Deddf Cymru 1978

Roedd Deddf Cymru 1978 yn Ddeddf gan Senedd y Deyrnas Unedig gyda’r bwriad o gyflwyno mesur cyfyngedig o hunanlywodraeth yng Nghymru drwy greu Cynulliad i Gymru. Ni ddaeth y ddeddf i rym o ganlyniad i’r bleidlais “na” yn refferendwm datganoli Cymru 1979 ac fe’i diddymwyd yn 1979.

Cynulliad Cymru a gynigir gan y Ddeddf

Pe bai Deddf Cymru 1978 wedi dod i rym, byddai wedi creu Cynulliad i Gymru heb bwerau deddfu sylfaenol na phwerau codi trethi. Byddai gan y cynulliad 72 o aelodau wedi'u hethol drwy system y cyntaf heibio'r postyn gyda phob etholaeth yn San Steffan yn dychwelyd naill ai dau neu dri aelod cynulliad. Byddai wedi cyfarfod yn y Gyfnewidfa Lo yng Nghaerdydd .

Y bwriad oedd y byddai'r cynulliad wedi gweithredu o dan y system bwyllgorau lle byddai pwyllgorau pwnc yn cael eu ffurfio gyda chynrychiolaeth o bob grŵp yn y cynulliad. Byddai Pwyllgor Gwaith wedi'i ffurfio o gadeiryddion y gwahanol bwyllgorau pwnc ac aelodau eraill a ddewisir gan y cynulliad. Byddai Cadeirydd y Pwyllgor Gwaith wedi'i ddewis a fyddai hefyd yn Arweinydd y Cynulliad.

Pwerau

Byddai gan y cynulliad y gallu i basio is-ddeddfwriaeth tra bod y cyfrifoldeb am ddeddfwriaeth sylfaenol yn aros gyda Senedd y DU yn San Steffan. Byddai'r datganoli hyn yn symud pwerau a swyddogaethau Ysgrifennydd Gwladol Cymru i Gynulliad Cenedlaethol i Gymru.

Byddai'r cynulliad arfaethedig wedi bod yn gyfrifol am:

• tai
• iechyd
• addysg
• cynllunio
• rheolaeth Awdurdod Datblygu Cymru
• apwyntiadau i gwangos Cymraeg
• byddai’n gallu cynorthwyo datblygiad:
  • yr iaith Gymraeg
  • amgueddfeydd ac orielau
  • llyfrgelloedd
  • celf a chrefft
  • chwaraeon
  • diwylliant
  • hamdden

Refferendwm

Cynhaliwyd refferendwm ar 1 Mawrth 1979, yn gofyn y cwestiwn:

• 'A ydych am i ddarpariaethau Deddf Cymru 1978 gael eu rhoi ar waith?'

Canlyniadau’r refferendwm:

Dewis	Pleidleisiau	%
Nag ydy / Na	956,330	79.74
Ydy / Ie	243,048	20.26
Cyfanswm pleidleisiau	1,202,687	100.00

O ganlyniad i ganlyniad negyddol y refferendwm, ni ddaeth y ddeddf i rym, a chafodd ei diddymu yn ôl darpariaethau'r Ddeddf ei hun gan Orchymyn Deddf Cymru 1978 (Diddymu) 1979 .