Jena

Jena (poslušaj^ⓘ) je njemački univerzitetski grad i drugi najveći grad u Tiringiji. Zajedno sa Erfurtom i Weimarom čini centralno gradsko područje Tiringije sa približno 500.000 stanovnika, dok sâm grad ima populaciju od približno 110.000 stanovnika. Jena je centar obrazovanja i nauke; Univerzitet Friedrich Schiller je osnovan 1558. godine i danas ima oko 21.000 studenata dok Univerzitet primjenjenih nauka "Ernst Abbe" broji oko 5.000 studenata. Nadalje, u Jeni se nalaze brojni instituti vodećih njemačkih istraživačkih udruženja.

Jena se prvi put spominje 1882. godine, ali ostaje mali grad sve do 19. vijeka kada dolazi do razvoja industrije u Jeni. Veći dio 20. vijeka Jena je bila centar optičke industrije centrirane oko kompanija Carl Zeiss, Schott i Jenoptik (od 1990.). Kao jedan od rijetkih njemačkih gradova srednje veličine, Jena u svom gradskom centru sadrži nekoliko visokih zgrada, poput "Jen Towera". Izmeđi 1790. i 1850. godine, Jena je bila žarište njemačkog Vormärza kao i centar studentskog pokreta za ujedinjenje i slobodu, kao i njemačkog romantizma. Značajne ličnosti iz ovog perioda su Friedrich Schiller, Johan Gottlieb Fichte, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Novalis i August Wilhelm Schlegel.

Gradska ekonomija zasnovana je industriji visokih tehnologija i istraživanju. Optička i indutrija precizne mehanike su danas najvažnije grane, dok softverski inženjering i biotehnologija rapidno dobivaju na važnosti. Jena leži na brežuljkastom krajoliku na istoku Tiringije u širokoj dolini rijeke Saale. 

Historija

Srednji vijek

Dvorac Lobdeburg iznad Lobede

Do kasnog srednjeg vijeka rijeka Saale je bila granica između njemačkih regija na zapadu i slavenskih regija na istoku. Jena je imala pogodnu lokaciju na prelazu preko rijeke Saale. Ipak, u periodu srednjeg vijeka postojali su drugi, značajniji prelazi preko rijeke Saale, poput obližnjih gradova Naumburga i Saalfelda, tako da je značaj Jene u ovom periodu bio više lokalnog karaktera. Prvi nedvosmisleni spomen Jene jeste u dokumentu iz 1182. godine. Prvi lokalni vladari su bili Lordovi od Lobdeburga sa njihovim istoimenim dvorcem u blizini Lobede, oko 6 km južno od centra grada na istočnoj padini doline rijeke Saale.

U 13. vijeku lordovi od Lobderburga osnovali su dva grada u dolini: Jenu na zapadnoj obali i Lobedu, koja je danas jedan od gradskih dijelova Jene, 4 km južno na istočnoj obali. Oko 1230. Jena je dobila status grada i okosnica grada je uspostavljena između današnjih Fürstengrabena, Löbdergrabena, Teichgrabena i Leutragrabena. Tokom kasnog 13. i ranog 14. vijeka grad je dobio tržnicu, glavnu crkvu, gradsku vjećnicu, gradsko vijeće i gradske zidine, čime je Jena postala grad u pravom smislu. U ovom periodu gradska ekonomija je bila zasnovana ponajviše na proizvodnji vina na toplom i sunčanim padinama doline rijeke Saale. Dva manastira, dominikanski (1286.) i cistercitski (1301.) zaokružili su srednjovjekovni izgled Jene.

Kako su se političke okolnosti u Tiringiji promijenile sredinom 14. vijeka, oslabljeni lordovi od Lobdeburga su prodali Jenu dinastiji Wettin 1331. godine. Jena je dobila građanski zakon i građani su ojačali svoja prava i dobrobiti tokom 14. i 15. vijeka. Nadalje, dinastija Wettin je više bila zainteresovana za svoju rezidenciju u obližnjem Weimaru, pa se Jena mogla razvijati relativno autonomno.

