Mynydda
- Gweler hefyd Dringo.
Mynydda yw'r grefft o esgyn mynyddoedd. Yn achos mynyddoedd uchel mae'n gallu cynnwys dringo ar greigiau, rhew neu eira, ond nid yw pob mynyddwr yn ddringwr ac nid yw pob dringwr yn fynyddwr.
Mae ardaloedd mynydda enwog yng ngwledydd Prydain yn cynnwys Eryri a Bannau Brycheiniog yng Nghymru, Ardal y Llynnoedd yn Lloegr a Glencoe, Skye a'r Cairngorms yn yr Alban. Ar gyfandir Ewrop yr Alpau yw'r ganolfan enwocaf ond ceir mynydda da ar fynyddoedd llai fel y Pyrenees, y Tatra a mynyddoedd Norwy. O gwmpas y byd mae mynyddoedd mawr fel yr Andes, y Rockies a'r Himalaya yn galw.
Rhai cerrig milltir yn hanes mynydda
[golygu | golygu cod]- Tua 5,300 o flynyddoedd yn ôl dringodd dyn, sydd wedi cael ei enwi'n Ötzi gan archaeolegwyr, i tua 3,000 m i fyny yn yr Alpau. Cafodd hyd i'w gweddillion mewn rhewlif.
- Dringodd yr ymerodr Rhufeinig Hadrian Etna (3,350 m) i weld y wawr o'r copa yn 121.
- Dringodd Pedr III o Aragon fynydd Canigou yn y Pyrenees yn chwarter olaf y 13g.
- Dywedir fod Popocatépetl (5,426 m, Mecsico) wedi cael ei ddringo yn 1289 gan aelodau o lwyth lleol y Tecanuapiaid.
- Mae'r bardd Eidaleg Petrarch yn honni ei fod wedi dringo Mont Ventoux (1,909m) ar 26 Ebrill 1336, gyda'i frawd a dau was.
- Y Rochemelon (3,538 m) yn yr Alpau Eidalaidd yn cael ei ddringo yn 1358.
- Honnir bod trigolion yr Andes yn dringo rhai o'r copaon yn y cyfnod 1400–1500au.
- Yn 1492 dringwyd Mont Aiguille ar orchymyn Siarl VIII o Ffrainc.
- Leonardo da Vinci yn dringo maes eira Val Sesia i wneud gwaith gwyddonol.
- Yn 1642 mae Darby Field yn dringo Mynydd Washington (Agiocochook) yn New Hampshire (gogledd-ddwyrain UDA heddiw).
- Ar ddiwedd yr 17g mae Konrad Gesner a Josias Simler o Zürich yn ymweld â'r Alpau ac yn dechrau dringo i'r copaon yn gyson. Defnyddir bwyeill rhew cyntefig a rhaffau am y tro cyntaf.
- Yn 1741 mae Richard Pococke a William Windham yn ymweld â Chamonix, gan gychwyn ffasiwn am ymweld â rhewlifoedd.
- Yn 1744 dringir Mynydd Titus yn yr Alpau.
- Yn ystod y 1950au, dringwyd y pob copa 8000m namyn dau, gan gychwyn gyda Annapurna yn 1950 gan Maurice Herzog a Louis Lachenal. Cafodd fynydd uchaf y byd, Mynydd Everest (8,848 m) ei ddringo ar 29 Mai, 1953 gan Syr Edmund Hillary a Tenzing Norgay, o'r ichr ddeheuol yn Nepal. Ychydig o fisoedd yn ddiweddarach dringodd Hermann Buhl Nanga Parbat (8,125 m), ar ben ei hun, yr unig enghraifft o gopa 8000m i gael ei ddringo am y tro cyntaf gan fynyddwr unigol. Dringwyd K2 (8,611 m), mynydd ail-uchaf y byd, yn 1954. Yn 1964, esgynwyd y copa 8000m olaf, Shishapangma (8,013 m).