Gafr Angora
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | goat breed  |
|---|---|
| Math | gafr |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Mae'r Angora neu'r Ankara yn frid Twrcaidd o afr ddof. Mae'n cynhyrchu'r ffibr llewyrchus o'r enw moher. Mae'n gyffredin mewn llawer o wledydd y byd. Mae llawer o fridiau yn deillio ohono, yn eu plith y Mohair Indiaidd, y Mohair Sofietaidd, Angora-Don Ffederasiwn Rwseg a'r Pygora yn yr Unol Daleithiau.[1]
Hanes
[golygu | golygu cod]Ni wyddys tarddiad yr Angora.[5]: 73 Mae'n bosibl mai'r disgrifiad Gorllewinol cynharaf yw'r un a gyhoeddwyd ym 1555 gan Pierre Belon,[2] a oedd, wrth deithio o Heraclea i Konya yn ne Twrci, wedi gweld geifr ag eira'n wyn arnynt. "... gwlan mor cain fel y byddai rhywun yn ei farnu'n finach na sidan ...".[3]
Darluniwyd geifr Angora ar gefn arian papur 50 lira Twrcaidd 1938–1952.[4]
Daethpwyd â'r geifr Angora cyntaf i Ewrop gan Siarl V, o'r Ymerodraeth Lan Rufeinig, tua 1554, ond, fel mewnforion diweddarach, nid oeddent yn llwyddiannus iawn.
Ym 1960 roedd dros 6 miliwn o eifr Angora yn Nhwrci; gostyngodd y boblogaeth yn sydyn wedi hynny.[1]:357 Yn 2004 roedd cyfanswm poblogaeth geifr y wlad tua 7.2 miliwn; o'r rhain, roedd ychydig dros 5% o stoc Angora, a'r gweddill yn eifr blew.[5] Sefydlwyd rhaglen gadwraeth ar gyfer yr Angora yn 2003.[1]:357
Nodweddion
[golygu | golygu cod]
Gafr weddol fychan yw'r Angora, a saif tua 50–55 cm wrth y gwywo. Mae'n denau, yn gain ac â ffrâm ysgafn; mae'r pen yn fach, gyda chlustiau lled-lop. Fel arfer mae'n gorniog; mewn biliau mae'r cyrn yn aml yn troi, yn hir ac yn gryf. Ac eithrio'r wyneb a'r coesau, mae'r anifail wedi'i orchuddio'n gyfan gwbl â chôt o fodrwyau hir o mohair mân a llewyrchus. Nid blew gafr yw hwn fel y gwelir ar fridiau eraill, ond yr i lawr neu'r gôt isaf sydd, yn y brîd hwn yn unig, yn tyfu'n llawer hirach na'r cot gwallt allanol. Gwyn yw'r wyneb a'r gôt fel arfer, ond – yn arbennig yn ne Twrci – ceir anifeiliaid du, brown a llwyd hefyd.[1]:357
Defnydd
[golygu | golygu cod]Gelwir y cnu a gymerwyd o afr Angora yn mohair. Mae gafr sengl yn cynhyrchu rhwng pedwar a phum cilogram o wallt y flwyddyn. Mae Angoras yn cael ei gneifio ddwywaith y flwyddyn.
Twrci, yr Ariannin, yr Unol Daleithiau, a De Affrica yw prif gynhyrchwyr moher.[6]
Bridio
[golygu | golygu cod]Mae ffermydd geifr Angora fel arfer yn fach o ran maint ac nid ydynt yn fwy na 100 o bennau.[7]. Mae gwlân yn cael ei gynaeafu trwy gneifio ddwywaith y flwyddyn, ac mae pob gafr yn cynhyrchu 5 kg o ffibr y flwyddyn ar gyfartaledd. Yn Ffrainc, gellir marchnata cynhyrchion mohair i'w gwerthu'n uniongyrchol ar y fferm, ac mae gan y sector hwn farc cydnabyddiaeth: "Ffermydd mohair Ffrainc". Mae'r brand hwn a fabwysiadwyd gan 80 o fridwyr y mae'n rhaid iddynt barchu siarter fanwl gywir yn sicrhau defnyddwyr o ansawdd ei gynhyrchion.