Rani moderni period

Jena 1650. godine

Protestantska reformacija je donesena u grad 1523. godine. Martin Luther je posjetio grad kako bi reorganizirao kleričke odnose, a Jena je postala ranim centrom njegove doktrine. Narednih godina dominikanski i karmelićanski manastiri su bili napadani od strane građana, da bi konačno bili ukinuti 1525. (karmelićanski) i 1548. (dominikanski).

Važan korak u historiji Jene je osnivanje univerziteta 1558. godine. John Frederick Magnanimous je osnovao univerzitet, budući da je njegov stari univerzitet u Wittenbergu preuzela dinastija Wettin nakon Schmalkaldskog rata. Tokom malog ledenog doba u 17. vijeku proizvodnja vina se znatno smanjila, te je novoosnovani univerzitet postao najvažniji izvor prihoda za grad. Tokom 17. vijeka došlo je do snažnog širenja štamparske djelatnosti kao posljedice sve većeg rasta važnosti knjiga (i opismenjavanja stanovništva) u luteranskoj doktrini, te je Jena bila drugo najveće štamparsko središte u Njemačkoj, odmah iza Leipziga.

Počevši još u 16. vijeku, došlo je do brojnih teritorijalnih podjela. U početku Jena je bila dio saksonske kneževine Weimar (njem. Sachsen-Weimar), ali je 1672. postala glavnim gradom vlastite male kneževine (njem. Sachsen-Jena). Godine 1692, nakon smrti dva kneza (Bernhard II i Johann Wilhelm), kneževi kneževine Jena su izumrli i ona je postala dijelom kneževine Eisenach, a 1741. dijelom kneževine Weimar, kojoj je pripadala do 1809. godine. U periodu od 1809. do 1918. Jena je bila dio kneževine Weimar-Eisenach (od 1815 Velika kneževina).

19. vijek

Bitka kod Jene 1806. godine

Oko 1790. univerzitet je postao najveći i najpoznatiji u njemačkim državama i učinio je Jenu centrom idealističke filozofije (sa profesorima poput Johanna Gotlieba Fichtea, Georga Wilhelma Friedricha Hegela, Friedricha Schillera i Friedricka Wilhelma Josepha Schellinga) i ranog romantizma (sa pjesnicima poput Novalisa, braće Augusta i Freidricha Schlegela i Ludwiga Tiecka). Godine 1794. pjesnici Goethe i Schiller su se sreli na Univerzitetu i uspostavili dugogodišnje prijateljstvo. Kao posljedica toga, reputacija Univerziteta i kneževine Weimar-Eisenach kao posebno liberalne i napredne je povećana.

Dana 14. oktobra 1806. Napoleon je porazio prusku vojsku u bici kod Jene, u blizini distrikta Vierzahnheiligen. Otpor prema francuskim okupatorima je bio snažan, posebno među studentima. Mnogi studenti su se borili u Lützov slobodnim korpusima 1813. godine. Dvije godine kasnije u gradu je osnovano bratstvo Urburschenschaft. 

Tokom kasnog 19. vijeka, slavni biolog Ernst Haeckel je bio profesor na Univerzitetu. Ekspanzija naučnog i medicinskog fakulteta je blisko povezana sa snažnim rastom industrije koji se u Jeni desio nakon 1871. godine. Temelj industrije u Jeni je bilo (relativno kasno) spajanje Jene sa mrežom željeznica. Saal željeznica (njem. Saalbahn), otvorena 1874. godine, spajala je Haale i Leipzig duž doline rijeke Saale sa Nürnbergom, dok je željeznica Weimar - Gera spojila Jenu sa Frankfurtom i Erfurtom na zapadu kao i sa Dresdenom i Gerom na istoku. Poznati pioniri industrije bili su Carl Zeiss i Ernst Abbe (koji su osnovali kompaciju Carl Zeiss AG) kao i Otto Schott (Schott AG). Od tog vremena, proizvodnja optičkih elemenata, precizne mehanika i laboratorijskog posuđa su bile glavne grane ekonomije Jene. Zeiss, Abbe i Schott su djelovali i kao društveni reformatori, sa željom da poboljšaju uslove života svojih zaposlenika kao i situaciju u zajednici generalno. Kada je Zeiss umro 1889, njegova kompanija je postala vlasništvo Carz Zeiss fondacije, koja koristi veliki dio profita kompanije za društvene benefite poput istraživačkih projekata na univerzitetu i sl. Ovaj model postao je primjer za druge njemačke kompanije (npr. Fondacija Robert Bosch)

