Kambrian
Maread douarouriel kentañ ar paleozoeg eo ar c'hambrian. Mont a ra eus 542 milion a vloavezhioù 'zo, e fin ar proterozoeg, betek deroù an ordovisian, 488.3 milion a vloavezhioù 'zo. Dont a ra e anv eus Cambria, anv latin Kembre, lec'h ma oa bet kavet ar reier kentañ eus ar maread-se.
Ar c'hambrian eo ar maread kentañ a gaver en e reier kalz fosiloù hag organegoù liezekoc'h eget spoue pe morgaoul. En e bad e teuas war-wel war-dro 50 strollad bras a anevaled - pe skourradoù, hendad ebet ganto peurliesañ. Graet e vez an darzhadeg kambrian eus ar c'hoarvezadenn-hont.
Disrannadur ar c'hambrian
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]E tri ismaread eo disrannet ar c'hambrian
- ar c'hambrian abred
- ar c'hambrian krenn
- ar furongian
E daou varevezh faonek e vez disrannet pep hini eus an isrameadoù-se. Ar paibian eo an hini nemetañ anavezet gant ar Gomision Etrevroadel a-zivout ar Stratigrafiezh. Ar re arall n'int ket bet anvet c'hoazh. E meur a varevezh rannvroel e vez disrannet ar c'hambrian, avat.
| Sinat | Norzh-amerikan | Rusat-Kazac'hat | Australiat | Rannvroel | |
|---|---|---|---|---|---|
| Furongian | Ibeksian (darn) | Ayusokkanian | Idamean | Dolgellian | |
| Sunwaptan | Sakian | Mindyallan | Festiniogian | ||
| Steptoan | Aksayan | Payntonian | Maentwrogian | ||
| Marjuman | Batyrbayan | ||||
| Kambrian krenn | Maozhangian | Mayan | Boomerangian | ||
| Zuzhuangian | Delamaran | Amgan | Undillian | ||
| Zhungxian | Florian | ||||
| Templetonian | |||||
| Dyeran | Ordian | ||||
| Kambrian abred | Longwangmioan | Toyonian | Lenian | ||
| Changlangpuan | Montezuman | Botomian | |||
| Qungzusian | Atdabanian | ||||
| Meishuchuan | Tommotian | ||||
| Nemakit-Daldynian |
Deiziadur ar c'hambrian
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Krediñ a raed en em astenne ar c'hambrian eus 570 milion a vloavezhioù 'zo betek 500 milion a vloavezhioù. E zeroù a lakaed d'an ampoent ma teue war-wel an trilobitoù hag an arc'heoyathided kentañ. E fin a lakaed da amzer ur c'hemm pouezus e natur ar fosil adkavet hag a verk, war a greder, ul lazhadeg. Dizoloadenn fosiloù nevez ha deiziadurioù dre skinoberiusted a lakaas an amzeriadoù-se en arvar e-pad an XXvet kantved, avat. Diforc'hioù a zeiazadur a zo boutin etre klaskourien 'zo.
Deiziadur dre skinoberiusted reier eus Brunswick Nevez a zamveneg ec'h echuas ar c'hambrian abred 511 milion a vloavezhioù 'zo, ar pezh na lez nemet 21 milion a vloavezhioù evit an ismareadoù arall. Un deiziadur nevesoc'h a laka deroù ar c'hambrian da 542 milion a voavezhioù 'zo. Diazezet eo war studi goueledadennoù eus Oman. Er vevenn etre ar c'hambrian hag ar proterozoig ez eus un diskar ment eus fonnusted ar c'harbon 13. Hervez Amthor (2003) e vefe liammet gant ul lazhadeg a vefe bet c'hoarvezet e fin an ediakareg. Dre chañs ez eus e goueledadennoù Oman ur gwiskad ludu tanveneziek, zirkonioù ennañ a c'heller amzeriñ en un doare resis a-walc'h eus 542 milion a vloavezhioù 'zo. Gwirheñvel e vo lakaet d'an amzeriad-se deroù ar c'hambrian.
Douaroniezh ar C'hambrian
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]War a greder e teu kevandirioù ar c'hambrian eus torridigezh ar dreistkevandir Ponnotia. Seblantout a ra e oa ar morioù bras ha basoc'h gant uhelgompezennoù kevandirel ment ma c'helle kreskiñ kalz organegoù. Krediñ a reer e oa tommoc'h hinad ar c'hambrian eget hini fin ar proterozoeg met chom a reas fiñvadeg ar c'hevandirioù buan-tre. Laurentia, lec'hiet e-kichen ar c'heheder, Baltica, damgoñfontet dindan Meurvor Iapetus, ha Sibiria a chomas dizalc'h tra ma krogas Gondwana da vont etrezek penn-ahel ar su. Ar c'hevandir brasañ a oa hemañ, Panthalassa a c'holoe darn vrasañ an damsferenn-norzh. Bez' e oa un niver a veurvorioù bihanoc'h ivez : ar Meurvor Rak-Tethys, ar Meurvor Iapetus, hag ar Meurvor Khanty.
Hinad
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Tomm a-walc'h e oa hinad ar c'hambrian. Evel ma no oa kevandir ebet er pennoù-ahel e c'helle ar redoù-mor tremen-distremen en un doare frank ha kelc'hiad ebet na oa yen a-walc'h evit ma skornje ar mor.
Faon ar C'hambrian
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Estreget un nebeud fosiloù a zo o natur disklaer hag ar vryozoegoù e oa bezant an holl skourradoù loenel a-vremañ e-pad ar c'hambrian. An darn vrasañ anezho a zo aet diwar-wel, war a seblant, e deroù ar c'hambrian pe e fin a ediakareg. Un nebeud skourradoù a-vremañ, korfoù gwak ganto, n'o deus kannad fosil ebet er reier kambrian, avat. Un niver bras a anevaled iskis n'eo ket sklaer o liammoù gant ar furmoù arnevez a yeas war-wel ivez.
Al lec'h gwellañ studiet a zo Skiltroù Burgess e Kolombia vreizhveuriat. Goueledadennoù eus ar c'hambrian krenn ez int ha miret e oa bet kalz fosiloù a anevaled gwak o c'horf enno.