ακολουθήσουν την περίοδο 1919-1922 θα καθορίσουν τη μοίρα του ποντιακού ελληνισμού και θα ανατρέψουν πλήρως τη φυσιογνωμία της περιοχής. Η καταστροφή αυτής της φυσιογνωμίας - η οποία είχε διαμορφωθεί από την αρχαιότητα - επισφραγίστηκε με την ανταλλαγή των πληθυσμών που επέβαλε η Συνθήκη της Λωζάννης μετά το πέρας του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1919 - 1922 και ολοκληρώθηκε με τη συμφωνία της Άγκυρας του 1930.
Ο Πόντος, η «βαθειά Ελλάδα» των μεσαιωνικών χρονικογράφων, όπως και η υπόλοιπη Μικρά Ασία και η Ανατολική Θράκη, θα μετατραπούν – εκτός από «χαμένες πατρίδες»- σε μυθικούς, εξιδανικευμένους «ου τόπους» αναφοράς στη μνήμη των προσφύγων. Θα συνεχίσουν να υπάρχουν ως ονόματα δρόμων και ως μνημεία, στα απειράριθμα προσφυγικά χωριά και πολιτείες στην ελεύθερη Ελλάδα. Όμως, η μνήμη των προσφυγικών πληθυσμών και η τραυματική ιστορική περιπέτεια θα εξοβελιστούν συνειδητά από την εκάστοτε εξουσία – όπως και από την εκάστοτε αντιπολίτευση- στη μετά το ’22 Ελλάδα. Η συλλογική μνήμη θα περιοριστεί μόνο στη βαλκανική εμπειρία του ελληνισμού. Θα ‘πρεπε να ‘ρθει η δεκαετία του ’80, όταν η κοινωνία των πολιτών θα αρχίσει να αναπτύσσεται και να αμφισβητεί τις παραδεδεγμένες ερμηνείες, για να ξαναβρεί η ιστορία τις πραγματικές της εξηγήσεις, για να γίνει προσπάθεια να απαντηθούν τα ερωτήματα που ακόμα αιωρούνται, για να αρχίσουν να γεμίζουν οι Λευκές Σελίδες της ιστοριογραφίας μας, για να ξεκινήσουν και πάλι οι περιηγητές να περιηγούνται και να περιγράφουν με το δικό τους τρόπο τις κάποτε «ημέτερες πατρίδες».
Saturday, February 28, 2009
Thursday, February 26, 2009
Η νύκτα στην ιερά Μονή Βαζελώνος
" Όλες τις κοπέλες και τις γυναίκες που συνέλαβαν οι Tσέτεδες , τις οδήγησαν μέσα στη Μονή, τις βίασαν και τις διακόρευσαν κτηνωδώς.
Μετά από επανειλημμένους βιασμούς και ενώ τα θύματα δεν ήταν σε θέση να κινηθούν, τα αποκεφάλισαν μέσα στη Μονή.
Έσφαξαν και άντρες, αφού τους ανάγκασαν να βλέπουν την κακοποίηση των γυναικών τους...
Μια εικοσάχρονη κοπέλα η Κυριακή Τσιρονίδου , βιάστηκε μπροστά στους δικούς της από εννέα βδελυρούς Τούρκους Τσέτεδες, από τους οποίους ο τελευταίος την αποτέλειωσε με το ξίφος του..."
Η νύκτα στην ιερά Μονή Βαζελώνος ήταν μια από τις πιο ανατριχιαστικές σελίδες της Ποντιακής Γενοκτονίας.
Απόσπασμα από την "Μαύρη Βίβλο" του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Ποντιακή Κουζίνα
Κείμενο - επιμέλεια: Παναγιώτης Κουκουβίτης
Αναφερόμενοι στην Ποντιακή κουζίνα εννοούμε κυρίως τις διατροφικές συνήθειες, τις προτιμήσεις σε διάφορα υλικά και τις μεθόδους μαγειρικής που έφεραν και με ιδιαίτερο σεβασμό διαφυλάττουν μέχρι σήμερα οι Έλληνες πρόσφυγες από τις περιοχές των παραλίων του Εύξεινου Πόντου, όταν μετά από χιλιετίες αναγκάστηκαν σε ξεριζωθούν από τον τόπο τους.
Ποντιακή ΚουζίναΌλα τα παράλια της Μαύρης Θάλασσας και η ενδοχώρα της βορείου Μ. Ασίας ονομάζονται «Πόντος». Εκεί ήκμασαν κατά το παρελθόν μεγάλες ελληνικές πόλεις και η περιοχή χαρακτηρίζονταν από την ιδιαιτέρως ανεπτυγμένη γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία και το εμπόριο, όπως και οι περισσότερες περιοχές ακριτών του ελληνισμού.
Η ανεπτυγμένη κτηνοτροφία (κυρίως αγελαδοτροφεία) παρείχε αφθονία γαλακτοκομικών προϊόντων, ενώ αντίστοιχα πληθωρικές ήταν η μελισσοκομία και η πτηνοτροφία, που σε συνδυασμό με το ψάρεμα στις πλούσιες θάλασσες της περιοχής, εξασφάλιζαν το διαιτολόγιο για τους κατοίκους της. Η αλήθεια είναι ότι η επάρκεια σε βασικά είδη διατροφής δεν σημαίνει και υπεραφθονία. Έτσι διαμορφώθηκε μία κουζίνα βασισμένη περισσότερο στην τέχνη της νοικοκυράς και λιγότερο στα πλούσια υλικά.
Βασισμένη σε σιτηρά και γάλα
Όπως συμβαίνει σε κάθε τόπο, οι διατροφικές συνήθειες των Ποντίων επηρεάστηκαν από τις ιδιαίτερες συνθήκες της περιοχής και έτσι έχουμε πολλές συνταγές που βασίζονται στα σιτηρά και το γάλα. Παράλληλα είναι εμφανής ο επηρεασμός από την κουζίνα των Ρώσων και των Αρμενίων και φυσικά με το πέρασμα του χρόνου και από αυτήν των Τούρκων. Η ιδιαίτερη κουζίνα που διαμόρφωσαν οι Έλληνες από την αρχαιότητα επηρέασε τους μετέπειτα αφιχθέντες Τούρκους κατακτητές και έτσι πολλά από τα ποντιακά φαγητά διατηρώντας ατόφια ή μερικώς την αρχική τους ονομασία, τα συναντάμε ακόμα και σήμερα σε όλη την Μ. Ασία.
Προσεγγίζοντας ερευνητικά την κουζίνα των Ποντίων βλέπουμε ότι δεν περιλαμβάνει συχνή χρήση κρέατος, τα δε τυροκομικά της παρασκευάζονται αποκλειστικά από αγελαδινό γάλα. Η απουσία των αμνοεριφίων οφείλεται στην ιδιαίτερη διαμόρφωση των δασών που αποτελούνται από υψηλά δένδρα. Τα βοοειδή όπως είναι φυσικό δεν ήταν ζώα που εύκολα αποφασίζεις να τα σφάξεις μια και το καθένα αποτελούσε στο παρελθόν σημαντικό περιουσιακό στοιχείο του ιδιοκτήτη του, αφού εκτός από την παραγωγή γάλακτος ήταν και σημαντικό υποζύγιο. Θα βρούμε πολύ γάλα, βούτυρο και τυροκομικά να νοστιμίζουν τα ζυμαρικά και τις πίτες.
Γαλακτοκομικά - τυροκομικά
Ταν: το υγρό υπόλοιπο του αγελαδινού ή βουβαλίσιου γιαουρτιού μετά το χτύπημα (ντουρμαλίζομα) και την αποβολή του βουτύρου 0-1% λιπαρά).
Πασκιτάν: αλειφόμενο τυρί που παράγεται μετά από βράσιμο του «Ταν»
Ξυγαλένεν: (γιαούρτι)
Τζιαχλαμάς: αναψυκτικό (Αριάνι)
Υλιστό: πολύ στραγγισμένο γιαούρτι
Γαΐς: αγελαδινό τυρί σε λωρίδες (γαϊς=ζώνη). Μοιάζει με την μοτσαρέλα.
Παρχαροτύρι: καπνιστό αγελαδινό τυρί με γλυκιά γεύση (τυρί του Παρχαριού = ψηλά βουνά)
Τσιορτάνια: τυρί αγελαδινό σε σχήμα κόλουρου κώνου με μια λακουβίτσα στην επάνω έδρα. Αρκετά αλμυρό, τρίβεται σε πίτες ή τηγανίζεται.
Σουλγούν: κυλινδρικού σχήματος αγελαδινό τυρί, αλμυρό με αρκετά λιπαρά.
Μυτζί: μυζήθρα
Φυτιλιάρ Μυτζί: μαδημένο γαϊς τυρί μαζί με αλμυρή μυζήθρα μεζές, τρώγεται και τηγανητό.
Τσιοκαλίκι ή Τσιοκαρμάς: φρέσκο αγελαδινό τυρί που «κόβει» με λεμόνι ελαφρά ξινό και αλμυρό.
Φαγητά
Κεσκέσι κορκότα χερσές: χυλός από βρασμένο κρέας και σιτάρι
Καϊγκανάς: στραπατσάδα
Τανομένος σορβάς: σούπα από κορκότο με Ταν
Ξυγαλένεν σορβάς: σούπα με κορκότο ή πλιγούρι και γιαούρτι
Κρεατόπιτες
Κεμπάπια
Ιτσλί: παρασκεύασμα από πλιγούρι, συνήθως έχει μέσα και γέμιση από κρέας.
Σουμπορεγί: γιορτινό φαγητό
Φούστρον: ομελέτα με αλεύρι
Μπορτς: κρεατόσουπα με λάχανο
Σιτηρά - αρτοποιήματα - ζυμάρια
Λαζουδένα: (από καλαμπόκι)
Ταραγά: (από μείγμα σιταριού καλαμποκιού)
Μόρικα: (από σίκαλη)
Γιουλαφέναν: (από βρόμη)
Τσουπαδένια κολόθια: μικρά στρογγυλά ψωμάκια από καλαμποκάλευρο, αλειμμένα με φρέσκο βούτυρο.
Κετέ: αρτοσκεύασμα
Παστουρμαδόψωμο
Κρεατόψωμο
Μανιταρόψωμο
Σπανακόψωμο
Παντζαρόψωμο
Καρυδόψωμο
Μυζηθρόψωμο
Γιαουρτόψωμο
Πρασόψωμο
Τζεβιζλί τσορέκ: τσουρέκι
Πουσίντια: κριθαρένιες κουλούρες με βούτυρο ή πετιμέζι.
Πλουγούρ: κοπανισμένο σιτάρι
Κορκότο: χοντροαλεσμένο σε χειρόμυλο σιτάρι, κριθάρι ή καλαμπόκι. Το χρησιμοποιούν ως υποκατάστατο του ρυζιού σε πολλά εδέσματα.
Χασίλια: πηχτό φαγητό με κορκότα, αλεύρι και βούτυρο. Περιέχυναν τα χασίλια με θόγαλαν, γιαούρτι ή αριάνι.
Λαβάσα: μικρές πίτες άζυμου άρτου
Τρίμμαν: μικροί σβώλοι από ζυμάρι τους οποίους βράζουν και περιχύνουν με καβουρντισμένο βούτυρο με κρεμμύδι.
Μακαρίνα: χυλοπίτες
Υβριστόν: γουφκάδες
Χαβίτς: πηχτός λαπάς με καλαμποκάλευρο και μυζήθρα, ψημένος σε λιωμένο αγελαδινό βούτυρο.
Σιρόν: ζυμαρικά από φύλλο τυλιγμένα σαν κουρκουμπίνια. Σερβίρεται με λιωμένο βούτυρο και γιαούρτι.
Γλυκά
Μελοκούλουρα
Μελόπιτες
Βουτυρόμελο
Πεστίλια: από μούρα ή σύκα
Βαρβάρα: (με σιτάρι, καλαμπόκι και φασόλια)
Αλευροχαλβάς
Κατμέρια ή γατμερ: είδος τηγανίτας
Βασιλόπιτα: (με βουτυρωμένα φύλλα ζύμης με πασπαλισμένο ανάμεσα καρύδι, κανέλα, και ζάχαρη). Παρόμοια βασιλόπιτα συναντάμε στην Καππαδοκία και στην Αγιάσο της Λέσβου.
Τσιριχτά (λουκουμάδες): γίνονται και αλμυρά γεμιστά με καβουρμά.
Πουρμάς, Πορμάς ή Πορέκ ή στριφτό: γλυκό σοροπιασμένο με μέλι ή πετιμέζι.
Παζλαμά: κρέπα από καλαμποκίσιο αλεύρι με βούτυρο, πασπαλισμένη με τριμμένο τυρί, ζάχαρη, πετιμέζι ή μέλι.
Ωτία: τηγανισμένα πιτάκια με κιμά σε σχήμα αυτιού.
Παταράτα ή Φελία: αυγόφετες με μέλι, πετιμέζι ή ζάχαρη.
Πισία ή τιρλία: είδος διπλωμένης και τηγανισμένης κρέπας.
Μαλαχτά: γλύκισμα από καβουρντισμένο αλεύρι, ζάχαρη ή μέλι και νερό.
Πίτες - πιτάκια
Φιλοτά: είδος τυρόπιτας
Χαψολάβασον: λαγάνα με παστό γαύρο
Χοχολένεν πίτα (σκουπιδόπιτα): πίτα με καλαμποκάλευρο και διάφορα άγρια χόρτα.
Πίτα με κιντέατα (τσουκνιδόπιτα): τσουκνίδες, κρεμμύδι, αυγά, τυρί άνηθο και μαϊντανό.
Λαλλάγγες: οι Βυζαντινές λαλάγγες ή λαλαγκίτες που υπάρχουν σε όλη την Ελλάδα.
Δαμέσα: φύλλα παχιάς ζύμης που περιέχουν την οποιαδήποτε γέμιση και ψήνονται διπλωμένα στα τέσσερα σαν φάκελο.
Γιαγλία: πιτούλες σε σχήμα βάρκας γεμισμένες με τυρί (πεϊνιρλιά)
Σαγανλούγια: πιτούλες σε σχήμα βάρκας σαν πεϊνιρλιά γεμισμένες με ψιλοκομμένο κρεμμύδι, φουντούκια ή καρύδια και μαύρο πιπέρι.
Γιουμουρταλούγια: πιτούλες σε σχήμα βάρκας σαν πεϊνιρλιά γεμισμένες με καβουρμά
Χαψία: μικρές πίτες με ψάρι (γαύρο)
Γιοχάδες: γιουκάδες
Πιροσκία: τηγανητά πιτάκια γεμισμένα πατάτα ή κιμά
Πλινία: (Μπλινίς) πιτάκια με πατάτα
Αναφερόμενοι στην Ποντιακή κουζίνα εννοούμε κυρίως τις διατροφικές συνήθειες, τις προτιμήσεις σε διάφορα υλικά και τις μεθόδους μαγειρικής που έφεραν και με ιδιαίτερο σεβασμό διαφυλάττουν μέχρι σήμερα οι Έλληνες πρόσφυγες από τις περιοχές των παραλίων του Εύξεινου Πόντου, όταν μετά από χιλιετίες αναγκάστηκαν σε ξεριζωθούν από τον τόπο τους.
Ποντιακή ΚουζίναΌλα τα παράλια της Μαύρης Θάλασσας και η ενδοχώρα της βορείου Μ. Ασίας ονομάζονται «Πόντος». Εκεί ήκμασαν κατά το παρελθόν μεγάλες ελληνικές πόλεις και η περιοχή χαρακτηρίζονταν από την ιδιαιτέρως ανεπτυγμένη γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία και το εμπόριο, όπως και οι περισσότερες περιοχές ακριτών του ελληνισμού.
Η ανεπτυγμένη κτηνοτροφία (κυρίως αγελαδοτροφεία) παρείχε αφθονία γαλακτοκομικών προϊόντων, ενώ αντίστοιχα πληθωρικές ήταν η μελισσοκομία και η πτηνοτροφία, που σε συνδυασμό με το ψάρεμα στις πλούσιες θάλασσες της περιοχής, εξασφάλιζαν το διαιτολόγιο για τους κατοίκους της. Η αλήθεια είναι ότι η επάρκεια σε βασικά είδη διατροφής δεν σημαίνει και υπεραφθονία. Έτσι διαμορφώθηκε μία κουζίνα βασισμένη περισσότερο στην τέχνη της νοικοκυράς και λιγότερο στα πλούσια υλικά.