20. vijek

Građevina15 fabrike Carl Zeiss, Prva njemačka visoka zgrada, izgrađena 1915. godine

Eichplatz (parking) u centru grada

Industrijalizacija je iz temelja promijenila društvenu strukturu Jene. Nekadašnji akademski grad postao je grad radničke klase. Populacija je porasla sa 8.000 stanovnika oko 1870. godine na 71.000 na početku Drugog svjetskog rata. Grad se proširio uz dolinu rijeke Saale na sjever i jug te duž bočnih dolina na istok i zapad. 1901. godine uveden je sistem tramvaja i univerzitet je dobio novu glavnu zgradu (izgrađenu između 1906. i 1908. na mjestu nekadašnjeg dvorca). Nakon formiranja Tiringije 1920. godine, Jena je bila jedan od tri najveća grada (zajedno sa Weimarom i Gerom, dok je Erfurt ostao djelom Pruske) i postala je nezavisnim gradom 1922. godine. Moderna optička i industrija stakla nastavila je da se širi i tokom Weimarskog perioda.

Tokom nacističkog perioda produbili su se konflikti između lijevo orijentiranog miljea (komunisti i socialdemokrati) i desno orijentiranog nacističkog miljea. S jedne strane Univerzitet je patio zbog novih restrikcija protiv njegove nezavisnosti, ali s druge strane, konsolidirao je nacističku ideologiju, naprimjer sa profesurom društvene antropologije (koja je nastojala da naučno legitimizira rasnu politiku nacističkih Nijemaca). Kristalna noć 1938. godine, vodila je ka sve većoj diskriminaciji židova u Jeni, od kojih su mnogi ili emigrirali ili su bili uhapšeni ili ubijeni od strane njemačkih vlasti. Ovo je oslabilo akademski milje, jer su mnogi akademici bili židovi (posebno u medicini). 1945. godine, pred kraj Drugog svjetskog rata, Jena je teško bombardovana od strane američkih i britanskih saveznika. 709 ljudi je ubijeno, 2.000 ozlijeđeno a najveći dio srednjovjekovnog grada je uništen, ali je jednim dijelom restaururan nakon kraja rata. Ipak, jedini tirinški grad koji je pretrpio veće razaranje od Jene je Nordhausen koji je srušen do temelja. Jena je okupirana od strane američkih trupa 13. aprila 1945, a prepuštena je crvenoj armiji 1. jula 1945. godine.

Godine 1945. Jena je dopala u sovjetsku zonu okupacije u postratnoj Njemačkoj. 1949. godine postala je dijelom Njemačke demokratske republike (njem. Deutsche Demokratische Republik - DDR). Sovjeti su rasformirali veliki dio fabrika Zeiss i Schott i preselili ih u Sovjetski savez. S druge strane, vlasti DDR-a su osnovale novu farmaceutsku kompaniju 1950. godine, Jenapharm, koja je danas dio koncerna Bayer. 1953. Jena je bila centar istočnonjemačkog ustanka protiv politike DDR-a. Demonstracije sa preko 30.000 učesnika rezultirale su paljbom iz sovjetskih tenkova.

Nadolazeće dekade donijele su neke radikalne pomake u planiranju grada. Tokom 1960-tih, jedan dio historijskog centra je uništen da bi se izgradio Jen Tower. Eichplatz ispred tornja je još uvijek neizgrađen a njegova budućnost još uvijek je predmetom žučne diskusije. Velika "Plattenbau" naselja su formirana tokom 1970-tih i 1980-tih, budući da je populacija još uvijek rasla a nedostatak stambenog prostora ostao je konstantan problem. Novi distrikti uspostavljeni na sjeveru (blizu Rautala) i na jugu (oko Winzerle i Lobede). Opozicija protiv neliberalne DDR vlasti je ojačana tokom kasnih 1980-ih, potpirena akademskim i kleričkim krugovima. U jesen 1989, grad je vidio najveće demonstracije u svojoj historiji, dok se vlast DDR-a nije urušila.

