Pirenejsko poluostrvo

Pregledana verzija ove stranice, odobrena dana 6 septembar 2024, zasnovana je na ovoj izmjeni.

Pirinejsko poluostrvo ili Iberijsko poluostrvo se nalazi na krajnjem jugozapadnom dijelu kontinenta. Izuzev na krajnjem sjeveroistoku gdje se poluostrvo Pirinejskim planinama dodiruje sa evropskim kopnom. Sve druge njegove rubne dijelove zapljuskuju vode Atlantskog okeana i Sredozemnog mora. Površina poluostrva iznosi 581.000 km².^[1]

Geografija

U reljefu Pirinejskog poluostrva dominiraju veoma prostrane visoravni i srednje visoke planine. Najveći dio njegove unutrašnjosti čini visoravan Mezeta. Visoravan leži između 600 i 800 metara nadmorske visine. Izgrađena je dijelom od starih kristalastih stijena u bazi i na površini od mlađih sedimenata. Mezeta je blago nagnuta u pravcu zapada i jugozapada, a posljedica toga je da većina rijeka teče u tom pravcu. Sa visoravni se izdiže više planina (Sijera Gata, Gredos, Sijera de Gadarama) koje Mezetu dijele u dvije reljefne cjeline: Staru Kastiliju na sjeveru i Novu Kastiliju na jugu. Mezetu na sjeveroistoku ograđuju prostrane Iberske planine. Na krajnjem sjeveru su Kantabrijske i Pirinejske planine, a na jugu Sijera Morena.

Na zapadu, uz Atlantski okean, od Cádiza na krajnjem jugu do La Coruñe na sjeveru, prostire se pojas priobalnih nizina. Na jugu nizine zahvataju veće prostranstvo. U pravcu sjevera one se postepeno sužavaju. Nizine uz riječne doline zalaze duboko u unutrašnjost poluostrva. Na sjeveru Kantabrijske planine nisu pogodovale nastanku prostranih ravnica. Nizinski pojas je duž Sredozemnog mora uzak. Jedino se uz tok rijeke Ebro nizine jako proširuju i dolinom rijeke, između Iberijskih i Pirinejskih planina, uvlaće u trup poluostrva.

Klima

Pirinejsko poluostrvo nije jedinstveno klimatsko područje. Najveći dio njegove unutrašnjosti, posebno prostor Mezete, ima izrazitu kontinentalnu suptropsku klimu. Prostori uz Atlantsko primorje imaju atlantsku, a oblasti uz istočne obale mediteransku klimu. Centralni dijelovi poluostrva koji imaju kontinentalnu klimu odlikuju se dugim toplim i sušnim ljetima. Zime su dosta hladne i, također, sušne. Ovi prostori primaju malo padavina. Najveći njegov dio primi oko 400, rijetko do 600 mm. Niži dijelovi nemaju više od 400 mm kiše. U pravcu jugozapada povećava se količina padavina do oko 800 mm.

Prostori uz Atlantski okean klimatski su mnogo povoljniji. To su oblasti blage atlantske klime. Zime su ovdje veoma blage i vlažne, a ljeta su umjereno topla i, također, vlažna. Sa izuzetkom krajnjeg južnog dijela ovog klimatskog područja u kojem godišnja količina padavina ne premašuje 800 mm, svi drugi njegovi dijelovi imaju više od 1.000 mm kiše, a neki prostori na zapadu dobijaju oko 1.600 mm padavina.

Mediteransku klimatsku oblast odlikuju veoma topa, sušna i duga ljeta. Zime su blage i umjereno vlažne. O ovoga odstupa centralni dio Sredozemnog primorja koji dobija samo 400 do 500 mm kiše. Na krajnjem sjeveru i jugu ovog klimatskog pojasa godišnja količina padavina iznosi oko 1.000 mm.