Βασισμένη σε σιτηρά και γάλα
Όπως συμβαίνει σε κάθε τόπο, οι διατροφικές συνήθειες των Ποντίων επηρεάστηκαν από τις ιδιαίτερες συνθήκες της περιοχής και έτσι έχουμε πολλές συνταγές που βασίζονται στα σιτηρά και το γάλα. Παράλληλα είναι εμφανής ο επηρεασμός από την κουζίνα των Ρώσων και των Αρμενίων και φυσικά με το πέρασμα του χρόνου και από αυτήν των Τούρκων. Η ιδιαίτερη κουζίνα που διαμόρφωσαν οι Έλληνες από την αρχαιότητα επηρέασε τους μετέπειτα αφιχθέντες Τούρκους κατακτητές και έτσι πολλά από τα ποντιακά φαγητά διατηρώντας ατόφια ή μερικώς την αρχική τους ονομασία, τα συναντάμε ακόμα και σήμερα σε όλη την Μ. Ασία.
Προσεγγίζοντας ερευνητικά την κουζίνα των Ποντίων βλέπουμε ότι δεν περιλαμβάνει συχνή χρήση κρέατος, τα δε τυροκομικά της παρασκευάζονται αποκλειστικά από αγελαδινό γάλα. Η απουσία των αμνοεριφίων οφείλεται στην ιδιαίτερη διαμόρφωση των δασών που αποτελούνται από υψηλά δένδρα. Τα βοοειδή όπως είναι φυσικό δεν ήταν ζώα που εύκολα αποφασίζεις να τα σφάξεις μια και το καθένα αποτελούσε στο παρελθόν σημαντικό περιουσιακό στοιχείο του ιδιοκτήτη του, αφού εκτός από την παραγωγή γάλακτος ήταν και σημαντικό υποζύγιο. Θα βρούμε πολύ γάλα, βούτυρο και τυροκομικά να νοστιμίζουν τα ζυμαρικά και τις πίτες.
Γαλακτοκομικά - τυροκομικά
Ταν: το υγρό υπόλοιπο του αγελαδινού ή βουβαλίσιου γιαουρτιού μετά το χτύπημα (ντουρμαλίζομα) και την αποβολή του βουτύρου 0-1% λιπαρά).
Πασκιτάν: αλειφόμενο τυρί που παράγεται μετά από βράσιμο του «Ταν»
Ξυγαλένεν: (γιαούρτι)
Τζιαχλαμάς: αναψυκτικό (Αριάνι)
Υλιστό: πολύ στραγγισμένο γιαούρτι
Γαΐς: αγελαδινό τυρί σε λωρίδες (γαϊς=ζώνη). Μοιάζει με την μοτσαρέλα.
Παρχαροτύρι: καπνιστό αγελαδινό τυρί με γλυκιά γεύση (τυρί του Παρχαριού = ψηλά βουνά)
Τσιορτάνια: τυρί αγελαδινό σε σχήμα κόλουρου κώνου με μια λακουβίτσα στην επάνω έδρα. Αρκετά αλμυρό, τρίβεται σε πίτες ή τηγανίζεται.
Σουλγούν: κυλινδρικού σχήματος αγελαδινό τυρί, αλμυρό με αρκετά λιπαρά.
Μυτζί: μυζήθρα
Φυτιλιάρ Μυτζί: μαδημένο γαϊς τυρί μαζί με αλμυρή μυζήθρα μεζές, τρώγεται και τηγανητό.
Τσιοκαλίκι ή Τσιοκαρμάς: φρέσκο αγελαδινό τυρί που «κόβει» με λεμόνι ελαφρά ξινό και αλμυρό.
Φαγητά
Κεσκέσι κορκότα χερσές: χυλός από βρασμένο κρέας και σιτάρι
Καϊγκανάς: στραπατσάδα
Τανομένος σορβάς: σούπα από κορκότο με Ταν
Ξυγαλένεν σορβάς: σούπα με κορκότο ή πλιγούρι και γιαούρτι
Κρεατόπιτες
Κεμπάπια
Ιτσλί: παρασκεύασμα από πλιγούρι, συνήθως έχει μέσα και γέμιση από κρέας.
Σουμπορεγί: γιορτινό φαγητό
Φούστρον: ομελέτα με αλεύρι
Μπορτς: κρεατόσουπα με λάχανο
Σιτηρά - αρτοποιήματα - ζυμάρια
Λαζουδένα: (από καλαμπόκι)
Ταραγά: (από μείγμα σιταριού καλαμποκιού)
Μόρικα: (από σίκαλη)
Γιουλαφέναν: (από βρόμη)
Τσουπαδένια κολόθια: μικρά στρογγυλά ψωμάκια από καλαμποκάλευρο, αλειμμένα με φρέσκο βούτυρο.
Κετέ: αρτοσκεύασμα
Παστουρμαδόψωμο
Κρεατόψωμο
Μανιταρόψωμο
Σπανακόψωμο
Παντζαρόψωμο
Καρυδόψωμο
Μυζηθρόψωμο
Γιαουρτόψωμο
Πρασόψωμο
Τζεβιζλί τσορέκ: τσουρέκι
Πουσίντια: κριθαρένιες κουλούρες με βούτυρο ή πετιμέζι.
Πλουγούρ: κοπανισμένο σιτάρι
Κορκότο: χοντροαλεσμένο σε χειρόμυλο σιτάρι, κριθάρι ή καλαμπόκι. Το χρησιμοποιούν ως υποκατάστατο του ρυζιού σε πολλά εδέσματα.
Χασίλια: πηχτό φαγητό με κορκότα, αλεύρι και βούτυρο. Περιέχυναν τα χασίλια με θόγαλαν, γιαούρτι ή αριάνι.
Λαβάσα: μικρές πίτες άζυμου άρτου
Τρίμμαν: μικροί σβώλοι από ζυμάρι τους οποίους βράζουν και περιχύνουν με καβουρντισμένο βούτυρο με κρεμμύδι.
Μακαρίνα: χυλοπίτες
Υβριστόν: γουφκάδες
Χαβίτς: πηχτός λαπάς με καλαμποκάλευρο και μυζήθρα, ψημένος σε λιωμένο αγελαδινό βούτυρο.
Σιρόν: ζυμαρικά από φύλλο τυλιγμένα σαν κουρκουμπίνια. Σερβίρεται με λιωμένο βούτυρο και γιαούρτι.
Γλυκά
Μελοκούλουρα
Μελόπιτες
Βουτυρόμελο
Πεστίλια: από μούρα ή σύκα
Βαρβάρα: (με σιτάρι, καλαμπόκι και φασόλια)
Αλευροχαλβάς
Κατμέρια ή γατμερ: είδος τηγανίτας
Βασιλόπιτα: (με βουτυρωμένα φύλλα ζύμης με πασπαλισμένο ανάμεσα καρύδι, κανέλα, και ζάχαρη). Παρόμοια βασιλόπιτα συναντάμε στην Καππαδοκία και στην Αγιάσο της Λέσβου.
Τσιριχτά (λουκουμάδες): γίνονται και αλμυρά γεμιστά με καβουρμά.
Πουρμάς, Πορμάς ή Πορέκ ή στριφτό: γλυκό σοροπιασμένο με μέλι ή πετιμέζι.
Παζλαμά: κρέπα από καλαμποκίσιο αλεύρι με βούτυρο, πασπαλισμένη με τριμμένο τυρί, ζάχαρη, πετιμέζι ή μέλι.
Ωτία: τηγανισμένα πιτάκια με κιμά σε σχήμα αυτιού.
Παταράτα ή Φελία: αυγόφετες με μέλι, πετιμέζι ή ζάχαρη.
Πισία ή τιρλία: είδος διπλωμένης και τηγανισμένης κρέπας.
Μαλαχτά: γλύκισμα από καβουρντισμένο αλεύρι, ζάχαρη ή μέλι και νερό.
Πίτες - πιτάκια
Φιλοτά: είδος τυρόπιτας
Χαψολάβασον: λαγάνα με παστό γαύρο
Χοχολένεν πίτα (σκουπιδόπιτα): πίτα με καλαμποκάλευρο και διάφορα άγρια χόρτα.
Πίτα με κιντέατα (τσουκνιδόπιτα): τσουκνίδες, κρεμμύδι, αυγά, τυρί άνηθο και μαϊντανό.
Λαλλάγγες: οι Βυζαντινές λαλάγγες ή λαλαγκίτες που υπάρχουν σε όλη την Ελλάδα.
Δαμέσα: φύλλα παχιάς ζύμης που περιέχουν την οποιαδήποτε γέμιση και ψήνονται διπλωμένα στα τέσσερα σαν φάκελο.
Γιαγλία: πιτούλες σε σχήμα βάρκας γεμισμένες με τυρί (πεϊνιρλιά)
Σαγανλούγια: πιτούλες σε σχήμα βάρκας σαν πεϊνιρλιά γεμισμένες με ψιλοκομμένο κρεμμύδι, φουντούκια ή καρύδια και μαύρο πιπέρι.
Γιουμουρταλούγια: πιτούλες σε σχήμα βάρκας σαν πεϊνιρλιά γεμισμένες με καβουρμά
Χαψία: μικρές πίτες με ψάρι (γαύρο)
Γιοχάδες: γιουκάδες
Πιροσκία: τηγανητά πιτάκια γεμισμένα πατάτα ή κιμά
Πλινία: (Μπλινίς) πιτάκια με πατάτα
Το ΕΔΑΔ αναγνώρισε δικαιώματα ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία
Του ΝΙΚΟΥ ΡΟΥΣΣΗ
Το δικαίωμα της κληρονομιάς σε άτομα ελληνικής καταγωγής, που οι πρόγονοί τους είχαν περιουσίες στην Τουρκία, αναγνώρισε χθες το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, καταδικάζοντας την Τουρκία για την άρνησή της να αναγνωρίσει αυτό το δικαίωμα στους ελληνικής καταγωγής Γεράν-Ζανέτ Νακαριάν και Αρμέν Ντεριάν και επιδικάζοντας συνολική αποζημίωση 500.000 ευρώ στους ενάγοντες.
Οι δύο ενάγοντες, που γεννήθηκαν στην Ελλάδα το 1945 και το 1948 αντίστοιχα, είχαν προσφύγει στο ΕΔΑΔ, ισχυριζόμενοι ότι οι τουρκικές αρχές αρνούνται να αναγνωρίσουν το κληρονομικό τους δικαίωμα σε ακίνητο και οικόπεδο μεγάλης αξίας και έκτασης στην Τουρκία, με το πρόσχημα ότι δεν ισχύει η αρχή της αμοιβαιότητας για την αναγνώριση αυτού του δικαιώματος μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας.
Το Δικαστήριο, στις 8 Ιανουαρίου 2008, είχε αποφασίσει, χωρίς να εξετάσει τους ισχυρισμούς της τουρκικής πλευράς περί αμοιβαιότητας, ότι στην περίπτωση των εναγόντων είχε υπάρξει παραβίαση του άρθρου 1 του πρωτοκόλλου 1, της Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, για την παραβίαση του δικαιώματος προστασίας και πρόσβασης στην περιουσία.
Στην «πρωτόδικη» απόφασή του το ΕΔΑΔ δεν είχε επιδικάσει αποζημίωση, αλλά με τη χθεσινή απόφασή του επιδίκασε από 250.000 ευρώ στον καθένα από τους ενάγοντες, για την παραβίαση του δικαιώματός τους να έχουν πρόσβαση, ως κληρονόμοι, στην περιουσία τους στην Τουρκία.
ΓΙΑ ΝΑ ΔΟΥΜΕ ΠΩΣ ΘΑ ΑΝΤΙΔΡΑΣΟΥΝ ΟΙ ΘΙΑΣΩΤΕΣ ΤΗΣ "ΑΡΜΟΝΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ" ΜΕ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ;
Το δικαίωμα της κληρονομιάς σε άτομα ελληνικής καταγωγής, που οι πρόγονοί τους είχαν περιουσίες στην Τουρκία, αναγνώρισε χθες το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, καταδικάζοντας την Τουρκία για την άρνησή της να αναγνωρίσει αυτό το δικαίωμα στους ελληνικής καταγωγής Γεράν-Ζανέτ Νακαριάν και Αρμέν Ντεριάν και επιδικάζοντας συνολική αποζημίωση 500.000 ευρώ στους ενάγοντες.
Οι δύο ενάγοντες, που γεννήθηκαν στην Ελλάδα το 1945 και το 1948 αντίστοιχα, είχαν προσφύγει στο ΕΔΑΔ, ισχυριζόμενοι ότι οι τουρκικές αρχές αρνούνται να αναγνωρίσουν το κληρονομικό τους δικαίωμα σε ακίνητο και οικόπεδο μεγάλης αξίας και έκτασης στην Τουρκία, με το πρόσχημα ότι δεν ισχύει η αρχή της αμοιβαιότητας για την αναγνώριση αυτού του δικαιώματος μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας.
Το Δικαστήριο, στις 8 Ιανουαρίου 2008, είχε αποφασίσει, χωρίς να εξετάσει τους ισχυρισμούς της τουρκικής πλευράς περί αμοιβαιότητας, ότι στην περίπτωση των εναγόντων είχε υπάρξει παραβίαση του άρθρου 1 του πρωτοκόλλου 1, της Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, για την παραβίαση του δικαιώματος προστασίας και πρόσβασης στην περιουσία.
Στην «πρωτόδικη» απόφασή του το ΕΔΑΔ δεν είχε επιδικάσει αποζημίωση, αλλά με τη χθεσινή απόφασή του επιδίκασε από 250.000 ευρώ στον καθένα από τους ενάγοντες, για την παραβίαση του δικαιώματός τους να έχουν πρόσβαση, ως κληρονόμοι, στην περιουσία τους στην Τουρκία.
ΓΙΑ ΝΑ ΔΟΥΜΕ ΠΩΣ ΘΑ ΑΝΤΙΔΡΑΣΟΥΝ ΟΙ ΘΙΑΣΩΤΕΣ ΤΗΣ "ΑΡΜΟΝΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ" ΜΕ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ;
Tuesday, February 24, 2009
Αναφορά στον σημερινό Πόντο και την ελληνική γλώσσα
του Σάββα Καλεντερίδη
Η Παγκόσμια Ημέρα Μητρικής Γλώσσας, που γιορτάστηκε στις 21 Φεβρουαρίου, καθιερώθηκε με πρωτοβουλία της UNESCO το 1999, με στόχο την προώθηση της γλωσσικής πολυμορφίας και τη διάσωση των λιγότερο ομιλούμενων γλωσσών.
Στην περιοχή του Ευξείνου Πόντου και συγκεκριμένα σε περίπου εβδομήντα χωριά του νομού Τραπεζούντας, εξακολουθεί να μιλιέται, παρά τις πολιτικές αφομοίωσης που ακολούθησε και ακολουθεί το τουρκικό κράτος, η ελληνική γλώσσα, σε έναν τύπο που μοιάζει πολύ με την αρχαία ελληνική.
Το ελληνικό κράτος, που φροντίζει να μαθαίνει με τη βια την τουρκική γλώσσα στους Πομάκους της Θράκης, αρνείται πεισματικά να ασχοληθεί με το θέμα, γεγονός που στην ουσία διευκολύνει το τουρκικό κράτος στην αφομοιωτική του πολιτική, η οποία στο τέλος, θα καταφέρει να σβήσει από το χάρτη τους ελληνόφωνους του Πόντου, που αποτελούν νησίδα πολιτισμού παγκόσμιου ενδιαφέροντος, σε μια χώρα που επικρατεί ο φυλετικός και ιδεολογικός τουρκικός ρατσισμός.
Ως ελάχιστη ένδειξη τιμής σε όλους εκείνους τους ανθρώπους που συνεχίζουν να διασώζουν τη γλώσσα εκείνη που βρίσκεται πιο κοντά στην αρχαία ελληνική, που αποτέλεσε το κυριώτερο μέσο για την ανάπτυξη του παγκόσμιου πολιτισμού, δημοσιεύουμε άρθρο του Βαχίτ Τουρσούν, ο οποίος κατάγεται από το ελληνόφωνο χωριό Όκενα, της Τραπεζούντας και ζει στην Ελλάδα, ως μη νομιμοποιημένος μετανάστης, μη βρίσκοντας μια πατρίδα να τον διεκδικήσει και να τον προστατέψει.