Nakon 1990, Jena je postala dijelom novoosnovane pokrajine Tiringije. Industrija je došla u tešku krizu tokom 1990-ih, ali je konačno uspješno transformisana u tržišnu ekonomiju i danas je jedan od vodećih ekonomskih centara u istočnoj Njemačkoj. Nadalje, Univerzitet je povećan i mnogi novi istraživački instituti su osnovani.

Geografija i demografija

Topografija

Srednjovjekovni most preko rijeke Saale u distriktu Burgau

Jena je pozicionirana u brdovitom predjelu u istočnoj Tiringiji na rijeci Saale, između gorja Harz, 85 km na sjever, Tirinške šume/visoravni, 50 km na jugozapad i Rudne gore, 75 km na jugoistok. Gradsko područje je brdovito sa kosim padinama na rubovima doline. Centar grada je situiran na 160 m nadmorske visine, dok se brda sa obe strane doline rijeke Saale uzdižu do 400 m nadmorske visine. Na istočnoj strani to su (od sjevera prema jugu): Gleisberg blizu Kunitza, Jenzig blizu Wogaua, Hausberg blizu Wenigenjene, Kernberge blizu Wöllnitza, Johannisberg blizu Lobede i Einsiedlerberg blizu Drackendorfa. Na zapadnoj strani nalaze se: Jägerrberg blizu Zwätzena, Windknollen blizu centra grada, Tatzend zapadno od centra grada, Lichtenheinersko uzvišenje blizu Lichtenheina, Holzberg blizu Winzerle, Jagdberg blizu Göschwitza i Spitzenberg blizu Maue. Brda pripadaju geološkoj formaciji ploče "Ilm Saale" i relativno su ravna na vrhovima ali strma prema dolini između njih. Zbog svoje nazubljene površine gradsko područje nije naročito pogodno za agrikulturu dok su sva ravna područja izgrađena tokom 20. vijeka. Na brdima se nalazi nešto šume sazdane od različitog bjelogoričnog drveća i borova.

Klima

Jena ima vlažnu kontinentalnu klimu ili okeansku klimu prema Köppenovoj klasifikaciji klime. Ljeta su topla i ponekad vlažna dok su zime relativno hladne. Topografija grada stvara mikroklimu uzrokovanu bazenskom pozicijom sa inverzijom zimi ponekad (prilično hladne noći ispod -20 °C) i vrućinom i nedovoljnom cirkulacijom ljeti. Godišnje padavine iznose 585 mm sa umjerenim padavinama kroz godinu. Slab snijeg pada u periodu od decembra do februara, ali sniježni pokrivač se obično ne zadržava dugo. Tokom srednjeg vijeka, Jena je bila poznata po vinogradarstvu na njenim padinama. Danas su najbliža vinogradarska područja situirana 20 km nizvodno uz rijeku Saale. Zbog udaljenosti od morske obale i pozicije doline rijeke Saale, brzina vjetra je obično veoma mala, a predominantni smjer jugozapadni.

Administrativna podjela

Jena se naslanja na distrikt Saale-Holzland sa općinama Lehesten, Neuengönna i Golmsdorf na sjeveru, Jenalöbnitz, Großlöbichau i Schlöben na istoku i Laasdorf, Zöllnitz, Sulza, Rothenstein, Milda i Bucha na jugu te na distrikt Weimarer Land sa općinama Döbritschen, Großschwabhausen i Saaleplatte na zapadu. 

Sam grad je podijeljen na 30 zona. Uža gradska zona podijeljena je na Centar, Sjever, Zapad, Jug, Wenigenjenu i Kernberge. Drugi veliki distrikti su Lobeda i Winzerla na jugu sa velikim stambenim kompleksima.