Rijeke

Riječna mreža Pirinejskog poluostrva uspostavila se, kako to u prirodi uvijek biva, udirektnoj ovisnosti od reljefa i klime prostora. Ograničen prostor nije pogodovao uspostavljanju većih tokova. Klima, prije svega sušnost središnjih dijelova poluostrva gdje se nalaze izvorišta gotovo svih rijeka, učinila je da su tokovi u izvorištu dosta slabi. Oni ojačaju tek u centralnim i donjim dijelovima toka. Rijeke imaju, uglavnom zbog neravnomjerne raspodjele padavina, neuravnotežen režim voda.

Sve veće rijeke Pirinejskog poluostrva teku u pravcu zapada i jugozapada. One slijede nagib terena i sve se, osim Ebra, ulijevaju u Atlantski okean. Ebro, međutim, završava tok u Sredozemnom moru. Najveće pritoke Atlantskog okeana su: Tagus, Minho, Douro Guadiana i Guadalquivir. Rijeke su privredno dobro iskorištene. Na njima su izgrađene mnoge elektrane i akumulacioni bazeni čija se voda koristi za natapanje plodnih polja.

Flora

Prirodni biljni pokrov poluostrva je izmijenjen i veoma reduciran. Velika šumska prostranstva su iskrčena kako bi se povećale poljoprivredne površine. Najviše je devastirano Atlantsko primorje. Na njegovom sjeverozapadnom dijelu ponegdje su očuvane šume kestena i hrasta. U planinskim prostorima ima i bukovih šuma.

U prostorima mediteranske klime, na krajnjem jugoistoku i istoku poluostrva, najrasprostranjenija je mediteranska makija, niska grmolika vegetacija prilagođena sušnim uvjetima. Ovdje se mjestimično rasprostiru šume zimzelenog hrasta, hrasta plutnjaka i drugog zimzelenog drveća. Centralni prostori, posebno prostor Mezete, prekriveni su dosta oskudnom grmolikom vegetacijom i travama. Na račun iskrčenih šuma na čitavom poluostrvu podignuti su nasadi mediteranskog voća: vinove loze, masline, smokve i plantaže sa agrumima i bademima.

Stanovništvo

Pirinejsko poluostrvo je dobro naseljeno. Većinu stanovništva čine Španci i Portugalci. Ovim narodima pripada gotovo 85% ukupnog stanovništva poluostrva. Osim njih, ovdje još žive: Katalonci, Galijci, Baski i Romi. Na poluostrvu živi 56 miliona stanovnika.^[2] Prosječna naseljenost je neznatno manja od 100 stanovnika po kvadratnom kilometru.

Najmanju naseljenost imaju centralni dijelovi poluostrva i njegov krajnji južni dio. U ovim prostorima naseljenost varira između 20 i 70 stanovnika po kvadratnom kilometru. Najgušće su naseljeni priobalni predjeli i riječne doline. Naseljenost u priobalnim prostorima na krajnjem zapadu, sjeverozapadu i na istoku doseže, a često i premašuje 250 stanovnika po kvadratnom kilometru.

Do Drugog svjetskog rata poluostrvo je pretežno bilo agrarno područje. Stanovništvo je uglavnom živjelo od poljoprivredne proizvodnje. Najviše su se uzgajale žitarice: pšenica, ječam, kukuruz, raž, riža i zob. Na Pirinejskom poluostrvu porizvodi se dosta voća, najviše grožđa i agruma. U mediteranskom primorju su prostrani maslinjaci. U novijem dobu poljoprivreda je jako unaprijeđena, te i danas čini značajnu privrednu djelatnost u Španiji i Portugalu.

Stočarstvo je, također, jako razvijeno. Ranije je preovladavao uzgoj sitne stoke. Danas je, međutim, mnogo uznapredovalo mliječno i mesno govedarstvo. Ribolov, priobalni i okeanski, intenzivno se razvija. Španija i Portugal pripadaju skupini zemalja sa visoko razvijenom ribolovnom privredom.

Države i teritorije

Država/ Teritorija	Stanovništvo	km²	%	Napomene
Španija	43.500.000	493.519 km²	85%	Zauzima većinu poluostrva
Portugal	10.144.940	89.261 km²	15%	Zauzima većinu zapadnog dijela poloutrva
Francuska	12.035	540 km²	<1%
Andora	84.082	468 km²	<1%
Gibraltar	29.431	7 km²	<1%