Εντείνεται η καταπίεση των ελληνοφώνων του Πόντου από τις τουρκικές αρχές
Του Vahit TURSUN
Tα τελευταία χρόνια, χάρη στις αλλαγές που έγιναν στις αντιδημοκρατικές νομοθεσίες σχετικά με τα κριτήρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και με όλες τις ευνοϊκές εξελίξεις που αφορούν την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε., είχαμε αρχίσει να πιστεύουμε ότι η χώρα μας μπήκε πια στο στάδιο του εκδημοκρατισμού, πράγμα που μας έκανε ευτυχείς. Ωστόσο μας βάραινε ένα αίσθημα κρυφού υποσυνείδητου φόβου, ως προς το φαινόμενο ρατσιστικών εκδηλώσεων στην Τουρκία, Δυστυχώς, αυτό το προαίσθημα, αυτός ο ανομολόγητος φόβος, επαληθεύτηκε…
Κρυφός και αόρατος, μα αισθητός στην αρχή, σιγά σιγά άρχισε να...γίνεται ολοένα πιο φανερός και πιο απροσχημάτιστος, τόσο που να τον ζούμε πια στο πετσί μας.
Μάλιστα τον τελευταίον καιρό, οι ρατσιστές της Τουρκίας άρχισαν να κατηγορούν τη Δύση, ιδιαίτερα την Ε.Ε. και να προσπαθούν να κρατήσουν το λαό της Τουρκίας μακριά από το ευρωπαϊκό πνεύμα. Να κλονίσουν την εμπιστοσύνη και να μειώσουν τα αισθήματα συμπάθειας που έχουν δημιουργηθεί προς την Ε.Ε.
Οι ρατσιστικές εκδηλώσεις παίρνουν συχνά αφορμή από κάποιες ιεραποστολικές μικροοργανώσεις σχεδόν άγνωστες σε πλατύτερα στρώματα, εξωανθρώπινες και περίεργες που έχουν κάμει τα τελευταία χρόνια την εμφάνιση τους στην Τουρκία που συνέρχονται και λειτουργούν σε κλειστούς χώρους και προπαγανδίζουν διάφορες θρησκευτικές δοξασίες, που μόνο σε μέρη με ανύπαρκτη ή φτωχή οικονομική και κοινωνική πολιτική, κι απ' αυτό κακή ψυχολογική κατάσταση, μπορούν να βρουν πρόσφορο έδαφος.
Ο κρυφός αυτός ρατσισμός που κατάφερε να εξαπλωθεί σε όλη την Τουρκία, κάνει ιδιαίτερα αισθητή και καθημερινά εντεινόμενη την παρουσία του στην περιοχή της Μαύρης θάλασσας, όπου ασκεί ανενόχλητος αντιδημοκρατική φασιστική προπαγάνδα.
Ο τουρκικός ρατσισμός κατάφερε να εξαπλωθεί εύκολα στην τοπική κοινωνία του Πόντου, πατώντας πάνω στις αδυναμίες και τις ιδιαιτερότητες της, τη συντηρητικότητά του λαού, την πίστη του, την ευαισθησία του προς την ομόνοια και σύμπνοια της χώρας, τον σεβασμό του προς τον κρατικό μηχανισμό, την εκμετάλευση της άγνοιας του, την ιστορική, κορυφαία αδυναμία του να καταφέρει να ελέγξει την πολιτική του κράτους, τ' αδύνατα σημεία του κρατικού μηχανισμού, με αποτέλεσμα να μη μπορεί να ζητήσει τα δικαιώματα του και να υποκύπτει στις αδικίες που προέρχονται κυρίως από την παντελή έλλειψη ελέγχου.
Στο μεταξύ, για να δημιουργήσουν αφορμές για τις ρατσιστικές τους ενέργειες και την προπαγάνδα που ασκούν, ψευδολογούν, καλλιεργούν και διαδίδουν διάφορες φήμες, για ανύπαρκτες παράνομες Ποντιακές οργανώσεις και ψάχνουν για άτομα που ενδιαφέρονται για τον τοπικό πολιτισμό, για να τους προσάψουν άλλες, ανυπόστατες, συκοφαντικές κατηγορίες. Και μ’ αυτά και μ' αυτά, έχουν καταφέρει να επικρατήσει στην τοπική κοινωνία μια πολιτική. Που θα τη λέγαμε ψυχολογικού διχασμού.
Το πιο άσχημο σε όλη αυτή την υπόθεση είναι ότι η εξάπλωση του ρατσισμού, υποστηρίζεται, κάποτε από λάθος, αλλά, όπως πιστεύομε, και κάποτε εν γνώσει των κρατικών φορέων, κι είναι αυτό από τις αδυναμίες του κρατικού μηχανισμού που αναφέραμε.
Όπως μαθαίνουμε από τα νέα που φτάνουν εδώ από την περιοχή, στρατιωτικά τμήματα στρατού πραγματοποιούν κατά περιόδους επιδρομές στα ελληνόφωνα χωριά, ίσως και με εισαγγελικές άδειες που συμφωνήθηκαν σε τραπέζια, ίσως και χωρίς καθόλου άδεια. Παραβιάζουν, σπίτια, οικογενειακά άσυλα, φωτογραφίζουν ιδιοκτησίες χωρικών…
Επίσης, όπως ακούμε, οι κρατικές δυνάμεις υποστηρίζουν τις παρανοϊκές σπερμολογίες των ρατσιστών στην περιοχή και ψάχνουν γι αντάρτες, μέλη παράνομων ανταρτικών οργανώσεων του ελληνόφωνου πληθυσμού.
Προς αυτή την κατεύθυνση, παρακολουθούν όλους όσους ασχολούνται λίγο πολύ με την αρχαία τοπική γλώσσα και γενικά με την ιστορία και τον πολιτισμό της περιοχής.
Εκτός από τα παραπάνω, από Πόντιους τουρίστες που ταξιδεύουνε στην περιοχή, μαθαίνουμε ότι, όπου πηγαίνουν, παρακολουθούνται από τις αρχές της κρατικής Ασφάλειας με αποτέλεσμα να κάνουν προβληματικά τα εκεί τουριστικά τους ταξίδια. Το γεγονός με τους τουρίστες το γνωρίζουμε και από ψεύτικες κραυγές και φόβους παρανοϊκούς, προπαγανδιστικά και συκοφαντικά τερτίπια προς τους ξένους και ιδιαίτερα τους Έλληνες τουρίστες. Πού όλα παρουσιάζονται στις ρατσιστικές ιστοσελίδες, δημοσιεύονται στον τοπικό Τύπο, μεταδίνονται από τα ραδιόφωνα και την τηλεόραση και αναζωπυρώνουν την εχθρότητα ανάμεσα στους λαούς, και μάλιστα ανάμεσα στους Έλληνες και Τούρκους, αναστατώνουν τον κόσμο, τον τρομοκρατούν με ανύπαρκτους φόβους και του εφιστούν την προσοχή να ειδοποιούν τις αρχές για όποιον ξένο τους προκαλέσει υποψία, με κάποια του ενέργεια.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι σε όλ' αυτά βοηθάνε και διάφοροι από την Ελλάδα, επίσης ρατσιστές και που στον δικό τους Τύπο δημοσιεύουν επίσης ανύπαρκτα γεγονότα, που τάχα γινόντουσαν στον Πόντο, με το σκοπό να εντοπίσουν κρυπτοχριστιανούς στην περιοχή. Δηλαδή, οι ρατσιστές των δυο πλευρών κατά κάποιον τρόπο αλληλοβοηθούνται.
Την τελευταία είδηση για παραβίαση και φωτογράφιση σπιτιών την πήραμε πριν από λίγο καιρό. Έγινε στο χωριό Ώκενα (Köknar) της κωμόπολης Κατωχωρίου (Çaykara) Τραπεζούντας. Μάθαμε ότι παραβιάσανε και φωτογράφισαν σπίτια μερικών κατοίκων, που είχαν γραφτεί μέλη του φόρουμ, από άγνοια, με τα πραγματικά τους ονόματα, όπου καταχωρούσαν διάφορες ιστοριούλες και σύντομα μηνύματα στην Ποντιακή γλώσσα, στην ιστοσελίδα www.ocena.info, που ανήκει στο χωριό και λειτουργεί στην Ποντιακή γλώσσα με λατινικούς χαρακτήρες.
Όπως καθένας μπορεί να καταλάβει, στο στόχαστρο έχει μπει η αρχαία ελληνική διάλεκτος που έως σήμερα κατάφερε να ζήσει κι εξακολουθεί να είναι ζωντανή, μα οι συνθήκες έχουν γίνει τόσο δύσκολες, τόσο ελάχιστα πνευματικές, που ακόμη κι η Ποντιακή, αυτή η γλώσσα η εφτάψυχη δε θα μπορέσει ν' αντέξει και να επιβιώσει.
Τις πληροφορίες μας για τα παραπάνω γεγονότα, τις βγάζουν αληθινές τα αντιδημοκρατικά μέτρα που είχε εφαρμόσει η κρατική Ασφάλεια έως πρόσφατα σε βάρος ατόμων που για οικονομικούς λόγους, για να εργαστούν, είχαν έρθει στην Ελλάδα. Όλους αυτούς τους είχε καταγράψει με όλα τα στοιχεία τους κι όταν περνούσαν τα σύνορα κι έμπαιναν στην Τουρκία για επίσκεψη των γονιών τους είτε ία διακοπές στο χωριό τους, τους έπιανε η Αστυνομία, τους Ανάκριναν, τους έκλειναν στα κρατητήρια, τους φυλάκιζαν ακόμη και για μήνες .ώσπου να ανακαλυφθούν τα υποτιθέμενα επιβαρυντικά στοιχεία. Εις βάρος τους. Μια απ' αυτές τις αντιδημοκρατικές ενέργειες είναι και η γνωστή περίπτωση του Φετχί Γκιουλτεπε που είχε δημοσιευτεί και στον Τύπο της Ελλάδας. Τον είχαν κρατήσει επί έξι μήνες στη φυλακή ψάχνοντας να βρουν στοιχεία για την ίδρυση τάχα Ποντιακού κράτους που οργάνωνε στην περιοχή της Μαύρης θάλασσας.
Χαρακτηριστικό είναι και το γεγονός, ότι το πρώην δικαστήριο κρατικής ασφάλειας D.G.Μ είχε καταγράψει τα στοιχεία των περισσότερων ελληνόφωνων κατοίκων της περιοχής, τους είχε προσάψει γελοίες κατηγορίες και είχε πάρει απόφαση να τους συλλάβει καινά τους ανακρίνει. Δεν ξέρουμε τι απόγινε κείνη η απόφαση ύστερα από την ακύρωση εκείνων των δικαστηρίων. Πέρα απ' όλα τα παραπάνω, σχετικά με την προσπάθεια της εξαφάνισης αρχαίων τοπικών διαλέκτων, διορίζουν στα σχολεία των χωρών δασκάλους ρατσιστές, που παρακολουθούν το κάθε τι για να ενημερώνουν τις αρχές. Και φτάνουν να κατηγορούνε σε μικρά παιδιά του δημοτικού την τοπική γλώσσα. Κι αν τύχει και το πράγμα πάρει διαστάσεις, τότε το δικιολογουν ως «μεμονωμένη περίπτωση». Και όχι πολιτική του κράτους.
Μα έκτος απ' τους δασκάλους είναι κι οι Χοτζάδες που διορίζονται στα τζαμιά, και λένε πως η γλώσσα αυτή, τα ποντιακά, είναι γλώσσα των απίστων, προσπαθώντας να πείσουν τον λαό να παρατήσει από μόνος του αυτή την ανεπιθύμητη για τις αρχές γλώσσα.
Δυστυχώς όλες αυτές οι πολύ δυσάρεστες, αντιδημοκρατικές κι αντιπνευματικές ενέργειες δεν καταγγέλλονται από κανένα. Γιατί σε πολλά χωριά της Ανατολής, ο λαός της περιοχής έχει επί εκατοντάδες χρόνια ζήσει σε καθεστώς της πιο αδυσώπητης τρομοκρατίας. Τόσο που αυτή η τρομοκρατία, αυτός ο φόβος του' χει μέσα του κατασταλάξει ένα, θα λέγαμε φοβερό σεβασμό, για στολές, πηλίκια, γραβάτες, για κάθε σύμβολο κρατικής εξουσίας.. Τόσο που έχει μείνει πίσω από τη μορφωμένη κοινωνία Και πώς να διεκδικήσει τα δικαιώματα του, αφού δε γνωρίζει τίποτα για ανθρώπινα δικαιώματα; Τόσο που να τα θεωρεί φυσιολογικά αυτά που γίνονται σε βάρος του κι ούτε τα αναφέρει πουθενά ούτε, προφανώς από φόβο, τα καταγγέλλει. Έτσι δεν παίρνει κανείς χαμπάρι, ούτε από τον δημοκρατικό Τύπο, είτε τις δημοκρατικές οργανώσεις, κι ας ζούμε στον εικοστό πρώτο αιώνα, στο κέντρο του πλανήτη. Ο πλανήτης δε βλέπει ούτε ακούει κι ο κρυφός πόλεμος για την εξαφάνιση ενός αρχαίου πολιτισμού συνεχίζεται. Τόσο που αναρωτιέται κανείς καμιά φορά μήπως η ψυχή του Χίτλερ αποδιωγμένη από την Ευρώπη, βρήκε καταφύγιο στην περιοχή μας;
Ωστόσο εγώ διατηρώντας μέσα μου την ελπίδα, φωνάζω από δω που βρίσκομαι σε όλον τον πλανήτη και παρακαλώ όλους τους ανθρώπους, όλους που ορκίζονται στη δημοκρατία, όλους όσους γνωρίζουν πως άλλο δεν έχει ο άνθρωπος για νάναι άνθρωπος, από την έκφραση του, ας το κάνουν δικό τους ζήτημα, κι ας μην αφήσουν να χαραμιστεί και να χαθεί μια γλώσσα που μα κάνει όλους τους ανθρώπους, συνάνθρωπους και συγγενείς του Ομήρου.
Sunday, February 22, 2009
Άψον πατρίδας κοιμητήρ'
Να σκουντουλίζ'νε τα ρασιά, θύμπιρην κι εωδίαν
Πατρίδα αδικόκριτα κι ανέλπιστα ντ' εχάθες,
Πατριδα μαυροθάλασσα ψηλορασοπενεύτρα,
Ποία καρδίας κ' έκλαψαν καρδίας κ' εματώθαν
Κι ομμάτια κ' εγομώθανε, κ' εδιακροποταμίγαν,
Ποίος επέμ'νεν οξοπίς, να κρούει την καμπάναν,
Να άφτ' τα μελισόκερα, ‘ς ση ιερού την πόρταν,
Να άφτ' τον πολυέλαιον τον τρουλοκρεμαμένον,
Και ‘σ ση καντήλαν τη Χριστού , τα' ανέβζιγον καντήλαν
Να χύν΄ελάδ' και πατουρεύ φυτίλι πέντε γάτια..
Πατρίδα μ' αναράευτον, ανάσπαλτον πατρίδα
Τα δόξας και τα κάλια σου εζήλεψεν η χώρα
Και με το κόρκον τ' αξινάρ έκοψεν τα κλαδίας,
Κι εφέκε μας ‘ς σην ξενητέν ‘ς ση κόσμι τα στερίας.
ΠΟΝΤΟΣ:ΙΣΤΟΡΙΑ-ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ / ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΝΤΟ
Με πόνο θυμόταν τα Πλάτανα
Την πατρίδα της, τα Πλάτανα, αλλά και την Τραπεζούντα και τον Πόντο ολόκληρο θυμόταν πάντοτε με νοσταλγία η ενενηντάχρονη Θεανώ Κυριακίδου, που ζούσε τα τελευταία χρόνια στη Θεσσαλονίκη.
Το πρώτο που μας είπε ήταν ο μεγάλος πόνος που ένιωσε, όταν άφηνε την πατρίδα της.
"Η καρδιά μου πόνεσε, όταν έφυγα από την πατρίδα. Πως αφησα το σπίτι μου, πως άφησα τα μέρη μου, πως αφησα τις φίλες μου! Διαρκώς η σκέψη μου γυρίζει πίσω, όταν ήμουν παιδί, γυρίζει στούς γονείς μου, στις αδελφές μου. Δεν μπορώ να το πιστέψω ότι τους έχασα".