Ostali dijelovi su više ruralnog karaktera

Ammerbach (priključen 1922) Burgau (1922) Closewitz (1994) Cospeda (1994) Drackendorf (1994) Göschwitz (1969) Ilmnitz (1994)

Isserstedt (1994) Jenaprießnitz/Wogau (1994) Krippendorf (1994) Kunitz/Laasan (1994) Leutra (1994) Lichtenhain (1913) Löbstedt (1922)

Lützeroda (1994) Maua (1994) Münchenroda/Remderoda (1994) Vierzehnheiligen (1994) Wöllnitz (1946) Ziegenhain (1913) Zwätzen (1922)

Demografija

Evolucija populacije do 2003.

Deset najvećih grupa stranih doseljenika
Nacionalnost	Populacija (2014)
Kina	573
Rusija	564
Ukrajina	454
Indija	302
Sirija	256
Italija	242
Vijetnam	228
Poljska	178
Bugarska	161
Turska	141

Tokom vijekova Jena je bila grad sa 4.000 do 5.000 stanovnika. Rast populacije je započeo u 19. vijeku sa brojem od 6.000 stanovnika 1840. godine i 8.000 1870. Nakon toga dogodio se snažan demografski rast sa 20.000 stanovnika 1900, 50.000 1920. godine, 73.000 1940. godine, 81.000 u 1960, 104.000 1980. godine. Maksimum je dostignut 1988. godine sa 108.000 stanovnika. Loša ekonomska situacija u istočnoj Njemačkoj nakon ujedinjenja Njemačke rezultirala je padom populacije na 99.000 1998. godine prije nego je ponovo porasla na 107.000 2012. godine. 

Prosječan rast populacije u periodu između 2009. i 2012. je bio približno 0,47% po godini, pri čemu se populacija u rubnim ruralnim dijelovima smanjuje sa tendencijom ubrzavanja. Suburbanizacija je odigrala malu ulogu u Jeni. Desila se nakon ponovnog ujedinjenja Njemačke nakratko tokom 1990-ih, ali je većina suburbanih područja situirano unutar administrativnih gradskih granica. 

Priraštaj populacije u 2012. godini iznosio je 62, što je +0,6 na 1.000 stanovnika (prosjek u Tiringiji je -4,5, a nacionalni prosjek -2,4). Ukupna stopa migracija je +4,0 na 1.000 stanovnika u 2012. godini (Tirinški prosjek iznosi -0,8, a nacionalni prosjek +4,6). Najvažnije predjeli iz kojih dolaze migranti u Jenu su ruralni predjeli Tiringije, Saksonije-Anhalt i Saksonije, kao i stranih zemalja poput Poljske, Rusije, Ukrajine, Mađarske, Srbije, Rumunije i Bugarske.

Kao i drugi istočnonjemački gradovi, Jena ima mali procenat strane populacije, oko 4,0% su ne-Nijemci prema državljanstvu a ukupno 6,2% su doseljenici (prema EU popisu iz 2011.) Za razliku od nacionalnog prosjeka, najveće grupe doseljenika u Jenu su Rusi, Kinezi i Ukrajinci. Tokom zadnjih godina, ekonomska situacija u gradu se popravila. Nezaposlenost je pala sa 14% u 2005. godini na 7% u 2013. Zbog službenog ateizma u bivšem DDR-u, većina populacije nije religiozna. 15,9% su članovi evangelističke crkve i 6,6% su katolici (prema EU popisu iz 2011.).