Cymru a Geifr Angora
[golygu | golygu cod]Ceir 'Uned Geifr Angora' yn Sioe Frenhinol Cymru gyda sawl is-ddosbarth cystadlu.[8]
Ceir clwb Welsh and West Angora Club ar gyfer pobl sy'n bridio a chadw geifr angora. Mae ein diddordebau yn cynnwys: hwsmonaeth gyffredinol a lles geifr, bridio a dangos, cynhyrchu cnu mohair, prosesu mohair a chrefft (gan gynnwys nyddu â llaw, gwehyddu a lliwio),a marchnata cigMae'r clwb yn rhannu syniadau, cefnogaeth a phrofiad i bobl yng Nghymru a gorllewin Lloegr sydd â diddordeb yn y maes.[9]
Ceir hefyd rhai ffermydd sy'n magu geifr Angora. Yn ei plith mae fferm Dolau Isaf, Mynachlog-ddu, Sir Benfro sy'n magu'r geifr a gwerthu'r gwlân dan yr enw Teifi Angoras.[10] Cynhyrchwyr eraill yw Elan Valley Angoras.[11]
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Valerie Porter, Lawrence Alderson, Stephen J.G. Hall, D. Phillip Sponenberg (2016). Mason's World Encyclopedia of Livestock Breeds and Breeding (sixth edition). Wallingford: CABI. ISBN 9781780647944.
- ↑ John L. Hayes (1868). The Angora Goat: Its Origin, Culture and Products. Boston: Museum of the Boston Society of Natural History.
- ↑ Pierre Belon (1555). Les Observations de plusieurs singularitez et choses mémorables trouvées en Grèce, Asie, Judée, Égypte, Arabie et autres pays estranges, rédigées en trois livres, par Pierre Belon (in French). Anvers: chez Iean Steelsius à l'escu de Bourgoigne. "Les Cheures de ce pays portent la laine si deliée, qu'on la iugeroit estre plus fine que soye; aussi surpasse elle la neige en blancheur".
- ↑ Central Bank of the Republic of Turkey Archifwyd 2009-06-15 yn y Peiriant Wayback. Banknote Museum:
2. Emission Group – Fifty Turkish Lira – I. Series Archifwyd 2009-02-25 yn y Peiriant Wayback;
3. Emission Group – Fifty Turkish Lira – I. Series Archifwyd 2008-12-25 yn y Peiriant Wayback & II. Series Archifwyd 2007-09-12 yn y Peiriant Wayback . – Retrieved on 20 April 2009. - ↑ [s.n.] (2004). Turkey: Country Report on Farm Animal Genetic Resources. Ankara. Annex to: Barbara Rischkowsky, Dafydd Pilling (editors) (2007). The State of the World's Animal Genetic Resources for Food and Agriculture. Rome: Commission on Genetic Resources for Food and Agriculture, Food and Agriculture Organization of the United Nations. ISBN 9789251057629. Archived 10 January 2017.
- ↑ "South African Department of Agriculture, Forestry & Fisheries, 2011" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2017-06-10. Cyrchwyd 2018-03-24.
- ↑ Daniel Babo (2000). Races ovines et caprines françaises. France Agricole Editions. ISBN 978-2-85557-054-9.
- ↑ "Adran Geifr Angora - Angora Goat Section" (PDF). Sioe Frenhinol Cymru. 2019.
- ↑ "Welcome to the Welsh and West Angora Goat Club". Welsh and West Angora Goat Club. Cyrchwyd 7 Hydref 2022.
- ↑ "Teifi Angoras". Gwefan Teifi Angoras. Cyrchwyd 7 Hydref 2022.
- ↑ "Adran Geifr Angora - Angora Goat Section" (PDF). Sioe Frenhinol Amaeathyddol Cymru. 2019.