Η Θεανώ Κυριακίδου γεννήθηκε το 1910 στα Πλάτανα. Γονείς της ήταν ο Ελευθέριος Κυριακίδης και η Ευδοξία, το γένος Μακρίδου. Η συζήτηση μαζί της ήταν ευχάριστη, αφού μιλούσε σαν νέος άνθρωπος, αλλά και ενδιαφέρουσα, αφού όσα ανέφερε, αποτελούν απόσταγμα ζωής, είναι η ιστορία του Πόντου και των Ποντίων.
Όταν τη ρωτήσαμε πως ήταν τα Πλάτανα, η γενέτειρά της, το πρόσωπο της έλαμψε ολόκληρο, σα να το φωτιζε ο λαμπρός ήλιος πατρίδας της.
" Είναι ένας πολύ όμορφος τόπος, δίπλα στη θάλασσα, με πολλά ελαιόδεντρα κι άλλα οπωροφόρα", είπε. "Εμεις στο σπίτι μας είχαμε ελαιόδενδρα. Ένα μάλιστα, ήταν δίπλα στην πόρτα μας. Αυτό το ελαιόδενδρο η μάνα μου, όταν γεννήθηκε ο αδελφός μου ο Γιώργος, που πέθανε κατά τον ξεριζωμό μας στην Πόλη, όπου αρρωστήσαμε ολοι από εξανθηματικό τύφου, το χαρισε στην Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, στο δρόμο προς το βουνο, όπου ήταν οι Ελληνες ανταρτες. Τους είπε ότι αυτό το δέντρο όσο λάδι βγάλει είναι δικό σας.
Τα Πλάτανα ήταν δύο συνοικίες, του Γιανλού και τα κυριως Πλάτανα, που οι Τούρκοι τα έλεγαν Νέφσι Πλάτανα. Στου Γανλού είχε πολύ ωραία σπίτια. Υπήρχαν και οι δύο τουρκικές συνοικίες, που τις έλεγαν Τιρπισάρ και Ορτά Μαχαλά. Είχαμε τρείς εκκλησίες:Των Ταξιαρχών, του Αγίου Γρηγορίου, που ήταν μεγάλες, και του Αγιου Γεωργίου που ηταν μικροτερη.
Κοντά στην Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου ήταν το τριώροφο σχολείου των Πλατάνων, που το έλεγαν και φροντιστήριο. Ήταν πολύ γερό και ακόμα σώζεται. Το περιποιήθηκαν με χρήματα που έστειλαν από τη Ρωσία Πλατανίτες.Ο δρόμος ανέβαινε απο την Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου προς το σχολείο. Ανάμεσα υπήρχε μια πλατεία όπου κάθε Κυριακή και κάθε γιορτή μαζεύονταν οι νέοι και οι νέες και χόρευαν. Οι μαθητές του σχολείου ήταν ολοι Ελληνες. Σε αυτό το σχολείο πήγα και εγώ μέχρι Δευτέρα τάξη.
Με τους Τούρκους, που ζούσαν στα Πλάτανα, τα πηγαίναμε καλά. Φοβόμασταν όμως. Θυμάμαι, μιας συγγενής μου δασκάλα, που την κάλεσε μια Τουρκάλα να δει το σπίτι της, φοβήθηκε δεν πήγε. Δεν θυμάμαι καθόλου αν υπήρχαν στα Πλατανα Αρμένιοι, στην Τραπεζούντα όμως, είχε πολλούς.
Εμείς είχαμε μια μεγάλη αυλή με ελιές . Ο πατέρας μου ήταν Τσαγκάρης κι έβγαζε καλά λεφτά. Οι Τούρκοι δεν έκαναν επαγγέλματα, μόνον οι Ελληνες. Οι Τούρκοι δούλευαν χαμάληδες. Όταν ψώνιζε καποιος κάτι, πλήρωνε τον Τούρκο χαμάλη και το μετέφερε. Υπήρχαν και άλλα καταστήματα στα Πλάτανα. Ήταν ψιλικατζίδικα, ραφτάδικα, ακόμα και πολυτελών ρούχων.
Ο πατέρας μου διάβαζε εφημερίδες, ιδίως την εφημερίδα του καημένου του Νίκου Καπετανίδη, την "Εποχή". Ο Νίκος Καπετανίδης ήταν δημοσιογράφος. Τον συνέλαβαν οι Τούρκοι. Όταν τον κατέβαζαν οι παλιότουρκοι στη σκάλα, για τον βάλουν στο πλοίο ήμασταν εκεί η μητέρα μου οι αδελφές μου Σόνια και Αννέτα και ο μικρός μου αδελφός του, ο Γιώργος.
Ηταν πολύ κόσμος. Ο Καπετανίδης πέρασε μπροστά μας. Ακόμη το θυμάμαι. Το βλέπω το πρόσωπο του που πέρασε. Τον έβαλαν στη βάρκα και έφυγε. Ήταν νιόπαντρος. Η γυναίκα του ήταν η κόρη ενός πλούσιου Τραπεζούντιου ,του Μεταξά. Τον κρέμασαν οι παλιότουρκοι. Μαζί του ήταν και ο Χατζηνώτας, ο γιατρός. Επειδή όμως είχε πολλούς Τούρκους φίλους, εκείνοι τον γλίτωσαν.
Όταν έφυγαν οι Ρώσοι 1918 από τον Πόντο, με την επικράτηση των κομμουνιστών στη Ρωσία, ο πατέρας μου φοβήθηκε και μας πήρε και πήγαμε στην Τραπεζούντα, που απείχε από τα Πλάτανα δώδεκα περίπου χιλιόμετρα. Εκεί καθίσαμε στο ελληνικό προξενείο, στην οδό Μεϊντάνι, το δρόμο που κατεβαίνει στο φροντιστήριο και τη Μητρόπολη.
Στο ελληνικό προξενείο δούλευε ένας συγγενής της μάνας μου. Καθίσαμε εκεί πέντε χρόνια. Εκεί μέσα σχεδόν μεγάλωσα. Ήμουν γύρω στα δέκα και πήγαινα στο σχολείο, όπου μαθαίναμε, εκτός από τα ελληνικά και γαλλικά. Ο γαμπρός μου ο Γιάνους Σιδηρόπουλος από τη Σαντά, πήρε την αδελή μου τη Σόνια κι έφυγαν στη Ρωσία, μαζί με τους Ρώσους.
Στο πλοίο κατάγγειλε ότι οι Ρώσοι ναύτες άρπαξαν την προίκα της αδελφής μου. Όταν διαμαρτυρήθηκε στο Ρώσο καπετάνιο, εκείνος του είπε:" το κεφάλι στέκεται στους ώμους σου,εκείνο κοίταξε!" Πέρασαν καλά στη Ρωσία. Είχαμε εκεί το θείο μου τον παπά. Από εκεί έφυγαν στην Πόλη και μετά Θεσσαλονίκη, ενώ εμείς βρισκομάσταν ακόμη στο Πόντο.
Στο ελληνικό προξενείο της Τραπεζούντας που μέναμε, είχε ελληνικές σημαίες και φωτογραφίες του Βενιζέλου. Πήρε η μάνα μου μια φωτογραφία, γιατί θαύμαζε το Βενιζέλο. Ένας γνωστός Τούρκος, που έκανε το φίλο, όταν το έμαθε, τη συμβούλεψε να πετάξει τη φωτογραφία γιατί, αν την έπιαναν θα έστελναν τον πατέρα εξορία.
Φοβήθηκε η μάνα μου κι έκαψε τη φωτογραφία του Βενιζέλου κάτω από το καζάνι. Όμως κράτησε ένα κοντάρι βαμμένο μπλέ και άσπρο, με τα χρώματα της σημαίας μας. Ήταν σαν να κρατούσε τη σημαία. Στο προξενείο είχε ολα τα καλά , όμως μας 'εδιωξαν οι Τούρκοι. Βρήκαμε ένα αρμενικό σπίτι. Εκεί έμενε κι ο Θόδωρος Φουντόπουλος από τη γνωστή στην Τραπεζούντα οικογένεια. Και αυτό το σπίτι ηταν στο Μεϊντάνι.
Ήταν στην πόρτα μιά στοά,τσικμάκ το έλεγαν.Έμπαινες από εκεί και δεν έβγαινες από την άλλη μεριά. Έμενε και ενας παντρεμένος Τούρκος αξιωματικός που αγάπησε την κόρη του Φουντόπουλου, 19-20 χρόνων. Όταν το έμαθε ο πατέρας της, θα τη σκότωνε. Εκείνη σώθηκε, τρέχοντας και κρυφτηκε σε ένα ελληνικό σπίτι.
Εκεί κοντά ήταν η μετόχι της Εκκλησίας, έτσι το έλεγαν, όπου έμεναν πολλοί Ελληνες στα δωμάτια που υπήρχαν.
Ο πατέρας μου στην Τραπεζούντα είχε πολλή δουλειά. Είχε και Τούρκους υπαλλήλους. Έφτιαχνε και πουλούσε παπούτσια. Έτσι ζήσαμε πολύ καλά. Οι συγγενείς της μητέρας μου στην Τραπεζούντα ήταν πλούσιοι, όπως ο Παναγιώτης Εφραιμίδης, ο Θεοφύλακτος. Πηγαίναμε για εκκλησιασμό στον Αγιο Γρηγόριο, το μητροπολιτικό ναό Τραπεζούντας. Στο σχολείο τραγουδούσαμε ελληνικά τραγούδια και χορεύαμε.
Οι Τούρκοι δεν καταλάβαιναν που λέγαμε για την Ελλάδα. Δασκάλα μας ήταν η Ασπασία Ζήση, από ένα μέρος κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν μαζί και αδελφή της, η Σμαράγδα Ζήση. Τα κορίτσια πήγαιναν στη "Μεριμνα" καί στο γαλλικό σχολείο. Η κόρη του Ελλήνα βουλευτή στην Τουρκική Βουλή Ματθαίου Κωφίδη, που τον κρέμασαν οι Τούρκοι, ήταν συμμαθήτριά της αδελφής μου.
Όταν έπεσε η Σμύρνη και γιόρταζαν οι παλιότουρκοι, μας είπαν όποιος θέλει να φύγει. Με πλοίο μας πήγαν στην Πόλη, όπου μείναμε δύο μήνες και μας έκαναν απολύμανση. Εκεί μας έδινε τρόφιμα ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός. Με πλοίο μας έφεραν στη Θεσσαλονίκη και μας εκλεισαν στο απολυμαντήριο της Καλαμαριάς. Η μάνα μου ζήτησε να μας πάνε στη σχολή Κωσταντινίδη, όπου ο γαμπρός μου διδάσκει. Μείναμε για λίγο εκεί και στη συνέχεια μας πήγαν σε θάλαμο στην Τούμπα. Εκεί μας μοίραζαν τρόφιμα.
Από την Τούμπα ο γαμπρός μου μας πήγε στην Αξιούπολη, όπου είχε πιάσει δουλειά στον εποικισμό. Στην Αξιούπολη ήταν και οι συγγενείς της μητέρας μου. Οι ντόπιοι ήταν σλαβόφωνοι. Μας έλεγαν τουρκόσπορους. Δεν μας ήθελαν γιατί φοβούνταν ότι θα τους πάρουμε τα χωράφια. Με τα χρόνια όμως όλοι συγγενεψαμε και τώρα δεν υπάρχει καμία διαφορά ανάμεσά μας. Όλα τα χωριά γύρω από την Αξιούπολη, η Γοργόπη, η Πηγή, ο Φανός, η Πλαγιά, το Χαμηλό, το Καμποχώρι, το Βαλτοτόπι, τα Ρίζια, η Τούμπα είναι γεμάτα απο πρόσφυγες.
Το ιδιο και το Πολύκαστρο που απέχει τρία χιλιόμετρα από την Αξιούπολη Οι Πόντιοι προέρχονται από περιοχές της Τραπεζούντας,του Σοχούμ και του Κάρς.
Όταν ρωτήσαμε στο τέλος τη Θεανώ Κυριακίδου αν εχει κάτι άλλο να πει, είπε ότι θυμαται ενα τραγούδι που τους έμαθαν στο σχολείο:
Ελλάς γλυκιά πατρίδα μου και πολυαγαπημένη
Eλλας μου πικραμένη, Ελλάς αγαπητή
Πότε κι εγώ θα αξιωθώ το μακρινό παιδί σου
την ξακουστή τη γη σου τη ζηλευτή
Τ' αθάνατα τα κάλλη σου να 'ρθω να προσκυνήσω
το χώμα να φιλήσω που γέννησε το φως
να δω παντού ελληνισμό, πολιτισμό να νιώσει...
Καταγραφη:Νίκος Τελίδης
Την πατρίδα της, τα Πλάτανα, αλλά και την Τραπεζούντα και τον Πόντο ολόκληρο θυμόταν πάντοτε με νοσταλγία η ενενηντάχρονη Θεανώ Κυριακίδου, που ζούσε τα τελευταία χρόνια στη Θεσσαλονίκη.
Το πρώτο που μας είπε ήταν ο μεγάλος πόνος που ένιωσε, όταν άφηνε την πατρίδα της.
"Η καρδιά μου πόνεσε, όταν έφυγα από την πατρίδα. Πως αφησα το σπίτι μου, πως άφησα τα μέρη μου, πως αφησα τις φίλες μου! Διαρκώς η σκέψη μου γυρίζει πίσω, όταν ήμουν παιδί, γυρίζει στούς γονείς μου, στις αδελφές μου. Δεν μπορώ να το πιστέψω ότι τους έχασα".
Η Θεανώ Κυριακίδου γεννήθηκε το 1910 στα Πλάτανα. Γονείς της ήταν ο Ελευθέριος Κυριακίδης και η Ευδοξία, το γένος Μακρίδου. Η συζήτηση μαζί της ήταν ευχάριστη, αφού μιλούσε σαν νέος άνθρωπος, αλλά και ενδιαφέρουσα, αφού όσα ανέφερε, αποτελούν απόσταγμα ζωής, είναι η ιστορία του Πόντου και των Ποντίων.
Όταν τη ρωτήσαμε πως ήταν τα Πλάτανα, η γενέτειρά της, το πρόσωπο της έλαμψε ολόκληρο, σα να το φωτιζε ο λαμπρός ήλιος πατρίδας της.
" Είναι ένας πολύ όμορφος τόπος, δίπλα στη θάλασσα, με πολλά ελαιόδεντρα κι άλλα οπωροφόρα", είπε. "Εμεις στο σπίτι μας είχαμε ελαιόδενδρα. Ένα μάλιστα, ήταν δίπλα στην πόρτα μας. Αυτό το ελαιόδενδρο η μάνα μου, όταν γεννήθηκε ο αδελφός μου ο Γιώργος, που πέθανε κατά τον ξεριζωμό μας στην Πόλη, όπου αρρωστήσαμε ολοι από εξανθηματικό τύφου, το χαρισε στην Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, στο δρόμο προς το βουνο, όπου ήταν οι Ελληνες ανταρτες. Τους είπε ότι αυτό το δέντρο όσο λάδι βγάλει είναι δικό σας.
Τα Πλάτανα ήταν δύο συνοικίες, του Γιανλού και τα κυριως Πλάτανα, που οι Τούρκοι τα έλεγαν Νέφσι Πλάτανα. Στου Γανλού είχε πολύ ωραία σπίτια. Υπήρχαν και οι δύο τουρκικές συνοικίες, που τις έλεγαν Τιρπισάρ και Ορτά Μαχαλά. Είχαμε τρείς εκκλησίες:Των Ταξιαρχών, του Αγίου Γρηγορίου, που ήταν μεγάλες, και του Αγιου Γεωργίου που ηταν μικροτερη.
Κοντά στην Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου ήταν το τριώροφο σχολείου των Πλατάνων, που το έλεγαν και φροντιστήριο. Ήταν πολύ γερό και ακόμα σώζεται. Το περιποιήθηκαν με χρήματα που έστειλαν από τη Ρωσία Πλατανίτες.Ο δρόμος ανέβαινε απο την Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου προς το σχολείο. Ανάμεσα υπήρχε μια πλατεία όπου κάθε Κυριακή και κάθε γιορτή μαζεύονταν οι νέοι και οι νέες και χόρευαν. Οι μαθητές του σχολείου ήταν ολοι Ελληνες. Σε αυτό το σχολείο πήγα και εγώ μέχρι Δευτέρα τάξη.
Με τους Τούρκους, που ζούσαν στα Πλάτανα, τα πηγαίναμε καλά. Φοβόμασταν όμως. Θυμάμαι, μιας συγγενής μου δασκάλα, που την κάλεσε μια Τουρκάλα να δει το σπίτι της, φοβήθηκε δεν πήγε. Δεν θυμάμαι καθόλου αν υπήρχαν στα Πλατανα Αρμένιοι, στην Τραπεζούντα όμως, είχε πολλούς.