Kultura, spomenici i panorama grada

Muzeji

Jena ima veliki broj muzeja

• Optički muzej u Jeni na Carl Zeiss Platzu pokazuje historiju optičkih instrumenata poput naočala, mikroskopa, kamera i teleskopa.
• Phyletisches Museum na Neutoru je domaćin izložbe prirodne historije sa fokusom na evoluciju i fosile
• Gradski muzej i zbirka umjetnina na trgu Markt pokazuje historiju Jene te je domaćin izložbama moderne i kontemporarne umjetnosti. 
• Botanički vrt (Botanischer Garten) na Fürstengrabenu je jedan od najstarijih botaničkih vrtova u Njemačkoj (osnovan 1794) i raspolaže sa 12.000 biljaka iz cijelog svijeta.
• Romantikerhaus u ulici Unterm Markt prikazuje izložbe o epohi romantizma u njemačkoj literaturi.
• Schillers Gartenhaus u ulici Schillergässchen je bivši ljetnikovac Friedricha Schillera i domaćin je izložbe o njegovom životu i vezama sa Jenom. 
• Goethe-Gedenkstätte na Fürstengrabenu prikazuje izložbu o vezama između Johanna Wolfganga von Goethea i Jene (samo ljeti).
• Kuća Ernsta Haeckela (Ernst-Haeckel-Haus) u ulici Berggasse je bivša kuća biologa Ernsta Haeskela i domaćin je izložbe o njegovom životu. 
• Schottov muzej stakla (Schott Glasmuseum) u ulici Otto Schott pokazuje izložbu o životu Otta Schotta i historiju njegove fabrike stakla, Schott AG.
• Museum 1806 u distiktu Cospeda je domaćin izložbe o bici kod Jene i Auerstedta tokom Napoleonovih ratova.
• Univerzitet u Jeni je domaćin nekih važnih naučnih kolekcija. Dok su kolekcije antikviteta i minerala javne, orijentalni novčići su dostupni samo za istraživanje. 

• 
  Optički muzej
• 
  Filetički muzej
• 
  Gradski muzej
• 
  Kuća romatičara
• 
  Schillerova vrtna kuća
• 
  Botanički vrt
• 
  Muzej 1806. u Cospeda

Gradska panorama

Historijski centar grada je lociran unutar nekadašnjih zidina (prostor između Fürstengrabena na sjeveru, Löbdergrabena na istoku, Teichgrabena na jugu i Leutragraben na zapadu). Postoji tek nekolicina historijskih građevina u ovom području (npr. u ulici Oberlauengasse), kao posljedica velikog uništavanja tokom Drugog svjetskog rata i projektima iz nadolazećih dekada. Eichplatz, veliki kvadratni prostor koji zauzima veliki dio centra još uvijek je neizgrađen, budući da je još uvijek u toku debata o njegovoj budućnosti. Uklanjanje zidina počelo je relativno rano, još tokom 18. vijeka, i prva predrgađa su se razvila ispred nekadašnjih zidina. U ovim područjima su ostale očuvane neke historijske građevine iz 18. i ranog 19. vijeka, kao naprimjer u ulicama Bachstraße i Wagnergasse u zapadnom dijelu, Zwätzengasse u sjevernom dijelu i Neugasse u južnom dijelu današnjeg centra.

Kasni 19. i rani 20. vijek donijeli su eksploziju građevinarstva i grad Jena je proširen na sjever i jug duž doline rijeke Saale, na zapad prema Mühltalu, te na istočnu stranu rijeke Saale prema nekadašnjoj Wehnigenjeni. U poređenju sa užim centrom grada, kasniji gubici i devastacija su bili mnogo manji i ovim predjelima. U periodu između dva svjetska rata gradnja stambenih jedinica je ostala u istom tempu ali je bilo sve manje i manje pogodnog građevinskog zemljišta, tako da su novi stambeni objekti bili smješteni relativno daleko od centra. Taj problem je ostao do danas i rezultira dugim putovanjima i visokim cijenama najma. Današnja Jena nije tako kompaktna kao drugi gradovi a urbano planiranje je još uvijek izazov.

Neobičnost vezana za Jenu je postojanje drugog starog gradskog centra sa marketom, gradskom vjećnicom, dvorcem itd. u nekadašnjem gradu Lobedi, koja je distrikt od 1946. a locirana je približno 4 km južno od centra Jene.

