Хунсем
| Хунсем | |
 Хунсем алансемпе çапăçаççĕ (Петер Гайгер ӳкерчĕкĕ) | |
| Чĕлхе | Хун чĕлхи[1] |
|---|---|
| Тĕн | хунсен тĕнĕ[2] |
| Расă тĕсĕ | монголоидсем[3] |
| Кĕрет | прототĕрĕксем[4] |
| Пулса кайни | хунну, укăрсем, сарматсем[5] |
Хунсем, — II—IV ĕмĕрсенче Урал тăрăхĕнче укăр тата сармат йăхĕсенчен пулса тухнă, II ĕмĕрте ку вырăна Китай çеçенхирĕнчен куçнă тĕрĕк чĕлхипе калаçакан хуннусенчен йĕркеленнĕ халăх.
II ĕмĕрте Вăта Азирен куçса килнĕ, IV ĕмĕрсенче Уралçинче тĕрĕк чĕлхиллĕ хунну йăхĕсен тата вырăнти укăрсемпе сарматсен йăх пĕрлешĕвĕ[5], IV ĕмĕрĕн 70-мĕш çулĕсенче Тухăç Европăна çĕмĕрсе кĕнĕскерсем. Хунсен патшалăхĕ Атăлран Рейна çити тытăнса тăнă. Аттила патша тата çарпуçĕ чухне (V ĕмĕрĕн варри) романсен анăç енне туртса илесшĕн кĕрешнĕ. Хунсен тĕп вырнаçăвĕ Паннонире пулнă, каярах кунта аварсем, тепĕртакран — венгрсем вырнаçнă.
Кун-çулĕ
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Пирĕн эрăччен хунсем Монголи çеçенхирĕсенче пурăннă.
Хунсем Вăтам Азирен Çурçĕр Кавказпа Меоти (Азов) кӳлли таврашне пирĕн эрăри 370-374-мĕш çулсенче хăпса тухнă. Вĕсене ун чухне Паламар патша ертсе пынă.
Ку хушăра Туранра пурăнакан авалхи чăваш йăхĕсем пурте: чăвашсем те, сăкăтсем те, сăварсем те, массакетсем те, шăхальсем те, уписем те, саккисем те, эссекӳльсем те хунсен уртине кĕнĕ. Çак 374 çултан пуçласа вара Халăхсен Аслă Хускалăвĕ пуçланнă.
"Весь Восток задрожал при внезапно разнесшихся вестях, что от крайних пределов Меотиды, между ледяным Танаидом и свирепыми народами Массагетов, где Александровы запоры сдерживают дикие племена скалами Кавказа, вырвались рои гуннов, которые, летая туда и сюда на быстрых конях, все наполняли резней и ужасом".—
çырать IV — V ĕмĕрсенче пурăннă христиан çыравçи Иероним.
Çав. пекех
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Хĕркке — Аттил арăмĕ.
Вуламалли
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Альфан Л. Великие империи варваров: от Великого переселения народов до тюркских завоеваний XI века. М., Вече, 2006
- Дестунисъ Г. С. Сказанія Приска Панийскаго. Учёныя записки второго отд. Императорской Академии Наук 2009 ҫулхи Ака уйӑхӗн 29-мӗшӗнче архивланӑ.
- Иностранцев К. А. Хунну и Гунны (разбор теорий о происхождении народа Хунну китайских летописей, о происхождении европейских Гуннов и о взаимных отношениях этих двух народов). Л.: 1926. 152+4 с. (Второе дополненное издание.
- Отто Дж. Маенхен-Гельфен. «Мир гуннов. Исследования их истории и культуры 2016 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 4-мӗшӗнче архивланӑ.», пер. с англ. В. С. Мирзоянова, Хусан, 2010 ISBN 978-5-98356-114-4
- Крадин Н. Н. Империя Хунну. Владивосток: Дальнаука, 1996. 164 с 2-е изд. перераб. и доп. М.: Логос, 2001/2002. 312 с.
- Николаев В. В. Чуваши. Этническая история и традиционная культура. Мускав, 2000.
- Николаев В. В. История предков чувашей. XXX в. до н. э. в. — XV в.н. э. Шупашкар, 2005.
Асăрхавсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- ^ Тенишев Э. Р. Гуннов язык // Языки мира: Тюркские языки. - М., 1997. - С. 52-53
- ^ Артамонов М. И. История хазар. Л.: Изд-во Гос. Эрмитажа, 1962.
- ^ Кляшторный С. Г., Савинов Д. Г. Степные империи древней Евразии. СПб: 2005. 346 с.
- ^ Бернштам А. Н. Очерк истории гуннов. Л.: ЛГУ. 1951. 256 с.
- ^ 1 тата 2 Гунны в БСЭ
Каçăсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]
|
Хунсем Викиампарта? |
|---|
- Нашествие гуннов (на сервере Ростовского государственного университета) 2009 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 5-мӗшӗнче архивланӑ.
- Алиев К. Цари гуннов и их наследники 2009 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 13-мӗшӗнче архивланӑ.
- Томпсон Э. А. ГУННЫ Грозные воины степей 2015 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 10-мӗшӗнче архивланӑ.
- Гунны — из цикла Времена и войны (Ancient Warriers — The Huns) на сайте Тюркпортал. Ру 2013 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 22-мӗшӗнче архивланӑ.
| Хунсен ĕмпĕвĕсем |
|---|
| Атăл | Ирнак | Моте | Пӳçӳйттан | Çиликкат | Çинçипул | Тинĕс | Улат | Хуханье | Эллак | |