Εμείς είχαμε μια μεγάλη αυλή με ελιές . Ο πατέρας μου ήταν Τσαγκάρης κι έβγαζε καλά λεφτά. Οι Τούρκοι δεν έκαναν επαγγέλματα, μόνον οι Ελληνες. Οι Τούρκοι δούλευαν χαμάληδες. Όταν ψώνιζε καποιος κάτι, πλήρωνε τον Τούρκο χαμάλη και το μετέφερε. Υπήρχαν και άλλα καταστήματα στα Πλάτανα. Ήταν ψιλικατζίδικα, ραφτάδικα, ακόμα και πολυτελών ρούχων.
Ο πατέρας μου διάβαζε εφημερίδες, ιδίως την εφημερίδα του καημένου του Νίκου Καπετανίδη, την "Εποχή". Ο Νίκος Καπετανίδης ήταν δημοσιογράφος. Τον συνέλαβαν οι Τούρκοι. Όταν τον κατέβαζαν οι παλιότουρκοι στη σκάλα, για τον βάλουν στο πλοίο ήμασταν εκεί η μητέρα μου οι αδελφές μου Σόνια και Αννέτα και ο μικρός μου αδελφός του, ο Γιώργος.
Ηταν πολύ κόσμος. Ο Καπετανίδης πέρασε μπροστά μας. Ακόμη το θυμάμαι. Το βλέπω το πρόσωπο του που πέρασε. Τον έβαλαν στη βάρκα και έφυγε. Ήταν νιόπαντρος. Η γυναίκα του ήταν η κόρη ενός πλούσιου Τραπεζούντιου ,του Μεταξά. Τον κρέμασαν οι παλιότουρκοι. Μαζί του ήταν και ο Χατζηνώτας, ο γιατρός. Επειδή όμως είχε πολλούς Τούρκους φίλους, εκείνοι τον γλίτωσαν.
Όταν έφυγαν οι Ρώσοι 1918 από τον Πόντο, με την επικράτηση των κομμουνιστών στη Ρωσία, ο πατέρας μου φοβήθηκε και μας πήρε και πήγαμε στην Τραπεζούντα, που απείχε από τα Πλάτανα δώδεκα περίπου χιλιόμετρα. Εκεί καθίσαμε στο ελληνικό προξενείο, στην οδό Μεϊντάνι, το δρόμο που κατεβαίνει στο φροντιστήριο και τη Μητρόπολη.
Στο ελληνικό προξενείο δούλευε ένας συγγενής της μάνας μου. Καθίσαμε εκεί πέντε χρόνια. Εκεί μέσα σχεδόν μεγάλωσα. Ήμουν γύρω στα δέκα και πήγαινα στο σχολείο, όπου μαθαίναμε, εκτός από τα ελληνικά και γαλλικά. Ο γαμπρός μου ο Γιάνους Σιδηρόπουλος από τη Σαντά, πήρε την αδελή μου τη Σόνια κι έφυγαν στη Ρωσία, μαζί με τους Ρώσους.
Στο πλοίο κατάγγειλε ότι οι Ρώσοι ναύτες άρπαξαν την προίκα της αδελφής μου. Όταν διαμαρτυρήθηκε στο Ρώσο καπετάνιο, εκείνος του είπε:" το κεφάλι στέκεται στους ώμους σου,εκείνο κοίταξε!" Πέρασαν καλά στη Ρωσία. Είχαμε εκεί το θείο μου τον παπά. Από εκεί έφυγαν στην Πόλη και μετά Θεσσαλονίκη, ενώ εμείς βρισκομάσταν ακόμη στο Πόντο.
Στο ελληνικό προξενείο της Τραπεζούντας που μέναμε, είχε ελληνικές σημαίες και φωτογραφίες του Βενιζέλου. Πήρε η μάνα μου μια φωτογραφία, γιατί θαύμαζε το Βενιζέλο. Ένας γνωστός Τούρκος, που έκανε το φίλο, όταν το έμαθε, τη συμβούλεψε να πετάξει τη φωτογραφία γιατί, αν την έπιαναν θα έστελναν τον πατέρα εξορία.
Φοβήθηκε η μάνα μου κι έκαψε τη φωτογραφία του Βενιζέλου κάτω από το καζάνι. Όμως κράτησε ένα κοντάρι βαμμένο μπλέ και άσπρο, με τα χρώματα της σημαίας μας. Ήταν σαν να κρατούσε τη σημαία. Στο προξενείο είχε ολα τα καλά , όμως μας 'εδιωξαν οι Τούρκοι. Βρήκαμε ένα αρμενικό σπίτι. Εκεί έμενε κι ο Θόδωρος Φουντόπουλος από τη γνωστή στην Τραπεζούντα οικογένεια. Και αυτό το σπίτι ηταν στο Μεϊντάνι.
Ήταν στην πόρτα μιά στοά,τσικμάκ το έλεγαν.Έμπαινες από εκεί και δεν έβγαινες από την άλλη μεριά. Έμενε και ενας παντρεμένος Τούρκος αξιωματικός που αγάπησε την κόρη του Φουντόπουλου, 19-20 χρόνων. Όταν το έμαθε ο πατέρας της, θα τη σκότωνε. Εκείνη σώθηκε, τρέχοντας και κρυφτηκε σε ένα ελληνικό σπίτι.
Εκεί κοντά ήταν η μετόχι της Εκκλησίας, έτσι το έλεγαν, όπου έμεναν πολλοί Ελληνες στα δωμάτια που υπήρχαν.
Ο πατέρας μου στην Τραπεζούντα είχε πολλή δουλειά. Είχε και Τούρκους υπαλλήλους. Έφτιαχνε και πουλούσε παπούτσια. Έτσι ζήσαμε πολύ καλά. Οι συγγενείς της μητέρας μου στην Τραπεζούντα ήταν πλούσιοι, όπως ο Παναγιώτης Εφραιμίδης, ο Θεοφύλακτος. Πηγαίναμε για εκκλησιασμό στον Αγιο Γρηγόριο, το μητροπολιτικό ναό Τραπεζούντας. Στο σχολείο τραγουδούσαμε ελληνικά τραγούδια και χορεύαμε.
Οι Τούρκοι δεν καταλάβαιναν που λέγαμε για την Ελλάδα. Δασκάλα μας ήταν η Ασπασία Ζήση, από ένα μέρος κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν μαζί και αδελφή της, η Σμαράγδα Ζήση. Τα κορίτσια πήγαιναν στη "Μεριμνα" καί στο γαλλικό σχολείο. Η κόρη του Ελλήνα βουλευτή στην Τουρκική Βουλή Ματθαίου Κωφίδη, που τον κρέμασαν οι Τούρκοι, ήταν συμμαθήτριά της αδελφής μου.
Όταν έπεσε η Σμύρνη και γιόρταζαν οι παλιότουρκοι, μας είπαν όποιος θέλει να φύγει. Με πλοίο μας πήγαν στην Πόλη, όπου μείναμε δύο μήνες και μας έκαναν απολύμανση. Εκεί μας έδινε τρόφιμα ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός. Με πλοίο μας έφεραν στη Θεσσαλονίκη και μας εκλεισαν στο απολυμαντήριο της Καλαμαριάς. Η μάνα μου ζήτησε να μας πάνε στη σχολή Κωσταντινίδη, όπου ο γαμπρός μου διδάσκει. Μείναμε για λίγο εκεί και στη συνέχεια μας πήγαν σε θάλαμο στην Τούμπα. Εκεί μας μοίραζαν τρόφιμα.
Από την Τούμπα ο γαμπρός μου μας πήγε στην Αξιούπολη, όπου είχε πιάσει δουλειά στον εποικισμό. Στην Αξιούπολη ήταν και οι συγγενείς της μητέρας μου. Οι ντόπιοι ήταν σλαβόφωνοι. Μας έλεγαν τουρκόσπορους. Δεν μας ήθελαν γιατί φοβούνταν ότι θα τους πάρουμε τα χωράφια. Με τα χρόνια όμως όλοι συγγενεψαμε και τώρα δεν υπάρχει καμία διαφορά ανάμεσά μας. Όλα τα χωριά γύρω από την Αξιούπολη, η Γοργόπη, η Πηγή, ο Φανός, η Πλαγιά, το Χαμηλό, το Καμποχώρι, το Βαλτοτόπι, τα Ρίζια, η Τούμπα είναι γεμάτα απο πρόσφυγες.
Το ιδιο και το Πολύκαστρο που απέχει τρία χιλιόμετρα από την Αξιούπολη Οι Πόντιοι προέρχονται από περιοχές της Τραπεζούντας,του Σοχούμ και του Κάρς.
Όταν ρωτήσαμε στο τέλος τη Θεανώ Κυριακίδου αν εχει κάτι άλλο να πει, είπε ότι θυμαται ενα τραγούδι που τους έμαθαν στο σχολείο:
Ελλάς γλυκιά πατρίδα μου και πολυαγαπημένη
Eλλας μου πικραμένη, Ελλάς αγαπητή
Πότε κι εγώ θα αξιωθώ το μακρινό παιδί σου
την ξακουστή τη γη σου τη ζηλευτή
Τ' αθάνατα τα κάλλη σου να 'ρθω να προσκυνήσω
το χώμα να φιλήσω που γέννησε το φως
να δω παντού ελληνισμό, πολιτισμό να νιώσει...
Καταγραφη:Νίκος Τελίδης
Αυστραλία: Κάηκε και το «ελληνικό» όρος Μελά
Στην περιοχή είχαν δημιουργηθεί εγκαταστάσεις για να εξυπηρετούνται οι πολυάριθμοι Πόντιοι της Αυστραλίας.
Η πύρινη λαίλαπα που έπληξε την Βικτώρια και άφησε τουλάχιστον 208 νεκρούς και έκαψε πολλές εκατοντάδες σπίτια αφήνοντας πάνω από επτά χιλιάδες άστεγους, περιουσίες και χιλιάδες ζώα, κατέστρεψε και το όρος Μελά του Ποντιακού Ιδρύματος «Παναγία Σουμελά» Αυστραλίας.
«Το Όρος Μελά της Βικτώριας καταστράφηκε από τη φωτιά» είπε ο πρόεδρος του Ποντιακού Ιδρύματος «Παναγία Σουμελά» κ. Ονούφριος Γοροζίδης.
Χιλιάδες ελληνικές οικογένειες φύτεψαν τα δικά τους ελαιόδεντρα εκεί σε μαζικές δενδροφυτεύσεις που οργανώθηκαν εκεί τα τελευταία χρόνια. Συνολικά φυτεύτηκαν
πάνω από 2.500 ελαιόδεντρα και χιλιάδες άλλα δέντρα.
www.kathimerini.gr με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ
Friday, February 20, 2009
Δεν είναι στο απυρόβλητο οι πολιτικοί της μειονότητας για τα έργα, τα λόγια και τις πράξεις τους
Ανοιχτή επιστολή στους:
1) Βουλευτή Τσετίν Μανταζίν γι’ αυτά που είπε δημόσια πως η Θράκη είναι ένα κομμάτι της Τουρκίας
2) Στον πρώην βουλευτή Γκαλήπ – Γκαλήπ που ομοίως δημόσια δήλωσε επανειλημμένα πως θα αποδείξει πως οι Πομάκοι είναι τουρκικής καταγωγής και
3) Στους παραπάνω αλλά και στους οπαδούς που τους ψηφίζουνε και τους χειροκροτούν, λένε δημόσια με λόγια ότι είναι «Τούρκοι και όχι Έλληνες».
Απαντώ με την σειρά:
Κύριε Τσετίν,
Δυστυχώς εκτός του είστε αδιάβαστος είστε και ανιστόρητος. Η ελληνική αυτοκρατορία του Έλληνα Μ. Αλέξανδρου, του βασιλιά των...βασιλιάδων που κυριάρχησε μέχρι τις Ινδίες μετά το 330 π.Χ., όλη η μετά οθωμανική αυτοκρατορία και σημερινή Τουρκία ήταν ελληνικές αποικίες. Μετά ήρθε η ρωμαϊκή αυτοκρατορία, ύστερα πάλι η ελληνική βυζαντινή αυτοκρατορία και τελευταία η οθωμανική αυτοκρατορία. Άρα η σημερινή Τουρκία υπήρξε δύο φορές ελληνική αποικία. Οι Τούρκοι μας βρήκανε, δεν τους βρήκαμε.
Κύριε Γκαλήπ,
Αντί να αποδείξειτε αν οι Πομάκοι είναι τουρκικής καταγωγής, σας ζητώ να αποδείξετε αν ο Κεμάλ Αττατούρκ, ο σωτήρας και πατέρας της Τουρκίας είναι τουρκική καταγωγής. Σας απαντώ όχι, ο πατέρας του ο Αλής, ήταν Αλβανός, η δε μητέρα του Σλαβομακεδόνα. Άρα η καταγωγή των γονέων δεν παίζει κανένα ρόλο. Πατρίδα του κάθε πολίτη είναι η χώρα ή το μέρος που γεννήθηκε, μεγάλωσε, έκανε οικογένεια κλπ. Όλοι σας δημόσια δηλώνετε μέσα και έξω από την Ελλάδα με λόγια χωρίς αποδείξεις, πως είστε «Τούρκοι». Μάλιστα ισχυρίζεστε πως το λέει η συνθήκη της Λωζάνης. Και εδώ είστε ή θέλετε να παριστάνετε τους αδιάβαστους: Η συνθήκη της Λωζάνης αναφέρετε σε μουσουλμάνους της Δυτ. Θράκης, όχι Τούρκους, ενώ για τους χριστιανούς της Κωνσταντινούπολης αναφέρει: Έλληνες, χριστιανοί της Κωνσταντινούπολης. Αλλά και οι πολίτες της Τουρκίας δεν σας αναγνωρίζουν ως Τούρκους. Αυτό το λένε οι δικοί σας που μένουν μόνιμα στην Τουρκία, αλλά και αυτοί που πηγαίνουνε ως τουρίστες σας αποκαλούνε Γκιαούρηδες. Οι δυτικοθρακιώτες που έφυγαν στην Γερμανία ως εργάτες και έκαναν τουρκικούς συλλόγους και φώναζαν δημόσια στον γερμανικό λαό ότι είναι Τούρκοι, όταν οι Γερμανοί διώχνανε τους Τούρκους εργάτες λόγω πληθώρας και άρχισαν να μαζεύουνε και τους Δυτικοθρακιώτες αφού τους ξέρανε οι Γερμανοί ότι είναι «Τούρκοι», τότε ξέχασαν τον τουρκισμό τους. Και άρχισαν να παρακαλούν τις γερμανικές αρχές να μην τους απελάσουν και γλύτωσαν αφού έδειξαν την …ελληνική ταυτότητα.
Συμπεράσματα:
Κύριοι βουλευταί και οπαδοί σας,
Εμείς που ζούμε καθημερινά και σας βλέπουμε: Ούτε Έλληνες είστε ούτε Τούρκοι. Οι άνθρωποι με τα λόγια γίνονται βασιλιάδες, πρωθυπουργοί. Τα λόγια δεν μετράν το τι είναι ο καθένας, κρίνεται μέσα από τα έργα του. Εσείς με την ζωή που κάνετε με τους άλλους πολίτες, η μόνη ονομασία που πρέπει να γράφει η ταυτότητά σας είναι: μουσουλμάνος.
Εξηγούμαι: Δεν είστε Έλληνες γιατί: 1) Δεν έχετε με άλλους πολίτες οικογενειακές κοινωνικές συναντήσεις. Άνδρες με άνδρες, γυναίκες με γυναίκες, 2) Σπίτια μαντριά. Κλείνετε τις γυναίκες σαν να είναι …ζώα και σεις γυρίζετε μόνοι σας γλεντώντας. 3) Οι γυναίκες κορίτσια παντρεμένες με φερετζέ είναι ντυμένες σαν καλόγριες. 4) Τα διαζύγια, τα οικογενειακά προβλήματα δεν τα λύνουνε τα πολιτικά δικαστήρια αλλά ο μουφτής με το κοράνι, όπως το μεσαίωνα κλπ.