Crkve

• Glavna crkva Sv Mihaela je jedan od najvećih gotičkih spomenika u Tiringiji. Izgrađena je između 1422. i 1557. godine. U njoj se nalazi bronzana ploča sa groba Martina Luthera.
• Crkva Sv. Ivana je bila crkva bivšeg sela Leutra zapadno od Jene a kasnije korištena kao kapela gradskog groblja. Od 1811. ova gotička građevina je katolička crkva u Jeni. 
• Crkva mira je izgrađena između 1686. i 1693. kao nova kapela gradskog groblja, a danas je barokna evangelička crkva.
• Schillerova crkva istočno od rijeke Saale je crkva evangelističke župe nekadašnjeg sela a današnje gradske četvrti Wenigenjena. Friedrich Schiller se oženio u ovoj crkvi 1790. godine. 
• Crkva Sv. Petra je nekadašnja crkva južnog distrikta Lobeda. Ova gotička građevina izgrađena je oko 1480. godine.
• Župna crkva u Vierzehnheiligenu (posvećena četrnaestorici svetih pomagača) je crkva u gotičkom stilu, nekadašnja hodočasna crkva, izgrađena tokom 1460ih.
• Crkva Sv. Marije u Ziegenhainu je nekadašnja hodočasna crkva u gotičkom stilu, sagrađena u 15. vijeku.

• 
  Crkva Sv. Mihaela
• 
  Crkva Sv. Ivana
• 
  Crkva mira
• 
  Schillerova crkva
• 
  Crkva Sv. Petra u Lobedi
• 
  Župna crkva u Vierzehnheiligenu
• 
  Crka Sv. Marije u Ziegenhainu

Druge znamenitosti

• Srednjovjekovne gradske zidine su sačuvane u dijelovima (Anatomieturm i Roter Turm) najveći je kompleks oko Johannistora i Pulverturma blizu Johannisplatza.
• Gradska vijećnica na trgu Markt je sagrađena 1412. i jedna je od samo nekoliko gotičkih gradskih vijećnica u Njemačkoj.
• Planetarium je otvoren 1926. godine i bio je prvi veliki planetarij u svijetu sa tehnologijom koju je razvila kompanija Carl Zeiss.
• Glavna zgrada Univerziteta stoji na mjestu nekadašnjeg dvorca i izgrađena je 1908. godine u ranom modernom stilu.
• Abbeanum je univerzitetska zgrada koju je projektirao Ernst Neufert u Bauhaus stilu 1930. godine
• Jen Tower je najveći gradski neboder, izgrađen između 1969. i 1972. godine sa posmatračkom platformom i restoranom na vrhu.
• Haus Auerbach je kuća nekadašnjeg fizičara Felixa Auerbacha. Izgradili su je Walter Gropius i Adolf Meyer u Bauhaus stilu 1924. godine. U blizini se nalazi Haus Zuckerkandl, još jedno zdanje izgrađeno od strane Gropiusa 1929. godine.
• Nekadašnja fabrika Carl Zeiss u centru grada je domaćin zanimljivim tehničkim arhitektonskim rješenjima iz perioda između 1880. i 1965. godine, uključujući i prvu njemački visoku zgradu, građevinu "15" (Bau 15) iz 1915. godine.
• Spomenik Johnu Fredericku Magnanimousu (iz 1858) na trgu "Markt" je jedan od simbola Jene zvan "Hanfried".
• Spomenik Ernstu Abbeu je zgrada u ranom modernom stilu koju je projektirao arhitekt Henry van den Velde (1910).
• Lobdeburg je dvorac ruševina iznad Lobede. On je nekadašnja rezidencija lordova od Lobdeburga, osnivača Jene.

• 
  Johannistor, srednjovjekovna gradska vrata
• 
  Gradska vjećnica
• 
  Planetarium
• 
  Glavna zgrada Univerziteta
• 
  Spomenik Ernstu Abbeu
• 
  Pulverturm noću
• 
  Jen Tower

Pozorište i muzika

Jena ima svoje vlastito pozorište i orkestar, Jensku filharmoniju (Jenaer Philharmonie).

