History of Islam

ERESİN TOPKAPI HOTEL İSTANBUL İstanbul 2017 ©Bu kitap İslâmî İlimler Araştırma Vakfı tarafından yayına hazırlanmış olup tebliğlerin ilmî ve fikrî muhtevâ ile dil bakımından sorumluluğu tebliğ sahiplerine, te'lîf hakları İSAV'a, basım organizasyonu ise anlaşmalı olarak Ensar Neşriyat'a aittir. Afrika'da İslâmiyet: Dünü, Bugünü, Yarını/ Ahmet Kavas, Muhammed Tandoğan, Mustafa Selim Yılmaz (eds.) .-İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017 815 s. ; 23,5 cm.

Adana, Tarsus arasındaki bölgenin köklü ailelerinden biri olan Menemencioğulları'na mensup Ömer Kâmil Bey'in Sûdân-ı Mısrî adlı eseri Osmanlı Devleti'nin XIX. yüzyıl Sudan’ını nasıl tanımladığı ile alakalı önemli bilgiler ihtiva eden kaynak eser hüviyeti taşımaktadır. Erkân-ı harbiye binbaşılarından Ömer Kâmil mesleği olan askerlik açısından yaptığı incelemelere bazı kısa bilgiler ilave ederek eserini kaleme almıştır. Afrika tarihi hakkında Osmanlılar tarafından ortaya konulan telifatın arttığı bir dönemde kaleme alınmasıyla dikkate değer olan bu eser oldukça zayıf olan mevcut literatürün önemli parçalarından birini teşkil etmektedir. Bu eserde Sudan'ın coğrafyası, tarihi, idari bölgeleri, şehirleri, nüfus yapısı, Mısır Hükûmeti'nin durumu, Mehdi isyanı, İngilizlerin faaliyetleri vb. konularda değerli bilgiler aktarılmaktadır. Ömer Kâmil bölgenin sahip olduğu karakteristik yapıyı, öne çıkan hususiyetlerini ve coğrafyanın sağladığı stratejik konumu akıcı bir üslupla anlatırken kendi dönemindeki gelişmelere de geniş bir yer ayırmıştır. Bu çalışmada, önemli bir kaynak olmasına rağmen günümüz araştırmalarında yeterli ilgiyi görmeyen Sûdân-ı Mısrî'nin söz konusu muhtevası tenkitli bir şekilde ve tarihî açıdan değerlendirilecektir. Ayrıca Ömer Kâmil'in tercümeihâli ve bu eseri ortaya koymasındaki saikler açığa çıkarılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: XIX. Yüzyıl, İngiltere, Muhammed Ahmed, Osmanlı, Ömer Kâmil, Sudan, Sudan Mehdisi

The answer to the question of how the Ottomans knew Sudan in the 19th century is partially contained in the work called Sûdân-ı Mısrî by Omar Kamil Bey, a member of the Menemencioğulları, one of the well-established families of the region between Adana and Tarsus. Omar Kamil, one of the majors of the Erkân-ı Harbiye, wrote his work by adding some brief information to his examinations in terms of military service, which is his profession. This work is noteworthy as it was written when Ottoman literature on African history was growing, and it constitutes one of the essential parts of this rather weak literature. The work provides valuable information on Sudan's geography, history, administrative regions, cities, population structure, the situation of the Egyptian government, the Mahdi rebellion, and British activities. Omar Kamil describes the characteristic structure of the region, its prominent features and the strategic position provided by its geography in a fluent style and devotes a large space to the developments in his period. This work critically and historically evaluates the content of Sûdân-ı Mısrî which does not receive enough attention in contemporary researches although it is a significant resource. This work also attempts to shed light on the life of Ömer Kamil and the motives for producing his work.