Δεν είστε Τούρκοι γιατί: 1) Η Τουρκία έχει κοσμικό καθεστώς, 2) Κυνηγάει τους ισλαμιστές, 3) Απαγορεύει παντού την μαντίλα και κυρίως στις δημόσιες υπηρεσίες και την εκπαίδευση, 4) Εκεί δεν δικάζει ο μουφτής αλλά τα πολιτικά δικαστήρια. Ζείτε λοιπόν στον μεσαίωνα τον θρησκευτικό. Εκτός ολίγων εξαιρέσεων. Δεν έχετε καμιά σχέση με τους άλλους πολίτες που έχετε συναλλαγές, οι οποίοι ζούνε στον αιώνα της πληροφορικής και του διαστήματος, στην πρόοδο και όχι την οπισθοδρόμηση.
Πηγή: Εφημερίδα "Χρόνος"
Wednesday, February 18, 2009
Σοκ και δέος στην Τουρκία από τον «Φθινοπωρινό πόνο»
Ο «Φθινοπωρινός πόνος» («Guz Sancisi»), η ταινία της Τομρίς Γκιριτλίογλου, που μετέφερε στον κινηματογράφο την ιστορία αγάπης ενός Τούρκου μεγαλοαστού και μιας Ρωμιάς ιερόδουλης, με φόντο τα Σεπτεμβριανά το 1955 στην Κωνσταντινούπολη, «σπάει ταμεία» στην Τουρκία και σοκάρει το τουρκικό κοινό με την...αλήθεια της.
Μόνο στην πρώτη εβδομάδα της προβολής του, σε 92 κινηματογραφικές αίθουσες της γείτονος, ο «Φθινοπωρινός πόνος» έκοψε περισσότερα από 300.000 εισιτήρια, φέροντας στο φως ένα σκοτεινό κομμάτι της τουρικής ιστορίας, που με μαεστρία αφαιρέθηκε από τις σελίδες των τουρκικών σχολικών βιβλίων. Οι Τούρκοι θεατές διαπιστώνουν μια πραγματικότητα που αγνοούσαν, ενώ εκείνοι που εξέφραζαν φόβους ότι με την πρεμιέρα της ταινίας θα ξεσπούσε εθνικιστική έκρηξη, διαψεύστηκαν.
Το θέμα της ταινίας αντλήθηκε από το ομώνυμο βιβλίο του Γιλμάζ Καρακογιουνλού, συγγραφέα και βουλευτή του Κόμματος της Μητέρας Πατρίδας και από τους ειδικούς αξιολογήθηκε ως «ειλικρινής συγγνώμη» για όσα συνέβησαν τότε.
Τρεις μέρες μετά την πρεμιέρα του «Φθινοπωρινού Πόνου», ο διευθυντής της «Χουριέτ», Ερτουγρούλ Οζκιόκ, αρθρογραφεί:
«Η ταινία αρχίζει με μια άκρως εντυπωσιακή σκηνή: Μια ομάδα αλητών, κρατώντας έναν κουβά με κόκκινη μπογιά, σημαδεύει με σταυρό πόρτες κάποιων σπιτιών, τα μεσάνυχτα. Το σημάδεμα των σπιτιών σε όλα τα μέρη του κόσμου είναι οιωνός κάποιας δικτατορίας ή γενοκτονίας που πλησιάζει. Έτσι έγινε και στη ναζιστική Γερμανία, έτσι έκανε και η Κου Κλουξ Κλαν στις ΗΠΑ. Έτσι σημαδεύτηκαν τα σπίτια στη Βοσνία και το Κόσοβο. Απ΄ ό,τι φάνηκε όμως, τα δικά μας αρχεία δεν είναι και τόσο καθαρά. Υπήρξε αυτό και σ΄ εμάς. Πριν από τα Σεπτεμβριανά, ορισμένοι αλήτες σημάδεψαν τα σπίτια στα οποία ζούσαν Ρωμιοί. Όταν έβγαινα από την ειδική προβολή της ταινίας, ένας φίλος ζήτησε τη γνώμη μου κι εγώ του είπα: Είθε μετά από 20-30 χρόνια, να μην αναγκαστούμε να κάνουμε μια παρόμοια ταινία. Ο θεός να φυλάει την Τουρκία απ΄ αυτό το ρεζιλίκι».
Το σοκ που προκάλεσε η συγκεκριμένη ταινία στην Τουρκία, πυροδότησε σειρά δημοσιευμάτων και σε ευρωπαϊκές εφημερίδες. Μόλις το περασμένο Σαββατοκύριακο, η ολλανδική «Trown» δημοσίευσε ανταπόκριση του Ερντάλ Μπαλτσί από την Κωνσταντινούπολη, με τίτλο «Η Κωνσταντινούπολη ντρέπεται για το 1955» και υπέρτιτλο «Ταινία για το διωγμό των Ελλήνων προβάλει ξεχασμένη ιστορία». Στο ρεπορτάζ τονίζεται ότι «πρόκειται για ταινία, που αναφέρεται στα φρικτά γεγονότα του 1955, τη χρονιά που η ελληνική μειονότητα δέχθηκε επίθεση και εκδιώχθηκε από το τουρκικό κράτος».
«Οι Τούρκοι -συνεχίζει ο Μπαλτσί- έχουν εκπλαγεί με την ταινία. Φαίνεται πως πολλοί δεν γνωρίζουν το πογκρόμ».
Στο ίδιο δημοσίευμα φιλοξενείται, μεταξύ άλλων, δήλωση μίας Τουρκάλας: «Είμαι 63 χρονών και μέχρι σήμερα δεν γνώριζα τι είχε συμβεί τότε. Ντρέπομαι γι αυτό. Όμως, οι Τούρκοι ηγέτες ήξεραν καλά πώς να κρατήσουν αυτές τις πληροφορίες μυστικές».
«Μαθαίνω ότι ποσοστό 10% του πληθυσμού στην Κωνσταντινούπολη ήταν Έλληνες. Απίστευτο. Αν δεν είχαν εκδιωχθεί, τώρα θα ζούσαν εδώ, το λιγότερο, ένα εκατομμύριο Έλληνες», δηλώνει από την πλευρά της η 19χρονη Γιεσίμ.
Στο ίδιο δημοσίευμα φιλοξενούνται και οι δηλώσεις ενός Έλληνα, του 69χρονου Μιχάλη Βασιλειάδη, ο οποίος διατηρεί ένα μικρό γραφείο στις στοές της Πόλης, εκδίδοντας καθημερινά μια εφημερίδα για τους 2.000 εναπομείναντες Έλληνες. Ήταν 15 χρόνων στα Σεπτεμβριανά και παρότι είδε την ταινία και διατυπώνει το θαυμασμό του για τη σκηνοθέτιδα, που άγγιξε ένα «τόσο ευαίσθητο θέμα», εκτιμά ότι και πάλι, δεν κατάφερε να αποδώσει τη φρίκη των δύο ημερών εκείνου του Σεπτέμβρη. Στέλνει, όμως, ένα μήνυμα: «Οι ηγέτες πρέπει να πουν ένα "συγγνώμη" στον τουρκικό λαό, τον οποίο χρησιμοποίησαν ως μαριονέττα».
Το βιβλίο του Καρακογιουνλού κυκλοφόρησε στην Ελλάδα πριν έντεκα χρόνια, από τις εκδόσεις «Τσουκάτου». Το μετέφρασε η Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας, ειδική μελετήτρια των ελληνοτουρκικών σχέσεων, Λιάνα Μυστακίδου, αποσπώντας μάλιστα, το 2000, τιμητική διάκριση από την Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας, για την αριστοτεχνική απόδοση στα ελληνικά.
Η μεταφράστρια λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ: «Ο Φθινοπωρινός Πόνος γράφτηκε από πολιτικό κι ως εκ τούτου, το πράγμα αποκτά άλλη βαρύτητα. Εκτιμώ ότι πρόκειται για συγγραφέα αληθινό και έντιμο, ο οποίος εξακολουθεί να εργάζεται πάνω στο θέμα των δύο χωρών. Για δε το συγκεκριμένο βιβλίο δεν έλαβε δραχμή από πνευματικά δικαιώματα».
ΑΠΕ-ΜΠΕ-NAFTEMPORIKI
____________________________________________________________________
ΕΥΓΕ ΣΕ ΣΑΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ!!!
Κατηγορώ για θρησκευτικές διώξεις στην Τουρκία
To μοναστήρι Mor Gabriel των Ασσυρίων χριστιανών βρίσκεται στην πόλη Μίντιατ της ΝΑ Τουρκίας
ΣΚΛΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΩΝ ΣΤΗΝ ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝ
ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝ
Του Δ.Π. ΔΗΜΑ
Με σκληρή γλώσσα και ιδιαίτερα επικριτικό τόνο, η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Διεθνών Θρησκευτικών Ελευθεριών των ΗΠΑ (USCIRF) καταδικάζει την Τουρκία για τις «πρακτικές καταπίεσης» που έχει ασκήσει σε βάρος των χριστιανικών μειονοτήτων εκεί, από της συστάσεώς της ως κράτους μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Οι σχετικές καταγγελίες, που εν πολλοίς περικλείουν και συστηματική εξολόθρευση της ελληνικής ορθόδοξης κοινότητας της γείτονος μέσα από τις πρακτικές των τουρκικών αρχών, περιέχονται σε ανακοίνωση που...εκδόθηκε την περασμένη Πέμπτη από την Επιτροπή, με αφορμή τη δικαστική διαμάχη στην Τουρκία για την περιουσία του μοναστηριού των Ασσυρίων, Mor Gabriel (σ.σ. παρόμοιες αναφορές υπήρχαν και στην έκθεση της Επιτροπής του περασμένου Μαΐου).
Κατά την επαναφορά των δημόσιων καταγγελιών της ανεξάρτητης ομοσπονδιακής αμερικανικής αρχής για τη διεθνή προστασία των θρησκευτικών ελευθεριών, σε βάρος της Τουρκίας, επισημαίνεται ότι επί σειρά δεκαετιών «οι τουρκικές κυβερνήσεις έχουν επιχειρήσει να κατασχέσουν εκτάσεις γης που ανήκουν σε ελληνορθόδοξες εκκλησίες» και πως από τότε που η Τουρκία έγινε κράτος «οι χριστιανικές μειονότητες έχουν συρρικνωθεί λόγω των καταπιεστικών κυβερνητικών πολιτικών».
Δίνεται, δε, έμφαση στο γεγονός ότι «ο πληθυσμός των Ασσυρίων χριστιανών έχει πέσει από 250.000 σε 20.000 περίπου και της Ελληνικής Ορθόδοξης Κοινότητας... από 200.000 σε 2.500».
Η Επιτροπή σημειώνει πως στο παρελθόν είχε ζητήσει, επί ματαίω, από την τουρκική κυβέρνηση να πάψει να φέρνει εμπόδια στις θρησκευτικές μειονότητες και έχει εκφράσει την «ανησυχία» της για την απουσία δικαστικής δυνατότητας στην Τουρκία για την ανατροπή αποφάσεων κατασχέσεων περιουσιών.
Η Επιτροπή, μάλιστα, αναφέρει ενδεικτικά την προσφυγή του Ελληνικού Ορθόδοξου Οικουμενικού Πατριαρχείου κατά της Τουρκίας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για το Ορφανοτροφείο στη νήσο Πρίγκιπο, και επισημαίνει πως η Επιτροπή έχει κάνει συστάσεις στην Τουρκία να σεβαστεί την απόφαση, αλλά αυτή εξακολουθεί να μη συμμορφώνεται με αυτήν.
Στην ανακοίνωση της Επιτροπής αναφέρεται χαρακτηριστικά πως το Οικουμενικό Πατριαρχείο ηγείται των 300 εκατομμυρίων απανταχού ορθοδόξων χριστιανών και επιχειρείται, έτσι, να δοθεί εμφατικά το μέγεθος της απαράδεκτης τουρκικής συμπεριφοράς.
Σημειωθήτω πως η Επιτροπή συνεργάζεται στενά με την αρμόδια υπηρεσία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και μετά την τελευταία ετήσια έκθεσή της υπήρξαν διαβουλεύσεις της ηγεσίας της με την πρώην ΥΠΕΞ Κ. Ράις για την κατάσταση στην Τουρκία, που, μεταξύ περίπου 10 άλλων χωρών, τελεί υπό παρακολούθηση για σοβαρές παραβιάσεις θρησκευτικών ελευθεριών.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ -16/02/2009
Tuesday, February 17, 2009
Εθνική συνείδηση και μειονότητες στην Τουρκία
του Γιώργου Στάμκου
«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η τουρκική φυλή της Ανατολίας έχει σχηματιστεί από αρκετά διάσπαρτα στοιχεία. Το φανερώνουν οι διάλεκτοι, η σωματική διάπλαση, τα σπίτια, τα κοινωνικά έθιμα. Όμως το ''τουρκικό έθνος'' είναι ένα γεγονός στη βάση του οποίου υπάρχει πολιτική ενότητα. Κάθε άνθρωπος που ζει μέσα στο πολιτικό πλαίσιο της Τουρκίας είναι Τούρκος».
Burhan Oguz, Οι Πολιτιστικές Ρίζες του Τουρκικού Λαού
Κάτω από ένα τεχνητό επίστρωμα «εθνικής ομοιογένειας» η Τουρκία παραμένει ένα πολυεθνικό, πολυθρησκευτικό και πολυπολιτισμικό κράτος. «Στην Τουρκία υπάρχουν εβδομήντα δυόμισι εθνότητες», λέει μια παροιμία στη γειτονική μας χώρα. Παρ' όλα αυτά το ζήτημα της «εθνικής συνείδησης» των σημερινών Τούρκων εξακολουθεί να είναι στη βάση του πολιτικό ζήτημα. Αν και όποιος ζει μέσα στα όρια του τουρκικού κράτους θεωρείται «Τούρκος», εντούτοις η ετερότητα αντιστέκεται και η καταπιεσμένες ταυτότητες επιστρέφουν δυναμικά. Ποια είναι λοιπόν η σύγχρονη εθνο-γλωσσική και θρησκευτική Βαβέλ που λέγεται «Τουρκία». Ποιος ο ρόλος των ελληνογενών και ελληνόφωνων μουσουλμάνων; Υπάρχουν πραγματικά Τούρκοι ή απλά πρόκειται για ένα (ακόμη) κατασκευασμένο «έθνος»;
ΟΙ Τούρκοι ήταν ένας από τους τελευταίους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που απέκτησε εθνική συνείδηση. Ο δυτικόφερτος εθνικισμός, που οδήγησε στην αποσύνθεση και τελικά στη διάλυση της πολυεθνικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, άργησε να φθάσει ως τις αμόρφωτες μάζες του τουρκόφωνου μουσουλμανικού πληθυσμού της. Η εθνικοποίηση των τουρκόφωνων μουσουλμάνων ξεκίνησε στις αρχές του 20ου αιώνα από μια μικρή ελίτ «Νεότουρκων» αστών, που προώθησε και τελικά επέβαλε τον τούρκικο εθνικισμό στους μη Χριστιανικούς πληθυσμούς της αυτοκρατορίας.
Προηγουμένως η λέξη Τούρκος χρησιμοποιούνταν υποτιμητικά για να περιγράψει τους καθυστερημένους νομάδες της Ανατολίας. Στα τέλη του 19ου αιώνα η ελίτ των Οθωμανών (Osmanli) αντιμετώπιζε περιφρονητικά τη λέξη Τούρκος, που ήταν ταυτόσημη με την αγραμματοσύνη, την αμάθεια και την ασχήμια. Λίγες ωστόσο δεκαετίες αργότερα αυτή η «υποτιμητική» λέξη κατέληξε όχημα ενός νεοαφυπνισμένου εθνικισμού, που στην προσπάθεια του να βρει χώρο για «πατρίδα», διέπραξε μια σειρά από γενοκτονίες κι εθνικές εκκαθαρίσεις σε βάρος αυτοχθόνων λαών της Μικρά Ασίας.
Για να υπάρξει «πατρίδα» οι Αρμένιοι και οι Έλληνες, οι δύο ιστορικοί κληρονόμοι και διεκδικητές της Μικρά Ασίας, έπρεπε να εξοντωθούν ή να εκτοπιστούν. Οι Αρμένιοι εξολοθρεύτηκαν με τη γενοκτονία του 1915. Οι Έλληνες σφαγιάστηκαν, εκτοπίστηκαν και τ' απομεινάρια τους ανταλλάχτηκαν το 1923. Όμως η νίκη του 1922 δεν αρκούσε στον νέο ηγέτη των Τούρκων Μουσταφά Κεμάλ.