Sport

U Jeni djeluje nogometni klub FC Carl Zeiss Jena. U svom najboljem periodu u 1970im i 1980im, klub je osvajao nacionalnu DDR ligu i igrao u finalu UEFA kupa 1981. godine, ali je poražen od Sinama iz Tbilisia. U poređenju sa tim periodom, FC Carl Zeiss je danas prilično loš, nastupa tek u 4. ligi. U ženskom fudbalu, klub FF USV Jena je član njemačke prve divizije. Stadion oba kluba je "Ernst Abbe Sportfield".

Trenutni svjetski rekord u bacanju koplja (98,48 m) postavio je Jan Železný upravo u Jeni. 

Ekonomija i infrastruktura

Agrikultura, industrija i usluge

Jen Tower je simbol istočnonjemačke ekonomije

Agrikultura igra malu ulogu u Jeni, samo oko 40% površine se koristi za agrikulturu (u poređenju sa 60% u Erfurtu i 50% u Weimaru). Nadalje, zemljište nije pretjerano plodno i najčešće se koristi kao pašnjaci za stoku. Jedino veće agrikulturalno područje je smješteno oko distrikta Isserstedt, Cospeda i Viertahnheiligen na sjeverozapadu. Vinogradarstvo je dobrim dijelom ugašeno za vrijeme malog ledenog doba, oko 1800. godine, ali je sada ponovo moguće usljed globalnog zagrijavanja. Ipak, komercijalna proizvodnja vina još uvijek nije uspostavljena.

Industrija ima veliku tradiciju u Jeni, sežući nazad do polovine 19. vijeka. Godine 2012. postojalo je 80 kompanija u industrijskoj proizvodnji sa više od 20 zaposlenika, zapošljavajući 8.300 osoba i stvarajući obrt u vrijednosti više od 1,5 milijardi eura. Najvažnije grane su precizna mehanika, farmacija, optika, biotehnologija i softverski inženjering. Kompanije vrijedne spomena u Jeni su tradicionalno Carl Zeiss AG, Schott Ag, Jenoptik i Jenapharm, ali i nove kompanije poput Intershop Communications, Analytik Jena, Carl Zeiss Meditec i druge. Jena je među 50 najbrže rastućih regija u Njemačkoj, sa mnogim internacionalno renomiranim istraživačkim institutima i kompanijama, malom nezaposlenošću i mladim stanovništvom. Jeni je 2008. godine dodjeljena titula "Grad nauke" (Stadt der Wissenschaft) od strane Njemačke naučne asocijacije.

U Jeni je smješten visoki sud Tiringije kao i jedina univerzitetska bolnica u Tiringiji. Nadalje, Jena je regionalni centar u infrastrukturi i trgovini, sa mnogim trgovačkim centrima. 

Obrazovanje i nauka

Univerzitetska biblioteka

Nakon ujedinjenja Njemačke, obrazovni sistem je usklađen. Univerzitet u Jeni, osnovan 1558. godine je proširen. Danas ima približno 21.000 studenata. Druga visokoškolska ustanova je Univerzitet primjenjenih nauka "Ernst Abbe", osnovan 1991. godine, koji nudi kombinaciju naučnih studija zajedno sa njihovim praktičnim primjenama, sa skoro 5.000 studenata.

Nadalje, u Jeni se nalazi šest gimnazija, pet državnih i jedna kršćanska (ekumenska). Jedna od državnih škola je Sportska gimnazija, elitna škola za mlade talente u atletici ili nogometu. Druga važna državna gimnazija je Gimnazija "Carl Zeiss".

Neki od naučnih instituta koji djeluju u Jeni su:

• Max Planck institut za hemijsku ekologiju
• Max Planck institut za ekonomiju
• Max Planck institut za biogeohemiju
• Leibniz institut za fotoničke tehnologije
• Max Planck institut za nauku o ljudskoj historiji
• Fraunhofer institut za primijenjenu optiku i i precizni inženjering
• Leibniz institut za istraživanje starenja
• INNOVENT - privatni istraživački centar
• Leibniz institut za istraživanje prirodnih produkata i biologiju infekcije
• Friedrich-Löffler institut bakterijskih infekcija i zoonoza
• Centar za bioinformatiku Jena

Vanjski linkovi

• Jena na Wikiputovanju
• Zvanična web stranica (en) (de)