Keywords: 19th Century, England, Mahdi of Sudan, Muhammad Ahmed, Ottoman, Omar Kamil, Sudan

In history, pilgrimage journeys were as important as today's pilgrimage journeys, with different aspects that had to be taken into account and planned accordingly. In times when transportation facilities were limited and travelling was difficult, the mobility of relocation for pilgrimage or other reasons was of course much longer than the journeys of modern times. The duration of the old journeys, which were a kind of small migration, made journey not a simple relocation movement and constituted the most important aspect of planning. As is the case today, the annual pilgrimages constituted the majority of the interaction and contact between crowded and distant population areas. This interaction and physical contact could cause the spread of infectious diseases and even lead to deaths. Such problems concerning human life and health were important issues that the Ottoman Empire, which ruled over a large geography, had to deal with. In fact, sometimes the situation of the pilgrims could lead to political, economic and social crises. In this study, the situation of Sawākin island, which is at the most critical point of the African pilgrimage journeys, will be analyzed, examples of health issues in which pilgrimage journeys played a leading role in the 19th and 20th centuries based on Ottoman archive documents, and the precautions taken by the Ottomans regarding pilgrims and various health executions (quarantine, social distancing, employment of doctors, etc.) will be given. In addition to the political position of Sawākin, the study will also try to examine the island and its surroundings in terms of social, economic, international position and interaction, local administration, customs and logistics.

Tarih boyunca Sahrâaltı Afrika'da (Bilâdüssûdan) kurulan sultanlıkların sayısı oldukça fazladır. Bu idari yapılanmalar hem bölgeye has siyasi anlayışın bir sonucu olması hem de birçoğu Müslümanlar tarafından tesis edilmesiyle önemli bir sentezi teşkil etmektedir. Afrika kıtasının merkezi konumunda yer alan Çad Havzası'ndaki sultanlıklar da coğrafi olarak çok uzak bir noktada bulunsalar da İslamiyet'le oldukça erken bir dönemde tanışmışlardır. Bunlar, uzun ömürlü olmaları ve mahalli kültürlerini dine yansıtmaları ile İslâm dünyasının ve tarihinin önemli bir parçası haline gelmişlerdir. Dolayısıyla İslam kültürüne kattığı zenginlikler de oldukça fazladır. Ayrıca sultanlıkların XVI. asırdan itibaren Dersaadet'le kurdukları ilişkiler Osmanlı tarihinin çok yönlülüğünü göstermesi ve daha iyi anlaşılmasına yardımcı olması açısından ayrı bir ehemmiyet arz etmektedir. Osmanlı'nın bölgedeki varlığı da sultanlıkların ve sömürgeci devletlerle olan ilişkilerin tarihini etkilemiştir.
Hem Sahrâaltı Afrika'da İslâm'ın başlangıcı ve tesirini hem de buradaki Müslüman varlığını tarihi açıdan inceleyen bu çalışmada idari bir sistem olarak sultanlık yönetiminin niteliğini ortaya koymak, bu idari yapıların tarihine ilişkin verileri bir bütün olarak sunmak, sultanlıkların Osmanlı ile ilişkilerindeki keyfiyet ve süreci aydınlatmak bazı temel hedeflerdir. Kıta özelindeki sömürgecilik araştırmaları için gerekli ön çalışmalardan biri olma ümidinin yanı sıra çalışmanın Osmanlı devlet anlayışının Anadolu dışına yansımalarına dair okumalar için de bir alternatif sunması beklenmektedir.
Klasik İslam tarihi ve coğrafya kaynakları dışında bölge hakkındaki tartışmalarda -uluslararası araştırmalar başta olmak üzere- yeteri kadar istifade edilmeyen Osmanlı arşiv vesikaları bu çalışmada etkin bir şekilde kullanılmıştır. Kullanılan vesikalar tartışmaların yönünü değiştirmek ve yeni alanlar açmak suretiyle başka çalışmalara da vesile olacağı için göz ardı edilmemesi gerekmektedir. Ayrıca verilerin işlenmesi ve yorumlanmasında batılı kaynaklardan da aynı derecede istifade edilmiştir. Konuların XI. asırdan XIX. asrın sonlarına kadar geniş bir düzlemde ele alındığı ve Sahrâaltı'nda Çad Havzası gibi muayyen bir mekâna odaklanan bu çalışmanın "tarihî monografi" veya son dönemlerdeki yaygın kullanıma göre "bölge çalışması" olarak değerlendirilmesi mümkündür.