«Ο κληρονομικός εχθρός έπρεπε να απωθηθεί και να κατατροπωθεί. Οι Έλληνες έπρεπε να χάσουν κάθε ιστορικό έρεισμα των εθνικών τους διεκδικήσεων και ν' αποδειχθεί ότι η Ανατολία ήταν τουρκική πολύ πριν την άφιξη των Ελλήνων» (Ετιέν Κοπώ).
Το σχέδιο του Κεμάλ ήταν να εφεύρει ένα έθνος, που να μη θεωρείται παρείσακτο στη Μικρά Ασία. Με τη βοήθεια λοιπόν της μυθολογίας κατασκευάστηκε τότε μια νέα τουρκική «ιστορία», σύμφωνα με την οποία οι Τούρκοι, αν και προέρχονταν από την Κεντρική Ασία, απέκτησαν καταγωγή από τους μεγάλους πολιτισμούς της Μικρά Ασίας (Χετταίοι και Ίωνες) και της Μεσοποταμίας (Βαβυλώνιοι)!
Για τον Κεμάλ αυτό που είχε σημασία ήταν να διαποτιστεί η τουρκική κοινωνία με την κοσμική έννοια του «έθνους» και ν' απαλλαγεί από την πνευματική κυριαρχία των τεκκέδων, που «αποβλάκωναν» το λαό. Το δόγμα του τούρκικου εθνικισμού ήταν το: Τουρκοποιήστε, εκσυγχρονίστε, δυτικοποιήστε! Αργότερα η θεωρία αυτή αντικαταστάθηκε με τη λεγόμενη τουρκο-ισλαμική σύνθεση (δόγμα Οζάλ), σύμφωνα με την οποία με τη λέξη Τούρκος περιγράφεται ένα δομικό εθνο-θρησκευτικό χαρακτηριστικό της τούρκικης πολιτικής οντότητας: η τουρκικότητα και η ισλαμική παράδοση.
Η δυναμική επιστροφή της καταπιεσμένης ταυτότητας
Το ζήτημα λοιπόν της εθνικής συνείδησης των σημερινών κατοίκων της Τουρκίας παραμένει στη βάση του πολιτικό ζήτημα: «Όποιος ζει μέσα στο πολιτικό πλαίσιο της Τουρκίας είναι Τούρκος»! Αυτό σημαίνει ότι η τούρκική εθνική ταυτότητα, που οικοδομήθηκε πάνω στις αρχές του Κεμαλισμού και του εθνικισμού, αρνείται τις επιμέρους εθνικές και εθνοτικές ιδιαιτερότητες των πληθυσμών που διαβιούν μέσα στα όρια του τουρκικού κράτους και καλλιεργεί συνθήκες βίαιης ομογενοποίησης τους.
Η τουρκοποίηση των λαών της Μικρά Ασίας είναι μια αργή και συχνά βίαιη διαδικασία, που ξεκίνησε τον 11ο μ.Χ. αιώνα και συνεχίζεται ως τις μέρες μας. Αν εξαιρέσει κανείς την εξόντωση των Αρμενίων και την έξοδο των Ελλήνων, η τουρκοποίηση των μικρασιατικών λαών δεν προχώρησε στο βαθμό που θα ήθελαν οι Τούρκοι εθνικιστές. Και αυτό επειδή πολλές καταπιεσμένες ταυτότητες αναδύθηκαν αργότερα πιο δυνατές. Η ισλαμική ταυτότητα, που θεωρούνταν οπισθοδρομική και αντίθετη προς τον εκσυγχρονισμό, επέστρεψε ισχυρότερη και μάλιστα στον πολιτικό στίβο. Η κουρδική ταυτότητα, που συμβολίζει τον αγώνα των αυτοχθόνων λαών της περιοχής για εθνική ανεξαρτησία, αναδύθηκε προβάλλοντας διεκδικήσεις κι απειλώντας με διάλυση το ίδιο το τουρκικό κράτος.
Σήμερα σχεδόν οι πάντες στην Τουρκία αρχίζουν ν' αναζητούν τις ρίζες και την ταυτότητα τους. Πρόκειται για ένα πρόσφατο φαινόμενο, που παραπέμπει όμως και στις αταβιστικές τάσεις για τις οποίες φημίζονται οι μικρασιατικοί λαοί. Για ν' αμβλύνουν τις εντυπώσεις που προκαλεί αυτή η απειλητική επάνοδος των επιμέρους εθνικών ταυτοτήτων στην Τουρκία, πολλοί Τούρκοι εκσυγχρονιστές επικαλούνται την έννοια της δημοκρατίας, ως τρόπο αρμονικής συνύπαρξης των διαφορετικών ταυτοτήτων. Για τους ίδιους η χώρα τους δεν ονομάζεται «Τούρκικη Δημοκρατία» αλλά «Δημοκρατία της Τουρκίας»(Turkiye Cumhuriyeti) και είναι ένας κοινός τόπος συνύπαρξης διαφορετικών ταυτοτήτων.
Αν παραβλέψει κανείς το ότι η λέξη δημοκρατία αποτελεί απλά σχήμα λόγου στην Τουρκία, τότε θα πρέπει ν' αναρωτηθεί κατά πόσο η αποδοχή μιας ταυτότητας μπορεί να συμβάλει στη δημοκρατία, εφόσον μπορεί κάλλιστα να την απειλήσει σ' ένα μεταγενέστερο στάδιο. Για παράδειγμα, αν η «Δημοκρατία της Τουρκίας» αποδεχτεί την εθνική ταυτότητα των 20 εκατομμυρίων Κούρδων και παραχωρήσει σ' αυτούς τα βασικά τους δικαιώματα, δεν θ' απειληθεί μακροπρόθεσμα η ίδια της η εδαφική υπόσταση; Δεν υπάρχει τέτοιος κίνδυνος υποστηρίζει ο Τούρκος δημοσιογράφος Ερτουγρούλ Οζκιόκ, εφόσον «η Τουρκία, είτε ως αποτέλεσμα της πολυπολιτισμικής κληρονομιάς των Οθωμανών, είτε ως αποτέλεσμα της βούλησης για συνύπαρξη διαφορετικών εθνικών ομάδων, η οποία διαμορφώθηκε την περίοδο της δημοκρατίας, κατάφερε να βγάλει μια δημιουργική πολιτική παράδοση». Όπως και να 'χει πάντως η πολυεθνικότητα της σημερινής Τουρκίας αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός και ίσως οδηγήσει μακροπρόθεσμα στη πολιτική αναδιάρθρωση της χώρας. .
Οι εβδομήντα δυομισι εθνότητες της Τουρκίας!
«Turkiye de yetmis iki bucuk millet war» (Στην Τουρκία υπάρχουν εβδομήντα δυόμισι εθνότητες)! Αυτή η παροιμία επαναλαμβάνεται συχνά και με χιουμοριστική διάθεση στους κύκλους της τουρκικής διανόησης. Φυσικά δεν πρόκειται απλά για μια φράση λαογραφικής σημασίας αλλά για μια αντανάκλαση της τουρκικής πραγματικότητας. Η Τουρκία είναι ένα πολυεθνικό κράτος που παριστάνει το μονοεθνικό. Σε μια έρευνα του γερμανικού Πανεπιστημίου του Τίμπιγκεν με τίτλο Ethnic Groups in the Republic of Turkey, αναφέρεται ότι στη σημερινή Τουρκία υπάρχουν τουλάχιστον 52 εθνότητες, με ξεχωριστά γλωσσικά, θρησκευτικά και εθνολογικά χαρακτηριστικά. Σε μια προσπάθεια να υποβαθμίσει αυτό τον αριθμό ο πρώην Πρόεδρος της Τουρκίας Τουργκούτ Οζάλ είχε αναφερθεί σε μόλις… 25 εθνότητες που κατοικούν στην επικράτεια της Τουρκίας. Είτε πρόκειται για 72 είτε για 25 εθνότητες, είναι γεγονός ότι στην Τουρκία δεν κατοικούν μόνον Τούρκοι.
Σε πείσμα των εθνικιστών το λεγόμενο «τουρκικό έθνος» είναι ένα μείγμα λαών και εθνοτήτων. Φυσιογνωμικά τουλάχιστον οι σημερινοί κάτοικοι της Τουρκίας έχουν χαρακτηριστικά που ανήκουν σε όλες τις εθνότητες, που κατοικούσαν στη Μικρά Ασία και γενικότερα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Και σίγουρα δεν μοιάζουν παρά ελάχιστα με τους «αδελφούς» Τουρκμένους, Ουζμπέκους, Τατάρους και Καζάκους της Κεντρικής Ασίας.
Ήταν μεγάλη ψυχρολουσία η πρώτη επαφή των απλών κατοίκων της Τουρκίας -κυρίως των εμπόρων κι επιχειρηματιών- με τους «αδελφούς Τούρκους» της Κεντρικής Ασίας. Ξαφνικά διαπίστωσαν ότι, εκτός από μια κάποια μακρινή γλωσσική συγγένεια, δεν είχαν καμία σχέση με τους Κεντροασιάτες «αδελφούς» τους! Επρόκειτο για τελείως διαφορετικούς λαούς! Αντίθετα με τους γείτονες τους -και ακήρυκτους εχθρούς- Έλληνες, που καβγάδιζαν με το παραμικρό, έμοιαζαν σε σημείο που να μην μπορεί κανείς να τους ξεχωρίσει. Και πράγματι οι άνθρωποι που κινούνται στους πολύβουους δρόμους της Κωνσταντινούπολης μοιάζουν σε μεγάλο βαθμό με τους ανθρώπους που περπατούν στους μποτιλιαρισμένους δρόμους της Αθήνας και σχεδόν καθόλου μ' εκείνους που βολοδέρνουν στους σκονισμένους δρόμους της Σαμαρκάνδης και της Άλμα-Άτα.
Αν οι σημερινοί κάτοικοι της Τουρκίας μπουν στον κόπο και κάνουν το λεγόμενο «τεστ του καθρέπτη», δηλαδή αν κοιταχτούν κατάμουτρα στον καθρέπτη, τότε ο μύθος ότι προέρχονται από «τριακόσια λιοντάρια» που ήρθαν από το Τουράν αυτομάτως θα καταρρεύσει. Και αυτό επειδή το λεγόμενο «τουρκικό έθνος» προέρχεται από τη, βίαιη πολλές φορές, συγκόλληση διάσπαρτων εθνολογικών στοιχείων της Ανατολικής Μεσογείου και των Βαλκανίων.
Μια γλωσσική και εθνο-θρησκευτική Βαβέλ
«Δεν πιστεύω ότι ο καθένας μας είναι Τούρκος, ότι κι αν σημαίνει αυτό. Κοίταξέ μας! Είμαστε ένα μείγμα Τούρκων, Αράβων, Ελλήνων, Εβραίων, Περσών, Αρμενίων, Κούρδων …», δήλωσε στον έκπληκτο δημοσιογράφο του National Geographic ο «Τούρκος» Ουμίτ, που έτρωγε μαζί του σ' ένα εστιατόριο της Άγκυρας. Αμέσως, ένας-ένας από την παρέα του Ουμίτ, που καθόταν μαζί με τον αμερικανό δημοσιογράφο, άρχισαν να συμπληρώνουν το παζλ της πολυεθνικότητας της Τουρκίας. «Έχω πολλούς συγγενείς εκτός Τουρκίας», είπε ο ένας. «Η μητέρα μου είναι τουρκάλα, αλλά η μητέρα της ήταν από τη Ρουμανία», διέκοψε ένας άλλος. «Η μητέρα μου είναι από την Ελλάδα, αλλά μιλάει τουρκικά. Ο πατέρας μου γεννήθηκε στη Γεωργία…», συμπλήρωσε ένας τρίτος. Όλοι τους προέρχονταν από μη-τουρκικούς λαούς που συνυπήρχαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και στη συνέχεια εκτουρκίστηκαν, κυρίως γλωσσικά.
Από κάθε άποψη η γλώσσα παραμένει το κυρίαρχο στοιχείο ορισμού της τουρκικότητας: «Η τουρκική γλώσσα είναι το μοναδικό αποδεκτό κριτήριο για έναν ορισμό σχετικά με τους Τούρκους. Τούρκος είναι αυτός που μιλά την τουρκική γλώσσα. Όλοι οι άλλοι ορισμοί είναι ανεπαρκείς»(Bozkurt Guvenc, Η Τουρκική Ταυτότητα). Παρ' όλα αυτά, σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια Ethnologue: Language of the world, στο χώρο της σημερινής Τουρκίας μιλιούνται άλλες 34(!) γλώσσες, εκτός από τα τουρκικά της Ανατολίας. Η μεγαλύτερη από αυτές είναι η Kurmanji(κουρδική διάλεκτος), που μιλιέται από περίπου 5 εκ. ανθρώπους και η μικρότερη είναι η Hirtevin, που μιλιέται από 250-300 Συρο-Χαλδαίους. Στο μεταξύ μιλιούνται η Αραβική (1,5 εκ.), η Κιρκασική (περίπου 1 εκ.), η Περσική(700.000), η Αζερική (600.000), η Γκαγκαούζικη (330.000), η Πομακική (300.000), η Καμπαρντιάνικη (210.000), η Λαζική (100.000), η Μιγκρέλικη (100.000), η Αρμενική (70.000), η Σερβοκροάτικη (100.000),η Αλβανοτοσκική (70.000), η Ελληνική (4000 στην Κωνσταντινούπολη και 300.000 ελληνόφωνοι μουσουλμάνοι)…
Κοντολογίς, σχεδόν το 1/3 του πληθυσμού της σημερινής Τουρκίας (πάνω από 20 εκ. άνθρωποι) μιλά και μια άλλη γλώσσα εκτός από τα επίσημα τουρκικά. Αυτό είναι πράγματι κάτι το εκπληκτικό εφόσον αναφερόμαστε σε μια χώρα, όπου η εκμάθηση της τουρκικής είναι εδώ και τρεις γενιές υποχρεωτική στην εκπαίδευση, στο στρατό, στη δημόσια διοίκηση και στα ΜΜΕ, ενώ απαγορεύεται η δημόσια χρήση κάθε άλλης γλώσσας, άσχετα αν αυτή μιλιέται από εκατομμύρια ανθρώπους(Kurmanji).
«Πατριώτη, μίλα μόνο τουρκικά», ήταν το σύνθημα μιας προπαγανδιστικής εκστρατείας που εξαπέλυσε το τουρκικό κράτος στη δεκαετία του '50 με σκοπό να εξαλείψει τις γλωσσικές ιδιαιτερότητες της χώρας. Το επόμενο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση έγινε το 1965, όταν η Τουρκία σταμάτησε στις επίσημες απογραφές της ν' απογράφει τις εθνικές και γλωσσικές μειονότητες. Από τότε η Τουρκία αποφεύγει ν' απογράφει τις μειονότητες της, θεωρώντας ότι μ' αυτό τον τρόπο τις καθιστά επισήμως ανύπαρκτες!
Στην Τουρκία δεν υπάρχουν μόνον εθνικές και γλωσσικές μειονότητες. Υπάρχουν κυρίως θρησκευτικές μειονότητες. Και φυσικά δεν αναφερόμαστε στους λιγοστούς εναπομείναντες Ελληνορθόδοξους, Αρμένιους και Εβραίους της χώρας. Σ' αυτή τη χώρα ζουν περίπου 12-15 εκ. Αλεβίδες, μια ισλαμική αίρεση με συμπεριφορά πιο κοσμική και δημοκρατική σε σύγκριση με τους Σουνίτες, η οποία πρόσκειται πολιτικά στον αριστερό χώρο. Ένα σημαντικό τμήμα των Αλεβίδων ανήκει και στην κουρδική μειονότητα. Μια Αλεβίδικη ομάδα είναι και οι Ζάζα (περίπου 2 εκ), που μιλάνε μια ιρανική διάλεκτο και είναι Σουνίτες και Σούφι. Στα πλαίσια της κουρδικής μειονότητας συγκαταλέγονται και περίπου 300.000-500.000 Γιεζιντί (Yezindi), η θρησκεία των οποίων είναι παγανιστική (σατανολατρεία;) με στοιχεία χριστιανισμού, ι ισλαμισμού και σουφισμού.
Τουρκία, η προσφυγομάνα
Μια άλλη σημαντική συνιστώσα της σημερινής εθνο-γλωσσικής πραγματικότητας της Τουρκίας αποτελούν και οι λεγόμενοι Muchacir, που είναι πρόσφυγες που κατέφυγαν στην Τουρκία κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων της αποσύνθεσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καθώς και πολύ αργότερα. Οι περισσότεροι προέρχονται από τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς των Βαλκανίων. Για παράδειγμα, όταν το 1878 η Βοσνία πέρασε στα χέρια της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, δεκάδες χιλιάδες Βόσνιοι Μουσουλμάνοι, που δεν ήθελαν από αφέντες να γίνουν υπήκοοι και μάλιστα των «απίστων», κατέφυγαν ως πρόσφυγες στην Τουρκία. Κατά τη διαδικασία δημιουργίας κι επέκτασης των βαλκανικών εθνικών κρατών, όσοι πληθυσμοί είχαν προσχωρήσει στο Ισλάμ, άσχετα αν είχαν εκτουρκιστεί ή όχι, άρχισαν να αισθάνονται άβολα με τη νέα πραγματικότητα και να μεταναστεύουν προς -κυρίως- τη Μικρά Ασία, που προοριζόταν να γίνει η νέα πατρίδα των Τούρκων. Υπολογίζεται ότι ως τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο έφθασαν στην Τουρκία περί τα 3 εκ. πρόσφυγες από τα Βαλκάνια. Οι περισσότεροι φυσικά δεν ήταν τουρκικής καταγωγής, αλλά Σλάβοι, Έλληνες, Πομάκοι και Αλβανοί Μουσουλμάνοι (τουρκαλβανοί). Υπάρχουν κάποιοι που ισχυρίζονται ότι ο αριθμός των Muchacir από τα Βαλκάνια, χάρη στη δημογραφική τους αύξηση, φθάνει σήμερα τα 10 εκ. ανθρώπους!
Εφόσον λοιπόν το 1/6 σχεδόν των σημερινών κατοίκων της Τουρκίας έλκει την καταγωγή του από τα Βαλκάνια κι από τους εκεί λαούς, δεν είναι καθόλου παράξενο που η Άγκυρα επιδιώκει συνεχώς να «χώνει τη μύτη» της στις βαλκανικές υποθέσεις. Με αφορμή αυτούς τους «δεσμούς αίματος» η Τουρκία επιθυμεί να επεμβαίνει και να παίζει σημαντικό ρόλο στα Βαλκάνια, όχι μόνον πολιτικό αλλά και οικονομικό. Χαρακτηριστική περίπτωση Τούρκου επιχειρηματία βαλκανικής καταγωγής είναι και ο Σαρίκ Τάρα (κατάγεται από Σλάβους μουσουλμάνους των Σκοπίων), ένας ένθερμος υποστηρικτής της ελληνο-τουρκικής προσέγγισης και συνεργασίας. Ανάμεσα στους Muchacir από τα Βαλκάνια σημαντική θέση κατέχουν οι ελληνόφωνοι Τουρκοκρήτες και οι Βαλαάδες, για τους οποίους όμως θ' αναφερθούμε παρακάτω. Πρέπει να σημειώσουμε τέλος ότι οι πρόσφυγες από τα Βαλκάνια εγκαταστάθηκαν στην πλειοψηφία τους στην Αν. Θράκη, στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη, στα παράλια της δυτικής Μικρά Ασίας, στα παράλια της Προποντίδας και γύρω από το Εσκί Σεχίρ, περιοχές που κατοικούνταν προηγουμένως από Έλληνες.
Εκτός από τους Βαλκάνιους Muchacir υπάρχει κι ένας μεγάλος αριθμός προσφύγων που προέρχονται από τον Καύκασο και τη νότια Ρωσία (Κριμαία). Οι περισσότεροι είναι Κιρκάσιοι (Τσερκέζοι), Τσετσένοι, Ινγκούζοι και Οσσέτοι του βόρειου Καύκασου, ενώ υπάρχει κι ένας μεγάλος αριθμός από Τάταρους της Κριμαίας που άρχισαν να καταφεύγουν στην Τουρκία μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο(1853-1856). Υπάρχουν επίσης Τάταροι του Κουμπάν, Καζάκοι, Ουζμπέκοι, Αζέροι και Γεωργιανοί. Αυτή η ομάδα των Muchacir, που κατέφυγε στην Τουρκία από το βορρά και την ανατολή, υπολογίζεται σήμερα σε 3-5 εκ. ανθρώπους: ένα αρκετά ισχυρό «λόμπι» για να πιέζει την Τουρκία ν' αναμειχθεί στις εθνικιστικές διαμάχες στον Καύκασο.
Υπάρχει τέλος κι ένας αριθμός προσφύγων, που προέρχονται από το νότο, κυρίως από τη Συρία, τον Λίβανο και το Ιράκ ακόμη κι από το Σουδάν (μαύροι)! Όλοι αυτοί υπολογίζονται σήμερα σε σχεδόν 2 εκ. ανθρώπους.
Ο λόγος που η Τουρκία συγκέντρωσε τόσα πολλά εκατομμύρια προσφύγων (σχεδόν το 1/3 των κατοίκων της κατάγεται από πρόσφυγες), είναι ότι το κράτος αυτό θεωρήθηκε κληρονόμος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Όσοι λοιπόν πληθυσμοί είχαν θρησκευτικούς, πολιτιστικούς και συναισθηματικούς δεσμούς μαζί της και δεν ήθελαν να παραμείνουν κάτω από την εξουσία των «απίστων», κατέφυγαν στην Τουρκία, που έγινε έτσι η θετή τους πατρίδα. Όπως όμως όλοι οι πρόσφυγες, έτσι και οι Τούρκοι Muchacir, αισθάνονται νοσταλγία και πόνο για τις ιδιαίτερες πατρίδες τους, ενώ αντιμετωπίζουν συχνά τη θετή τους πατρίδα με περιφρόνηση και αδιαφορία.
Οι Muchacir έχουν κατά κοινή παραδοχή εμπλουτίσει το ήδη πλούσιο εθνο-γλωσσικό υπόβαθρο της σύγχρονης Τουρκίας, σε σημείο ώστε ορισμένοι να συγκρίνουν τη χώρα με την πολυεθνική και πολυπολιτισμική δομή των ΗΠΑ! Βέβαια είναι γεγονός ότι όλες οι φυλές, οι εθνοτικές ομάδες και γλωσσικές μειονότητες της Τουρκίας τείνουν να εκτουρκιστούν παράλληλα με τον εξαστισμό τους. Σήμερα σχεδόν το 65% του πληθυσμού της χώρας κατοικεί στ' αστικά κέντρα κι αν ο ίδιος ρυθμός αστυφιλίας διατηρηθεί, τότε γύρω στο 2020 τουλάχιστον το 80% των Τούρκων θα κατοικεί στις πόλεις. Η γιγάντωση των τουρκικών πόλεων συμβαίνει σύμφωνα με το λατινοαμερικανικό μοντέλο, με την παράλληλη εκρηκτική ανάπτυξη των τενεκεδομαχαλάδων, όπου βρίσκουν καταφύγιο οι εξαθλιωμένοι, οι πρόσφυγες και κατά κανόνα οι μειονότητες.
Ένα άλλο στοιχείο που θα πρέπει να υπογραμμιστεί είναι η δημογραφική δυναμική των μειονοτήτων, που είναι πολύ μεγαλύτερη σε σχέση μ' εκείνη των καθεαυτό «Τούρκων». Για παράδειγμα, ο ετήσιος ρυθμός δημογραφικής αύξησης των Κούρδων είναι 3,6%, υπερδιπλάσιος σε σύγκριση με τους υπόλοιπους «Τούρκους»(1,6%). Με βάση αυτό το ρυθμό τα σημερινά 20 εκ. των Κούρδων της Τουρκίας θα γίνουν 32,3 εκ. το 2020 και θα αντιστοιχούν στο 37% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Το 2050 ο πληθυσμός της Τουρκίας προβλέπεται να είναι 105 εκ., από τα οποία τα 47 εκ. (44,5%) θα είναι Κούρδοι! Αυτό σημαίνει ότι αν οι σημερινοί διαφορετικοί ρυθμοί δημογραφικής αύξησης μεταξύ Τούρκων και Κούρδων διατηρηθούν, τότε μέσα σε μισό αιώνα οι Κούρδοι θα είναι η πολυπληθέστερη εθνική ομάδα στην Τουρκία! Υπερβολικό ή όχι είναι γεγονός ότι μόνο το πανίσχυρο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας γνωρίζει τις πραγματικές διαστάσεις του προβλήματος και μελετά τρόπους αντιμετώπισης της κουρδικής δημογραφικής πλημμυρίδας…
Ελληνόφωνοι και Ελληνογενείς μουσουλμάνοι
Τελευταία ακούγεται συχνά από ορισμένους κύκλους στην Ελλάδα η άποψη ότι Έλληνες και Τούρκοι είναι κοινός λαός με διαφορετική όμως γλώσσα και θρησκεία. Πιο συγκεκριμένα προωθείται η άποψη ότι η Τουρκία και η Ελλάδα και οι λαοί τους, είναι ουσιαστικά συνέχεια του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους και των κατοίκων του! Όσο κι αν ακούγεται παράξενο αυτό δεν απέχει και πολύ από την πραγματικότητα. Ένα πολύ μεγάλο τμήμα των κατοίκων της σημερινής Τουρκίας προέρχεται από τους ελληνόφωνους χριστιανο-ορθόδοξους πληθυσμούς της Μικρά Ασίας, που εξισλαμίστηκαν και στη συνέχεια εκτουρκίστηκαν. Σύμφωνα μάλιστα και με την άποψη του καθηγητή αιγυπτιολογίας Μ.Σ. Μεγαλομμάτη; «Οι ίδιοι οι ελληνόφωνοι χριστιανοί Ρωμαίοι επέλεξαν (ή κατέληξαν) στη συντριπτική τους πλειοψηφία (άνω των 4/5) το Ισλάμ!» Αυτοί οι προσηλυτισμένοι πληθυσμοί διαμόρφωσαν στη συνέχεια αυτό που σήμερα αποκαλείται «τουρκόφωνοι μουσουλμάνοι Ρωμαίοι» ή «Τούρκοι»…
Γιατί ωστόσο αυτή η μαζική προσχώρηση των ελληνοφώνων πληθυσμών στο Ισλάμ είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια της γλώσσας και κατ' επέκταση της ελληνικής τους συνείδησης; Αυτό δε συνέβη, σύμφωνα με τον Μ.Σ. Μεγαλομμάτη, επειδή το Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος και συγκεκριμένα η θρησκευτικο-πολιτική ηγεσία της Κωνσταντινούπολης δεν αποδέχτηκε αυτή τη μαζική προσχώρηση και δεν φρόντισε να λάβει μέτρα για να αποτραπεί ο αφελληνισμός αυτών των πληθυσμών. Θα μπορούσε για παράδειγμα να αποδεχτεί αυτό το γεγονός και να στείλει κάποιους σοφούς στη Μέκκα, οι οποίοι και θα μετέφραζαν το Κοράνι στα ελληνικά. Μ' αυτό τον τρόπο θα υπήρχαν σήμερα εκατομμύρια Έλληνες μουσουλμάνοι και τα ελληνικά θα μιλιόταν ως τις όχθες του Ευφράτη!
Αντί γι' αυτό τα ελληνικά εξαφανίστηκαν από τη Μικρά Ασία, εκτός από ορισμένες εξαιρέσεις. Δεν αναφερόμαστε βεβαίως στους λιγοστούς εναπομείναντες Έλληνες της Κωνσταντινούπολης και της Ίμβρου. Ούτε και στους περίπου 10.000 «Τουρκο-ορθόδοξους» οπαδούς του Παπα-Ευθύμ, που το 1924 επιχείρησε να δημιουργήσει Τουρκορθόδοξο Πατριαρχείο. Αναφερόμαστε κυρίως στους ελληνόφωνους μουσουλμάνους της Τουρκίας. Αυτοί χωρίζονται σε τέσσερις μεγάλες ομάδες. Στους ελληνόφωνους μουσουλμάνους του Πόντου (πάνω από 300.000), στους Τουρκοκρήτες (200.000-300.000), στους εξισλαμισθέντες Έλληνες της Κύπρου (150.000) και στους Βαλαάδες (50.000). Με εξαίρεση τους ελληνόφωνους του Πόντου, όλοι οι υπόλοιποι ήρθαν στην Τουρκία ως πρόσφυγες κυρίως από το 1912 και μετά.
Η μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα είναι οι ελληνόφωνοι Ρουμ του Πόντου, που εκτός από την ελληνοποντιακή γλώσσα συνεχίζουν να διατηρούν κι ένα πανάρχαιο πολιτισμό. Πρόκειται για ένα ζωντανό τμήμα της παλιάς Ρωμιοσύνης που συνεχίζει να ζει στους τόπους της με μουσουλμανική όμως μορφή. Η άλλη μεγάλη ομάδα, οι Τουρκοκρήτες είναι σήμερα εγκατεστημένοι στα παράλια της Ιωνίας, βλέπουν ελληνική τηλεόραση, μιλούν για καημό και νοσταλγία για την Κρήτη και ορισμένοι εξακολουθούν να δηλώνουν Ρωμιοί, δηλαδή Έλληνες. Οι Βαλαάδες, που ήταν γνωστοί στους χάρτες της Μακεδονίας των αρχών του 20ου αιώνα ως «Greek Muslims», είναι κι αυτοί εγκατεστημένοι στις ακτές της Μικρά Ασίας και συνεχίζουν να μιλούν ελληνικά. Τέλος οι ελληνόφωνοι Τουρκοκύπριοι (Λινοβάμβακοι) είναι κυρίως εγκατεστημένοι στην Κιλικία, απέναντι ακριβώς από το νησί τους.
Πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι στην άλλη πλευρά του Αιγαίου προσπαθούν να διατηρήσουν την ελληνοφωνία τους και να διασώσουν την ιδιαίτερη πολιτιστική τους ταυτότητα. Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν οι πληθυσμοί αυτοί αναμένεται να γίνουν γέφυρα φιλίας και αδελφότητας μεταξύ των Ελλήνων και των λαών της Μικρά Ασίας.
Ο Γιώργος Στάμκος είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος. Από το 1988 αρθρογραφεί συστηματικά στον ειδικό, κυρίως, τύπο κι έχει δημοσιεύσει πάνω από 1.000 εξειδικευμένα άρθρα σε περισσότερα από 30 περιοδικά. Υπήρξε αρχισυντάκτης του περιοδικού Strange (1998-2001) και από το Νοέμβριο του 2004 εκδίδει και διευθύνει το ανατρεπτικό περιοδικό ΖΕΝΙΘ. Έχει μέχρι στιγμής γράψει δέκα βιβλία: Νίκολα Τέσλα: Ο Προφήτης του 21ου Αιώνα (1999), Μυστική Σερβία (1999, μαζί με τη Μίλιτσα Κοσάνοβιτς), Απαγορευμένη Τεχνολογία (2000), Γεωπολιτική του Αρχιπελάγους: Ο Ελληνισμός στην Εποχή της Παγκοσμιοποίησης (2000), Ελεύθερη Ενέργεια (2001), Μετα-Αποκάλυψη Τώρα (2002), Θεωρίες Συνωμοσίας (2003, μαζί με τον Λουκά Καβακόπουλο), Γκρίζα Ελλάδα: Η Ανατομία του Ελληνικού Συνδρόμου (2004), Ο Θαυμαστός Κόσμος του Τέσλα (Εκδ. Άγνωστο 2004) και Mind Control: O Πόλεμος για τον Έλεγχο του Νου (Εκδ. Άγνωστο 2005). Όλα τα βιβλία του οδηγήθηκαν σε πολλές επανεκδόσεις κι έγιναν αφορμή για δημιουργικές συζητήσεις, ακόμη και διαφωνίες. Έχει επίσης συμμετάσχει με εκτενή κείμενά του σε πολλά συλλογικά έργα (Μυστικές Εταιρείες, Μυστική Ελλάδα, Τα Μεγάλα Μυστήρια του Κόσμου, Ο Πόλεμος Ενάντια στο Matrix, Ιστορία του Μέλλοντος, Τα Μυστήρια του Χρόνου, Το Πεπρωμένο μας Είναι τα Άστρα κ.α.). Ζει κι εργάζεται στη Θεσσαλονίκη, ενώ ταξιδεύει συχνά στη βαλκανική ενδοχώρα.
Για επικοινωνία με το συγγραφέα: [email protected] www.stamkos.gr και agnosto.gr
Subscribe to:
Posts (Atom)